Zespół Kierunków Studiów

Matematyczno-Fizyczno-Chemicznych

Autor: prof. dr hab. Zenon Łukaszewski

1. Analiza i interpretacja wyników ocen jakości kształcenia oraz opi-nii o wnioskach o utworzenie uczelni i kierunków studiów.

Zakres aktywności Zespołu Kierunków Studiów MatematycznoFizycznoChemicznych obejmował „astronomię”, „chemię”, „fi zykę”, „fi -zykę techniczną”, „informatykę”, „matematykę”, „edukację techniczno-informatyczną” oraz kierunek unikatowy – „nauki ścisłe”. Kierunki te są prowadzone głównie w uczelniach publicznych. Wynika to z wysokich wymagań w zakresie bazy materialnej, kadry oraz kosztów prowadze-nia większości tych kierunków. W kilku uczelprowadze-niach niepublicznych jest prowadzona „informatyka” oraz „edukacja techniczno-informatyczna”, a w jednej – „chemia”. Wśród uczelni prowadzących kierunki z zakresu aktywności Zespołu dominują uniwersytety oraz uczelnie techniczne.

W okresie 2008–2011 Zespół przeprowadził 143 wizytacje, w tym 42 na kierunku „matematyka”, 39 na kierunku „informatyka”, 20 na kierunku „edukacja techniczno-informatyczna”, 17 na kierunku „chemia”, 16 na kierunku „fi zyka”, 7 na kierunku „fi zyka techniczna” oraz 1 na kierunku „astronomia” i 1 na kierunku unikatowym – „nauki ścisłe”. W zasadzie nie prowadzono w tym okresie wizytacji na kierunku „astronomia”, za względu na uwarunkowania cykliczne. Była to wyższa liczba wizytacji w tym okresie niż w trakcie poprzednich 2 kadencji, kiedy liczba wizytacji w okresie każdej kadencji w niewielkim stopniu przekraczała 110. Warto dostrzec, że zakres obowiązków wizytacyjnych był dobrze dostosowany do liczebności Zespołu, co pozwoliło przeprowadzić wszystkie wizytacje wynikające z ich cykliczności; poza oceną pozostawały tylko jednostki, w których nie został zakończony pełny cykl kształcenia. Zdecydowana większość wizytacji była dokonana w uczelniach publicznych; wizytowa-no tylko 10 kierunków na uczelniach niepublicznych.

W kadencji 2008–2011 wizytowane jednostki uzyskały oceny mieszczą-ce się w szerszym zakresie, niż w poprzednich dwóch kadencjach: znacz-nie wzrósł odsetek ocen wyróżniających, przy zmznacz-niejszeniu liczby ocen pozytywnych oraz warunkowych; nieznacznie zwiększył się odsetek ocen

negatywnych. 2 jednostki niepubliczne otrzymały oceny negatywne, co w ujęciu procentowym stanowi 20%, ze względu na niską liczbę wizyto-wanych jednostek niepublicznych.

Liczba wniosków opiniowanych przez Zespół była stosunkowo nie-wielka: były to 33 wnioski o nadanie uprawnień do prowadzenia kształ-cenia na poziomie studiów pierwszego stopnia oraz 4 wnioski o nadanie uprawnień do prowadzenia kształcenia na poziomie studiów drugiego stopnia. Większość wniosków dotyczyła uczelni niepublicznych, co wy-nikało z faktu, że duże Uczelnie publiczne były uprawnione do tworzenia nowych kierunków na podstawie uchwał swoich senatów. Zespół nie dys-ponuje danymi, jaka liczba kierunków została utworzona na tej podstawie prawnej. 13 wniosków o nadanie uprawnień do prowadzenia kształcenia na poziomie studiów pierwszego stopnia zostało zaopiniowane pozytyw-nie, pozostałe 20 – negatywnie. Warto jednak podkreślić, że najczęściej wnioski zaopiniowane negatywnie, były kierowane ponownie do Zespołu, po dokonaniu korekt, i ostatecznie były opiniowane pozytywnie. Wszyst-kie wnioski o nadanie uprawnień do prowadzenia kształcenia na poziomie studiów drugiego stopnia zostały zaopiniowane negatywnie.

2. Ocena zmian i tendencji rozwojowych stwierdzonych w procesie oceny i opiniowania oraz ich wpływu na realizację w uczelniach procesu dydaktycznego i uzyskiwane efekty kształcenia.

Analiza wniosków o utworzenie kierunku pozwala na częściowe prze-widywanie tendencji rozwojowych w obszarze aktywności Zespołu. Licz-ba wniosków w kadencji 2008–2011 była zbliżona do liczby wniosków w I i II kadencji PKA. Stanowiła ona zaledwie kilka procent ogólnej licz-by wniosków opiniowanych przez PKA. Świadczy to o braku tendencji do rozwijania sieci jednostek kształcących w obszarze nauk ścisłych. Wnio-ski o nadanie uprawnień do prowadzenia kształcenia na poziomie studiów pierwszego stopnia pochodziły w większości z uczelni niepublicznych i dotyczyły głównie „edukacji techniczno-informatycznej” i „informaty-ki”. Natomiast o nadanie uprawnień do prowadzenia kształcenia na po-ziomie studiów pierwszego stopnia w zakresie matematyki wnioskowały przede wszystkim Państwowe Wyższe Szkoły Zawodowe.

W zakresie procesu oceny jakości kształcenia w kadencji 2008–2011 nastąpiło ustabilizowanie cykli wizytacyjnych: w zasadzie wszystkie jednostki prowadzące kierunki studiów wchodzące w zakres kompeten-cji Zespołu były wizytowane, a część jednostek została poddana drugie-mu cyklowi wizytacyjnedrugie-mu. Powtórne wizytacje przebiegały w znacznie spokojniejszych warunkach, z możliwością skoncentrowania się na wę-złowych problemach oceny. Z satysfakcją trzeba odnotować, że główne uchybienia na ogół zostały usunięte. W wielu przypadkach wizytowane uczelnie znacząco poprawiały uwarunkowania materialne i kadrowe pro-cesu dydaktycznego. W przypadkach, gdy jednostka nie potrafi ła usunąć głównych uchybień, rezygnowała z prowadzenia kształcenia na

kierun-ku przewidzianym do wizytacji. Dotyczyło to głównie braków kadrowych w zakresie „informatyki”. Świadczy to przewidywalności i stabilności kryteriów oceny oraz o konsekwencji działania PKA.

3. Ocena wpływu działalności PKA na budowanie kultury jakości w uczelniach na podstawie wyników ocen i opinii wydanych w poszcze-gólnych latach III kadencji oraz na tle wyników uzyskanych w I i II ka-dencji.

Budowanie kultury jakości kształcenia było rysem charakterystycz-nym kadencji 2008–2011. Pierwszym krokiem w tym procesie było usta-nowienie w ocenianych jednostkach instytucjonalnych form organizacyj-nych odpowiedzialorganizacyj-nych za jakość kształcenia. Jak wynika z obserwacji Zespołu, początkowo działania te miały charakter fasadowy, nie mający realnego wpływu na jakość kształcenia. Stopniowo jednak wizytowane jednostki wprowadziły ankiety studenckie, hospitowanie zajęć oraz prze-glądy programów nauczania jako rutynowe działania w tym zakresie. Zespół przywiązywał dużą wagę do wykorzystania tych instrumentów przez wizytowane jednostki w procesie podnoszenia jakości kształcenia. Wspólnie z ekspertami Parlamentu Studentów RP kładziono nacisk na powszechność ankietowania, ale także na wykorzystanie wyników ankie-towania do podnoszenia jakości kształcenia.

Istotnym elementem budowania jakości kształcenia były przeglądy i weryfi kacje programów kształcenia dokonywane w wizytowanych jed-nostkach. Zmiany programowe były wymuszone sytuacyjnie w związku z przejściem z jednolitych studiów magisterskich na studia pierwsze-go i drugiepierwsze-go stopnia. Zespół przywiązywał dużą wagę do tepierwsze-go procesu. Przeciwdziałano tendencji do dokonania pozornego podziału programów (wynikającego z przekonania o wyższości studiów jednostopniowych). Nadal nierozwiązanym problemem jest nieomal automatyczna rekruta-cja absolwentów studiów pierwszego stopnia na studia drugiego stopnia. Zespół zwracał uwagę na potrzebę uwzględnienia i rozwijania w progra-mach kształcenia oraz stosowanych metodach dydaktycznych rozwijania takich elementów, jak umiejętność komunikowania się w formie pisem-nej, referowania, dyskusji, również w językach obcych, a także rozwijania umiejętności wnioskowania, pracy w zespole, systematycznego kształce-nia się zaprogramowanego na całe życie.

Zespół stymulował wizytowane jednostki do dokonywania analiz wy-stawianych ocen i eliminowania nieprawidłowości w tym zakresie. Do najczęściej spotykanych nieprawidłowości można zaliczyć małe zróżni-cowanie ocen, wystawianie wyłącznie wysokich ocen, charakterystyczne zwłaszcza dla drugiego stopnia studiów, a także dla ocen egzaminów dy-plomowych.

Szczególną uwagę Zespół przywiązywał do takich elementów końco-wych efektów kształcenia jak praca dyplomowa oraz egzamin dyplomo-wy. Poziom prac magisterskich był zróżnicowany i w znacznym stopniu

był zależny od poziomu badań w wizytowanej jednostce oraz od sytuacji kadrowej. Prace magisterskie wykonywane na kierunkach „astronomia”, „chemia”, „fi zyka” i „fi zyka techniczna” na ogół były na dobrym lub bar-dzo dobrym poziomie; z reguły były związane z pracami badawczymi wy-konywanymi przez promotorów. W licznych przypadkach wyniki prac były publikowane w czasopismach z tzw. „Listy Filadelfi jskiej”. W jednej z jed-nostek, które uzyskały ocenę wyróżniającą, zakończone prace magisterskie były prezentowane na plakatowej sesji naukowej. Bardziej zróżnicowany i znacznie słabszy poziom prac magisterskich reprezentowały prace wy-konywane na kierunkach „edukacja techniczno-informatyczna” oraz „in-formatyka”. Uwaga ta nie dotyczy jednostek, które uzyskały ocenę wyróż-niającą. Słabości prac często towarzyszyła zdawkowość recenzji oraz ich charakter zbliżony do streszczenia pracy, bez uwag krytycznych.

Często występującą nieprawidłowością egzaminów dyplomowych było zawężenie tematyki pytań do problematyki zbliżonej do zakresu pracy dyplomowej. Zespół konsekwentnie wskazywał na tę nieprawidłowość. W jednej z jednostek, które uzyskały ocenę wyróżniającą, wprowadzono test „magisterski”, będący warunkiem dopuszczenia do egzaminu dyplo-mowego a obejmujący szeroki zakres materiału. Takie rozwiązanie wyda-je się godne upowszechnienia.

O znaczącym znaczeniu przywiązywanym przez Zespół do funkcjono-wania wewnętrznego sytemu zapewnienia jakości kształcenia w wizyto-wanych jednostkach świadczy fakt, że wadliwe działanie tego systemu było wymieniane wśród przyczyn wystawienia oceny warunkowej lub po-zytywnej ze skróconym okresem przeprowadzenia powtórnej wizytacji, a także większe rozwarstwienie wystawianych ocen w kadencji 2008–2011 w porównaniu do dwóch poprzednich kadencji PKA. Znacznie więcej wi-zytowanych jednostek uzyskało oceny wyróżniające.

2.4. Zespół Kierunków Studiów Rolniczych, Leśnych i