Twórczość Kijowskiej może okazać się szczególnie ciekawa dla najmłodszych czytel-ników. W miarę upływu czasu będą poznawać oni zwierzęcą perspektywę, ale i zauważą, jak wiele zagrożeń ekologicznych jest potencjal-nie możliwych. W książce Hela Foka. Histo-rie na Fali morświn Sonar opowiada historię,
39 Tamże, s. 68–69.
40 Źródło internetowe: https://wroclaw.wy-borcza.pl/wroclaw/1,35771,3907633.html [dostęp:
30.01.2020].
którą kiedyś usłyszał od rodziców. Żółw mor-ski śmiertelnie się zatruł, ponieważ zjadł plasti-kową reklamówkę, myląc ją z meduzą41. Au-relia aurita również dostrzega problem zwią-zany z zanieczyszczeniem Bałtyku. W wodzie pływają bowiem kubki, słomki, zabawki, to-rebki i worki, które dodatkowo dzielą się na mniejsze części. Ma to wpływ na jeszcze więk-sze zanieczyszczenie42. Liczne dzieci kur dia-bła, podczas poszukiwań Sonara, znalazły m.in.
plastikową miednicę w okolicach falochronu oraz stertę słomek do napojów43. Krab wełni-stoszczypcy zaplątał się w linkę, co uniemoż-liwiało mu poruszanie się44, a meduzę oblepi-ło paliwo sączące się przez pęknięcie w stalo-wej ścianie45. Jedna z wkładek w książce zo-stała zatytułowana Plastikowy ocean. Kijowska wspomina w tym miejscu o wyspie ze śmieci na Oceanie Spokojnym, która jest obecnie pięć razy większa niż Polska. Morskie zwierzęta za-plątują się w pływające przedmioty, a czasem również je połykają. Zanieczyszczenie wód ma także wpływ na człowieka, który jest głównym konsumentem w zakresie spożycia ryb46. Na innej wkładce możemy przeczytać historię foki Krysi karmionej monetami. W brzuchu zwie-rzęcia znaleziono 693 monety ważące ponad ar-tykule pt. Preferencje konsumentów w zakresie spo-życia ryb Joanna Tkaczewska, Władysław Migdał oraz Piotr Kulawik. Zob. J. Tkaczewska, W. Mig-dał, P. Kulawik, Preferencje konsumentów w zakre-sie spożycia ryb, „Komunikaty rybackie” 2014, nr 1 (138), s. 10–14. Źródło internetowe: https://www.in-fish.com.pl/wydawnictwo/KR/KR_numer/KR2014/
Praca_2014_01_03.pdf [dostęp: 30.01.2020]
ines Załęska-olsZeWska: w lEsiEiwfokariuM. pErspEktywaEkokrytyczna (aMożEzookrytyczna?)
półtora kilograma. Przecięły one jeden z jej or-ganów wewnętrznych, co było pośrednią przy-czyną śmierci ssaka47. Dla morskich bohaterów książki największym zagrożeniem stał się wy-ciek paliwa z rdzewiejącego statku.
W książce Kuba Niedźwiedź. Histo-rie z Gawry poruszony zostaje jeszcze pro-blem zaśmiecania lasów i parków narodo-wych przez spacerowiczów. Tak jak zostało wspomniane wcześniej, powodem, dla które-go w Tatrzańskim Parku Narodowym nie ma koszy na śmieci, jest fakt, że zwierzęta czę-sto by do takowych zaglądały. Plastik jest dla niedźwiedzi bardzo niebezpieczny. W Biesz-czadach natomiast znajdują się śmietniki an-tywłamaniowe, mające chronić zwierzęta przed papierkami po cukierkach, zużytymi butelkami i innymi śmierciami48. Niemniej jednak największym problemem w książce Kijowskiej są kłusownicy. Mały lis zostaje osierocony i gdyby nie Mama Niedźwiedzica Maryna nie przeżyłby49. W sidła zostaje zła-pany również wilk Alfa. Pomocy udziela mu Kuba, zawiadamia on strażników o sytuacji.
47 Tamże, s. 107.
48 R. Kijowska, Kuba Niedźwiedź. Historie z Gawry…, s. 30–31.
49 Tamże, s. 15–17.
Następnie zwierzę zostaje uśpione za pomo-cą strzykawki z puchatą, czerwoną końców-ką i zabrane do lecznicy50.
Historie opowiedziane przez Kijowską są wartościowe zarówno dla młodego czytel-nika, jak i jego rodzica. Ważność przesłania potęguje fakt, że opowieści inspirowane są prawdziwymi wydarzeniami. Czytelnik może spojrzeć na świat inaczej, mając na uwadze, że zwierzęcy bohater myśli, rozumie, czuje.
Perspektywa zookrytyczna będzie szczegól-nie istotna dla tych odbiorców, których inte-resuje indywidualny sposób patrzenia zwie-rząt na otaczającą rzeczywistość. Jednocze-śnie podczas lektury odbiorca wzbogaci się o nowe informacje dotyczące życia morskich i leśnych stworzeń. W książkach pojawiają się również liczne informacje o potencjalnych zagrożeniach dla środowiska czy wszech-obecnych śmieciach. Patrzenie na tekst z per-spektywy ekokrytycznej pozwoli czytelniko-wi wyłapać wszystkie „ekologiczne” elemen-ty fabularne, które autorka zaznaczyła w swo-im tekście. Hela Foka i Kuba Niedźwiedź są dzielnymi bohaterami dwóch opowieści. Ich historie są wzruszające i pouczające, ale – na szczęście – kończą się happy endem.
50 Tamże, s. 90–95.
Bibliografia
Bakke M., Między nami zwierzętami, „Teksty Drugie” 2007, nr 1–2.
Barcz A., Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej, Katowice 2016.
Brzozowska D., Adolf Dygasiński, Warszawa 1957.
Domańska E., Jakiej metodologii potrzebuje współczesna humanistyka?, „Teksty Drugie” 2010, 1–2.
Dröscher V., Ludzkie oblicze zwierząt, przeł. A. Guzek, Warszawa 1999.
Fiedorczuk J., Jankowicz G., Cyborg w ogrodzie, „Ha!Art” 2009, nr 1–2.
Garrard G., Ecocrticism, London – New York 2004.
Glotfelty Ch., Introduction: Literary Studies in an Age of Environmental Crisis, [w:] The Ecocriticism
Reader, red. Ch. Glotfelty, H. Fromm, Georgia 1996.
Gombrowicz W., Bakakaj, Kraków 1987.
Gombrowicz W., Dziennik 1957–1961, Kraków 1997.
Kerridge R., Introduction, [w:] Writing the Environment. Ecocriticism and Literature, red. R. Kerridge, N. Sammells, London – New York 1998.
Kijowska R., Hela Foka. Historie na Fali, Kraków 2019.
Kijowska R., Kuba Niedźwiedź. Historie z Gawry, Kraków 2018.
Madejski J., Przyboś ekokrytyczny, [w:] Stulecie Przybosia, red. S. Balbus, E. Balcerzan, Poznań 2002.
Masson J.M., McCarthy S., Kiedy słonie płaczą. O życiu emocjonalnym zwierząt, przeł. K. Kozubal, Warszawa 1999.
Olejniczak J., Krowy, muchy, żuczki i Gombro, [w:] Zwierzęta i ludzie, red. J. Kurek, K. Maliszewski, Chorzów 2011.
Pawłow I.P., Dwadzieścia lat badań wyższej czynności nerwowej (zachowania się) zwierząt, przeł.
T. Klimowicz, Warszawa 1952
Sullivan H.I., Dirt theory and material ecocriticism, „Interdisciplinary Studies for Literature and Envi-ronment” 2012, nr 3.
Tkaczewska J., Migdał W., Kulawik P., Preferencje konsumentów w zakresie spożycia ryb, „Komunika-ty rybackie” 2014, nr 1 (138).
Wilson W., Socjobiologia, przeł. M. Siemiński, Poznań 2000.
Zieliński K., Warunkowanie a powstawanie asocjacji, „Kosmos” 1993, nr 42 (2).
Netografia
Bednarz P., Foka polskiemu rybakowi wilkiem? Jak ssaki faktycznie wpływają na połowy: https://busi-nessinsider.com.pl/firmy/rybacy-a-szkodliwosc-fok-w-baltyku/qdl0kb2
Burda K., Władczynie morza: https://www.newsweek.pl/wiedza/nauka/foki-szare-w-baltyku-i-konflikt-z-rybakami-kto-wygra/qvscdeq
https://dorzeczy.pl/kraj/113946/Armenia-Nie-zyje-polski-turysta-Polakow-zaatakowal-niedzwiedz.html https://tvn24.pl/krakow/komancza-niedzwiedz-zaatakowal-turyste-ra927592-2283881
https://tvn24.pl/swiat/rosja-niedzwiedz-zaatakowal-tresera-w-cyrku-ra980452-2300653 https://wrc.net.pl/niedzwiedz-wlamal-sie-do-auta-przejechal-nim-30km
https://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/704932,Niedzwiedz-byl-glodny-wiec-wlamal-sie-do-domu https://www.rmf24.pl/ciekawostki/news-foka-na-gigancie-charly-uciekl-z-cyrku-i-sparalizowal-ruch-w,nId,2277162
Lubliniecka K., Niedźwiedź Mago wreszcie na wybiegu: https://wroclaw.wyborcza.pl/wroc-law/1,35771,3907633.html
Mateusiak T., Turysta w Gorcach spotkał niedźwiedzia! Na szczęście ten go nie zaatakował: https://za-kopane.naszemiasto.pl/turysta-w-gorcach-spotkal-niedzwiedzia-na-szczescie-ten-go/ar/c8-4655224 Podmokły M., Niedźwiedź przepłoszył turystów w Tatrach Zachodnich: https://krakow.wyborcza.pl/kra-kow/7,44425,25007814,niedzwiedz-przeploszyl-turystow-w-tatrach-zachodnich.html
Wiśniewska A., Uwolnić orki: https://krytykapolityczna.pl/felietony/agnieszka-wisniewska/uwolnic-orki/
paulina kasińska: Międzynaturąawojną. oBrazśrodowiskanaturalnEgowlitEraturzEdziEcięcEj
Summary
In the forest, in the seal centre.
The ecocritical perspective (or maybe zoocritical?)
Renata Kijowska wrote two books about animals – Hela Foka. Historie na Fali and Kuba Niedźwiedź.
Historie z Gawry. The reader can analyse them in the ecocritical as well as zoocritical perspective.
Keywords: ecocritical, zoocritical, seal, bear, Renata Kijowska
Wspomnienia ocalałych z wojen przedstawia-ją szeroki wachlarz doświadczeń – szczegól-nie ciekawym przypadkiem są jednak te pisane z perspektywy dziecięcej. Choć zarówno wspo-mnienia dzieci, jak i dorosłych, pisane są naj-częściej z naciskiem na losy ludzi, wojna ukaza-na oczami dzieci przedstawia aspekty, które są często ignorowane w narracjach dorosłych. Naj-młodsi przeważnie nie rozumieli zjawisk dzie-jących się w kraju i z zaskoczeniem obserwo-wali zmiany następujące w świecie, w którym jak dotąd rytm wyznaczały zabawy z rówieśni-kami i czas spędzony z rodziną. Wojna nie była dla nich wyłącznie utratą najbliższych – dzie-cięce wspomnienia ukazują utratę rozciągającą się znacznie dalej: konflikt zbrojny dotyka nie tylko domu rodzinnego, ale dużo wcześniej od-bija piętno na otaczającej ich przyrodzie, która w oczach dzieci zyskuje ogromną wagę.
Wojenne Lalki Marysi to historia dziewczyn-ki, która miała stać się uczennicą wraz z nadej-ściem września 1939 roku. Niestety, z powo-du wybuchu wojny jej marzenia legły w gru-zach – zamiast cieszyć się z rozpoczęcia szko-ły bohaterka musiała stawić czoła nowej, wo-jennej rzeczywistości. Marysia wspomina swe pierwsze spostrzeżenia następująco: [z]obaczy-łam leżące na ulicy konie. […] Koło koni kręci-li się ludzie z nożami. Ale dlaczego? Po co im te noże?1. Matka decyduje się powiedzieć córce prawdę, tłumacząc dziecku, że w czasie wojny dla ludzi priorytetem staje się wyżywienie naj-bliższych. Konie nie są jedynymi zwierzętami pojawiającymi się w Wojennych lalkach
Mary-1 M.J. Berwid, Wojenne lalki Marysi, il.
A. Jamróz, Wydawnictwo TADAM, Warszawa 2019, s. 11.
Paulina Kasińska
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie