Elżbieta Mączyńska
*Wprowadzenie.
Fundamentalne znaczenie dla teorii i praktyki oraz aktualność tematyki
podejmowanej w recenzowanej monografii Przedłożone do recenzji dzieło Jerzego Hausnera to ważna i potrzebna monografia dotycząca jednej z fundamentalnych obecnie kwestii zarówno w obsza-rze życia społeczno ‑gospodarczego, jak i w obszaobsza-rze teorii ekonomicznej. Chodzi tu o kwestię aksjonorma-tywnych podstaw i kategorii wartości w obydwu tych obszarach. Niestety w ciągu minionych kilku dekad doszło do bezprecedensowego zmarginalizowania tej problematyki w teorii ekonomicznej, co nieuchron-nie przekłada się na szereg negatywnych zjawisk i dysfunkcji na różnych szczeblach życia społeczno‑
‑gospodarczego. Dokonuje się to w skali globalnej, ale szczególnie ostro przejawia się w krajach o dominacji neoliberalnej doktryny ekonomicznej. Kwintesencją tych dysfunkcji stał się kryzys finansowy pierwszej dekady XXI wieku. Jak każdy kryzys, także i ten, pobudził dyskusje na temat zawodności teorii ekono-micznej, zwłaszcza w kontekście wynaturzeń w ży-ciu społeczno ‑gospodarczym. W krajach Zachodu zintensyfikowały się badania i interdyscyplinarny dyskurs na temat przyczyn społeczno ‑gospodarczych dysfunkcji i ich aksjonormatywnego podłoża, co znaj-duje przełożenie na szereg publikacji na ten temat.
Na zagranicznym (zachodnim) rynku wydawniczym pojawia się coraz więcej takich publikacji. Przykłady można tu mnożyć, lecz szczególnie poruszająca jest opublikowana w końcu 2018 r. książka oksfordzkiego ekonomisty Paula Colliera pt. The Future of Capi‑
talism. Autor wskazuje w niej na groźne spękanie, popsucie współczesnego świata, co m. in. przejawia się
* Prof. dr. hab. Elżbieta Mączyńska, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.
poprzez kształtowanie się bezrefleksyjnego, ogarnię-tego aroganckim konsumpcjonizmem, „społeczeństwa rotweilerów”, ignorującego elementarne wartości społeczne i kwestie aksjonormatywne. W Polsce, niestety zagadnienia aksjonormatywne są rzadko przedmiotem badań, dyskursu i krajowych publika-cji. Pod tym względem wyraźna jest luka na rynku wydawniczym.
Dzieło J. Hausnera to swego rodzaju pionierski wyłom w analizie zjawisk społeczno ‑ekonomicznych, wyłom wyrażający się właśnie w koncentracji na za-gadnieniach wartości społecznych w ekonomii i życiu społeczno ‑gospodarczym, co zresztą sygnalizowane jest już we wstępie książki poprzez stwierdzenie, że:
Jesteśmy u progu nowego spojrzenia na ekonomię i gospodarkę. Współczesnego znaczenia tej tematyki nie sposób przecenić. O tym, że ignorowanie zarówno w teorii ekonomii, jak i w praktyce kwestii aksjolo-gicznych, kwestii kształtowania wartości społecznych, etosu, może mieć katastrofalne następstwa, przekonują nie tylko niechlubne, groźne zjawiska w dzisiejszym świecie, w tym narastająca częstotliwość i rozległość następstw rozmaitych kryzysów, głębokie rozwar-stwienie społeczne, degradacja środowiska natural-nego, dehumanizacja przemian i inne. Przekonuje o tym także historia. Nieprzypadkowo też J. Hausner opatrzył swoje dzieło wielce wymownym mottem autorstwa Lestera C. Thurowa, przestrzegającego, że:
„W średniowieczu żyli ludzie, którzy wiedzieli, że poziom życia w Cesarstwie Rzymskim był znacznie wyższy i że lepsze życie jest możliwe. Posiadali oni lub mogli posiadać wszelkie technologie, jakie posiadano w Rzymie, lecz nie dysponowali wartościami pozwala-jącymi wytworzyć zdolności organizacyjne konieczne do odbudowania wcześniejszego potencjału”.
Poprzez takie motto J. Hausner eksponuje funda-mentalne znaczenie sfery aksjonormatywnej, sfery wartości społecznych oraz rozumnego kształtowania
ZAPOWIEDZI WYDAWNICZE I WYBRANE PUBLIKACJE PTE, RECENZJE I KSIĄŻKI NADESŁANE
życia społeczno ‑gospodarczego na różnych jego szcze-blach. W książce przekonująco dowodzi, że dysfunkcje w tym obszarze mają podłoże właśnie w nienależytym podejściu do kształtowania – jak to określa – wy-twarzania wartości społecznych. Hausner eksponuje, że dysfunkcje te są następstwem usunięcia tematyki aksjologicznej z dyskursu ekonomicznego. Uznaje tym samym, że przywrócenie należytej rangi kwe-stiom aksjonormatywnym stanowi niezbędny warunek przeciwdziałania niepożądanym trendom we współ-czesnym świecie. Wskazuje na możliwe i konieczne zmiany zarówno w teorii ekonomii, jak i w praktyce funkcjonowania poszczególnych podmiotów – akto-rów, kreatorów gospodarki rynkowej. Są to obecnie fundamentalne wyzwania dla współczesnego świata, co zarazem przesądza o fundamentalnym znaczeniu podejmowanej w książce J. Hausnera tematyki.
Struktura i nowatorski wymiar monografii.
Wkład do teorii ekonomii
Monografia J. Hausnera ma charakter interdyscypli-narny, co jest wielkim jej walorem. Autor przedstawia koncepcję ekonomii wartości w kontekście takich dys-cyplin, jak: filozofia, ekonomia, socjologia, psycholo-gia i inne. Znajduje to odzwierciedlenie w strukturze tego liczącego 440 stron dzieła. Składa się ono z po-przedzonych wstępem 14 rozdziałów ukoronowanych zakończeniem zawierającym podstawowe wnioski oraz rekomendacje teoretyczne i praktyczne. Warto-ścią samą w sobie jest obszerna bibliografia obejmu-jąca około 300 publikacji krajowych i zagranicznych.
Istotne dla komfortu czytelniczego jest zamieszczenie w książce indeksu rzeczowego i indeksu nazwisk.
Uwagę zwraca przejrzysta i konsekwentna struktura poszczególnych rozdziałów. Każdy z nich rozpoczyna się wprowadzeniem, a kończy podsumowaniem. Taka struktura zwiększa komfort czytelniczy, co jest istotne tym bardziej, że niektóre przedstawiane w książce za-gadnienia są wielce złożone, co zresztą jest pochodną złożoności podejmowanej w książce problematyki.
Podstawą zawartych w monografii i eksponowa-nych w podsumowaniach poszczególeksponowa-nych rozdziałów konstatacji są wnikliwe studia literatury przedmiotu, co przejawia się także w licznych do niej odniesieniach, przypisach, danych liczbowych i innych. Wszystko to dodatkowo ubogaca recenzowane dzieło. A szczegól-nym jego walorem są wnioski wynikające z od wielu lat realizowanego pod kierunkiem J. Hausnera projektu badawczego pt. Open Eyes Economy, ukierunkowa-nego po części na analizy teoretyczne, lecz przede wszystkim na analizy empiryczne związane z upo-wszechnianiem konceptu FIRMA‑IDEA, czyli pro-jektów związanych z ukierunkowaniem działalności
przedsiębiorstw i innych instytucji, organizacji, w tym edukacyjnych, oraz miast na wdrażanie rozwiązań sprzyjających „wytwarzaniu” (tak to określa Autor, choć także przystaje tu pojęcie kreowania) i upo-wszechnianiu wartości społecznych. W odniesieniu do przedsiębiorstw oznacza to np. ukierunkowanie ich działalności przede wszystkim na produktywność i reprodukowalność zasobów. To zasadniczo różne podejścia od koncepcji podporządkowanej maksy-malizacji zysku.
Sześć pierwszych rozdziałów monografii ma cha-rakter w przeważającej mierze ogólnoteoretyczny (choć z licznymi nawiązaniami do praktyki), potwier-dzający zarazem po części interdyscyplinarny, lecz w dużej mierze ekonomiczny wymiar dzieła. W po-zostałych rozdziałach dominują analizy empiryczne, dotyczące rozmaitych przejawów życia społeczno‑
‑gospodarczego, z tym, że ostatni rozdział dotyczy tak ważnego dla funkcjonowania gospodarki i społe-czeństwa, a tak często pomijanego w analizach ekono-micznych zagadnienia, jakim jest kultura. Także pod tym względem dzieło Hausnera pozytywnie wyróżnia się na tle wielu innych analiz ekonomicznych, gdzie kwestie kulturowe nierzadko są marginalizowane.
Hausner natomiast postrzega kulturę jako ścieżkę wyj‑
ścia z kryzysu, co eksponuje w tytule XIII rozdziału.
Punktem wyjścia zawartych w książce rozważań jest charakterystyka ujęcia kategorii wartości w róż-nych perspektywach poznawczych, w tym przede wszystkim filozoficznej i ekonomicznej. Kwestie te są przedmiotem rozdziału I pt. Ujęcie wartości w róż‑
nych perspektywach poznawczych zapoczątkowanego analizami na temat natury wartości. Zdominowany przez rozważania filozoficzne rozdział I stanowi tło dla analiz podjętych w rozdziale II, którego istotny i fundamentalny dla całej monografii charakter wy-raża jego tytuł: W kierunku ekonomii wartości i nowej ekonomicznej teorii wartości. W rozdziale tym w spo-sób nowatorski, pionierski J. Hausner dowodzi, że wartości są wytwarzane, co oznacza konieczność ich postrzegania w ujęciu dynamicznym, czasoprzestrzen-nym, a nie statycznym. Wartości bowiem wg Hausnera istnieją, ponieważ wytwarzane są w procesie ludzkiej aktywności. Jest to zatem proces społeczny. Wartości wyłaniają się dzięki komunikacji i współdziałaniu jednostek, wykuwają się we wspólnej dyskusji i przy wyważaniu różnych racji. Hausner eksponuje przy tym fundamentalne znaczenie rozróżnienia wartości egzystencjalnych i instrumentalnych. Jak podkreśla, Pierwsze wynikają ze wspólnotowości i wspólnoto‑
wość podtrzymują. Dzięki nim możemy przetrwać.
Te drugie natomiast mają praktyczne znaczenie, umoż‑
liwiają nam aktywność i służą osiągnięciu wyznacza‑
nych celów. Podstawą wytwarzania wartości instru‑
mentalnych jest istnienie wartości egzystencjalnych.
Istotne przy tym jest, żeby wartości instrumentalne nie zdominowały wartości egzystencjalnych i nie pro‑
wadziły do ich erozji. J. Hausner ocenia, że obecnie gospodarowanie jest procesem linearnym, a to zna‑
czy, że koncentrujemy się na wytwarzaniu wartości instrumentalnych, czyli uzyskiwaniu nadwyżki w sto‑
sunku do kosztów, które ponosimy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Jedyną miarą powodzenia jest zysk, a ignorujemy fakt, że niejako przy okazji uruchamiamy również wiele procesów, które warto‑
ści niszczą. Konsekwencje są zatrważające, bo w ten sposób tłumimy zdolność do podtrzymywania samego procesu gospodarowania. Ten fragment tekstu stanowi swego rodzaju kwintesencjonalną charakterystykę pojmowania przez J. Hausnera kategorii wartości w teorii ekonomii i życiu społeczno ‑gospodarczym.
Analiza tej kategorii prowadzi Hausnera do wniosku o konieczności przejścia od gospodarki linearnej do gospodarki okrężnej (circular economy), w której zachowuje się, odnawia i pomnaża istniejące zasoby oraz tworzy nowe. Tylko takie podejście może za-pobiec degradacji środowiska naturalnego i swego rodzaju psuciu świata. Wymaga to jednak należytej infrastruktury instytucjonalnej.
Kwestiom instytucjonalnym, w tym m. in. naturze norm, poświęcony jest rozdz. III pt. Normy, instytucje, ład społeczny. Z kolei rozdział IV pt. Podmiotowość dotyczy złożonych kwestii podmiotowości w kon-tekście ładu aksjonormatywnego. Wielce złożonej problematyki dotyczy rozdział V pt. Modalność i społeczna zmiana. W rozdziale tym eksponowana jest kwestia dynamicznego podejścia w kreowaniu wartości, co z kolei stanowi punkt wyjścia do zawar-tych w rozdz. VI rozważań na temat czasoprzestrzeni społecznej (taki jest też tytuł rozdziału). Społeczna czasoprzestrzeń to fundamentalna kategoria w roz-ważaniach Hausnera, kategoria, poprzez którą Autor wskazuje na społeczny charakter i dynamizm tworze-nia wartości i ich przekładatworze-nia się na rzeczywistość społeczno ‑gospodarczą.
Jeśli już czytelnik przebrnie przez dość trudne w od-biorze rozdziały ogólnoteoretyczne książki, to począw-szy od rozdziału VII czeka go nagroda w formie lektury fascynująco przedstawianych zagadnień dotyczących kolejno Dominacji oportunistycznej i transakcyjnej gry rynkowej (rozdz. VII) oraz koncepcji określanej jako FIRMA‑IDEA, oznaczającej nowe podejście do wartości w biznesie (rozdz. VIII). Podstawowa cecha FIRMY‑IDEI, czyli przejście od oportunistycznej do relacyjnej gry rynkowej, jest przedmiotem (i tytułem) rozważań w rozdziale IX. Rozważania te mają walory nie tylko świeżości teoretycznej, lecz także walory użyteczności praktycznej. Dotyczy to także treści rozdziału X pt. Miasto ‑idea – nowe podejście do roz‑
woju miast oraz rozdziału XI pt. Uniwersytet – Idea.
W rozdziale XII pt. Governance i jego konceptualne podstawy analizowane są kwestie dysfunkcji i dyle-matów systemu społecznego, w tym przede wszystkim roli państwa w gospodarce. Rozdział XIII pt. Globalny kryzys. Potrzeba nowej polityki gospodarczej, dotyczy m. in. nowej teorii dóbr ekonomicznych, reguł gospo-darki okrężnej analizowanych na tle podstaw aksjo-logicznych. O zasadności aksjologicznego podejścia w polityce i potrzebie nowego jej modelu przekonują kryzysowe doświadczenia, stanowiące egzemplifikację ryzyka negatywnych następstw wynikających z igno-rowania kwestii aksjologicznych.
Rozdział finalny (XIV) stanowi swego rodzaju klamrę spinającą wcześniejsze treści książki. Przed-stawione są w nim dowody fundamentalnego znacze-nia kultury dla wdrażaznacze-nia prezentowanych w książce koncepcji.
Taka struktura monografii ukierunkowana została na holistyczną charakterystykę koncepcji ekonomii wartości. Na uwagę zasługuje zwłaszcza wyekspo-nowanie znaczenia czynnika kultury dla powodzenia wdrażania przedstawionych w monografii koncepcji.
Jest to raczej rzadkość w analizach ekonomicznych i stanowi kolejny przejaw nowatorstwa prezentowa-nego w recenzowanej monografii podejścia, podejścia nacechowanego nasyceniem kwestiami społecznymi.
Powinno to być – a niestety nader często nie jest – nie-odłączną cechą analiz ekonomicznych. Ekonomia jest bowiem nauką społeczną, nauką o ludziach w procesie gospodarowania.
Społeczny wymiar monografii
Kilka rozdziałów książki dotyczy bezpośrednio kwestii społecznych, co stanowi dodatkowy wyróż-nik i walor monografii. Autor wskazuje na znaczenie podmiotowości w koncepcji ekonomii wartości oraz na kwestię społecznej modalności i społecznej czaso-przestrzeni (rozdz. IV‑VII). U podstaw eksponowa-nia w monografii wymiaru społecznego leżą przyjęte przez Autora założenia merytoryczne. Autor wychodzi z założenia, że:
Zjawiska społeczne są emergentne i kontyngentne,
• i właśnie to stanowi fundament teorii społecznego stawania się.
Kontyngentność zjawisk społecznych oznacza,
• że nie są one ani stricte konieczne, ani stricte lo-sowe.
Czas ujmowany jest przestrzennie, zaś przestrzeń
• akumuluje czas.
Przestrzeń ma społeczną naturę, a jednocześnie to,
• co społeczne jest przestrzenne.
Społeczna czasoprzestrzeń to kategoria ontologiczna,
• epistemologiczna i metodologiczna – co w tym
ZAPOWIEDZI WYDAWNICZE I WYBRANE PUBLIKACJE PTE, RECENZJE I KSIĄŻKI NADESŁANE
ostatnim przypadku oznacza, że kształtowana jest poprzez wielopodmiotowy dyskurs i kreowanie wspólnotowego imaginarium (modalność o „lot-nych”, zmiennych granicach).
Staranna, analityczna charakterystyka społecznego wymiaru czasoprzestrzeni i koncepcji ekonomii warto-ści, jej istoty, jest ważna przede wszystkim ze względu na niedostateczny zakres krajowego dyskursu na ten temat, czemu towarzyszyło w ciągu kilku minionych dekad odzieranie ekonomii z jej wymiaru społecz-nego, przy dążeniu do upodobnienia ekonomii do nauk ścisłych.
Już sam wykaz rozdziałów monografii wskazuje na prospołeczną kompleksowość oraz interdyscyplinar-ność zawartych w niej rozważań. Ważną, charaktery-styczną cechą tej monografii jest prezentowanie podję-tej w niej tematyki z uwzględnieniem dotychczasowego dorobku badawczego, teoretycznego i praktycznego.
Autor starannie i w zobiektywizowany sposób przed-stawia rozmaitość i niezgodność poglądów na po-strzeganie kwestii wartości w ekonomii. Zderza ze sobą argumenty zwolenników i przeciwników tej kon-cepcji, przedstawiając zarazem każdorazowo własne poglądy. Obiektywizacji prezentacji nie zaszkodziło nawet wyraźnie afirmacyjne podejście Autora do kon-cepcji FIRMY‑IDEI. Autor deklaruje się bowiem jako zdecydowany zwolennik wdrażania w życie tej koncep-cji. Choć godzeniu afirmacji z obiektywizmem może zakrawać na oksymoron, to jednak autorowi udaje się zobiektywizować wywody m. in. dzięki bardzo staran-nej podbudowie bibliograficzstaran-nej i starannemu obudo-waniu poszczególnych tez przypisami, odsyłaczami do literatury przedmiotu. Wszystkie prezentowane w książce tezy i opinie są szczegółowo uzasadniane poprzez odniesienia do wielu publikacji, cytatów na ten temat oraz do wyników eksperymentów i badań empirycznych, jak też konferencyjnych debat.
Hausner jednoznacznie dowodzi, że nie stać nas, nie stać świata na to, by marginalizować kwestie wytwa-rzania wartości społecznych. Następstwa tego mogą być bowiem w dłuższej perspektywie katastrofalne, a część z nich objawia się już dziś. Przykładem tego są chociażby ekstremalne zjawiska klimatyczne, nie-pokoje imigracyjne, czy rewolty społeczne. Hausner dowodzi, że zmiana w podejściu do gospodarowania, przejście od gospodarki linearnej do cyrkularnej, to przede wszystkim kwestia kształtowania teorii ekono-mii opartej na wartościach, kwestia wiedzy, społecznej świadomości, politycznej woli i racjonalizacji polityki gospodarczej.
W książce wyraźne jest głębokie przekonanie Autora do kwestii FIRMY‑IDEI i jej społecznego wymiaru, jej ukierunkowania nie na oportunistyczną, lecz na relacyjną grę rynkową. Ta pierwsza jest zorientowana na wyłapywanie okazji rynkowych, marginalizowanie
konkurencji i maksymalizowanie zysków, druga zaś na produktywność i odtwarzalność zasobów (cyrku-larność). Mimo tego przekonania, Autor daje czy-telnikowi pełną szansę na wyrobienie sobie własnej opinii na ten temat. Przedstawia bowiem szczegółowo i analizuje w książce liczne spory dotyczące kwestii aksjonormatywnych w ekonomii, spory toczone wśród naukowców, praktyków i polityków. I w tym właśnie (choć nie tylko) wyraża się obiektywizm zawartych w książce rozważań.
Przedstawione w książce analizy zmuszają do re-fleksji na temat przekształceń ustrojowych oraz przy-szłości kapitalizmu. Dokonująca się czwarta rewolu-cja przemysłowa i postępująca w jej wyniku zmiana cywilizacyjna, wyrażająca się w przechodzeniu od wzorca cywilizacji przemysłowej do poprzemysłowej, wymusza bowiem reformy instytucjonalne, systemowe.
W warunkach przełomu cywilizacyjnego rozwiązania instytucjonalne, w tym regulacyjne i inne, stosowane dotychczas w polityce społeczno ‑gospodarczej, coraz częściej okazują się nieprzystające do wymogów no-wej gospodarki. Dochodzi do swego rodzaju regresji kulturowej, zjawiska kulturowego zakotwiczenia, blo-kady, zamknięcia. Tego typu opisywany w literaturze przedmiotu lock‑in effect, efekt zamknięcia w dotych-czasowych ramach systemowych i przyjmowanych w podejmowaniu decyzji priorytetach, rozwiązaniach i narzędziach, stanowi barierę rozwojową. Przy tym praktyka potwierdza, że narzędzia skuteczne w kształ-towaniu rozwoju społeczno ‑gospodarczego w cywili-zacji industrialnej są utrzymywane i nadal stosowane, mimo ich ograniczonej i zmniejszającej się skuteczno-ści, co wynika ze zderzania się cywilizacji, przesilenia cywilizacyjnego i przechodzenia do nowej ery. Prak-tyka wykazuje coraz częściej, że w warunkach nowej gospodarki tradycyjne rozwiązania i narzędzia okazują się nie tylko nieskuteczne, ale wręcz zwiększają ryzyko błędnych decyzji społeczno ‑gospodarczych, podejmo-wanych na różnych szczeblach instytucjonalnych, co skutkuje brakiem harmonii między wzrostem gospo-darczym a postępem społecznym i ekologicznym.
Koncepcja ekonomii wartości jako podłoże Open Eyes Economy
Dokonujące się pod wpływem rewolucji cyfro-wej, internetyzacji w tym Internetu rzeczy, prze-miany stanowią ważny czynnik przemawiający na rzecz koncepcji ekonomii wartości. Koncepcja ta to nie tylko ów otwieracz oczu, ale przede wszystkim swego rodzaju otwieracz mózgów, umysłów. Jest to istotne tym bardziej, że rewolucja cyfrowa zmienia charakter pracy, charakter zatrudnienia. Hausner wska-zuje na nowy trend na rynku pracy, jakim jest gig
economy, czyli trend przeciwstawny do etatowego modelu zatrudnienia, na rzecz zatrudniania nieetato-wego, ograniczonego do określonych projektów czy dzieł. Wiąże się to z rozwojem technologii cyfrowych, w tym cyfrowych platform i aplikacji umożliwiających różnorodne formy współpracy między pracodawcą i pracobiorcą. Wiąże się to z szerszym, związanym z rewolucją cyfrową trendem – gospodarką na żądanie (on demand economy), czyli oferowaniem przez firmy technologiczne rozmaitych form natychmiastowego zaspokajania popytu nabywców, natychmiastowego dostarczania produktów i usług.
W recenzji tej wskazuję jedynie na przykładowe, zawarte w książce tezy, ale nawet te krótkie przykłady dowodzą oryginalności i niestandardowości rozwa-żań. Dlatego też lektura książki jest atrakcyjna, tym bardziej, że dzieło to cechuje w przeważającej mierze przystępna narracja oraz przejrzystość, klarowność wywodów. Zarazem jednak muszę zastrzec, że stopień narracyjnej przystępności tekstu jest zróżnicowany.
Pod tym względem szczególnie trudny w odbiorze jest rozdział I i niektóre fragmenty innych rozdziałów teoretycznych. Nafaszerowane są trudnymi, nieczęsto w debatach używanymi słowami, co nie sprzyja pełnej klarowności wywodów. Moim zdaniem można by, bez szkody dla merytorycznej jakości monografii, zrezy-gnować z tego swego rodzaju żargonu naukowego (żeby nie powiedzieć często w debatach wykpiwanej
„naukawości”), ująć go bardziej przystępnymi sfor-mułowaniami. Dotyczy to zwłaszcza raczej niestoso-wanych powszechnie w debacie na tematy społeczne pojęć, takich jak np. modalność, inkrementalność, bifurkacja, lateralność, monetyzacja, responsywność, komodyfikacja, synchronia, diachronia itp. Może warto np. ową monetyzację, w niektórych fragmentach zastą-pić po prostu spieniężaniem, bifurkację rozdwojeniem czy rozgałęzieniem, a komodyfikację utowarowieniem.
Niektórym fragmentom monografii można zarzucić pewną rozwlekłość wywodów i zbędne powtórzenia niektórych kwestii. Dotyczy to zwłaszcza rozdziałów teoretycznych, w tym na temat pojmowania wartości.
Jednak wywody te podporządkowane zostały poszuki-waniom argumentów lub kontrargumentów dotyczą-cych znaczenia miejsca kategorii wartości społecznych w teorii ekonomii. Stąd też rozległość wywodów jest w pewnej mierze usprawiedliwiona.
Potencjalne grono czytelników.
Rekomendowane dodatkowe wydania monografii
Zważywszy na teoretyczne, ale i praktyczne zna-czenie monografii, zasadne byłoby też opublikowanie poza zasadniczą jej wersją, wersji spopularyzowanej,
bardziej przystępnej dla szerszego grona czytelników.
Książka ta może być użyteczną lekturą nie tylko dla naukowców z różnych dziedzin, w tym zwłaszcza ekonomistów, filozofów socjologów, psychologów, historyków, politologów, ekologów i prawników.
Może być też użyteczna dydaktyce, w nauczaniu przedmiotów z zakresu nauk humanistycznych i spo-łecznych.
Przede wszystkim jednak książką Hausnera po-winni się zainteresować główni kreatorzy polityki społeczno ‑gospodarczej, w tym parlamentarzyści i główni regulatorzy życia społeczno ‑gospodarczego, zwłaszcza reprezentujący centralne instytucje rządowe oraz samorządowe. Lektura tej książki przekonuje bowiem o konieczności przełomowych zmian nie tylko w teorii ekonomii, ale przede wszystkim w go-spodarce.
Dzieło Jerzego Hausnera i przedstawiana w nim
Dzieło Jerzego Hausnera i przedstawiana w nim