WYPOSAŻENIE INFRASTRUKTURALNE

Z A Ł O Ż E N I A

Z zakresu infrastruktury ekonomicznej, jako cechę diagnostyczną wybrano wskaźnik liczby sklepów przypadających na jedną miejscowość w gminie. Mia-ra ta wydaje się być pMia-raktyczniejszą w użyciu, niż stosowana często liczba mieszkańców przypadająca na sklep (por. Stasiak, Kulikowski 1996; Węcła-wowicz i in. 2002). Zdaniem autora wcale nie musi być bardziej korzystna sytu-acja, gdy na jeden sklep przypada mniej mieszkańców w gminie, gdyż właśnie w przypadku większych obrotów właściciele mogą wzbogacać gamę oferowa-nych towarów. Z kolei wskaźnik liczby sklepów przypadających na miejsco-wość ukazuje obszary, na których mieszkańcy muszą udawać się do innej miej-scowości w celu dokonania zakupów. Taka sytuacja stanowi o niekorzystnym poziomie warunków życia na tych obszarach.

Do charakterystyki infrastruktury technicznej wybrano sieć wodno-kanalizacyjną ze względu na jej dynamiczny rozwój w latach 90. oraz duży wpływ na zdrowotność mieszkańców. Większość samorządów gminnych wyko-rzystując daną im suwerenność w podejmowaniu wielu istotnych decyzji, częła realizować zadania własne gmin obejmujące sprawy „wodociągów i

za-opatrzenia w wodą, kanalizacji, u.sirwania i oczyszczania ścieków komunalnych" (Ustawa..., art. 7, poz. 3). Świadczy o tym fakt, iż w większości gmin

priory-tetową sprawą była budowa wodociągów i kanalizacji, pochłaniająca zazwyczaj większą część inwestycyjnych wydatków budżetowych.

WYNIKI

Najwyższe wartości wskaźnik liczby sklepów na miejscowość w 1995 r. osiągał w południowo-wschodniej Polsce (ryc. 1). Powiązane jest to z kształtem wsi tam występujących - są to zazwyczaj duże jednostki osadnicze (powyżej 500 mieszkańców), dlatego na jedną miejscowość przypada po kilka sklepów. Sytuację taką należy z pewnością uznać za korzystną, gdyż na wzroście konku-rencji zyskują mieszkańcy. Ponadto duże zagęszczenie sklepów występuje na obszarach podmiejskich Warszawy, konurbacji górnośląskiej, Częstochowy, Trójmiasta, Poznania, Opola, Kielc oraz Bydgoszczy i Torunia. Natomiast w dużej liczbie gmin województw podlaskiego, zachodniopomorskiego, war-mińsko-mazurskiego, południowej części pomorskiego oraz na obrzeżach ma-zowieckiego i łódzkiego nie każda miejscowość posiada sklep. Również i przy analizie tego zagadnienia uzyskane wyniki można odnieść do charakteru sieci osadniczej tych terenów - duża liczba małych ludnościowo miejscowości wiej-skich.

2002 r. wartości z całego obszaru, czyli nie wyłączono danych dla nowopowstałych miast. Uczy-niono tak. aby dane dla tych jednostek były w jak największym stopniu porównywalne.

Zmiany warunków życia ludności wiejskiej 93

Ryc. 1. I.iczba sklepów przypadająca na j e d n ą miejscowość w gminie, 1995, A - miasta Numbcr of shops per one location in the commune, 1995, A - cities

Ryc. 2. Liczba sklepów przypadająca na j e d n ą miejscowość w gminie, 2002, A - miasta Number of shops per one location in the commune, 2002, A - cities

W 2002 r. liczba sklepów wzrosła o prawie 40% w stosunku do 1995 r. Można wymienić kilka przyczyn tego zjawiska: założenie sklepu wciąż pozo-staje najprostszą formą działalności gospodarczej nie wymagającej zaangażo-wania dużego kapitału początkowego, niepotrzebna jest też duża wiedza eko-nomiczna i menedżerska. Ponadto nadal na obszarach wiejskich występuje niedostateczne wyposażenie w placówki handlowe po okresie PRL. W 2002 r. można wyróżnić te same obszary o największym nasyceniu obiektami sklepo-wymi co w roku 1995. Wyraźnie zaznaczyły się pod tym względem tereny nadmorskie oraz nastąpił też znaczny wzrost wskaźnika na obszarach leżących w dalszej odległości od największych aglomeracji (ryc. 2). Najsłabiej wyposa-żone w infrastrukturę handlową pozostały gminy z województw zachodniopo-morskiego, warmińsko-mazurskiego i podlaskiego.

Największą gęstością sieci wodociągowej w 1995 r. cechował się pas gmin od Kaszub poprzez Kujawy, Wielkopolskę, Ziemię Łódzką do Górnego Śląska (ryc. 3). Obszary relatywnie słabo nasycone siecią wodociągową znajdowały się na wschód i zachód od tego pasa. Szczególnie dotyczyło to gmin z wojewódz-twa lubuskiego, zachodniopomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Podwyższo-nym nasyceniem siecią wodociągową wyróżniały się obszary stref podmiejskich niektórych miast wojewódzkich.

Rye. 3. Długość sieci wodociągowej w km na 100 km2 powierzchni gminy, 1995, A - miasta Length ot' water supply network per 100 sq. km of the commune area, 1995, A - cities

Zmiany warunków życia ludności wiejskiej 9 5

Ryc. 4. Długość sieci wodociągowej w km na 100 km2 powierzchni gminy, 2002, A - miasta Length of water supply network per 100 sq. km of thc commune area, 2002, A - cities

W ciągu ośmiu lat na obszarach wiejskich przybyło przeszło 62 tys. kilome-trów sieci wodociągowej, powodując jej wzrost o 56% w stosunku do 1995 r. O ponad połowę zmalała także liczba gmin bez wodociągów i obecnie wynosi 34. W 2002 r. największym zagęszczeniem sieci wodociągowej cechowały się gminy w województwach wielkopolskim, kujawsko-pomorskim, łódzkim, ślą-skim, zachodniej części województwa mazowieckiego oraz północnej małopol-skiego i podkarpackiego (ryc. 4). W okresie 1995-2002 Polska centralna pozo-stawała regionem najlepiej wyposażonym w sieć wodociągową.

Gęstość sieci wodociągowej wzrosła z 38,2 km/100 km2 na początku bada-nego okresu do 59,5 km/100 km2 w 2002 r. Jednakże wzrost ten należy rozpa-trywać w powiązaniu z rozwojem sieci kanalizacyjnej, gdyż tylko równomierny rozwój tych dwóch sieci może rzeczywiście przyczyniać się do poprawy wa-runków bytowych ludności. Stosunek długości sieci wodociągowej do kanaliza-cyjnej w analizowanym okresie uległ znacznej poprawie - w 1995 r. na 1 km kanalizacji przypadało 20,7 km wodociągów, podczas gdy w 2002 r. już tylko 7,5. Należy jednakże stwierdzić, iż jest to jedynie poprawa względna. Jak już wspomniano, długość sieci wodociągowej wzrosła o przeszło 62 tys. km w cią-gu ośmiu analizowanych lat, zaś sieci kanalizacyjnej o około 18 tys. km. Ozna-cza to, że dystans wzrósł o prawie 42% i obecnie wynosi ponad 150 tys. km (ryc. 5). Niestety przy trzy-, czterokrotnie wyższych kosztach budowy sieci

ka-nalizacyjnej niż wodociągowej nie należy oczekiwać zdecydowanej poprawy w tym zakresie w najbliższym czasie. Widoczny na wykresie wzrost udziału długości sieci kanalizacyjnej w całości powstającej sieci wynikał głównie ze spadku dynamiki budowy wodociągów.

Ryc. 5. Sieć wodno-kanalizaeyjna na obszarach wiejskich Polski w latach 1995-2002 a - różnica pomiędzy długością sieci wodociągowej a kanalizacyjnej, b - odsetek kanalizacji

w ogólnej długości budowanej sieci wodno-kanalizacyjnej Water supply/sewage network in Polish rural areas in the years 1995-2002 a - the diffcrence between lengths of water supply and sewage networks, b - share ot" scwage

network in total length ot" water supply/sewage network being constructed

W 1995 r. 1003 gminy nie posiadały kanalizacji, a dalsze 275 miało jej co najwyżej I km (w sumie 59% badanych gmin). Relatywnie najlepszym wypo-sażeniem w sieć kanalizacyjną cechowały się obszary Polski północnej - tereny popegeerowskie (ryc. 6). Do 2002 r. nastąpił przeszło czterokrotny wzrost dłu-gości sieci - głównie na obszarze Wielkopolski, Kujaw i Podkarpacia (ryc. 7). Jednocześnie znacznemu zmniejszeniu uległa liczba gmin bez kanalizacji, która w 2002 r. wynosiła 615, zaś w 136 jednostkach długość sieci kanalizacyjnej nie przekraczała I km (35% analizowanych gmin). Średnio w tym okresie nasyce-nie siecią kanalizacyjną wzrosło na obszarach wiejskich z 1.8 km/100 km2 do 7,9. Z pewnością za pozytywny należy uznać tak znaczny wzrost długości sieci kanalizacyjnej, jednakże w obecnej sytuacji samorządy powinny kłaść większy nacisk na inwestycje związane z tym rodzajem infrastruktury, wykorzystując środki na ochronę środowiska z NFOSiGW oraz Unii Europejskiej.

Zmiany warunków życia ludności wiejskiej 97

Ryc. 6. Długość sieci kanalizacyjnej w km na 100 km2 powierzchni gminy, 1995 A - miasta, B - brak kanalizacji

Length of sewage network in km per 1 sq. km of commune area, 1995 A - cities, B - lack of sewage network

Ryc. 7. Długość sieci kanalizacyjnej w km na 100 km3 powierzchni gminy, 2002 A - miasta, B - brak kanalizacji

Length of sewage network in km per 1 sq. km of c o m m u n e area , 2002 A - cities, B - lack of sewage network