W ra m a c h p ro g ra m u re d a k cy jn e g o ogłaszam y dalszy w y w ó d z z a k re su sp o rząd zan ia i odw o ły w an ia te sta m e n tó w n o ta ria ln y c h (por.: to m I r. ub. — str. 215, str. 489; tom II r. ub. — str. 398). T e m a t to d la p r a k ty k i zaw odow ej zb y t w ażny, b y m ożna było ograniczać p o d ejm o w an e p ró b y jego ro zw inięcia. (Red.)
I. Gdy mowa o testamentach, sporządzanych przed nota
riuszem, należy ogólnie rozróżnić dw ie grupy przypadków:
a) gdy spadkodawca, chcąc testować w form ie zwykłej, musi to uczynić przed notariuszem z mocy przepisu ustawy, gdyż testow anie w innej zwykłej form ie jest dla niego w yklu
czone, — i tak w edług art. 76 § 1 pr. sp. m ałoletni, który ukończył lat 16, oraz ubezwłasnowolniony częściowo mogą spo
rządzić testam ent tylko przed notariuszem lub testam ent szcze
gólny;
b) gdy spadkodawca mogąc także testować w innej formie, wybiera jednak form ę no tarialną dla pew nych korzyści, a mo
żna wymienić następujące:
aa) protokół notarialny, obejm ujący testam ent, ma jako dokum ent publiczny pełną moc dowodową (art. 262 k. p. c.);
bb) ponieważ notariusz jest (w każdym razie — pow inien być) osobą fachową, b. rzadko zachodzić może niew aż
ność czynności w skutek wad formalnych;
cc) spradkodaw ca otrzym ać może od takiej fachowej osoby w yjaśnienia z zakresu praw a spadkowego m aterialne
go (np- o dziedzicach koniecznych)1).
i) P f a f f - H o f m a n n , C o m m en tar II. str. 177.
Natom iast testam entow i sporządzonemu przed notariuszem przepisy art. 81 i 92 § 2 pr. spk. oraz art. 49 post. spk. żad&ej
„szczególnej w ażności"2) nie nadają.
II. Sporządzanie testam entu przed notariuszem może być dwo jakie:
a) w form ie ustnej — art. 81 § 1 pr. spdk. (odpowiadające rzym skiem u t e s t a m e n t u m a p u d a c t a c o n d i t u m ) ,
b) w formie pisemnej — art. 81 § 2 p r spdk. (odpowiada
jące rzym skiem u t e s t a m e n t u m i u d i c i o b l a t u m ) .
W y o d rę b n ie n ie z g r u p y a) dw ó ch p o s ta c i przez o d ró ż n ie n ie , czy u s tn ie p o d a n y i o b ję ty p ro to k o łe m te s ta m e n t je s t z a p ie c z ę to w a n y w k o p e rc ie z o d p o w ie d n im n a p is e m , czy też n ie 3), je s t n ie c e lo w e i n ie m a p o d s ta w y w u s ta w ie , sk o ro u s ta w o d a w c a p rz e z p rz e p is y §§ l i 2
a rt. 81 p r . sp d k . d o k o n a ł p o d z ia łu n a d w ie g r u p y i u z n a ł, że z a p ie c z ęto w a n ie n a s tą p ić m oże d o p ie ro n a ż ą d a n ie s p a d k o d a w c y 4).
III. W jednym i drugim przypadku, opisanym w ustępie II a) i b) notariusz spisuje protokół5). Nie budzi w ątpliw ości za
patryw anie, iż protokół taki, przew idziany art. 104 pr. o not., w inien być po m yśli art. 105 tegoż praw a spisany w form ie aktu notarialnego.
U z a sa d n io n e z a s trz e ż e n ie m o ż n a je d n a k m ie ć co do' z d a n ia , iż w ogó ln o ści1 p r o to k ó ł n o t. s p is a n y w fo rm ie a k t u n o t. je s t id e n ty c z n y z a k te m n o t., w s k u te k czego do n ie g o m a ją b y ć s to s o w a n e w s z y s tk ie p r z e p is y p r. o n o t., o d n o sz ą c e się do a k tó w n o t. z ry g o re m o k re ś lo n y m a r t. 8 8 p r. o n ot. (oczyw iście z 2 w y ją tk a m i, w y m ie n io n y m i, w a r t. 103 §§ 2 i 3 tegoż p ra w a ). Z d a n ia ta k ie g o u s iło w a n o b ro n ić n a ła m a c h p rz e d w o je n n e g o P rz . N ot.6) je d n a k w ę c e j zw olenniików i
letp-2) P rz . N ot. s tr . 215/47 t. I.
3) P rz . N ot. s tr . 489—490/47 t. I.
4) N a le ż a ło b y n a w e t u z n a ć , że n ie z a p ie c z ę to w a n ie n ie s p o w o d u je n ie w a ż n o ś c i te -stam e n tu — ja k to n a u k a i o rz e c z n ic tw o p rz y jm o w a ły w a n a lo g ic z n e j s y tu a c j i p rz y te s ta m e n ta c h s ą d o w y c h n a te re n ie k . a a.
( W r ó b l e w s k i : P o w sz. a u s tr . kod. cyw., s tr . 516).
5) In a c z e j b y ło w a u s tr . u st. n o t., k tó r a z n a ła co do ro zp . ost.
w oli s p is a n ie a k t u n o ta ria ln e g o (§§ 67 i 75 u s t. 3) i p ro to k o łu (§ 70) — W r ó b 1 e w s k i, o. c. s tr . 515—516.
6) P a s z k o w s k i , P rz . N ot. N r 20/34, 17/35, 18/35.
,sze u z a s a d n ie n ie z n a la z i p o g lą d o d m ie n n y 7) te j tre śc i, iż p ro to k ó ł n o t.8) n ie je s t id e n ty c z n y z a k te m n o t., s k o r o : a r t. 63 p r. o n o t. wyra-*
żn ie te p o ję c ia o d ró ż n ia i p rz e p is y sz czeg ó ło w e c a k t a c h za m ie sz c z o n e s ą w rozdz. II, a o p r o to k o ła c h w rozdz. VI tegoż p r a w a , p o n a d to s k o ro in n e u s ta w y , z w ła sz c z a k o d . h a n d l. w y m a g a ją d la je d n y c h c z y n n o śc i fo rm y a k tu n o t., a d la in n y c h fo rm y p r o to k o łu n ot. W obec tego p rz e p is y o a k ta c h m a j ą d la p ro to k o łó w z a sto so w a n ie o ty le , o ile p rz e c iw ie ń stw o n ie w y n ik a ze sz czeg ó ln eg o p rz e p is u u s ta w y (pr.
o n o t. lu b in n e j) lu b z is to ty rzeczy. O czyw iście w p r a k ty c e r o z g r a n ic z e n ie p rz e w a ż n ie się z a c ie ra , a p ro to k ó ł, p o s ia d a ją c y w sz y s tk ie w y m o g i a k tu , j e s t a k te m 9), c z asem je d n a k p ro to k ó ł m oże z a w ie ra ć m n ie j n iż a k t, a m im o to b ęd z ie d o k u m e n te m p u b lic z n y m , g d y ż do p ro to k o łó w n ie m o że o d n o sić s ię r y g o r a rt. 8 8 p r. o n o t. T a k w ięc a k t n o ta r i a ln y je s t p o ję c ie m w ięc ej sz ty w n y m , za ś p ro to k ó ł n o ta r i a ln y w ięcej ro z c ią g ły m .
W każdym razie nie ma przeszkody, by z protokołu not.
spisanego w form ie aktu not. w co dopiero opisanym znaczeniu nie można było wydać wypisu, choćby nie był on aktem not.10) Stąd spadkodawcy na jego żądanie zawsze można wydać w ypis protokołu testam entu ustnego niezapieczętowanego (zd. 1 art.
81 § 1 pr. spadk.), zaś z protokołu testam entu, któ ry ma być za
pieczętowany (zd. 2 tegoż przepisu) można wydać spadkodawcy wypis jedynie przed dokonaniem
zapieczętowania-Szczególny wymóg dla protokołu testam entu, nieznany dla a k tu not., zaw iera art. 81 § 3 pr. spdk. o p rzy braniu do czynno
ści drugiego notariusza lub 2 świadków i o koniecznej obecno
ści w szystkich uczestniczących osób przy całej czynności11).
7) P i e c h o c k i , P rz , N ot. N r 11—12/35, W o l n y , P rz . Not.
N r 20/35, K u r m a n , P rz . N ot. N r 18/34, R z e p e c k i , P rz . N ot.
N r 3—4/36, z w ła sz c z a z a ś Orz. S. A. P o z n a ń , P rz . N ot. N r 1/36.
8) d la k tó re g o p r. o n o t. (w p rz e c iw ie ń stw ie n p . do § 6 8 a u s tr.
u s t. not.) n ie o k re ś liło części s k ła d o w y c h , n ie z b ę d n y c h do is tn ie n ia , ja k to d la a k tu n o t. czyni a r t. 84 § 1 p r. o n o t.
9) n a t u r a ln ie bez w zg lą d u n a n azw ę, k tó re j p r. o n o t. n ie p rz e w id u je i k tó r a je s t bez z n a c z e n ia p ra w n e g o , cho ciaż u m ie sz c z a n ie jej je s t ze w zględów p r a k ty c z n y c h celow e ( M a t a k i e w i c z , P rz . N ot.
N r 12/34, u c h w a ła K onf. P re z. R. N., P rz . Not. N r 17/38'.
10) P rz . N o t s tr . 216/47 t. I; por. A l i e r h a n d, Prz,. N ot. N r U —12/38.
11) a n a lo g ic z n ie n a tle p rz e p isó w k. c. a. i a u s tr. uet. n o t. o rz e k ł S ąd N ajw . do RW . 173/23, P . P . A. 11/24.
W tym k ierun ku protokół zaw ierać będzie w yjątkow o w ięcej niż ak t not.
Z p ow yższego w y n ik a , że n p . ś w ia d k o w ie p r z y b r a n i p o m y ś li a r t. 81 § 3 p r. sp d k . m u s z ą k o n ie c z n ie p o s ia d a ć w y m o g i o k re ślo n e a r t. 86—89 pr. sp a d k ., a n ie k o n ie c z n ie w y m o g i z a r t. 71 p r. o 'no t., gdyż s ą oni ś w ia d k a m i p r z y te s ta m e n c ie , a n ie św ia d k a m i, w y m a g a n y m i a r t. 70 p r. o n o t.12) ( p o m ija ją c n a t u r a l n i e p rz y p a d e k , g d y m o g ą b y ć z a r a z e m w je d n y m i d r u g im c h a r a k te rz e , a n a w e t w trz e c im tj. ja k o re k o g n o sc e n c i z a r t. 69 § 2 p r. o not.).
Stanowczo odrzucić należy próbę in terp reta cji wspomnia
nego przepisu art. 81 § 3 pr. spdk. tej treści, iż „przy sporzą
dzaniu testam entu notariusz nie może posługiwać się pomocą swojej kancelarii"13), albowiem:
a) p rz e p is a r t. 81 n ie p o k ry w a s ię w sw y m b r z m ie n iu z, a r t. 97£
kod. N ap., k tó r y o k re śla , iż „ te sta m e n t... d y k to w a n y p rzez te s ta to ra , n a p is a n y b y ć p o w in ie n p rz e z jednego. z n o ta riu s z ó w ta k , ja k je s t
d y k to w a n y " ;
b) p rz e c iw ie ń stw o w y n ik a z ost. z d a n ia § 3 a r t 81 p r. s p a d k ., iż p o za ty m ...sto su je s ię p r. o not., k tó r e d o z w a la n ie ty lk o s p is y w a n ia d o k u m e n tó w n o ta r ia ln y c h n a m a sz y n ie , a le n a w e t u ż y w a n ia w ty m celu d ru k o w a n y c h f o rm u la r z y (art. 77);
c) in te r p r e ta c ja t a k a je s t n ie ż y c io w a i m ija s ię z celem , a s a m o sp is a n ie d o k u m e n tu je s t c z y n n o śc ią m e c h a n ic z n ą 14).
IV. Co do przepisów art. 72 pr. o not. w związku z art. 81 pr. spadk. można zauważyć:
a) w ydaje się niespornym , że niemy lub głuchoniemy n ie może testować ustnie, gdyż ustnego podania, wymaganego § 1 art. 81 pr. spadk. nie zastąpi podanie przez osobę, która może się z nim porozumieć (art. 72 § 2 pr. o not.), jeśli jednak może czytać i pisać może testować w form ie pisemnej, gdyż § 2 art. 81 pr. spadk- nie wym aga oświadczenia ustnego;
b) niewidomy może testować w form ie pisem nej, gdyż pis
mo w ym ienione w § 2 art. 81 pr. spadk. mogło zostać przez
12) P f a f f - II o f rn a n n, C o m m e n ta r II, s tr . 187. p rzeciw nie:.
G l a s s - N a t a n s o n , P ra w o o n o ta ria c ie ,, s tr . 138.
13) P rz . N ot. s tr . 492/47 t. I-14) P rz . N ot., s tr . 384/34.
niego podpisane w okresie, kiedy nie był pozbaw iony wzroku, a badanie tego nie należy do notariusza;
c) niemy lub głuchoniemy, nie umiejący lub nie mogący czytać i pisać — niezdolnym jest do testow ania w jakiejkolw iek postaci zwykłej, czy szczególnej, skoro swej woli nie może po
dać ustnie ani spisać.
V. N ie w ydaje się trafn y m pogląd, by tylko osoby czę
ściowo ubezwłasnowolnione z przyczyn, podanych w § 2 art. 6 pr. os- mogły testować przed notariuszem , a n ie mogły tego czynić osoby z § 1 tegoż arty k u łu 15).
O g ra n ic z o n ą zd o ln o ść do d z ia ła ń p r a w n y c h m a j ą osoby u b e z w ła s n o w o ln io n e częściow o ta k z p rz y c z y n , w y m ie n io n y c h w § 1, ja k
i § 2 a r t. 6 p r. os., i p r z e p is a r t. 76 § 1 p r. s p a d k . n ie czyni m ię d z y ty m i d w o m a k a te g o r ia m i osób ż a d n e j ró żn ic y . P o g lą d p rz e c iw n y , o p ie ra ją c y s ię n a p rz e p is ie a r t. 77 § 1 p. 1 p r. sp a d k ., n ie je s t tr a f n y , g d y ż n a ło g o w y p ija k lu b n a r k o m a n m o ż e ta k s a m o z n a jd o w a ć się w e ta n ie o k re ś lo n y m w ty m p rz e p isie , ja k u b e z w ła s n o w o ln io n y czę
ściow o w s k u te k c h o ro b y w zgl. n ie d o ro z w in ię c ia p sy c h ic z n e g o 16). N o
ta r i u s z m a n a b r a ć p r z e k o n a n ia o ś w ia d o m y m p o w zię ciu i o św ia d c z e n iu w oli ta k ż e i cho reg o w zgl. n ie d o ro z w in ię te g o p sy c h ic z n ie , co do k tó re g o n ie z a ch o d z i p o tr z e b a u b e z w ła s n o w o ln ie n ia c a łk o w ite g o (art.
6 § 1 p r. os.) i w ła ś n ie u d z ia ł n o ta r iu s z a z a p e w n ić m a g w a r a n c ję p r z e s tr z e g a n ia p rz e p isó w p r a w a ; s tą d fo rm a n o ta r i a ln a b y ła w ró ż n y c h u s ta w o d a w s tw a c h i je s t u w a ż a n a za d a ją c ą n a jw y ż s z ą g w a r a n c ję p rz y s p e c ja ln ie w a ż n y c h c z y n n o śc ia c h p r a w n y c h 17).
VI. P rzepis art. 91 § 2 pr. spadk. odnosić się może tylko do pisma, wręczonego notariuszow i po m yśli art. 81 § 2 pr.
spadk., gdyż nie można wydać spadkodawcy oryginału proto
kołu not. (mimo spisania co do tego stosownego protokołu).
W ydanie oryginału kolidowało by w yraźnie z przepisam i art.
111 §§ 1 i 2 pr. o not., albowiem:
i5) p r z. N ot. s tr . 494/47 t. I.
16j N a te re n ie k. c. a. u b e z w ła s n o w o ln io n y częściow o w s k u te k c h o ro b y u m y sło w e j lu b n ie d o łę s tw a u m y sło w e g o m ó g ł te s to w a ć ty lk o u s tn i e p rz e d s ą d e m lu b n o ta riu s z e m (§ 4 ord. z 28/6. 1916, Dz. p . p.
N r 207).
17) L o n g c h a m p s : Z o b o w ią z a n ia , s tr . 104.
a) m im o „ w y e lim in o w a n ia " p r o to k o łu z o g ó ln e g o z b io ru 18) n ie p rz e s ta je on b y ć n a d a l d o k u m e n te m , k tó r y n o ta r iu s z m a o b o w iąz ek p rz e c h o w y w a ć n ie ty lk o w in te re s ie p r y w a tn y m s tro n y , a le ta k ż e w in te re s ie p u b lic z n y m i n ie m oże go w y d a ć ta k , ja k k a ż d e g o in n e g o o r y g in a łu a k t u cz y p r o to k o łu i ja k n ie m o ż n a w y d a ć o r y g in a łu a k tu są d o w e g o 18);
b; a r g u m e n t, iż p rz e p is y a rt. 1 1 1 § 2 p r. o n o t. m ia ły b y w ty m k ie r u n k u u le c z m ia n ie przez, p rz e p is y a r t. 91 § 2 p r. sp a d k ., n ie je s t p r z e k o n y w u ją c y , g dyż p ro b le m te n is tn ia ł (i n ie z n a la z ł n a le ż y te g o ro z w ią z a n ia ) ju ż od 1 s ty c z n ia 1934 r., tj. od ch w ili w e jś c ia w życie pr. o n ot. n a te re n ie p o a u s tria c k im 20), a p o trz e b n y w te j m a te r ii p rz e p is z a w ie r a ł p r o je k t u s ta w y n o ta r i a ln e j21).
18) P rz . N ot. s tr . 496/47, t. I.
1!1) P f a f f-H o f m a n n, o. c.. s tr. 647.
2») S t e i n , P rz . N ot. N r 1/34.
21) G l a s s , P rz . N ot. N r 2/34.
Z D Z I E D Z I N Y S K A R B O W E !
JERZY OPYDO