Przedsiębiorstwo, w którym przeprowadzono badanie, to firma z branży transportowej. Obszarem jego działalności jest wiele krajów rynku światowego, na terenie Polski zaś posiada 4 zakłady produkcyjne, które znajdują się w województwach: dolnośląskim, łódzkim, mazowieckim i śląskim. Badany zakład mieści się we Wrocławiu i od 2001 r. jest częścią omawianego międzynarodowego koncernu z siedzibą w Ameryce Północ-nej. Zatrudnia on ok. 700 pracowników, w tym ok. 70% pracuje na stanowiskach robo-czych, a 30% – administracyjnych. Proces wdrażania elementów systemu Lean rozpoczął się w 2006 r., natomiast badania przeprowadzono na przełomie 2015 i 2016 r. W innych swoich opracowaniach (przedstawiających wyniki badania efektywności oraz zawiera-jących analizę marnotrawstwa) autorzy niniejszego artykułu przedstawili szczegółowe informacje na temat przedsiębiorstwa i samego badania [Jagodziński, Ostrowski, 2016, Ostrowski, Jagodziński 2017]. Natomiast w prezentowanym tu badaniu poddano ana-lizie związek stażu pracy pracowników administracyjnych ze znajomością Lean Manu-facturing. W badaniu ankietowym udział wzięło 101 pracowników (1 osoba nie podała swojego stażu pracy, dlatego analiza odnosi się do 100 pracowników) na 219 osób za-trudnionych w działach administracyjnych w momencie przeprowadzania ankiety. Staż pracy pracowników biorących udział w ankiecie zaprezentowano w tabeli (zob. tabela 2). Tabela 2. Struktura wiekowa pracowników administracyjnych biorących udział w badaniu ankietowym
Lata stażu pracy 0–2 2–5 6–10 11–20 20 lat i więcej
Liczba pracowników 26 17 22 14 21
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych.
W przeprowadzonej ankiecie zapytano o wiele narzędzi wykorzystywanych w kon-cepcji Lean. W odpowiedzi na każde z pytań, respondent mógł wybrać i wskazać po-ziom znajomości danej koncepcji czy narzędzia. Wartościowanie przebiegało następu-jąco: „nie zna”, „zna”, „rozumie” oraz „stosuje”. Przy czym założono, że istnieje pewna implikacja, taka mianowicie, że jeżeli ankietowany stosuje daną technikę, to w domyśle również ją zna oraz rozumie, podobnie uznano, że rozumienie wiąże się ze znajomoś-cią. Z tego powodu w przeprowadzonych badaniach, jeżeli ankietowany zaznaczył, że stosuje daną koncepcję, to nie traktowano tego jako oświadczenia, że równocześnie ją rozumie. W tym kontekście formalnie zbadano zależności w czterech następujących grupach: osoby nieznające technologii, znające je, znające oraz rozumiejące, a także:
znające, rozumiejące i stosujące. Wyniki zbiorcze badania zostały zaprezentowane w ta-beli (zob. tabela 3).
Tabela 3. Wyniki zbiorcze ukazujące znajomość poszczególnych technologii z uwzględnieniem stażu pracy ankietowanych
Lata stażu pracy Lata stażu pracy
Odpowiedzi 0–2 2–5 5–10 10–20 i więcej 20 lat 0–2 2–5 5–10 10–20 i więcej20 lat
Lp. Kaizen 5S
1. Nie znam 0 0 1 0 1 0 0 2 0 1
2. Znam 7 6 3 1 4 5 4 3 1 3
3. Rozumiem 11 6 4 5 3 8 4 5 4 1
4. Stosuję 8 5 14 8 13 13 9 12 9 16
Sugestie pracownicze Czerwona kartka
1. Nie znam 8 3 10 4 5 13 5 4 2 7 2. Znam 10 7 3 4 7 6 2 7 5 4 3. Rozumiem 7 5 4 5 1 6 6 7 6 6 4. Stosuję 1 2 5 1 8 1 4 4 1 4 Gemba Andon 1. Nie znam 15 12 13 8 9 17 10 9 6 8 2. Znam 8 0 4 2 6 6 1 7 2 4 3. Rozumiem 3 2 4 1 4 2 3 3 1 5 4. Stosuję 0 3 1 3 2 1 3 3 5 4
Poka-Yoke Muri (Mura = identyczne wyniki)
1. Nie znam 7 5 2 2 4 23 12 21 11 17 2. Znam 6 3 3 2 3 1 2 1 0 3 3. Rozumiem 10 4 6 4 6 2 1 0 2 1 4. Stosuję 3 5 11 6 8 0 2 0 1 0 Gembutsu PCDA 1. Nie znam 22 13 20 10 16 11 3 5 2 5 2. Znam 1 1 2 1 3 7 5 3 3 7 3. Rozumiem 3 0 0 2 2 4 3 4 6 2 4. Stosuję 0 3 0 1 0 4 6 10 3 7 Diagram Ishikawy 1. Nie znam 6 0 7 3 5 2. Znam 8 7 5 3 5 3. Rozumiem 8 5 4 5 2 4. Stosuję 4 5 6 3 9
Dla przedstawionych wyników dokonano testów statystycznych chi kwadrat. Zba-dano, czy istnieje zależność pomiędzy odpowiedziami dotyczącymi znajomości tech-nologii a stażem pracy. W przypadku bardzo małych liczebności w wierszu, w niektó-rych przypadkach, pominięto daną odpowiedź, na przykład w przypadku odpowiedzi dotyczącej Kaizen, pominięto 1. wiersz dla testów statystycznych, ponieważ są tylko 2 odpowiedzi (zob. tabela 3).
Wyniki zbiorcze dla wykonanych testów zostały zestawione w tabeli (zob. tabela 4). Tabela 4. Wyniki zbiorcze ukazujące znajomość poszczególnych technologii
z uwzględnieniem stażu pracy ankietowanych
Narzędzie Kaizen 5S pracowniczeSugestie Czerwona kartka Gemba Andon
df 8 8 12 12 12 12 χ2 Yates 8,8225 4,3560 13,9114 8,0686 8,5736 9,1770 p-value 0,3575 0,8237 0,3064 0,7798 0,7388 0,6878 χ2 tab 15,5073 15,5073 21,0261 21,0261 21,0261 21,0261 Cechy nz* nz* nz* nz* nz* nz* phi-Yule‘a 0,300 0,212 0,373 0,284 0,293 0,303 t-Czuprowa 0,178 0,126 0,200 0,153 0,157 0,163 V-Cramera 0,212 0,150 0,215 0,164 0,169 0,175
Narzędzie Poka- Yoke Muri iMura Gembutsu PCDA IshikawyDiagram
df 12 12 12 12 12 χ2 Yates 7,0350 4,9693 8,0868 10,1657 8,70797 p-value 0,8553 0,9590 0,7783 0,6014 0,7277 χ2 tab 21,0261 21,0261 21,0261 21,0261 21,0261 Cechy nz* nz* nz* nz* nz* phi-Yule‘a 0,265 0,223 0,284 0,319 0,295 t-Czuprowa 0,143 0,120 0,153 0,171 0,159 V-Cramera 0,153 0,129 0,164 0,184 0,170
nz* – niezależne (brak podstaw do odrzucenia postawionej hipotezy zerowej); df – liczba stopni swobody;
χ2 Yates – wynik testu z poprawką Yatesa (ze względu na małe liczebności); p-value – prawdopodobień-stwo testowe, przy założonym poziomie istotności statystycznej 5%, wartość poniżej 0,05 stanowiłaby podstawę do odrzucenia hipotezy w brzmieniu: Nie istnieje zależność pomiędzy stażem pracy
a znajomoś-cią narzędzi Lean; χ2 tab – wartość χ2 tab stanowi próg odrzucenia hipotezy (dane tablic statystycznych); phi-Yule’a, V-Cramera oraz t-Czuprowa – współczynniki kontyngencji.
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych.
Okazało się, że w przypadku badanego przedsiębiorstwa wyniki nie wskazują na za-leżność pomiędzy badanymi parametrami – najmniejsza wartość p-value dla sugestii
pracowniczych to ok. 31%. Dlatego też zbadano szereg bardziej szczegółowych zależno-ści (zob. tabela 5). Zastosowano następujące oznaczenie, co do odpowiedzi: np. w przy-padku odpowiedzi: 2+3/4 wskazano za pomocą takiego oznaczenia, że odpowiedzi 2. („znam”) i 3. („rozumiem”) zostały skumulowane (zsumowane) i przetestowane w aspek-cie odpowiedzi 4. („stosuję”). Znacząca nieznajomość pojawia się w technikach, takich jak: Andon, Poka-Yoke, Muri/Mura, Gembutsu, PCDA i diagram Ishikawy, dlatego przy tych koncepcjach zbadano zależności pomiędzy znajomością a stażem pracy (wg zapro-ponowanych oznaczeń są to odpowiedzi: 1/2+3+4).
W przypadku trzech koncepcji: Kaizen, Sugestii pracowniczych oraz diagramu Ishikawy pojawiają się zależności na poziomie błędu 10%, ale tylko pomiędzy znajomością a ich sto-sowaniem. Wyniki wskazują wyraźnie, że staż pracy nie determinuje w żaden sposób znajo-mości technologii Lean (zob. tabela 5).
Tabela 5. Wyniki zbiorcze ukazujące znajomość wybranych skumulowanych technologii z uwzględnieniem stażu pracy ankietowanych (dla wszystkich prezentowanych wyników df = 4 oraz χ2 tab = 9,4877)
Narzędzie Kaizen 5S pracowniczeSugestie Czerwona kartka Gemba Andon Andon Poka- Yoke
Odpowiedzi 2+3/4 2+3/4 2+3/4 2+3/4 2+3/4 2+3/4 1/2+3+4 2+3/4 χ2 Yates 8,1905 3,3964 8,8544 1,8505 5,9954 3,3737 3,3623 5,3618 p-value 0,0848 0,4938 0,0648 0,7632 0,1995 0,4973 0,4991 0,2522 Cechy z10% nz* z10% nz* nz* nz* nz* nz* phi-Yule‘a 0,2891 0,187 0,356 0,164 0,373 0,260 0,183 0,259 t-Czuprowa 0,2044 0,132 0,251 0,116 0,264 0,184 0,130 0,183 V-Cramera 0,2891 0,187 0,356 0,164 0,373 0,260 0,183 0,259
Narzędzie Poka- Yoke Muri iMura Gembutsu PCDA PCDA Diagram Ishikawy IshikawyDiagram Odpowiedzi 1/2+3+4 1/2+3+4 1/2+3+4 2+3/4 1/2+3+4 2+3/4 1/2+3+4 χ2 Yates 1,9436 2,9343 1,3178 3,0045 3,5493 9,2475 4,3962 p-value 0,7461 0,5689 0,8584 0,5571 0,4704 0,0552 0,3550 Cechy nz* nz* nz* nz* nz* z 10% nz* phi-Yule‘a 0,139 0,171 0,115 0,201 0,188 0,372 0,210 t-Czuprowa 0,099 0,121 0,081 0,142 0,133 0,263 0,148 V-Cramera 0,139 0,171 0,115 0,201 0,188 0,372 0,210
nz*– niezależne (brak podstaw do odrzucenia postawionej hipotezy zerowej); z10% – zależność na poziomie istotności równym 10%; χ2 Yates – wynik testu z poprawką Yatesa (ze względu na małe liczebności); p-va-lue – prawdopodobieństwo testowe; phi-Yule’a, V-Cramera oraz t-Czuprowa – współczynniki kontyngencji. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych.