mgr inĪ. Stefan Kosztowski
Przemysáowy Instytut Automatyki i Pomiarów PIAP Oddziaá Certyfikacji Wyrobów
NOWY KIERUNEK ROZWOJU EUROPEJSKIEJ ZGODNOĝCI CE
– EKOPROJEKTY WYROBÓW
W publikacji zaprezentowano nowy kierunek rozwoju Europejskiej ZgodnoĞci CE oparty na Nowym i Globalnym PodejĞciu do wyrobów związanych z energią. Omówiono zasady tworzenia ekoprojektów dla tych wyrobów i wskazano ustanowione dla nich regulacje prawne.
NEW DIRECTION OF THE DEVELOPMENT OF THE CONFORMITY EUROPEAN CE – ECODESIGNS OF THE PRODUCTS
In the publication there is presented a new direction of the development of the Conformity European CE based on the New and Global Approach to the energy related products. There are described the rules for creation of the ecodesigns for this group of products and indicated the legal regulations.
1. WPROWADZENIE
Swobodny przepáyw wyrobów w ramach Unii Europejskiej (UE) dla grup wyrobów regulowanych prawnie odbywa siĊ w oparciu o zasady Nowego i Globalnego PodejĞcia ustanowione odpowiednio w 1985 r. oraz 1989 r. [1]. Nowe PodejĞcie do harmonizacji technicznej i normalizacji wyrobów oraz Globalne PodejĞcie do badaĔ i certyfikacji wyrobów zawieraáo nastĊpujące kluczowe zasady:
x zharmonizowane przepisy prawne powinny byü ograniczone do zasadniczych wymagaĔ, w szczególnoĞci bezpieczeĔstwa wyrobów bądĨ innych cech wyrobów istotnych dla Ğrodowiska pracy oraz Ğrodowiska naturalnego,
x zharmonizowane przepisy prawne powinny okreĞlaü ujednolicone zasady oceny w ukáadzie moduáowym,
x wyroby są zgodne z zharmonizowanymi przepisami, o ile posiadają DeklaracjĊ ZgodnoĞci WE (ang. EC Declaration of Conformity) oraz są oznakowane symbolem europejskiej zgodnoĞci CE (fr. Conformité Européenne).
Za podstawĊ dopuszczenia wyrobów do swobodnego obrotu w UE przyjĊto w wielu dyrektywach kryteria związane gáównie z bezpieczeĔstwem uĪytkowania wyrobów, ale takĪe z efektywnoĞcią energetyczną wyrobów mającą wpáyw na Ğrodowisko naturalne. W latach 1989 ÷ 2004 wprowadzono do legislacji europejskiej dla obszaru regulowanego prawnie: x 24 dyrektywy związane z bezpieczeĔstwem uĪytkowania, w tym dla takich duĪych grup
wyrobów, jak: sprzĊt elektryczny, maszyny, wyroby medyczne, wyroby budowlane, urządzenia ciĞnieniowe, urządzenia gazowe, Ğrodki ochrony indywidualnej,
x 3 dyrektywy związane z efektywnoĞcią energetyczną dla wybranych wyrobów masowego zastosowania, tj.: kotáów grzewczych na paliwo ciekáe i gazowe (dyrektywa BED 92/42/EWG), cháodziarek i zamraĪarek typu domowego (dyrektywa EEF 96/57/WE), stateczników do oĞwietlenia fluorescencyjnego (dyrektywa EEB 2000/55/WE).
W ostatnich dwudziestu latach UE podejmowaáa wiele inicjatyw dotyczących energetyki oraz jej wpáywu na Ğrodowisko naturalne dla zapewnienia zrównowaĪonego rozwoju.
Podsumowaniem tych inicjatyw byá uchwalony w roku 2007 Pakiet Energetyczny [2] oraz przyjĊty przez RadĊ Europejską Plan Dz iaáania integrujący politykĊ energetyczną i klimatyczną, które wyznaczaáy dla UE do roku 2020 trzy kluczowe cele (3 x 20):
x zwiĊkszenie o 20 % efektywnoĞci energetycznej,
x zwiĊkszenie o 20 % udziaáu energii odnawialnej w caákowitym bilansie energii, x zmniejszenie o 20 % emisji CO2 (w odniesieniu do 1990 r.).
Cel dotyczący zwiĊkszenia efektywnoĞci energetycznej realizowany jest w ramach przedsiĊwziĊü obligatoryjnych i dobrowolnych [3].
Do dziaáaĔ obligatoryjnych naleĪy zaliczyü przedsiĊwziĊcia odnoszące siĊ do:
x uĪytkowania koĔcowego energii i usáug energetycznych (dyrektywa ESD 2006/32/WE), x wytwarzania energii (dyrektywa 2004/8/WE) w sprawie Kogeneracji oraz dyrektywa
2001/77/WE dotycząca wytwarzania energii elektrycznej ze Ĩródeá odnawialnych),
x uĪytkowanie energii w budynkach i transporcie (dyrektywa 2010/31/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków oraz dyrektywa 2003/30/WE w sprawie stosowania w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych),
x wyrobów związanych z energią i oddziaáywaniem na Ğrodowisko, które są przedmiotem niniejszej publikacji.
Do dziaáaĔ dobrowolnych naleĪy naturalnie zaliczyü przedsiĊwziĊcia odnoszące siĊ do organizacji, jak i wyrobów, takie jak:
x program stosowania przez organizacje systemu jakoĞci wg normy PN-EN 16001:2009 Systemy zarządzania energią – wymagania i zalecenia uĪytkowania (w tym z moĪliwym uĪyciem do monitorowania i zarządzania energią systemów automatyki i pomiarów), x program oznakowania Energy Star dla wyrobów biurowych,
x program oznakowania europejskiego UE (Ecolabel) dla wyrobów ekologicznych, x program ksztaátowania zachowaĔ uĪytkowania energii.
2. RYNEK WYROBÓW Z WIĄZANY Z EFEK TYWNOĝCIĄ ENERGETYCZN Ą I EKOPROJEKTAMI
W wyniku prowadzonych analiz Komisja UE dostrzegáa, Īe duĪy potencjaá poprawy efektywnoĞci energetycznej oraz ochrony Ğrodowiska naturalnego leĪy po stronie wprowadzonych do obrotu i uĪytkowania wybranych grup wyrobów. Grupy tych wyrobów wymieniane są w róĪnych dokumentach UE.
W Dyrektywie ESD 2006/32/WE uĪytkowanie koĔcowe energii i usáug energetycznych jako jeden ze Ğrodków produktowych poprawy efektywnoĞci energetycznej, wskazano przykáadowo nastĊpujące grupy wyrobów:
x wyroby dla sektora obiektów budowlanych wielorodzinnych oraz uĪytecznoĞci publicznej, w tym:
wyroby do ogrzewania i cháodzenia (pompy ciepáa, kotáy), wyroby izolacyjne i wentylacyjne,
wyroby oĞwietleniowe,
wyroby do wytwarzania energii ze Ĩródeá odnawialnych (kolektory sáoneczne, wody termalne),
x wyroby dla sektora przemysáowego, w tym:
wyroby do procesów wytwarzania (zautomatyzowane i zintegrowane linie produkcyjne),
silniki i napĊdy, wyroby wentylacyjne.
W dokumencie Komisji Europejskiej COM/2006/545 Plan dziaáania na rzecz racjonalizacji zuĪycia energii [4] wskazano regulacje prawne mające zwiĊkszyü efektywnoĞü energetyczną wyrobów.
Uznano, Īe najwiĊksze potencjalne moĪliwoĞci zmiany efektywnoĞci energetycznej i oddziaáywania wyrobów na Ğrodowisko naturalne leĪą w fazie projektowania wyrobów. Ten proces projektowania powinien uwzglĊdniaü cechy wyrobu związane z oddziaáywaniem wyrobu na Ğrodowisko naturalne, w szczególnoĞci dotyczące efektywnoĞci energetycznej rozumianej jako stosunek wydatku energii do nakáadu energii bądĨ jako poprawa zuĪycia energii. Taki proces projektowania wyrobów w peánym cyklu Īycia nosi nazwĊ ekoprojektu i zostaá uregulowany prawnie przez dyrektywĊ 2005/32/WE Ekoprojekt pozwalającą ustanawiaü wymagania na konkretne ekoprojekty dla wyrobów wykorzystujących energiĊ. W Planie dziaáania wskazano nastĊpujące grupy wyrobów, które bĊdą podlegaáy w pierwszej kolejnoĞci ekoprojektowaniu:
x kotáy,
x cháodziarki domowe,
x cháodziarki do odbiorców handlowych, x pralki,
x silniki, pompy, wentylatory, x áadowarki akumulatorowe, x telewizory,
x monitory ekranowe,
x wyroby domowe i biurowe w trybie czuwania, x podgrzewacze wody,
x oĞwietlenie biurowe, x oĞwietlenie uliczne.
Ponadto w Planie dziaáania uznano takĪe duĪe moĪliwoĞci uzyskania poprawy zuĪycia energii przez wyroby, w wyniku obligatoryjnego dziaáania informacyjnego, dającego klientom wybór wyrobów o najmniejszym zuĪyciu energii i innych zasobów. Sprawy obowiązkowego informowania klientów o istotnych cechach energetycznych w postaci etykiet z oznakowaniem na nich klasy efektywnoĞci energetycznej oraz Kart informacyjnych doáączonych do wyrobu reguluje dyrektywa 2010/30/WE w sprawie etykietowania i standardowych informacji produktów związanych z energią zmieniająca dyrektywĊ 92/75/WE obowiązującą tylko dla wyrobów AGD. Na podstawie dyrektywy 92/75/WE byáo wydanych szereg dyrektyw szczegóáowych dotyczących etykietowania efektywnoĞci energetycznej miĊdzy innymi takich wyrobów, jak:
x cháodziarki, zamraĪarki, cháodziarko-zamraĪarki domowe, x piekarniki elektryczne domowe,
x klimatyzatory domowe, x lampy domowe,
x pralki, suszarki, pralko-suszarki, zmywarki bĊbnowe domowe.
3. EUROPEJSKA ZGODNOĝû CE ZWIĄZANA Z EKOPROJEKTAMI WYROBÓW Jak juĪ wczeĞniej wspomniano, prowadzone na zlecenie Komisji europejskiej badania wykazaáy, Īe najlepsze efekty wiązane z oddziaáywaniem wyrobów na Ğrodowisko naturalne, a takĪe w zakresie ich efektywnoĞci energetycznej moĪna uzyskaü przez wypeánienie odpowiednich wymagaĔ podczas etapu projektowania wyrobów. Z tego teĪ wzglĊdu Komisja europejska zdecydowaáa siĊ na przygotowanie regulacji prawnych dotyczących tzw. ekoprojektów wyrobów, które byáyby spójne pod wzglĊdem zasad i formy z zasadami swobodnego obrotu wyrobów przyjĊtymi dla Nowego i Globalnego PodejĞcia. Oznacza to, Īe wyroby podlegające wymaganiom ekoprojektów przed wprowadzeniem ich do obrotu powinny byü poddawane obligatoryjnej procedurze europejskiej zgodnoĞci na oznakowanie CE. MoĪe siĊ tak zdarzyü dla wielu wyrobów, Īe oznakowanie CE wyrobu bĊdzie siĊ odnosiáo do speánienia wymagaĔ wielu dyrektyw w tym przepisu dotyczącego ekoprojektu wyrobu i dopiero wtedy ten wyrób moĪe byü wprowadzony do obrotu.
Dla ekoprojektu wyrobów ustanowiona zostaáa w roku 2005 dyrektywa EuP 2005/32/WE Ekoprojekt dla wyrobów uĪywających energiĊ, która zostaáa zmieniona w roku 2009 przez dyrektywĊ ErP 2009/125/WE Ekoprojekt dla w yrobów związanych z energią. Zmiana ta związana byáa z rozszerzeniem zakresu wyrobów podlegających ekoprojektowi o wyroby nieuĪywające energii (pasywne energetycznie), ale mające wpáyw na jej zmniejszone zuĪycie. Wyroby związane z energią mają wpáyw na Ğrodowisko naturalne w czasie ich peánego cyklu Īycia obejmującego takie etapy, jak: wykorzystanie surowców i zasobów naturalnych, produkcjĊ, pakowanie, transport, likwidacją i recykling. W ponad 80 % wpáywu na Ğrodowisko naturalne mają decyzje przyjmowane podczas projektowania, gdyĪ wyroby związane z energią mają znaczny udziaá w zuĪyciu zasobów naturalnych i energii.
Zakres zastosowania ekoprojektów
Dyrektywa 2009/125/WE okreĞla wspólne ramy ustanawiania wymagaĔ na ekoprojekty wyrobów związanych z energią.
Wymagania ekoprojektów
Dyrektywa nie okreĞla konkretnych wymagaĔ Ğrodowiskowych na wyroby, ale podaje metody tworzenia wymagaĔ w postaci:
x ogólnych wymagaĔ ekoprojektu, x szczególnych wymagaĔ ekoprojektu,
x wymagaĔ dotyczących czĊĞci i podzespoáów. Ogólne wymagania ekoprojektu powinny zawieraü:
x Parametry ekoprojektu dla wyrobu odnoszące siĊ do aspektów Ğrodowiskowych. Parametry te powinny byü wyraĪone w kategoriach minimalnych wymagaĔ.
x Wymagania związane z dostarczaniem informacji przez producenta, które mają wpáyw na sposób obchodzenia z wyrobem w cyklu Īycia od wytwarzania do likwidacji.
x Wymagania dla producenta związane z uwzglĊdnieniem przez niego okreĞlonych aspektów Ğrodowiskowych, które naleĪy zbadaü w projekcie z uwzglĊdnieniem peánego cyklu Īycia.
Szczególne wymagania ekoprojektu powinny siĊ odnosiü do poprawy wybranego aspektu Ğrodowiskowego wyrobu, na przykáad do ograniczenia zuĪycia danego zasobu. Wymagania powinny byü wyraĪone przez wybrane parametry ekoprojektu podane w wymaganiach ogólnych.
Wymagania dotyczące czĊĞci i podzespoáów powinny zawieraü odpowiednie informacje o ich skáadzie materiaáowym i poborze energii.
Dokumenty odniesienia do ekoprojektów
Dokumentami odniesienia okreĞlającymi wymagania ekoprojektu wyrobu są:
x szczegóáowe przepisy wykonawcze w formie RozporządzeĔ na wyroby wyznaczone przez KomisjĊ Ċuropejską,
x dyrektywa BED 92/42/EWG dotycząca kotáów wodnych na paliwa ciekáe i gazowe,
x Rozporządzenie (WE) Nr 66/2010 dotyczące oznakowania ekologicznego UE (Ecolabel) w zakresie wymagaĔ zgodnych z wymaganiami ekoprojektu odpowiedniego szczegóáowego przepisu wykonawczego,
x przepisy samoregulacji lub dobrowolne umowy uznane przez KomisjĊ Europejską w zakresie szczegóáowych przepisów wykonawczych,
x zharmonizowane normy ze szczegóáowymi przepisami wykonawczymi. Procedury oceny zgodnoĞci
Przed wprowadzeniem wyrobu do obrotu producent powinien przeprowadziü ocenĊ zgodnoĞci ze wszystkimi wymaganiami zawartymi w szczegóáowych przepisach wykonawczych.
Przewidziane są do wyrobu dwie procedury oceny zgodnoĞci: x procedura wewnĊtrznej kontroli produkcji (moduá A),
x procedura systemu zarządzania jakoĞcią (moduá H1 nadzorowany wewnĊtrznie).
Procedura wewnĊtrznej kontroli produkcji przewiduje sporządzenie przez producenta dokumentacji dowodowej (dokumentacji projektowej) zgodnoĞci wyrobu z wymaganiami odpowiedniego ekoprojektu. Dokumentacja taka powinna zawieraü miĊdzyinnymi: opis wyrobu, wyniki analiz oddziaáywania wyrobu na Ğrodowisko, charakterystykĊ projektu wyrobu w powiązaniu z aspektami Ğrodowiskowymi, wykaz zastosowanych dokumentów odniesienia, wyniki pomiarów związanych z wymaganiami, kartĊ informacyjną dotyczącą aspektów Ğrodowiskowych wyrobu (dokumentacja informacyjna).
Procedura systemu zarządzania jakoĞcią przewiduje wdroĪenie przez producenta systemu zarządzania jakoĞcią zawierającego elementy Ğrodowiskowe takie, które pozwolą wykazaü zgodnoĞü wyrobu z wymaganiami odpowiedniego przepisu wykonawczego.
Dokumentacja systemu zarządzania jakoĞcią w formie procedur i instrukcji powinna zawieraü miĊdzy innymi:
x strukturĊ organizacji i odpowiedzialnoĞü kierownictwa,
x listĊ dokumentów, które powinny byü sporządzone do wykazania zgodnoĞci,
x opis korzyĞci i testów koĔcowych wyrobów dla sprawdzenia cech ekologicznoĞci wyrobu, x metody nadzoru dokumentacji oraz weryfikacji wdroĪenia systemu jakoĞci.
Producent jest zobowiązany do przeprowadzenia co najmniej raz na trzy lata peánego wewnĊtrznego auditu systemu jakoĞci. JeĪeli producent jest zarejestrowany zgodnie z Rozporządzeniem (WE) Nr 761/2001 (system EMAS) jako posiadający system zarządzania Ğrodowiskiem i auditu Ğrodowiskowego w zakresie projektowania, to uznaje siĊ, Īe jego system speánia wymagania procedury systemu zarządzania jakoĞcią wg dyrektywy 2009/125/WE.
RównieĪ w przypadku, kiedy procedura posiada system zarządzania z funkcją projektowania wyrobu zgodny z zharmonizowanymi normami, to uznaje siĊ, Īe jego system speánia wymagania procedury systemu zarządzania jakoĞcią wg dyrektywy 2009/125/WE.
Dokumenty potwierdzenia zgodnoĞci
Dokumentem potwierdzenia zgodnoĞci wyrobu z wymaganiami szczegóáowymi ekoprojektu jest Deklaracja Z godnoĞci WE wystawiana przez producenta lub jego upowaĪnionego przedstawiciela.
Deklaracja ZgodnoĞci WE powinna zawieraü:
x nazwĊ i adres producenta lub jego upowaĪnionego przedstawiciela, x opis wyrobu do jego jednoznacznej identyfikacji,
x odniesienie do norm zharmonizowanych lub innych specyfikacji technicznych, x odniesienie do innych przepisów UE wymagających oznakowania CE na wyrobie, x identyfikacjĊ i podpis osoby upowaĪnionej do skáadania deklaracji.
Oznakowanie CE
Przed wprowadzeniem do obrotu i uĪytkowania wyrób powinien posiadaü wystawioną DeklaracjĊ ZgodnoĞci WE, a ponadto powinien byü oznakowany zastrzeĪonym symbolem europejskiej zgodnoĞci CE. JeĪeli nie jest moĪliwe umieszczenie oznakowania CE na wyrobie, to powinno ono byü umieszczone na opakowaniu lub w dokumentacji towarzyszącej wyrobowi. Umieszczanie oznakowaĔ, które mogą wprowadziü w báąd uĪytkowników co do oznakowania CE jest zakazane.
4. EKOPROJEKTY WYROBÓW
Dyrektywa 2009/125/WE okreĞla kryteria, jakimi kieruje siĊ Komisja Europejska przy typowaniu grup wyrobów, na które bĊdą ustanawiane szczegóáowe przepisy wykonawcze na ekoprojekty. Wyroby związane z energią typowane na ekoprojekty powinny speániaü nastĊpujące kryteria:
x wielkoĞü sprzedaĪy wyrobów w UE powinna byü znacząca tj. powyĪej 200 tys. w ciągu roku,
x oddziaáywanie wyrobów na Ğrodowisko powinno mieü znaczny wpáyw,
x wyroby powinny mieü znaczący wpáyw w zakresie ekologicznoĞci bez koniecznoĞci angaĪowania przy tym nadmiernych kosztów, pod warunkiem:
braku w tym zakresie innych przepisów UE oraz
istnienia duĪych rozbieĪnoĞci w zakresie ekologicznoĞci miĊdzy dostĊpnymi na rynku UE wyrobami o równorzĊdnych funkcjach.
Kierując siĊ tymi kryteriami, Komisja Europejska ustanowiáa ekoprojekty w formie RozporządzeĔ lub uznaáa niektóre istniejące przepisy jako ekoprojekty na wyroby przedstawione poniĪej w tabeli.
Lp. Typ wyrobu Oznaczenie ekoprojektu Początek terminu stosowania 1. Wodne kotáy grzewcze na paliwa
ciekáe i gazowe
Dyrektywa BED 92/42/EWG z póĨniejszymi zmianami
10.08.2005 2. Elektryczne i elektroniczne
urządzenia gospodarstwa
domowego i urządzenia biurowe w trybie czuwania i wyáączenia
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1275/2008
07.01.2009
3. Proste set-top boksy (dekodery TV)
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 107/2009
25.02.2009 4. Bezkierunkowe lampy do uĪytku
domowego
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 244/2009
13.04.2009 5. Lampy fluorescencyjne bez
wbudowanego statecznika, lampy wyáadowawcze duĪej
intensywnoĞci, stateczniki i oprawy oĞwietleniowe do
zasilania lamp
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 347/2010 zmieniające Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 245/2009 oraz zastĊpujące dyrektywĊ EEB 2000/55/WE
13.04.2010
6. Zasilacze zewnĊtrzne w stanie bez obciąĪenia
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 278/2009
27.04.2009 7. Silniki elektryczne Rozporządzenie Komisji (WE)
Nr 640/2009 12.07.2009 8. Pompy cyrkulacyjne bezdáawnicowe wolnostojące, pompy cyrkulacyjne bezdáawicowe zintegrowane z wyrobem
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 641/2009
12.08.2009
9. Telewizory Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 642/2009
12.08.2009 10. Urządzenia cháodnicze
dla gospodarstwa domowego
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 643/2009 zastĊpuje dyrektywĊ EEF 96/57/WE
12.08.2009
11. Bezkierunkowe lampy
promieniowania ultrafioletowego do uĪytku domowego
Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 859/2009 zmieniające Rozporządzenia Komisji (WE) Nr 244/2009
5. ZAKOēCZENIE
Proces ustanawiania ekoprojektów dla wyrobów związanych z energią ma charakter ciągáy i otwarty. W roku 2010 przygotowane zostaáy przez KomisjĊ Europejską kolejne ekoprojekty na:
x pralki domowe, x zmywarki domowe,
x wentylatory z silnikami o mocy zasilania od 125 W do 500 kW.
DuĪe szanse na ustanowienie ekoprojektu mają wykonawcze elementy automatyki związane z ukáadami napĊdowymi.
Rozporządzenia dotyczące ekoprojektów nie wymagają transpozycji do prawa krajowego i obowiązują bezpoĞrednio w Polsce w terminach przyjĊtych dla UE.
Dyrektywa ramowa 2009/125/WE dla ekoprojektów wyrobów związanych z energią zostanie przeniesiona do prawa krajowego przez Rozporządzenie Ministra Gos podarki w sprawie procedur oceny zgodnoĞci wyrobów związanych z energią oraz ich oznakowania, którego projekt jest juĪ przygotowany.
BIBLIOGRAFIA
1. Oznakowanie CE – poradnik, redaktor prowadzący Stefan Kosztowski, Forum 2010. 2. Komisja Unii Europejskiej Pakiet Energetyczny. The Energy Package, Bruksela 2007. 3. Stefan Kosztowski – Europejskie podejĞcie do przedsiĊwziĊü w zakresie efektywnoĞci
energetycznej Czysta Energia nr 11, 2008; Referat prezentowany równieĪ podczas Forum Czysta Energia Targi Poleko 2008, PoznaĔ.
