Sumariusz akt naczelnej władzy Prus Książęcych "Etats-Ministerium" [cz. 3]

Grygier, Tadeusz

Sumariusz akt naczelnej władzy Prus

Książęcych "Etats-Ministerium" [cz.

3]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 505-512

T A D E U S Z G R Y G I E R

SU M A R IU SZ A K T N A C Z E L N E J W Ł A D ZY PR U S K SIĄ Ż Ę C Y C H

„E T A T S -M IN IS T E R IU M ” 3)

C h ło p ó w o s a d zo n y c h d o r o c z n y c h w t y c h c h a łu p a c h g d z ie te r a z s ie d z ą o d dać. O g ro d y w a r z y w n e p o r z o m n ie w a r z y w e m r o ż n y m z a sia ć t a k ż e k a p u s t ę z a s a d z y ć y o d dać. P o d d a n e g o z d z ie ć m i o d d a ć K u r z ą t m ł o d y c h ... 34 P a r o b e k p o d d a n y G u łó w s t a r y c h ... 6 D г и д у d o r o c z n y G u łó w m ł o d y c h ...34 D z ie w k a d o r o c z n a K a c z e k s t a r y c h ... 3 P a s to r z d o r o c z n y P s z c z o ło w p n i ó w ... 5 B y d ło : R u c h o m y c h r z e c z y s p r z ę t u d o m o w e g o : W o łó w r o b o t n y c h 8 P łu a ó w 2 к Г r o Ä : I г * PO rřVm e m O w ie c s t a r y c h ...63 í ° ‘ ? s t 2 . f c o f-S k o o ó w r o c z n y c h 14 t a m i· z 3a r 2 m a m I . h lu c z a -O w ie c z e k r o c z n y c h 27 m y ’ к о 1 к а т У У sperTiali-B a r a n ó w s t a r T b h ' ' ' 4 Ы т у ’ c ° f n a la m i O w ie c z e k la to s ic h \ W 27 R a ™ ° k o w a n e · S k o p ó w l a t o s i c h ... 23 ·' i i i i ! 2 „ ■ . L a d a d o s ie c z k y z k o s ą . . . 1 W o z z e w s z y s t k i e m p o r z ą d -S w in i s t a r y c h 8 k ie m , z w a g a m i t a k o d k o -u c h ło p a s t a r a 1 ło w n ą ia k o у p r z e d n ią W ie p r z ó w s t a r y c h 6 p o r zd m n ią ofcoioame . . . 1 P r o s ia k ó w r o c z n y c h . . . . 15 S łó w r o b o t n y c h ... 7 U zd ó w k o n o p n y c h . . . . 4 D ro b ia zg y : D e s k g n o j o w y c h ... 4 D ra b i ż y t n y c h ...2 G ę s y s t a r y c h 10 N a l u s t k y z ie la z n a d o w o z a . 4 G ę s y m ło d z y c h » 37 Z ie ła z k o t r a c k i e ... 1 K o k o s z y s t a r y c h 9 Z a g a d o m o w a ... l K u r s t a r y 1 Ś w i d e r w i e l k y ... 1 K a p ł o n 1 D ł o t o ... 1

505

T o p o r m i ę s n y ... 1 R z e s z o t ó w ... 2 R o z n o w 1 F a s k a p u s t n y c h ... 6 S ie k a c z ó w k a p u s tn y c h . . . 3 B e c z e k p e w n y c h ... 3 S ie k a c z k a r ę c z n a ... 1 P u l b e c z k ó w » ... 3 D r y b i n e k ...1 F a ss m le c z n y c h ...20 L e g y do k u c h n i ...1 B a l c y k o w ... 2 Z ie la z o w k o m i n ... 1 S z k o p c ó w m le c z n y c h . . . 3 K o c io łk ó w r y b n y c h . . . . 4 S z k o p u s z e k m a ł y ... 2 K o p r a k ó w · . ...2 W ę b o r k ó w ... 4 M ie d n ic a m o s ię ż n a . . . . 1 K lo t d o m o w y c h . - . . . . 3 L ic h ta r z m o s ię ż n y . . . 1 K ł o d a od p o t o k u ... 2 L ic h ta r z n a śró d I z b y w is z ą - K ie r z m ó w m le c z n y c h . . . 2 с у n a s a r n ig ło w ie c z w o - M a l a ...2 r z y s t y ... I K o r y to o d w ie p r z ó w . . . . 1 M o ź d z ie r z z k i e y k i e m . . . 2 P a te ln ia , 2 B u d y n e k D w o rs k i: T a r k a d o c h r z a n u ... 1 D w o r p o p r a w y p o tr z e b u je B r o w a r: D r z w i w s z ę d y d o b r e , t a k w s ie n i u k o m o r y i z - Z e w s z y s t k i e m y s ta tk a m i , to bów> u j z d e b e k w s z y s t -ie s t z k a d z ia m y , z k o tłe m ki e z z a w ie s a m i, z k l a m -z k o s -z e m у -ze w s -z y s t k i e m k a m i у z h a c z y k a m i. p o r z ą d k ie m co b r o w a r u P ie c ó w 4 p r z y n a le ż y . i-Yec ги w i e l k i e y Iz b ie n o w y P ie c o s d o b n y d r u g ie y iz b ie z ie l o n y p o le w a n y . O k n o s k la n n e го iz b ie yy m a ly iz d e b c e ta k ż e p o le -ο,Ί )сЫ рг7‘ w a n y Z e w s z y s t k i e m y d r z w ia m y W d r u g y c h I z d e b k a c h p ro ste . z k ł ó t k ą у z z a m k i e m P )ec p i e k a m y P o d w o r ze o k o ło o p a r k a n io n e ° k n a w w t e l k i e y * Ьге W r o ta z e w s i p o r z o m n e w s z y s t k i e d o b re, to zest Z p o la n o w y c h p o tr z e b a - , ^ w o t e r · · · , · · -S to d o ły , s z o p y d o b r ze s p o r z ą - f ‘° ° w w w ‘e lk ,e l ггЬіе ' ' ? d z o n e z w r o ta m i w s z y s t - S t o l i k z s z u fla d a m y . . . . 1 кіетпу Z e d e l w i e l k y ... 2 S t a in ia z w r o ta m i у z e z ło - Z e d e lk ó w m a ły c h . . . . . 3 . . 9 Ł a w y d o k o ł a iz b y d o b re. , 1 ŁI , . т. л Ł a w k a o k o ła p ie c a C h a łu p c h ło p s k ic h . . . . 4 fc d k ^ S ło n in y p o ł c y 5 , S a d e l . 3 S z a fa w ie lk a 3 d z w te r k a m y S o ľy b e c z k a 1 z k r a t k a m i d o b r ze s p o rz ą ­ d zo n a Cy n a ; S z a fk a w isz ą c a z s z u fla d a m y P u ł m i s k ó w c y n o w y c h . . . 5 ^ m a ł y iz d e b c e o k ie n . . . 4 M is w ie lk ic h c y n o w y c h . . 2 W k o m o r z e o k n o . . . - . 2 T a le r z y c y n o w y c h . . . » 3 Ł a w w m a ły iz d e b c e . . . . 2 Ł y ż e k к o n tr y f a ło w y c h . . . 3 S t o l i k p r o s t y ... 2 М іч rilvnian-urh 8 W s ie n i s k r z y n ia m o c n a Ł y ż e k d r e w n ia n y c h '. . . . 8 S z a № ™ s iz n i d o . s ta tk ó w . T a le r z y d r e w n ia n y c h 24 W s ie n i o k n o s k lia n n e . W k o m o r z e s k r z y n ia w ie lk a . S t a t k i d r e w n ia n e : P r z y d w o r z e к ц т і к d o k u r ó w . S z o n d y o k o w a n e 2 D r u u y d o gęsi. S tę p a r ę c z n a 2 Za d w o r e m s w y n ie c h le w k y . A c t u m e t D a tu m w B a b k a c h R o k u P a ń s k ie g o 1670. D n ia 13 c ze rw c a . M y n i ż e j p o d p is a n i z e z n a w a m y , ż e ś m y p o z a w a r c iu k o n t r a k t u n a sze g o o d b r a li o d J eg o M o śc i P a n a J a n a A u s z w ic a n a całe z u p e łn e t r z y la ta A r e n d ę z p e łn a s to sze ść s e t g d z ie у n a c z w a r ty r o k z a w z ię n iś m y z ło ty c h p ię ć d z ie s ią t z cze g o J eg o M o ść P a n a A u s z w ic a k w i tu ie m . S to s u ią c d o te g o te s z t e r y s ta z ło

-ty c h , k tó r e są w k o n tr a k c ie k w i to w a n e . D a tu m w B a b k a c h r o k u p a ń s k ie g o 1670 d n ia 13 c z e r w c a ” 80. — P r z y z n a n ie t y t u ł u s z la c h e c k ie g o (ta jn e m u r a d c y fin a n s o w e m u K a m e r y W o je n n o - S k a r b o w e j J a n o w i J e r z e m u W ilh e lm o w i v o n B e e re n s p ru n g o w i (2, e). — S z c ze g ó ło w e p r z e p is y d o ty c z ą c e p o ło ż e n ia p ra w n e g o s z la c h c ia n k i, k tó r a w y sz ła za m ą ż za n ie sz la c h c ic a . S z la c h c ia n k a n i e t r a c i w s z y s tk ic h p r a w s ta n u s z la c h e c k ie g o . M o że m ię d z y in n y m i k u p ić d o b ra s z la c h e c k ie 81.

— R e s k r y p t w s p r a w i e k o m p e te n c ji P o w ia to w e j K o m is ji S ą d o w e j (K r e is J u s t i t z C o m m iss io n ). K o m is ja t a w s p r a w a c h k o ś c ie ln y c h d o ty c z ą c y c h s z la c h ty , n ie m a p r a w a b ez u p o w a ż n ie n ia E t a ts - M in is te r iu m n a k ła d a ć k a r 82. — P r a w o s z la c h ty d o p o b ie r a n ia z a p o m ó g z K r ó le w ie c k ie j G łó w n e j K a sy B ie d n y c h ( S tä d t is c h e n G e n e r a l A r m e n C asse). Z a p o m o g i te m o ż e p o b ie ra ć d la z a p e w n ie n ia ,.o d p o w ie d n ie g o p o z io m u ż y c ia ” (70, e). — M o żliw o ść u z y s k a n ia k o n c e s ji k r ó le w s k ie j n a je d n o r a z o w ą p ro k la m a c ję (z a p o w ied z i ś lu b n e ) o ra z ś lu b w d o m u s z la c h e c k im 83. во w W o je w ó d z k im A r c h iw u m P a ń s tw o w y m w O ls z ty n ie is tn ie je s z c z ą tk o w y z b ió r a k t k o m o rn i c tw i u rz ę d ó w k a m e r a ln y c h ( Ä m te r u n d K a m m e r ä m te r ). K o m o rn ic tw a s p e łn i a ły ró w n ie ż ro lę s ą d ó w i z a ł a tw ia ły s p r a w y t a k z w a n e g o s ą d o w n ic tw a b e z s p o rn e g o (F re iw illig e G e r ic h ts b a r k e it). W y tw o re m czy n n o śc i s ą d o w y c h i s ą d o w n ic tw a b e z s p o rn e g o j e s t z b ió r tzw . k s ią g g ro d z k ic h . M a ją c p rz e d e w s z y s tk im z a d a n ia p ra k ty c z n e , w ła ś c iw y p e rs o n e l a k to tw ó rc z y ty c h u rz ę d ó w b y ł b a r d z o n ie lic z n y , a je g o r e g i s t r a t u r a s k ro m n a . W z b io ra c h o ls z ty ń ­ s k ic h z a c h o w a ło się t y lk o k ilk a p rz y k ła d o w y c h to m ó w . Z a w ie r a ją o n e s p r a w o ­ z d a n ia ro c z n e i z b io ry r e s k r y p tó w k ró le w s k ic h i ic h s u m a r ió w . P o d s ta w ę do o p ra c o w a n ia s u m a r ió w (sy n te zy ) s ta n o w iły s p r a w o z d a n ia ro c z n e , d z ie n n ik i i m a n u a le , r a p o r t y szczeg ó ło w e, r a c h u n k i, z e s ta w ie n ia k a s o w e itp . K ie r o w n i­ k ie m k o m o rn ic tw a b y ł k o m o rn ic z y ( A m tm a n n ) n ie r a z K a p ita n (H a u p tm a n n ). K o m o rn ic z y p o b ie ra ł u p o s a ż e n ie w w y so k o ś c i 100 m a r e k ro c z n ie (np. w 1664 r.). U p o sa ż e n ie to m u s ia ło w y s ta r c z a ć n a u tr z y m a n ie r o d z in y o r a z słu ż b y . D ru g im u r z ę d n ik ie m k o m o rn ic tw a b y ł p is a r z k o m o rn ic z y (A m ts s c h r e ib e r ) , k t ó r y w r a z z p is a r k ie m p rz y d a n y m do p o m o c y d o s ta w a ł 40 m a r e k ro c z n ie . T r z e c im u r z ę d ­ n ik ie m b y ł p iw o w a r z u p o s a ż e n ie m 30 m a r e k , c z w a r ty m b y ł p iw n ic z y (K u p e r), k t ó r y b y ł ró w n o c z e ś n ie i b e d n a r z e m , p ią ty m u rz ę d n ik ie m b y ł s k a r b n i k ( K ä m m e r e r = r e n d a n t) z 18 m a r k a m i u p o s a ż e n ia i w re sz c ie p ie k a r z p o b ie r a ­ ją c y 15 m a r e k ro c z n ie . O b słu g ę a d m in is tr a c y j n ą s ta n o w ili: s tr ó ż (H a u s k n e c h t), k u c h a r k a , s p r z ą ta c z k a (B e t.tm u tte r ) w y d a ją c a p r z y je z d n y m i p o d ró ż n y m o ra z d o m o w n ik o m b ie liz n ę i p o śc ie l. S tr ó ż s p e łn i a ł r ó w n ie ż f u n k c ję p a la c z a . U p o s a ­ ż e n ie c ałeg o p e r s o n e lu k o m o rn ic tw a w y n o s iło ro c z n ie 267 m a r e k (w p r z y k ł a ­ d o w y m 1664 r.). D o u p o s a ż e n ia w g o tó w c e d o c h o d z iły je sz c z e ś w ia d c z e n ia d e p u ta to w e , k tó r e w 1664 r. o c e n ia n o n a 5144 m a re k . W s k ła d ś w ia d c z e ń d e p u ta to w y c h w c h o d z iły n a s tę p u ją c e to w a r y : p ie p rz , s z a f r a n , zboże, m ió d , s p ir y tu s i in n e . W u rz ę d a c h k a m e r a ln y c h d o te g o s k ła d u u rz ę d n ik ó w d o c h o ­ d z ił je sz c z e b u r g r a b ia , k t ó r y z a r z ą d z a ł c a ło śc ią s p ra w .

U rz ę d n ic y ci b y li tw ó r c a m i c a łe j r e g i s t r a t u r y k o m o rn ic tw a . W s k ła d r e g i ­ s t r a t u r y w c h o d z iły p rz e d e w s z y s tk im k się g i k o m o rn ic z e o ra z r e je s t r y . W k s ię ­ g a c h z n a la z ła sw e o d b ic ie c a ła a d m in is tr a c j a k o m o rn ic z a (A m t s a d m in is tr a t io n ) j a k i c zy n n o śc i s ą d o w e ( A m ts ju r is d ic tio n ). R e j e s tr y o b e jm o w a ły w s z y s tk ie p o z y c je m a ją tk o w e , u p r a w n ie n ia i z o b o w ią z a n ia w s z y s tk ic h m ie s z k a ń c ó w o b s z a ró w k o m o rn i c tw i c a łą k s ię g o w o ś ć g o s p o d a r c z ą i p ro d u k c ji, w p ły w ó w i ro z c h o d ó w .

81 Zob. R e s c r ip t, B e r lin d e n 20 O c to b e r 1777 in A c tis: D ie V e r p fä n d u n g o d e r d e r V e r k a u f d e s A d e l. G u th s S c h w a n h o f f v o n d e r v e r w i t t . A m t m a n n i n A n n a B i r k w i t z e r a n d e n R a th s V e r w e s . P f ilip L u d w ig E is e n g r a e b e n (105, d).

82 Z ob. R e s c r ip t v o m 11 A u g u s t 1791 a n d e n S a m la n d s c h e K r e is K o m m i s s io n in A c tis d e n A n f a n g e in e s n e u e n S te ile s f ü r d e n O r g a n is te n in P o t tk e n (126, d). 83 B e r ic h t d es P f a r r e r s V o g l e r n t i n B a r th e n v o m 18 M a r t 1792 in A c t i s , d a ss d ie e in m a lig e P r o c la m a tio n u n d A u s t r e u u n g o h n e K ö n ig l. C o n ce ssio n v o n d e n G e is tlic h e n n ic h t v e r r i c h t e t w e r d e n s o lle (13, b).

— U c h w a le n ie z a s a d y , że p o d a te k od m a j ą t k u sz la c h e c k ie g o u s ta l a n y je s t ty lk o d la je d n e j o soby, b e z w z g lą d u n a to , j a k w ie lk i p o s ia d a m a j ą t e k z i e m s k i 84.

— Z re z y g n o w a n ie z p o d p is u k ró le w s k ie g o p rz y n o b ilita c ji (S ta n d e s E r h ö h u n ­ gen ), je ś l i p o s ia d a się p a t e n t o ra z d y p lo m y . Z a rz ą d z e n ie z 1718 r. (15, a, gen.). — W s p ra w ie p o s tę p o w a n ia w u d a w a d n ia n iu p o c h o d z e n ia sz la c h e c k ie g o w p rz y p a d k a c h b r a k u d o w o d ó w w p o s ta c i d y p lo m ó w 85. — P r o c e d u r a u d o w a d n ia n ia p rz y n a le ż n o ś c i d o s ta n u s z la c h e c k ie g o p rz e z ro d z in y i ro d y , k t ó r e n ie p o s ia d a ją d y p lo m ó w sz la c h e c k ic h 8δ. — O s ta n i e sz la c h e c k im (2, c). — O u rz ę d z ie k o m is a ry c z n y m (A m ts - C o m m is s a r ie n ) u p r a w n io n y m d o p r z e ­ p ro w a d z a n ia e g z e k u c ji s k a r b o w y c h u s z la c h ty 87. — M ia s ta p r u s k ie ż ą d a ją , b y s z la c h c ie n ie w o ln o b y ło u p r a w ia ć h a n d lu , rz e m io s ła o ra z p r o d u k c ji m ie s z c z a ń s k ie j (110, a p. 38). —■ W sz c z e g ó ln y c h w y p a d k a c h s z la c h ta p r u s k a m a m ie ć p r a w o p ro w a d z e n ia h a n d lu z b o że m z k r a j a m i z a g r a n ic z n y m i (20, e , 2 ) 88 — S z la c h c ie p o ls k ie j z a b ro n io n o w y d z ie r ż a w ia n ia m a ją tk ó w z ie m sk ic h n a te re n ie k o m o m ic tw p rz y g ra n ic z n y c h (111, e ) 89. — U m o w a m a łż e ń s k a ro d z in y B o ro w sk ic h . „ A c t u m c o ra m O ffic io N o b ilis J u d ic ii R ie s e n b u r g e n s is , D ie 29 M a r tii A n n o D o m in i 1667. S ta n ą w s z y u k sią g g r o d z k ic h p r a b u c k ic h J e g o M o ść P a n B a r to s z S ta n is ła w B o r o w s k i z W a łd o w a w s p ó ln ie у z m a łż o n k ą s w ą J e j M o śc ią P a rn ą Z o fi a n n ą z Z a lo w s k ic h B o r o w s k ą Jeg o M o ść S a m p e r se a J e j M o ść i n a s s is te n t ia J eg o M o ści P a n a J e r z e g o B ł o ń ­ s k ie g o ia k o B r a ta s w e g o , z d r o w i b ę d ą c n a c ie le y u m y ś le d o b r o w o ln ie y w y r a ź - n e m i z e z n a li s ło w y , że w y ś w ia d c z a ią c s p ó ln y p r z e c iw k o so b ie a f f e c t m iło ś c i m a łż e ń s k ie j n a w s z y s t k i c h m a ię tn o ś c ia c h s w y c h d z i e d z y c z n y c h t a k w X i ę s tw ie P r u s k ie m , гако y w K o ro n ie le żą c y c h , s u m m a c h p i e n ię ż n y c h y ia k i m k o l w i e k p r a w e m n a b y ty c h d o b r a c h r u c h o m y c h y n ie r u c h o m y c h a d e x t r e m o v ita e su a e te m p o r a s p o in ie s o b ie d o ż y w o c ie z a p is u ią s e c u n d u m j u s t e r r a r u m e t D u c a tu s P r u s sia e X i ę g a m i n in ie is z e m i. T a k i e m m ia n o w ic ie s p o so b e m , ż e ie ś l ib y k tó re z ic h M o śc io w P a n N a iw y ż s z y p ie r w e y p o w o ła ć z te g o ś w ia ta do c h w a ł y s w e y r a c z y ł, t e d y p o z o sta łe lu b o m a łż o n e k lu b o m a łż o n k a ie d n o z ic h m o śc ió w

84 S c h r e ib e n a n d ie O st P r e u ss is c h e C a m m e r v o m 17 F e b r u a r 1794 i n A c tis in S a c h e d e r O s tp r e u s s is c h e n R i tte r s c h a ft , w e g e n A d e ls P e r s o n m i t e in e m M a n n u n a d e l. S ta n d e s u n d w e g e n n a c h g e s u c h te r B e w illig u n g e in e r g e w iss fo r tw ä h r e n d e n L a n d s c h a ftli. S te u e r n (87, e). 85 W e g e n E r te ilu n g d e r T a u s c h e in e f ü r ju n g e P e r s o n e n v o n A d e l., w e lc h e d o c h ih r e r G e b u r th u n d S ta n d e n o c h n ic h t A n s p r ü c h e d a r a u f m a c h e n k ö n n e n 1799 J, (13, а, 2 gen ). A c tis w e g e n d es v o n d e m S o h n e d e s e rs te r L a n d v o g te y G e r ic h ts D ir e c to r v o n B u d y ń s k i n a c h z u w e is e n d e n A d e ls d e s s e lb e n 1799 (13, а, 2). 86 A k t e n d e s L a n d v o g te y G e r ic h ts D ir e c to r B a d e ń s k i 1800 J. (13, а , 2). 87 D iffe r e n z m i t d e m C o m m is s a r ia t w e g e n v e r w e i g e r te r A u t o r is ir u n g (121, g). 88 M iesz cz a n ie k ró le w ie c c y z n ie c h ę c ią p a tr z y li n a te g o ro d z a ju u p r a w n ie n ia s z la c h ty . W id z ie li w ty m w p ły w p rz y k ła d u s z la c h ty p o ls k ie j. S tą d s t a r a l i się p rz e c iw s ta w ić t e m u i u t r u d n i a l i h a n d e l n a w e t s z la c h c ie p o ls k ie j. I l u s t r a c j ą te g o j e s t o p is w y d a rz e n ia w p o rc ie k ró le w ie c k im , j a k i e s p o tk a ło s z la c h c ic a p o lsk ie g o , k t ó r y b ro n ią c to w a r u z a ła d o w a n e g o n a w ic in ie p rz e d m ie js k ą s tr a ż ą p o rto w ą , sp o w o d o w a ł b ó jk ę . „ Ż o łn ie rz im ie n ie m O r lik b ije n ie m iło s ie rn ie , a s z la c h c ic w y rw a w s z y się u c ie k a do c u d z y c h w ic in . Ż o łn ie rz e b i j ą lu d z i b a g n e te m ... A d iu ta n t b ie rz e s z la c h c ic a do w ię z ie n ia i od o b y w a te ló w k r ó le ­ w ie c k ic h k a ż ą się o p o w ia d a ć , c ią g n ą in k w iz y c ję , P o la k a ż a d n e g o do ś w ia d e c tw n ie d o p u s z c z a ją ...” (110, a p . 38).

89 J e s t t o p ie rw s z e p o c ią g n ię c ie n o w e j p o lity k i g e rm a n iz a c y jn e j c h a r a k t e r y ­ s ty c z n e j d la P r u s W sc h o d n ic h , a n a z y w a n e j w te rm in o lo g ii u rz ę d o w e j w ła d z p r u s k o w s c h o d n ic h „ k o lo n iz a c ją w e w n ę t r z n ą ” , k t ó r ą p ó ź n ie j je d e n z o s ta tn ic h p re z e s ó w p r o w in c ji B a to c k i u z n a ,,za n a js k u te c z n ie js z ą , b o n ie w y w o łu ją c ą sp ię ć n a t u r y p o lity c z n e j” (W A P O IV/401).

w e w s z y s t k i c h m a ię tn o ś c ia c h , s u m m a c h p ie n ię ż n y c h y i a k i m k o l w i e k p r a w e m n a b y t y c h d o b r a c h m a z o sta w a ć a d v ita e su a e te m p o r a z w o ln y m w s z y s t k i c h d ó b r u ż y w a n ie m a p o n ie r y c h le y ś m ie r c i ic h M o ś c ió w O b o jg a M a łż o n k ó w do p o to m s tw a w ła s n e g o w e d ł u g p r a w a y d z ia łu i m słu żą c e g o y z a p isa n e m a ią się d o b ra I c h M o ś c ió w p o w ra c a ć . A c t u m u t su p ra . B a r to s z S ta n is ła w B o r o w s k i J e r z y B ł o ń s k i ia k o b r a t y o p ie k u n Z o fia n n a z Z a ło w s k i c h B o r o w s k a J e j M . P a n i B o r o w s k i — S z la c h ta ż ą d a w k o ś c ie le m ie js c o d d z ie lo n y c h od m ie s z c z a n , z w łasz cz a p rz y p rz y s tę p o w a n iu do s a k r a m e n t ó w 30. — D e p u to w a n i s z la c h e c c y d o s e jm ik ó w n ie m a j ą p o b ie r a ć u p o s a ż e n ia i d ie t p o s e ls k ic h z k a s y p a ń s t w o w e j 31. — D e p u to w a n y m s z la c h e c k im n ie u d z ie la s ię u lg p o d a tk o w y c h (21, c). — J u r y d y k i s z la c h e c k ie w o ln e od p r z y m u s u k w a t e r u n k o w e g o 92. — R e s k r y p t z 12 s ty c z n ia 1731 r. w s p r a w ie w y c h o w a n ia sy n ó w s z la c h e c ­ k ic h . B y n ie o d d a w a n o ic h d o s łu ż b y w o js k o w e j w o b c y c h k r a ja c h , p o le c o n o o d d a w a ć ic h d o sz k ó ł k a d e c k ic h (83, c). — O s y tu a c ji s z la c h e c k ic h d z ie ci, p o c h o d z ą c y c h z m a łż e ń s tw m ie s z a n y c h s ta n e m (2, a). — P iw o s p rz e d a w a n e p rz e z s z la c h tę n ie p o d le g a o b o w ią z k o w y m c e n o m (4, k). — S z la c h ta n ie m a p r a w a p r z e c iw s ta w ia ć s ię w iz y ta c jo m k o n tro ln y m s w y c h m ły n ó w (4, e). — P o s tę p o w a n ie k a r n e s k ie r o w a n e p rz e c iw k o ty m , k tó rz y n ie p ra w n ie p rz y w ła s z c z y li s o b ie h e r b i w łą c z o n o ic h d o s t a n u s z la c h e c k ie g o . — T a b e le ro d z in s z la c h e c k ic h i w a s a li K s ię s tw a P r u s k ie g o (88, j). — S z la c h ta i je j w a s a le m a j ą p r a w o d o m a g a ć się c h le b a z b o żo w e g o (4, m ). — S ż la c h ta s w e z e z n a n ia p o d a tk o w e s k ła d a n ie p r z e d K o m is a r z e m S k a r b o ­ w y m p o w ia tu (K r e is S te u e r C o m m iss a r) a ty lk o p rz e d k a p i t a n e m 93. — U s ta le n ie e d y k tu z d n ia 18 lip c a 1746 r. w s p r a w i e u z n a n ia z a p e łn o le t­ n ic h sz la c h c ic ó w , k tó r z y u k o ń c z y li 20 ro k ż y c ia (61). — U ż y w a ją c y c h n ie p r a w n ie ty tu łó w s z la c h e c k ic h , h e r b ó w o ra z p o d a j ą ­ c y ch się za s z la c h c ic ó w n a le ż y k a r a ć k a r a m i a d m in is tr a c y j n y m i (f i s c a l i t e r ) 94. — U s ta le n ie tr y b u p o s tę p o w a n ia k o le g ió w s ą d o w y c h p rz y p rz e s u n ię c ia c h s ta n o w y c h s z la c h ty . R e s k r y p t k r ó le w s k i d o K o le g iu m S ą d o w e g o w W y s tr u c iu z d n ia 4 l u te g o 1754 r. (2, a) °5. — W s p r a w i e u tw o rz e n ia w 1754 r. s z la c h e c k ic h ro d o w y c h m a jo ra tó w w P r u s ie c h (55, e, g e n .) 9G. 90 Zob. A k t e n d e S u p r e m o ju r e E p is k o p a li (40, a, 1). 31 Zob. A c tis — C o m b in ir u n g d e s L a n d K a s te n s m i t d e m C o m m is s a r ia t (21, с). 92 Z o b . A c tis — E i n q u a r tir u n g s F r e y h e it (75, b). 93 A c tis w e g e n b e sc h le im ig im g d e r e r 2u d ie K r ie g s u n d D o m ä n e n K a m m e r e r fo r d e r te n N a c h r ic h te n (4, d).

94 A c tis — K ö n ig lic h e C o b in e ts O rd re a n d e n G e n e r a l F isc a l v o m 12 M a i 1737 J. (15, a).

05 P r z e s u n ię c ia s ta n o w e (tzw . S ta n d e s e r h ö h u n g e n ) o b e jm u ją k o g o ś ze s ta n u m ie s z c z a ń s k ie g o do s z la c h e c k ie g o o ra z n iż sz ą s z la c h tę , k t ó r a u z y s k u je u p r a w ­ n ie n ia s z la c h ty w y ż sz e j. U z y s k u je się w y ż sz y s to p ie ń s z la c h e c k i (A d e ls s tu fe ). P r a w o to p o s ia d a ł k s ią ż ę i k r ó l p r u s k i o ra z Iz b a R a d y N a jw y ż s z a P r u s K s i ą ­ żęcy ch . P r z e s u n ię c ie s ta n o w e n a s tę p o w a ło p rz e z p o m in ię c ie ró ż n y c h n iż sz y c h s to p n i s z la c h e c k ic h (tzw . p e r s a ltu m ) o r a z p rz y ję c ie a u to m a ty c z n e p rz e z p r z y ­ z n a n ie o k re ś lo n y c h o d z n a c z e ń n p . R i tte r o r d e n ( te n s p o só b p rz e s u n ię c ia o k r e ś ­ la n o ja k o m ilc z ą c y = s tills c h w e ig e n d ). 9G S p r a w y m a jo r a c k ie w z b io rz e E t a ts - M in is te r iu m z n a j d u ją c y m s ię w A r ­ c h iw u m O ls z ty ń s k im d o ty c z ą c a ł o k s z ta łtu s p r a w le n n y c h . S tą d d z ia ł I I te g o z e s p o łu z a w ie r a 107 p o s z y tó w o b ję ty c h w s p ó ln ą n a z w ą : L e h n s a c h e n z l a t 1303—

509

— U rn o w a w s p r a w ie w y c h o w a n ia A n d r z e ja S o w iń s k ie g o z 10 p a ź d z ie rn ik a 1670 r. „ P o n ie w a ż y u s tn ie p r z e d r o ż n e m i o s o b a m i P a n i A n n a M o r to n s k a n ie g d y n ie b o s z c z y k a P a n a A n d r z e ja S o w iń s k ie g o m a łż o n k a y p r z e z lis t o d m a łż o n k a i e y te r a ź n ie js z e g o P a n a W o ic ie c h a M o r to n s k ie g o p is a n y to o so b ie w y ś w ia d c z a , ż e n ie w ie le o ie d n e g o s y n a s w e g o z p o m ie n io n y m P a n e m S o w i ń s k i m sp ło ­ d zo n e g o y ieg o w y c h o w a n ie tr w a , d a le k o m n ie y o ie g o s łu s z n y m y p r z y s t o in y m ć w ic z e n iu (z k tó r e g o b y p r o g u c h w a ła y ie y ta k ż e p o k r e w n y m p o c ie c h a p o ż ą ­ d a n a u ró ść m o g ła ) m y ś li, a le t e n c ię ża r w s z y s t e k y o p ie k ę n a p o k r e w n e iego a ro d zo n e c io tk i w a li. Z a c z y m B o s k ą p r z e d o c z y m a b o ja ź ń m a ią c a b y s ie ro ta w n iw e c z p r z e z la d a ia k ie w y c h o w a n ie n ie o b r o d ia się y id ą c za p o w o d e m m iło ś c i p r z e c iw k o k r w i s w o ie y , a b y i e d y n y b r a ta n e k m iz e r n ie s tr a c iw s z y r o d zy c a p r z y n a m n i z ieg o c zę ś c i p r a c y n a n a u k i a lim e n ta c ją y p r z y o d z ie w a n ie ia k i t a k i m ia ł p o s iłe k , ta k o w ą u g o d ę k u d o b r u A n d r z e ja S o w iń s k ie g o b r a ta n k a sw e g o P a n i B a r b a r a K ie r z k o w ic z o w a y P a n i E lż b ie ta S z e r s z e n io w a w a s s is te n tii P a n a C h r y s to ja S z e r s z e n ia m a łż o n k a sw e g o a d A c t u P r a e s e n te m c o n s e n tie n tis z J e g o M o ś d ą P a n e m W o ic ie c h e m K o r y tn ic k ie m z a w a r li: P o n ie w a ż p o m ie n io n y J eg o M o ść P a n K o r y t n i c k y za w y r a ź n e m Jeg o M o ści P a n a J a n a T r e sc h la (im ie n ie m W ie lm o ż n e g o J eg o M o śc i P a n a S ta r o s ty K w i d z y ń s k ie g o p ro tu n c a b s e n tis) z e z w o le n i e m z b o że w s z y s t k o n a r o li w W il k o w ie o ffic io s e i n s u m m a 170 flo r (e n ó w ) p o ls k i c h d e d a to i n R ie s e n b u r g 9 A p r ilis 1668 a d ju d ic a ta e x b o n is K o r y t n i c k y c h w y d z ie lo n e y , z a sia n e t y l k o o z im in n e гако у гаге to ie s t ż y t a k o p o śm , p r z e n ic e t r z y k o p y , o w sa p u łto r y k o p y (p r o u t s u b c o n sc ie n tia a s s e r it że n ie b y ło w ię c e y ) s w e m i k o s z ta m i у n a k ła d a m i p o z n ie n te z e b r a ł у d o d o m u sw e g o z w ió z ł, z a c z y m m im o u n k o s z t y k tó r e się p o trą c a ią z a m o d e ra c ią n iż e j p o d p is a n y c h p r z y j a d ó ł , z a to w s z y s tk o z b o ż e tr z y d z ie ś c i z ło ty c h p o ls k ic h r e a lite r e t i n e f f e c t i n a św„ M a r c in w r o k u n in i e y s z y m c o ra m a c tis c a stre n . ib id . e x i s te n t, o d d a ć d o r ą k p o m ie n io n y c h p a n ió w c io te k v e l a lte r u tr i. illa , seu p le n ip o te n tia m a d le v a n d . e t q u ie ta n d . h a b e n tis p o w in ie n J eg o M ość P a n K o r y t n i c k y , w c z y m n ie t y l k o b o n a s u a s p e r a t o m n ia , a le te ż c a v e t że Jeg o M o ść P a n i M a r y a n n a K o r y tn ic k a m a łż o n k a ie g o tr a n s a c tio n e m ja k o s w o ją p r z y im ie . C o d la le p s z y w i a r y y w a g i n i e t y l k o s im ilis s u m m a e vaddo z a tw i r - d z a ją ale te ż r ę k a m i w ła s n e m i p o d p is u ią . W P lą c h a w a c h 10 O c to b ri A n n o 1670, a t ę u g o d ę t a k w a ż n ą m ie ć c h cą i a k o b y с o r a m a c tis c a s tr e n s ib u s M a r ie n - w e r d e n s ib u s u c z y n io n a у z e z n a n a b y ła . W o ic ie c h K o r y tn ic k i B a r b a r a K ie r z k o w ic z o w a r ę k ą tr z y m a n ą K r z y s z t o f S z e r s z e ń im ie n ie m M a łż o n k y s w o ie y . 1811. Do c ie k a w s z y c h d o k u m e n tó w le n n y c h n a le ż y z a p is z 1 m a r c a 1303 r. n a rz e c z P r u s a k a (P r u th e n s ) N a u tin g e i je g o s u k c e s o ró w , d o ty c z ą c y 3 H a c k e n (H a c k e n -L a n d e s — m ia r a n ie o k re ś lo n e j p o w ie rz c h n i z iem i, z k tó r e j n p . ch ło p m u s ia ł p ła c ić ro c z n ie c zy n sz w w y z n a c z o n e j w y so k o śc i) la s u W e rz o k o ło B ałg i. W z a m ia n N a u tin g e m ia ł w y k o n a ć k a r c z u n e k o ra z s łu ż y ć p a ń s tw u z a k o n n e m u w o b ro n ie k r a j u . W ó jt (V o g t) N a ta n g i i i k o m tu r B a łg i w 1365 r. z a p is a li L o d e w ic k v o n N e w e c k y e 2 H a c k e n i 30 m o rg ó w w z a m ia n za w y k o n y w a n ie słu ż b . D y p lo m lo k a c y jn y z 1325 r. n a d a ł H a n s o w i v. O tta tz i P e te ro w i v . G e v e r s w a ld e p o 80 H a c k e n ziem i a T h o m a s o w i L u d w ig , H a n s o w i K ris te n , B a r te lo w i v o n F ü r s te n a u p o 45 H a c k e n z ie m i r a z e m 400 H a c k e n z iem i w K r a ju S a s in ó w (Z w is c h e n W a s se r d. D r e b n itz u n d d e m G r a b is k e n F liess) n a p r a w ie c h e łm iń sk im . W z a m ia n z o b o w ią z y w a n o o s a d n ik ó w d o 8 słu ż b (D ie n s te n — P la tte n d ie n s t, H e e r fa h r te n , g ro sse R e is e n ). Zob. W A P O V II — D z ia ł I I / l — 2). M a jo r a t o z n a c z a ł w P r u s a c h a lb o p rim o g e n itu r e , a lb o s e n io r a t. D o b ra m a j o ­ r a c k ie n ie p o d le g a ły sp rz e d a ż y . P a ń s tw o p r u s k ie s t a r a ł o s ię z lik w id o w a ć i n s t y ­ tu c ję m a jo r a tu . S p r a w y m a jo r a c k ie w ią ż ą się z i n s ty tu c ją F id e ic o m iis , k t ó r a w la ta c h 1772— 1778 p rz e ż y w a ła n a W a r m ii szc z eg ó ln e tru d n o ś c i.

M . K l e s z c z y n s k y ia k o p r z y ia c e l p r z y t y m b ę d ą c y

— W s p ra w ie fo r m o k ó ln ik ó w r a d c ó w k r a jo w y c h K s ię s tw a P r u s k ie g o s k ie ­ ro w a n y c h d o s z la c h ty . Zob. R e g ie r u n g s - M is s iv e a n d ie K ö m g s b e rg sc /ie C a m m e r v o m 11 J a n u a r 1765 i n A c t i s 57. D ie B e s ta llu n g d e r L a n d - R ä th e (21, b).

— W s p ra w ie p rz y d z ia łu d r e w n a z la s ó w k ró le w s k ic h d la n ie k tó r y c h c z ło n ­ k ó w s z la c h ty o ra z in n y c h p a r t y k u l a r z y (P a rtic u lie r s). V id e E d ic t d, d. B e r lin d e n 11 M a r tii 1722 (53, a, g e n ) 98.

— Z a rz ą d z e n ie k ró le w s k ie w s p r a w i e o b ło ż e n ia a r e s z te m m a j ą t k u w a s a la s z la c h e c k ie g o . M a ją te k - m a b y ć s k o n f is k o w a n y o ile w a s a l s z la c h e c k i w y je d z ie z a g r a n ic ę b e z z e z w o le n ia k ró le w s k ie g o " . Zob. r e s k r y p t k r ó le w s k i w y d a n y w B e r lin ie d n ia 24 k w ie tn ia 1766 r . — i n A c tis : W e g e n d e r V a s a lle n T a b e lle n (HO, g, vo l. IV). — W s p r a w i e b e n e f ic iu m c o m p e te n tia e — (D e re n v o n A d e l k a u f d a s B e n e ­ f i c i u m C o m p e te n tia e ) 100. Z o b . r e s k r y p t k r ó le w s k i z d n ia 30 m a ja 1714 r. w s p r a ­ w ie k o n k u rs o w e j E r n e s ta v o n S c h lie b e n a (61, h, 1). — W s p r a w i e n ie p r z y jm o w a n ia p is m p r z e z s z la c h tę . Z ob. s p r a w ę v o n B a c h a o r e s z tę s p a d k u (54, e). — I n t e r p r e t a c j a z a r z ą d z e n ia k r ó le w s k ie g o w s p r a w ie „ p ra w a u r o d z e n ia ” (d ie R e c h te d e r G e b u rt), k tó r e g o n ie t r a c i s ię p rz e z w y jś c ie za m ą ż s z la c h c ia n k i za m ę ż cz y z n ę n ie sz la c h e c k ie g o p o c h o d z e n ia . Z o b . r e s k r y p t k r ó le w s k i w y d a n y w B e r lin ie d n ia 20 p a ź d z ie r n ik a 1777 r. w a k t a c h : D ie V e r p fä n d u n g o d e r d e r V e r k a u f d e s A d e l. G u th s S c h w a n h o f f v o n v e r w it. A m t m a n n i n A n n a C. B i r c k - w i t z i n a n d e n R a th s V e r w a n d t e n P h i lip p L u d w ig E is e n g r a e b e r (105, d, s).

— S z la c h ta p r u s k a s k ła d a z a ż a le n ia z p o w o d u n a ło ż o n e g o n a n i ą o b o w ią z k u p rz e w o z u i p o d w o d u d la c eló w w o je n n y c h ( K r i e g s f u h r e n ) 101 (52, k k ).

97 Z n a n a w k a n c e l a r i i P r u s K sią ż ę c y c h i K r ó le w s k ic h f o r m a p rz e c h o w y ­ w a n ia p is m o k ó ln y c h i p rz e w o d n ic h ( S e n d - u n d C irc u la r sc h r e ib e n ) w z a m y ­ k a n e j n a k lu c z s k rz y n c e czy k o p e rc ie (T a sc h e ).

98 W A P O V II— 11/55 zob. p rz y k ła d o w o a k ta le n n e , d z ie d zic z n e, p rz y w ile je lo k a c y jn e j m ie js c o w o ś c i Ż y d y (S y d d e n ), Z e la z k i ( S ie la s k e n ) , B a r a n y w o k rę g u k a p ita ń s k im O lecko.

99 I n s t y t u c j a w a s a ló w u tr z y m a ła s ię w P r u s a c h K s ią ż ę c y c h i W sc h o d n ic h p r a w ie d o p o ło w y X I X w ie k u . W a s a la m i b y li ci, k tó r z y o trz y m a li w ła sn o ś ć z ie m i z z a s trz e ż e n ie m w ła s n o ś c i n a d rz ę d n e j p r a w a le n n e g o (O b e re ig e n th u m s ). B y li to w a s a lo w ie w ś c is ły m te g o s ło w a z n a c z e n iu . O b o k n ic h i s tn ie li w t ó r n i w a s a lo w ie ( A ft e r l e h n l e u t e = A r r ie r v a s s a lle n = s u b v a s a lli), k tó r z y p o s i a d a l i z ie m ię z d ru g ie j r ę k i ( A fte r le h n ) . W sz y scy w a s a le m u s ie li o d d a w a ć o k re ś lo n e u s łu g i s w e m u p a n u le n n e m u . U słu g i t e d z ie lo n o n a z w y k łe (s e r v itia o rd in a ria ) o ra z n a d z w y c z a jn e (s e r v itia e x tr a o r d in a r ia ). D o p ie rw s z y c n n a le ż a ły u s łu g i w o js k o w e , d w o rs k ie i s ą d o w e ( R itte r = , H o f = u n d G e r ic h ts d ie n s te ). W a s a le m m ó g ł b y ć k a ż d y n a w e t n ie p o d d a n y . Z ob. o d p is lo k a c ji (tzw . F r e ih e its b r ie f) d la w ó jta i m ie s z k a ń c ó w w si P o ś n ic a (P la s te w ig k ) w p o w ie c ie m e lz a c k im ( M e h l- sac k ) w y s ta w io n e j p r z e z p r e p o z y ta A lb e r ta R u d n ic k ie g o V. (V e n c e s la u s ) K o - b ie rs k ie g o (c u sto s), k a n t o r a i k a n o n ik a M ic h a ła S c h a m b o g e n a o r a z c a łą k a p i ­ t u ł ę w a r m iń s k ą (W A P O V II —11/65). 109 I n s t y t u c j a b e n e f ic iu m w P r u s a c h K sią ż ę c y c h p o s ia d a ła 45 fo rm . J e d n ą z n ic h b y ło b e n e f ic iu m c o m p e te n tia e . B y ło to tz w . d o b ro d z ie js tw o p r a w n e (R e c h ts w o h lth a t), p o z w a la ją c e d łu ż n ik o w i n a z a c h o w a n ie ty le m a j ą t k u lu b d o c h o d ó w , b y m ó g ł żyć n a p o z io m ie o d p o w ia d a ją c y m je g o p rz y n a le ż n o ś c i s ta n o w e j. T o d o b ro d z ie js tw o p r z y s łu g iw a ło je d y n ie ty m , k tó r z y w tr u d n e j s y tu a c ji fin a n s o w e j z n a le ź li się n ie z w ła s n e j w in y . O b o w ią z y w a ła w ó w c z a s z a s a d a p r a w n a , iż s k a z a ć m o ż n a b y ło n a k a r ę g rz y w n y ty lk o w t a k i e j w y s o ­ k o ś c i d o j a k ie j s ta r c z a ł m a j ą t e k = c o n d e m n a tio i n id , q u o d fa c e r e d e b ito r .

101 W A P O V II— VV/2. V e r o r d n u n g e n i n H e e r e ss a c h e n .

— Z a rz ą d z e n ie k ró le w s k ie , b y w a s a li s z la c h e c k ic h , p o s ia d a ją c y c h p o s e s je od 1740 r. n ie o g ra n ic z a n o w p r a w a c h w ła s n o ś c i (ta k w a s a li j a k i P a r t i c u l i e r s 10-). Z ob. r e s k r y p t k r ó le w s k i s k ie r o w a n y d o S ą d u N a d w o r n e g o z d n ia 9 lip c a 1756 r. in A c tis: D a ss d ie v o n A d e l w e g e n ih r e r b e s itz e n d e n G r u n d s tü c k e u n d G e r e c h tig k e ite n , b e i ih r e r P o s s e s io n g e s c h ü tz t w e r d e n s o lle n (59, а).

— S z la c h ta s a k s o ń s k a z w o ln io n a je s t o d u is z c z a n ia p o d a tk u e m ig ra c y jn e g o (A b sch o sses). Zob. r e s k r y p t k ró le w s k i z d n ia 4 p a ź d z ie r n ik a 1763 r. in A c t i s : I n S a c h e d e r H a u p tm a n n in v o n B r ü c k geb. v o n H a a c k w e g e n A b s c h o s s fr e ie r V e r a b fo lg u n g d e s N a c h la ss e s ih r e n in P r e u s s e n v e r s to r b e n e n B r u d e r s n a c h S a c h s e n (32, d , 3 D. S a c h se n ). A d e l i c h e G e r i c h t s S c h r e i b e r — p is a r z e są d ó w s z la c h e c k ic h . — O rg a n iz a c ja p is a r z y i s e k r e ta r z y s ą d ó w g ro d z k ic h (A m ts G e ric h ts S c h re ib e r) o ra z s ą d ó w s z la c h e c k ic h (A d e lic h e G e r ic h ts S c h re ib e r). W S ą d z ie G ro d z k im w P r a b u t a c h u rz ę d o w a ł S ą d S z la c h e c k i, k tó re g o s e k r e ta rz e m , n o ta riu s z e m i k u r a to r e m b y ł w 1664 r. M ik o ła j H e r l i n u s 103. R o cz n e d o c h o d y i d e p u ta ty s e k r e ta r z y s ą d o w y c h (4, b). —■ W p is d o k s ią g s z la c h e c k ie g o s ą d u w P r a b u t a c h , d o ty c z ą c y u m o w y o p o ż y cz k ę p ie n ię ż n ą m ię d z y ro d z in ą B ło ń sk ic h a ro d z in ą D o le ck ich . V e n e r u n t c o n tr a h e n te s N . P e r so n a e a d A c ta p r a e s e n tia N o b ilis J u d ic ii R ie s e n b u r g e n s is G e n ero sa D o m in a S o p h ia L ip i ń s k a s e c u n d a r u m p r im a r u m v e r o n u p tia r u m D o le c k a o lim N . D. M a tth ia e D o le c k i d e r e lic ta co n co n so rs, i n a s s is te n tia G e n e ­ ro si D o m in i A d a m i B ia lo b lo c k i sc a b in i te r r e s tr is M ic h a lo w ie n sis T u to r is e x T e s ta m e n to a s s ig n a ti c u m fi l i i s s u is G e n e r o sis D o m in is p r a e s e n te A d a lb e r to e t a b s e n te A d a m o D o le c k im i p r o c u ju s a b s e n tia fir m i t e r c a v e t m a jo r n a tu e t p le n ip o te n tia m m in o r is n a tu e x A c tis G r a u d e n tin e n s ib u s a d lib e r e in ita m c o n tr a c tu m p r a e s e n ta v i t c o ra m i is d e m A c tis R i e s e n b u r g e n s is a b u n a , p a r te

102 P o d p o ję c ie m p a r tic u lie r (p o c h o d z en ia fr a n c u s k ie g o ) r o z u m ia n o teg o , k t ó r y żył d o s ta tn io , n ie p o b ie r a ją c ż a d n e g o u p o s a ż e n ia a n i n ie u p r a w ia ją c ż a d n e g o zaw o d u .

103 W z a c h o w a n y c h w W o je w ó d z k im A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w O lsz ty n ie k s ię g a c h g ro d z k ic h (n a z y w a n y c h o g ó ln ą n a z w ą H a u sb ü c h e r) s e k r e t a r z s ą d u s z la c h e c k ie g o n a z y w a s ię n o b iřis ju d ic ii a c tu a r iu s (G e ric h ts a c tu a riu s). S e k r e ­ ta r z s ą d u s z la c h e c k ie g o o d g ry w a ł s zc z eg ó ln ą ro lę w ła ś n ie w są d o w n ic tw ie z o rg a n iz o w a n y m b iu r o k r a t y c z n ie (tzw . s ą d y je d n o o so b o w e = a le in s te h e n d e R ic h te r). S ą d o w n ic tw o k o le g ia ln e , n p . w z a k r e s ie s ą d o w n ic tw a b e z s p o rn e g o ( fr e iw illig e n G e r ic h ts b a r k e it), d o k tó r e g o n a le ż a ły p rz e d e w s z y s tk im c zy n n o śc i z w ią z a n e ze sp rz e d a ż ą , z a s ta w ą , d z ie rż a w ą o ra z o b c ią ż e n ia m i n ie ru c h o m o ś c i, b y ło z b y t u c ią ż liw e i p ro c e s t r w a ł z b y t d łu g o . J e ś li ch o d zi o w p is y p is a r z y s ą d u sz la c h e c k ie g o d o k s ią g g ro d z k ic h t o o b e jm o w a ły o n e n a s tę p u ją c e s p ra w y : A r e n d e — C o n tra c t (d z ie rż a w ę ); A s s e c u r a tio n (g w a ra n c je ) ; A t t e s t a t u m (s tw ie r­ d z e n ia ); C essio (p rz e k a z y ); C o n se n s (z e zw o le n ia ); C o n tra c t (u m o w y ); C o m - p r o m is s (u z g o d n ie n ia ); T r a n s f u s io n (p rz e w ła sz c z e n ia ); C o n fir m a tio ( z a tw ie r­ d z en ia); D o c u m e n ta (d o k u m e n ta c ja ); D is p o sitio (p o le c e n ia); E r b u e r g lic h (s p r a ­ w y sp a d k o w e ); E v ic tio n s B r i e f (lis ty p rz e w ła s z c z e n io w e =* litis d e n u n tia tio ); H e ir a ts -N o tu l (N o tu lu s = p r o je k t k o n tr a k tu , w z g lę d n ie n o ta tk a d la z a p a m ię ­ t a n i a s p ra w y ) ; I n v e n t a r i u m (in w e n ta rz j a k o sp is n ie ru c h o m o ś c i i ru c h o m o ś c i, k a p ita łó w , ja k o F u n d b u c h o b e jm u ją c y A c k e r b u c h , L a g e r b u c h , sp is in w e n ta rz a ż y w e g o i m a rtw e g o , sp is p r z y n a le ż n o ś c i « P e r tin e n tie n j a k n a rz ę d z i p rz y m ły n a c h , g o rz e ln ia c h , s p is z a p a s ó w z b o żo w y ch , sp is s łu ż b le n n y c h , d z ie się c in ); In g r o s s a tio (w p is do k s ią g h ip o te c z n y c h ); I m m is s io n (w p ro w a d z e n ie w p ra w o p o s ia d a n ia i a d m in is tro w a n ia ) ; In tr o m is s io n (w łą c ze n ie ); E in sc h ie b u n g , ( E in sc h ic k u n g ).