Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 151
Artyku³ przegl¹dowy Review
Celem wykorzystania do rozrodu niedojrza³ych p³ciowo samic jest przyspieszenie tempa doskonale-nia zwierz¹t poprzez zmniejszenie odstêpu miêdzy-pokoleniowego. Dodatkow¹ korzyci¹ jest pe³niejsze wykorzystanie potencja³u rozrodczego najbardziej wartociowych samic. W programach restytucji gin¹-cych ras i gatunków zwierz¹t mo¿na w ten sposób pozyskiwaæ wiêcej oocytów do produkcji zarodków (3, 12).
Jajniki ssaków ju¿ w momencie urodzenia zawiera-j¹ okrelon¹ pulê oocytów, z których wiêkszoæ ulega atrezji, a nieliczne po owulacji i zap³odnieniu daj¹ pocz¹tek nowemu organizmowi. Proces degeneracji gamet rozpoczyna siê w okresie p³odowym i trwa przez ca³e ¿ycie samicy (7).
W po³owie ubieg³ego wieku wykonano pierwsze próby uzyskania potomstwa od samic przed osi¹gniê-ciem dojrza³oci p³ciowej. Cielêtom w wieku 1-6 mie-siêcy (31) oraz jagniêtom w wieku 4-7 miemie-siêcy (36) podawano egzogenne hormony, jak surowica od reb-nych klaczy (PMSG) i hormon luteinizuj¹cy (LH), w celu wywo³ania owulacji. Nastêpnie samice by³y in-seminowane i po kilku dniach metod¹ chirurgiczn¹ (laparotomia) lub bezporednio po uboju pozyskiwa-no z ich macic zarodki. Prawid³owe morfologicznie transplantowano do dróg rodnych doros³ych biorczyñ. W ten sposób w 1971 r. otrzymano potomstwo od 5-miesiêcznej cieliczki (31). Jednak¿e technika ta oka-za³a siê ma³o skuteczna. Za g³ówn¹ przyczynê
niepo-wodzeñ uznano rodowisko dróg rodnych niedojrza-³ych p³ciowo samic, które nie zapewnia³o odpowied-nich warunków dla transportu i kapacytacji plemni-ków oraz rozwoju zarodplemni-ków we wczesnych stadiach. Pierwsze znacz¹ce sukcesy osi¹gniêto w koñcu ubieg³ego wieku dziêki rozwojowi techniki pozaustro-jowej produkcji zarodków, obejmuj¹cej przy¿yciowe pozyskiwanie oocytów, ich zap³odnienie i hodowlê w warunkach in vitro do stadium blastocysty, które przenoszono do zsynchronizowanych biorczyñ doros-³ych. W 1992 r. po transplantacji zarodka, który roz-win¹³ siê z oocytu pozyskanego metod¹ laparoskopo-w¹ od 5-tygodniowej samicy urodzi³o siê pierwsze cie-lê (1). Nastêpnie w 1993 r. otrzymano potomstwo z oocytów uzyskanych poubojowo z jajników niedoj-rza³ych p³ciowo wiñ (37), a w 1997 r. od 4-6-mie-siêcznych jagni¹t (24). W ten sposób wykazano, ¿e oocyty pobrane z jajników niedojrza³ych p³ciowo sa-mic s¹ zdolne do rozwoju i zap³odnienia w warunkach pozaustrojowych (tab. 1).
Byd³o
Szansa na przyspieszenie doskonalenia zwierz¹t przez skrócenie odstêpu miêdzy pokoleniami jest szczególnie atrakcyjna w hodowli byd³a. Stosunkowo d³ugi okres dojrzewania, wielomiesiêczna ci¹¿a i ogra-niczona liczba potomstwa od jednej samicy sprawia-j¹, ¿e postêp genetyczny u tego gatunku przebiega bar-dzo powoli. Ja³ówki osi¹gaj¹ dojrza³oæ p³ciow¹
Wspomagany rozród niedojrza³ych p³ciowo samic
BARBARA D. KOWALSKA, ADAM OKÓLSKIKatedra Rozrodu Zwierz¹t Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t AR, al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków
Kowalska B. D., Okólski A.
Reproduction of prepubertal females
Summary
Reducing the interval between generations would significantly advance the efficiency of genetic selection, which is mainly important in species characterized by late puberty, long pregnancy and single offspring. Oocytes for in vitro embryo production can be obtained from calves, lambs, goats, foals and gilts well before puberty, either after slaughter or by less invasive methods, such as laparoscopy and transvaginal aspiration under ultrasonograph guidance. The latter two can be applied to females without greatly affecting their health and are therefore the preferred methods when animals are to be retained for breeding purposes. However, the use of transvaginal aspiration is limited to larger animals, such as 6-month old calves. The quality of oocytes from prepubertal females seems to be lower than that of adults. Although hormone stimulation of the animals and the use of enriched media improve embryonic competence of prepubertal oocytes following in vitro maturation and fertilisation, the efficiency of embryo production remains low. The is probably due to the immaturity of their cytoplasm.
Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 152
w wieku oko³o 52 tygodni. Falowy wzrost pêcherzy-ków na jajnikach obserwuje siê ju¿ od 2. tygodnia, a stymulacja egzogennymi gonadotropinami jest mo¿-liwa w 3. tygodniu ¿ycia (1).
Oocyty do pozaustrojowej produkcji zarodków zyskuje siê poubojowo lub przy¿yciowo. Metody po-ubojowe ró¿ni¹ siê w zale¿noci od gatunku samicy. U byd³a najczêciej stosuje siê aspiracjê p³ynu pêche-rzykowego z oocytami za pomoc¹ ig³y i strzykawki. W praktyce hodowlanej bardziej jednak racjonalne jest zastosowanie technik przy¿yciowych. S¹ to zabiegi, które wymagaj¹ farmakologicznego przygotowania zwierz¹t. W przypadku metody ultrasonograficznej oocyty pozyskuje siê pod kontrol¹ USG, a sonda z ig³¹ do aspiracji p³ynu pêcherzykowego wprowadzona jest przez pochwê (OPU ovum pick-up). Metoda ta jest nieinwazyjna i powtarzalna. Nawet czêste jej stoso-wanie nie wp³ywa negatywnie na wzrost, osi¹ganie dojrza³oci p³ciowej oraz póniejsz¹ p³odnoæ samic. Wad¹ jest niewielki odzysk oocytów. Jednorazowo mo¿na pozyskaæ od 1,9 do 3,1 oocytów od
cielêcia. Poza tym jej wykorzystanie ogra-nicza siê do wiêkszych zwierz¹t, takich jak doros³e krowy oraz cielêta powy¿ej 6. mie-si¹ca ¿ycia (18), mimo ¿e zosta³a opisana technika pobierania oocytów od ciel¹t ju¿ w wieku 10-16 tygodni przy u¿yciu specjal-nie adaptowanej sondy (3). U m³odszych zwierz¹t, jak 3-9-tygodniowe samice stosuje siê metodê laparoskopow¹, polegaj¹c¹ na aspiracji p³ynu pêcherzykowego za pomo-c¹ ig³y wprowadzonej do pêcherzyków jaj-nikowych poprzez pow³oki brzuszne pod kontrol¹ laparoskopu. rednio w trakcie jed-nego zabiegu pozyskiwano w ten sposób od 5,4 do 7,8 oocytów od cielêcia w zale¿-noci od zastosowanej uprzednio stymula-cji hormonalnej (1, 34).
Stosowanie egzogennych gonadotropin wp³ywa pozytywnie na rozwój pêcherzy-ków jajnikowych oraz na liczbê i jakoæ pozyskiwanych oocytów, które odznaczaj¹ siê lepszymi zdolnociami rozwojowymi w warunkach in vitro (25). Najczêciej sto-sowanymi hormonami s¹ FSH (1, 29) lub kombinacje FSH z eCG oraz hCG (3, 25).
Nale¿y jednak podkreliæ, ¿e niezale¿nie od stymulacji hormonalnej oocyty cielêce wykazuj¹ w warunkach laboratoryjnych ni¿-sze zdolnoci rozwojowe ni¿ oocyty krów. Jedn¹ z przyczyn mog¹ byæ nieadekwatne do ich specyficznych potrzeb warunki doj-rzewania in vitro. Dodatek do po¿ywki hodowlanej naskórkowego czynnika wzros-towego (EGF epidermal growth factor), czynnika aktywuj¹cego mejozê (FF-MAS), czy prekursorów glutationu wp³ywa ko-rzystnie na dojrzewanie gamet m³odych
samic. Odsetek zap³odnionych oocytów oraz zygot uzyskanych od krów i ciel¹t jest podobny. Stadium blastocysty w warunkach in vitro osi¹ga jednak mniej zarodków rozwijaj¹cych siê z oocytów ciel¹t (6).
Badania nad wykorzystaniem niedojrza³ych p³cio-wo samic do rozrodu s¹ prowadzone równie¿ u bap³cio-wo- bawo-³a domowego (Bubalus bubalis). W wieku 8-12 mie-siêcy mo¿na u tego gatunku z powodzeniem stosowaæ metodê OPU, otrzymuj¹c od 4,6 do 8,3 oocytów od jednej dawczyni, zale¿nie od rodzaju stymulacji hor-monalnej (33).
Owce
Podobne zale¿noci jak u byd³a zaobserwowano u owiec (tab. 1). Pozyskane metod¹ laparoskopow¹ lub poubojowo oocyty jagni¹t i doros³ych samic osi¹gaj¹ stadium metafazy II w warunkach laboratoryjnych w stopniu porównywalnym. Zbli¿ony jest tak¿e odse-tek zap³odnieñ in vitro oraz liczba ci¹¿ po przeniesie-niu tak wyprodukowanych zarodków. Natomiast
wy-k e n u t a G Wiek dorjzew%aj¹cych w ó t y c o o % h c y n o i n d o ³ p a z w ó t y c o o % h c y n a k s y z u t s y c o t s a l b Autor o ³ d y B . g y t 8 -3 96 52 27 Armsrtong 2 9 9 1 . p s w i * e ³ s o r o d 67 75 17 . s e i m 4 -3 _ 72 9 Reveliwsp. 5 9 9 1 e ³ s o r o d _ 62 21 . s e i m 1 1 -5 _ 63 14 Presicceiwsp. 7 9 9 1 e ³ s o r o d _ 75 28 e c w O . s e i m 6 -4 100 72 15 O'Bireniwsp. 7 9 9 1 e ³ s o r o d 100 70 34 i n d 0 4 -0 3 79 64 20 Leddaiwsp. 7 9 9 1 e ³ s o r o d 82 72 49 . g y t 5 -4 51 13 Ptakiwsp. 9 9 9 1 e ³ s o r o d 74 36 . g y t 5 -3 60 37 Motroniwsp. 5 0 0 2 e ³ s o r o d 69 55 y z o K . s e i m 2 66 36 3 Mogasiwsp. 7 9 9 1 e ³ s o r o d 65 45 2 . s e i m 7 -3 5 6 Koemaniwsp. 3 0 0 2 e ³ s o r o d 4 7 e i n i w e ³ a z rj o d e i n 46 21 10 Marchaliwsp. 1 0 0 2 e ³ s o r o d 50 29 14 . s e i m 6 -5 100 87 17 Ikedaiwsp. 3 0 0 2 e ³ s o r o d 100 88 19 e i n o K 8-15mies. 40 iMw³ospda.w20sk0a4 e ³ s o r o d 63
Tab. 1. Efektywnoæ pozaustrojowej produkcji zarodków u niedojrza³ych i dojrza³ych p³ciowo samic
Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 153
ranie mniej nadaj¹cych siê do transplantacji blasto-cyst uzyskuje siê z oocytów jagni¹t (12, 24). Poddanie samic stymulacji PMSG i FSH przed pobraniem tów pozwala na poprawê wyników (26). Liczba oocy-tów pozyskiwanych od samicy oraz ich zdolnoæ do rozwoju in vitro jest cech¹ charakterystyczn¹ dawczy-ni i podlega dziedziczedawczy-niu (28). Morton i wsp. (21) wykazali ponadto, ¿e na procent rozwijaj¹cych siê bla-stocyst ma wp³yw czas hodowli zarodków. Zap³odnio-ne in vitro oocyty 3-5-tygodniowych jagni¹t wyma-gaj¹ d³u¿szej o jeden dzieñ inkubacji w porównaniu z oocytami starszych (16-24-tyg.) oraz doros³ych sa-mic. W badaniach tych od niedojrza³ych osobników uzyskano 38% nadaj¹cych siê do transplantacji blas-tocyst. Jest to wyrana poprawa w stosunku do danych z wczeniejszych doniesieñ, w których odsetek ten nie przekracza³ 20% (12, 24, 27).
Kozy
W przeciwieñstwie do krów i owiec, u kóz nie ob-serwowano wiêkszych ró¿nic pomiêdzy kompetencja-mi rozwojowykompetencja-mi oocytów sakompetencja-mic z ró¿nych grup wie-kowych. Z jajników niedojrza³ych p³ciowo kóz meto-dami poubojowymi uzyskuje siê wiêcej oocytów ni¿ z jajników samic doros³ych. Pozaustrojowa produkcja zarodków jest u tego gatunku wyj¹tkowo ma³o wydaj-na i nie przekracza 7% wydaj-nadaj¹cych siê do transplanta-cji zarodków, bez wzglêdu na wiek dawczyñ oocytów (11, 22). Dodatek komórek nab³onka jajowodu (OEC oviductal epithelium cells) zwiêksza odsetek otrzy-mywanych blastocyst do oko³o 21% od jednej samicy (9). Wydajnoæ metody zale¿y równie¿ od sposobu zap³odnienia oocytów. Jimenez-Macedo i wsp. (10) otrzymali 22,8% zarodków po wspomaganym zap³od-nieniu, polegaj¹cym na wprowadzeniu plemnika pod os³onkê przejrzyst¹ (ICSI), a tylko 10,3% po konwen-cjonalnym zap³odnieniu in vitro.
winie
U wiñ odsetek zarodków po zap³odnieniu in vitro oocytów z pêcherzyków jajnikowych niedojrza³ych p³ciowo loszek jest ni¿szy ni¿ od doros³ych samic. Procent dojrza³ych do stadium metafazy II oraz zap³od-nionych in vitro oocytów kszta³tuje siê na podobnym poziomie (8) (tab. 1). U niedojrza³ych p³ciowo loszek znacznie czêciej wystêpuj¹ przypadki polispermii (18). Na poprawê wyników wp³ywa stymulacja monalna samic (2) oraz wzbogacenie po¿ywek hor-monami sterydowymi i czynnikami wzrostowymi (EGF) (17).
Konie
Najmniej badañ nad wykorzystaniem niedojrza³ych samic do rozrodu przeprowadzono u koni. Klacze osi¹-gaj¹ dojrza³oæ p³ciow¹ w wieku oko³o 1,5 roku. Ze wzglêdu na sezonow¹ rozrodczoæ, istnieje zwi¹zek pomiêdzy dat¹ urodzenia a wyst¹pieniem pierwszej rui. Samice urodzone w pierwszej po³owie roku mog¹
osi¹gn¹æ dojrza³oæ p³ciow¹ w wieku 12-15 miesiêcy (35). Dziêki stymulacji hormonalnej (hCG lub GnRH), po inseminacji in vivo pierwsze zarodki do transplan-tacji uzyskano od samic w wieku 12 miesiêcy (4). Fa-lowy wzrost pêcherzyków obserwuje siê na jajnikach 2-miesiêcznych rebi¹t (23). Z jajników niedojrza³ych klaczek metodami poubojowymi pozyskuje siê mniej oocytów ni¿ z jajników samic doros³ych, a ich mo¿li-woci dojrzewania do stadium metafazy II w warun-kach in vitro s¹ zbli¿one (20).
Podsumowanie
Wykorzystanie do rozrodu niedojrza³ych p³ciowo samic jest mo¿liwe. Zarodki wyprodukowane in vitro z pozyskanych od nich oocytów s¹ mniej ¿ywotne ni¿ pochodz¹ce od samic doros³ych. Ich liczba jest dodat-nio skorelowana z wiekiem dawczyni oocytów. Na przyk³ad, po stymulacji hormonalnej mo¿na oczeki-waæ 1,3 blastocyst od 18-tygodniowych ciel¹t, 1,1 od 10-tygodniowych i 0,3 od 4-tygodniowych (34).
Na zdolnoci rozwojowe oocytów wp³ywa wielkoæ pêcherzyka i oocytu. Gamety pozyskane z mniejszych pêcherzyków wykazuj¹ obni¿one zdolnoci do rozwoju in vitro u byd³a (15, 29), kóz (19) i owiec (13). Z ta-kich pêcherzyków pochodzi wiêkszoæ oocytów od niedojrza³ych p³ciowo samic. Ponadto s¹ one czêsto-kroæ mniejsze, nawet wówczas, gdy pochodz¹ z pê-cherzyków o takich samych wymiarach jak oocyty sa-mic doros³ych (8, 12, 32). Mniejsza rednica wiad-czy o tym, ¿e s¹ one jeszcze w fazie wzrostu, a ich cytoplazma nie jest dostatecznie wzbogacona w sub-stancje niezbêdne do dalszego rozwoju. Zaobserwo-wano ró¿nice w iloci i rodzajach bia³ek syntetyzowa-nych podczas dojrzewania in vitro (15) oraz rozbie¿-noci w przemianach zwi¹zków energetycznych, ta-kich jak glutamina czy pirogronian (32). Poziom aktywnoci MPF jest ni¿szy podczas dojrzewania in vitro oocytów cielêcych (30) i jagniêcych (14). W prze-ciwieñstwie do tych badañ u loch i loszek nie stwier-dzono ró¿nic w aktywnoci kinazy p34cdc2 (8).
Ponad-to wykazano ró¿nice w rozmiarach, iloci i lokalizacji organelli komórkowych, takich jak mitochondria, ziar-na korowe czy krople t³uszczowe (5). Salamone i wsp. (30) po przeszczepieniu j¹dra pobranego z oocytu cie-lêcego do ooplazmy wyj¹drzonego oocytu krowy otrzy-mali podobny odsetek blastocyst jak z oocytów do-ros³ych krów.
Mimo obni¿onych kompetencji rozwojowych oocy-tów pochodz¹cych od niedojrza³ych p³ciowo samic, mo¿liwoæ przyspieszenia doskonalenia populacji zwierz¹t gospodarskich przez ich wykorzystanie w programach rozrodczych wydaje siê niezwykle atrakcyjn¹ opcj¹. Opracowanie metod na tyle wydaj-nych, by mog³y byæ wprowadzone do powszechnej praktyki, wymaga podjêcia dalszych badañ nad pozna-niem mechanizmów steruj¹cych rozwojem gamet i zarodków.
Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 154
Pimiennictwo
1.Armstrong D. T., Holm P., Irvine B., Petersen B. A., Stubbings R. B., McLean D., Stevens G., Seamark R. F.: Pregnancies and live birth from in vitro fertilization of calf oocytes collected by laparoscopic follicular aspira-tion. Theriogenology 1992, 38, 667-678.
2.Bolamba D., Dubuc A., Dufour J. J., Sirard M. A.: Effects of gonadotropin treatment on ovarian follicle growth, oocyte quality and in vitro fertilization of oocytes in prepubertal gilts. Theriogenology 1996, 46, 717-726. 3.Brogliatti G. M., Adams G. P.: Ultrasound-guided transvaginal oocyte
col-lection in prepubertal calves. Theriogenology 1996, 45, 1163-1176. 4.Camillo F., Vannozzi I., Rota A., Panzani D., Illuzzi A., Guillaume D.: Age at
puberty, cyclicyty, clinical response to PGF2a, hCG and GnRH and embryo recovery rate in yearling mares. Theriogenology 2002, 58, 627-630. 5.de Paz P., Sanchez A. J., De la Fuente J., Chamorro C. A., Alvarez M., Anel E.,
Anel L.: Ultrastructural and cytochemical comparison between calf and cow oocytes. Theriogenology 2001, 55, 1107-1116.
6.Donnay I., Faerge I., Grondahl C., Verhaeghe B., Sayoud H., Ponderato N., Galli C., Lazzari G.: Effect of premturation, meiosis activating sterol and enriched maturation medium on the nuclear maturation and competence to development of calf oocytes. Theriogenology 2004, 62, 1093-1107. 7.Erickson B. H.: Development and senescence of the postnatal bovine ovary.
J. Anim. Sci. 1966, 25, 800-805.
8.Ikeda K., Takahashi Y.: Comparison of maturational and developmental parameters of oocytes recovered from prepubertal and adult pigs. Reprod. Fertil. Dev. 2003, 15, 215-221.
9.Izquierdo D., Villamediana P., Paramio M. T.: Effect of culture media on embryo development from prepubertal goat IVM-IVF oocytes. Theriogeno-logy 1999, 52, 847-861.
10.Jimenez-Macedo A. R., Izquierdo D., Anguita B., Paramio M. T.: Com-parison between intracytoplasmic sperm injection and in vitro fertilization employing oocytes derived from prepubertal goats. Theriogenology 2005, 64, 1249-1262.
11.Koeman J., Keefer C. L., Baldassarre H., Downey B. R.: Developmental competence of prepubertal and adult goat oocytes cultured in semi-defined media following laparoscopic recovery. Theriogenology 2003, 60, 879-889. 12.Ledda S., Boglio L., Calvia P., Leoni G., Naitana S.: Meiotic progression and developmental competence of oocytes collected from juvenile and adult ewes. J. Reprod. Fertil. 1997, 109, 73-78.
13.Ledda S., Bogliolo L., Leoni G., Naitana S.: Lien entre la taille et la compe-tence meiotique dovocytes dagnelles et de brebis matures in vitro. Reprod. Nutr. Dev. 1999, 39, 503-508.
14.Ledda S., Bogliolo L., Leoni G., Naitana S.: Cell coupling and maturation promoting factor activity in vitro matured prepubertal and adult sheep oocy-tes. Biol. Reprod. 2001, 65, 247-252.
15.Levesque J. T., Sirard M. A.: Proteins in oocytes from calves and adult cows before maturation: relationship with their development capacity. Reprod. Nutr. Dev. 1994, 34, 133-139.
16.Majerus V., De Roover R., Etienne D., Massip A., Dessy F., Donnay I.: Oocy-te collection and in vitro embryo production from prepubertal calves. Annual ESDAR Conference, Workshops, Anger 1999, s. 67-70.
17.Marchal R., Feugang J. M., Perreau C., Venturi E., Terqui M., Mermillod P.: Meiotic and developmental competence pf prepubertal and adult swine oocy-tes. Theriogenology 2001, 56, 17-29.
18.Marchal R., Pelaez J., Terqui M., Mermillod P.: Effect of sperm survival and CTC staining pattern on in vitro fertilization of porcine oocytes. Theriogeno-logy 2002, 57, 1917-1927.
19.Martino A., Mogas T., Palomo M. J., Paramio M. T.: Meiotic competence of prepubertal goat oocytes. Theriogenology 1994, 41, 969-980.
20.M³odawska W., Kaniowska D., Okólski A.: Morphology of ovaries and in vitro maturation of filly oocyte-cumulus complexes. Havemeyer Foundation Monograph Series 2004, 13, 13-16.
21.Morton K. M., Catt S. L., Maxwell W. M. C., Evans G.: In vitro and in vivo developmental capabilities and kinetics of in vitro development of in vitro matured oocytes from adult, unstimulated and hormone-stimulated pre-pubertal ewes. Theriogenology 2005, 64, 1320-1332.
22.Mogas T., Palomo M. J., Izquierdo M. D., Paramio M. T.: Developmental capacity of in vitro matured and fertilized oocytes from prepubertal and adult goats. Theriogenology 1997, 47, 1189-1203.
23.Nogueira G. P., Ginther O. J.: Dynamics of follicle populations and gonado-tropin concentrations in fillies age two to ten months. Equine Vet. J. 2000, 32, 482-488.
24.OBrien J. K., Catt S. L., Ireland K. A., Maxwell W. M. C., Evans G.: In vitro and in vivo developmental capacity of oocytes from prepubertal and adult sheep. Theriogenology 1997, 47, 1433-1443.
25.Presicce G. A., Jiang S., Simkin M., Zhang L., Looney C. R., Godke R. A., Yang X.: Age and hormonal dependence of acquisition of oocyte competence for embryogenesis in prepubertal calves. Biol. Reprod. 1997, 56, 386-392. 26.Ptak G., Tischner M.: Postêp w rozrodzie owiec poprzez pozaustrojowe
za-p³odnienie oocytów. Medycyna Wet. 1998, 54, 123-125.
27.Ptak G., Loi P., Dattena M., Tischner M., Cappai P.: Offspring from one--month-old lambs: studies on the developmental capability of prepubertal oocytes. Biol. Reprod. 1999, 61, 1568-1574.
28.Ptak G., Tischner M., Bernabo N., Loi P.: Donor-dependent developmental competence of oocytes from lambs subjected to repeated hormonal stimula-tion. Biol. Reprod. 2003, 69, 278-285.
29.Revel F., Mermillod P., Peynot N., Renard J. P., Heyman Y.: Low develop-mental capacity of in vitro matured and fertilized oocytes from calves com-pared with that of cows. J. Reprod. Fertil. 1995, 103, 115-120.
30.Salamone D. F., Damiani P., Fissore R. A., Robl J. M., Duby R. T.: Bioche-mical and developmental evidence that ooplasmic maturation of prepubertal bovine oocytes is compromised. Biol. Reprod. 2001, 64, 1761-1768. 31.Seidel G. E. Jr., Larson L. L., Spilman C. H., Foote R. H.: Culture and
trans-fer of calf ova. J. Dairy Sci. 1971, 54, 923-925.
32.Steeves T. E., Gardner D. K.: Metabolism of glucose, pyruvate, and glutami-ne during the maturation of oocytes derived from prepubertal and adult cows. Mol. Reprod. Dev. 1999, 54, 92-101.
33.Techakumphu M., Lohachit C., Tantasuparak W., Intaramongkol C., Intara-mongkol S.: Ovarian responses and oocyte recovery in prepubertal swamp buffalo (Bubalus bubalis) calves after FSH and PMSG treatment. Therioge-nology 2000, 54, 305-312.
34.Tervit H. R., McMillan W. H., McGowan L. T., Smith J. F., Hall D. R. H., Donnison M. J.: Effect of juvenile calf age on follicular dynamics and in vitro embryo production. Theriogenology 1997, 47, 300.
35.Wesson J. A., Ginther O. J.: Influence of season and age on reproductive activity in pony mares on the basis of a slaughterhouse survey. J. Anim. Sci. 1981, 52, 119-129.
36.Wright R. W., Anderson G. B., Cupps P. T., Drost M., Bradford G. E.: In vitro culture of embryos from adult and prepuberal ewes. J. Anim. Sci. 1976, 42, 912-917.
37.Yoshida M., Mizoguchi Y., Ishigaki K., Kojima T., Nagai T.: Birth of piglets derived from in vitro fertilization of pig oocytes matured in vitro. Therioge-nology 1993, 39, 1303-1311.
Adres autora: mgr in¿. Barbara D. Kowalska, ul. Pêkowicka 21/1, 32-087 Zielonki
