Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 975
Praca oryginalna Original paper
Du¿e zmiany, osi¹gniête w produkcji mleka i towarzy-sz¹ce mu skracanie siê d³ugoci ¿ycia, powinny mieæ wp³yw na wprowadzenie cis³ej rejestracji przyczyn brakowania krów w polskiej hodowli (15). D³ugoæ ¿ycia krów wi¹¿e siê nierozerwalnie ze zdrowotnoci¹ zwierz¹t, poziomem pro-dukcji oraz przyczynami i intensywnoci¹ brakowania. Po-prawienie d³ugowiecznoci jedynie na drodze selekcji jest trudne do osi¹gniêcia z powodu niskiej odziedziczalnoci tej cechy (14).
Zgodnie z badaniami Sobka i wsp. (10, 11), najczêstsz¹ przyczyn¹ brakowania, w stadzie krów mlecznych w Paw³o-wicach, by³y zaburzenia rozrodu (58% wszystkich przyczyn). Kolejnymi klasami brakowania by³y choroby wymienia, cho-roby zakane oraz niska wydajnoæ. Wyniki te wskazuj¹, ¿e w badanym stadzie g³ówn¹ przyczyn¹ brakowania by³ stan zdrowia, a dopiero na drugim miejscu niska wydajnoæ (jako cecha selekcyjna). We wczeniejszych badaniach nad paw-³owickim stadem wykazano, i¿ wielkoæ wspó³czynnika in-bredu nie wp³ywa³ statystycznie istotnie na d³ugoæ u¿ytko-wania krów (13).
Celem badañ by³o okrelenie struktury przyczyn wybra-kowania i wyró¿nienie przyczyn, które najbardziej istotnie wp³ywa³y na d³ugoæ ¿ycia krów w stadzie ZZD IZ Paw³o-wice w okresie 98 lat.
Materia³ i metody
Dane obejmowa³y informacje rodowodowe oraz wydaj-nociowe dotycz¹ce 6454 krów, u¿ytkowanych w latach 1909--2006 w ZZD IZ Paw³owice. Szczegó³owy opis konstrukcji rodowodów znaleæ mo¿na w artykule Varisella i wsp. (13). Bazê danych poszerzono o informacje dotycz¹ce przyczyn bra-kowania krów ze stada, co pozwoli³o na okrelenie 19 klas, których opis przedstawiono w tab. 1.
Istotnoæ ró¿nic pomiêdzy poszczególnymi klasami brako-wania obliczono testem najmniejszej istotnej ró¿nicy (NIR), przy zastosowaniu procedur pakietu statystycznego SAS: Proc MEAN, GLM oraz LSD.
Wyniki i omówienie
Analizowane osobniki najczêciej brakowane by³y z po-wodu problemów z rozrodem (tab. 2). Zanotowano a¿ 36,8% takich przypadków. Krowy brakowane z tego powodu ¿y³y rednio 74,5 miesi¹ca. Liczn¹ grupê krów stanowi³y tak¿e osobniki wybrakowane z powodu chorób zakanych (odno-towano 13,5% przypadków o redniej d³ugoci ¿ycia 74,5 miesi¹ca) oraz niskiej wydajnoci (11,5%).
Krowy o niskiej wydajnoci ¿y³y znacznie krócej (66 mie-siêcy) ni¿ w przypadku wy¿ej wymienionych klas CZ i RO. W dalszej kolejnoci, pod wzglêdem iloci wybrakowanych osobników, znalaz³y siê klasy DDC (7,4%) i CW (5,3%), przy czym do dalszego chowu sprzedawano osobniki m³od-sze (w rednim wieku oko³o 61,5 miesi¹ca), natomiast cho-roby wymion przyczynia³y siê do eliminowania ze stada krów starszych rednio w wieku 77 miesiêcy. W oko³o 4% przy-padków przyczynami brakowania by³y choroby nóg oraz choroby metaboliczne i przewodu pokarmowego, przy czym choroby nóg dotyka³y osobników starszych, w wieku blisko 84 miesiêcy, natomiast choroby metaboliczne by³y przyczy-n¹ brakowania krów poni¿ej 70 miesi¹ca ¿ycia. Niewielki odsetek krów (poni¿ej 1% wszystkich przypadków) brako-wano z powodu zachowania, trudnego doju oraz wad budo-wy i pochodzenia.
Najd³u¿ej (rednio ponad 12 lat) prze¿y³y w stadzie kro-wy, które brakowano z powodu wieku. Krowy z podklas CN i RZ eliminowano ze stada w wieku oko³o 7 lat. Szecioletni okres d³ugoci ¿ycia by³ najczêciej odnotowywany i doty-czy³ krów brakowanych z powodu: niskiej wydajnoci (5,5 roku), padniêcia, innych przyczyn, chorób metabolicznych i przewodu pokarmowego, zdarzeñ losowych, s³abej kondy-cji, guzów, chorób uk³adu krwiononego, zalegania i pora-¿enia poporodowego, zaburzeñ rozrodu, chorób zakanych i chorób wymienia (6,4 roku). Osobniki brakowane z powo-du zachowania, budowy i pochodzenia, ciê¿kiego doju oraz krowy sprzedawane do dalszego chowu prze¿y³y w stadzie oko³o 5 lat.
Analiza przyczyny brakowania krów w ZZD IZ Paw³owice
EWA A. VARISELLA, ANNA NIENARTOWICZ-ZDROJEWSKA,IRENEUSZ DYMARSKI*, ZBIGNIEW SOBEK
Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierz¹t Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t AR, ul. Wo³yñska 33, 60-637 Poznañ *Zootechniczny Zak³ad Dowiadczalny Paw³owice Instytutu Zootechniki w Krakowie, ul. Miel¿yñskich 14, 64-122 Paw³owice
VarisellaE. A., Nienartowicz-Zdrojewska A., Dymarski I., Sobek Z.
Reasons for culling cows from ZZD IZ Paw³owice
Summary
Reasons for culling 6454 cows, used between 1909 and 2006 in IZ ZZD Paw³owice were analyzed. The influence of 19 classes of culling reasons on the lifespan within subclasses included in the following years were estimated. The percentage of participation of individual classes of culling in time was analyzed. Cows from the Paw³owice herd were eliminated because of reproduction problems (36.8%), with a mean lifespan 73.2 months. Numerous cows (13.5% cows with a mean lifespan 74.5 months) were culled because of infectious diseases and low milk yield (11.5%, 66 months of lifespan). Cows eliminated because of behavior had the lowest lifespan (58.5 months), whereas the highest lifespan had cows culled on account of age (147.9 months). The average lifetime in the herd was 73.5 months.
Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 976
W tab. 2 zestawiono procentowy udzia³ poszczególnych przyczyn wybrakowania w zale¿noci od roku urodzenia. Kolorem czerwonym zaznaczono wyniki, stanowi¹ce naj-wy¿sz¹ procentow¹ wartoæ w danym zakresie lat. U krów z roczników 1909-1934 najczêstsz¹ przyczyn¹ wybrakowa-nia by³a rze (RZ), wykazuj¹ca jednak tendencjê spadkow¹.
W miejsce klasy RZ pojawi³a siê druga przyczyna o wyso-kim procentowym udziale, jak¹ by³a sprzeda¿ do dalszego chowu wykazuj¹ca, w omawianych latach, tendencjê wzrostow¹.
Krowy z roczników 1935-1949 najczêciej brakowane by³y z powodu zaburzeñ rozrodu. Najprawdopodobniej
skut-a s a l K -a r b y w a i n a w o k K a w z a n a n l ó g O y n y z c y z r p a i n a w o k a r b y w B P a i n a w o k a r b y w y n y z c y z r p e w o ³ ó g e z c z S B P S Z C Czahkoar eonby a c y z c z s y r P a z o l e c u r B a k z c a ³ a i B a k z c a t³ ó ¯ u r G ailc a z o ir e t s i L W C wCyhmorieonbiya ZBraapkalmenleiekawwymcizeênicaiwymienia a i n e i m y w æ o t a w o z u G W N wyNdaisjknaoæ NBeiszkmalewcyzdnaojnæoæ O R Zarbouzrrozednuia i u r w ó w a j b o a i n a w y z a k o z e b æ o w o ³ a J o p a i n a l e i c a z e i n z a c ¹ j a k i n y w æ o w o ³ a J _ _ inseminowaniu y t ê i n o r y z r p b u l , w ó k i n j a j k i n a z b u l a j c k n u f s y D _ _ jajnik w ó k i n j a j æ o t a w o t s y C y w h c o p e i n a d a p y W h c y n d o r w ó d ¹ z r a n æ o t a w o z u G d ó ³ p y ³r a m a z b u l a i n e i n o r o P æ o n z rt e i w o p i e i n e l a p a z b u l e z c i c a m o p o R _ _ pochwy o g e w o n o ³ a i n e j o p s o d a t ê i n o r y z r p a c i c a M _ _ lubdeskowata,lub lfakowata, _ _ lubuszkodzona,lubpoprzerastana, _ _ lubskrêcona,lubprzeroniêta d ó r o p i k ¿ ê i C W Wiek Wiek N C Chorobynóg a n zi w a l u K a c i c k o n a Z , k ê z r b o b u l w ó w a t s a j c a m r o f e D _ _ lubodgniecenie,lubzapalenie a j c a m r o f e d b u l i k z c i c a r a j c a t u p m A i m a k z c i c a r y z d ê i m y t s o r a N g ó n k ê z r b O i n ê i m k i n a Z n e i g ê i c e i n a w r e d a n b u l i g o n e i n a m a ³ Z e i n e i n w y tz s b u l u d a z i n y z c ñ o k d a ³ w o d e i N _ _ koñczyn y w o d u b a d a W P P M C y b o r o h C e n z c il o b a t e m u d o w e z r p i o g e w o m r a k o p , æ o n w a rt s e i n , e w o m r a k o p e i c u rt a z , a r o h C _ _ brakapetytu,pora¿enieprzewodu _ _ pokarmowego a k n u g e i B a i n o t a ; a c p e z c , a c ñ e i w a rt , g ¹ i s k e i n e l a p a Z _ _ ¿wacza,przemieszczenie rtawieñca , e i n e i n d o r y w z , æ o k s r a m , y b o rt ¹ w e i n e z r o h c S _ _ zapalenie,hepatopaita,motyilca _ _ w¹rtobowa,kamienie¿ó³ciowe j e n w e z rt o e i n e l a p a Z ti l e j t ê r k s b u l e i n e l a p a Z a z o t e K a k z c y ¿ ê T a n il k u p e z r P e i c ê d z W a c i s a w K a s a l K -a r b y w a i n a w o k K a w z a n a n l ó g O y n y z c y z r p a i n a w o k a r b y w B P a i n a w o k a r b y w y n y z c y z r p e w o ³ ó g e z c z S B P S P P Z iZpaolerag¿aenniiee e w o d o r o p o p e w o d o r o p o p e i n a g e l a Z e w o d o r o p o p e i n e ¿ a r o P e w o ¿ ¹ i c e i n e ¿ a k a z b u l e i c u rt a Z , y c i c a m e i c ê i n d a p y w , e iz d o r o p o p a i n a ³ k i w o P k o t o w r k D C Ciê¿kosiêdoi i o d ê i s o k ¿ ê i C u j o d o d ê i s e j a d a n e i n ( ê i m y w e ³ s i w b O _ _ mechanicznego)wadilwabudowawymienia i o d ê i s o g u ³ D a k y z rt s e i n e z d o k z s U a k e l m e i n a w y m y z rt s W K S koSn³adbycaja S³abakondycja K U C Cuhko³arodbuy o g e n o n o i w r k a iz d r e i s o e i n e l a p a Z ³ a w a z b u l a i n e ¿ ¹ r k æ o n l o d y w e i N C D D doSpdrazlesdzae¿go u w o h c Sprzeda¿dodalszegochowu Z Zachowanie CNzeêrwstoowwaodz³ia,snêbica,nimfomania y w o r k e n n i i o D I Inne , a c i n z s u d , c u ³ p a m d e z o r , c u ³ p e i n e l a p a Z _ _ dychawica y n s ê i m t n e g n y t n o K y ³ o z c u r g e n o z s k ê i w o P u w o h c o d a n t a d z e i N a t o p e l , u z c o a b o r o h C k o t o w r K k e r e n , a z r e h c ê p a b o r o h C u t y b d o a z c a r e i w z a i n e ¿ ê w Z y n o iz d e l e i c ê i n k ê p b u l k ê z r b O y n zi b a ³ s y c il o k o w ¹ r ó k s d o p e i n p o R t ¹ l e i c æ o n t o w y ¿ a b a ³ S a c j o a n a l w o d o h æ o tr a w a ³ a M a n o i s a p a Z a c i n p o r a n l ó g O i c o n z c e i n o k z j ó b U y w o j o rt s u o n l ó g o y n l a p a z n a t S G Guzy Guzyinowotworyró¿nychczêcicia³a Z R Rze (ubó)j Rze bezpodanejprzyczyny P Pad³a PPaadd³³aabezznoanbyjaowbójwaw,któryjestinn¹ _ _ przyczyn¹wybrakowania L Z Zdloasrozewneie e i n e z s u d U ê i s e i n e c ó r w e z r P o ³ a i c e c b O a k y z rt s e i c ê i n p e d U e i n d a ³ k o d e n a s i p o e i n e w o s o l e i n e z r a d Z P B ipoBcuhdoodwzeanie a i n e i m y w y w o d u b a d a W a t ê i n i w z o r o b a ³ S a i n e z d o h c o p k a r B a ³ a i c a w o d u b a ³ Z e n a z a k s w e i n b u l e i n e z d o h c o p e n a n z e i N _ _ pochodzenie(krzy¿ówkazinn¹ras¹) Tab. 1. Ogólne i szczegó³owe przyczyny brakowania
Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 977
kiem tego by³o pogorszenie siê warunków rodowiskowych (szczególnie ¿ywienia i opieki weterynaryjnej) w okresie II wojny wiatowej i w okresie powojennym. W grupie osob-ników z roczosob-ników 1935-1944 nadal jako druga, pod wzglê-dem czêstotliwoci wystêpowania, utrzymywa³a siê sprze-da¿ do dalszego chowu, która od 1945 roku wykazywa³a ten-dencjê spadkow¹ w zwi¹zku z odbudowywaniem i powiêk-szaniem stada (wiêcej ja³ówek pozostawiano do remontu). Od roku 1945 obserwowano systematyczny wzrost udzia³u brakowania z powodu chorób zakanych. Tendencja ta utrzy-mywa³a siê w latach póniejszych. Szczególne nasilenie bra-kowania z powodu chorób zakanych odnotowano od lat piêædziesi¹tych (1950-1969), kiedy to rozpoczêto intensyw-ne eliminowanie krów cierpi¹cych na choroby zakaintensyw-ne zwal-czane z urzêdu, za wyj¹tkiem roczników 1960-1964, u któ-rych stanowi³y drug¹ co do wielkoci przyczynê brakowa-nia, po sprzeda¿y do dalszego chowu. Ponadto w latach 1950--1969 jedn¹ z g³ównych przyczyn brakowania by³y zaburze-nia rozrodu, jednak wewn¹trz omawianych roczników ich czêstotliwoæ wykazywa³a tendencjê spadkow¹. Dla roczni-ków 1965-1969 drug¹ wa¿n¹ przyczyn¹ brakowania by³a niska wydajnoæ, która dominowa³a równie¿ u krów urodzo-nych w latach od 1970 do 1989, wykazuj¹c jednak tenden-cjê spadkow¹.
Od 1970 do 2004 roku problemy z rozrodem wykazywa³y pewn¹ fluktuacjê: pocz¹tkowo obserwowano tendencjê wzrostow¹, a nastêpnie od 1990 roku trend spadkowy. Naj-wiêcej krów urodzonych w latach 1985-1989 brakowano z powodu rozrodu. U roczników 1990-1994 kolejnymi przy-czynami brakowania (po problemach z rozrodem) by³y: sprzeda¿ do dalszego chowu, choroby metaboliczne prze-wodu pokarmowego oraz zaleganie i pora¿enie
poporodo-we. Pojawienie siê wymienionych przyczyn brakowania wskazuje na intensywne u¿ytkowanie krów. U roczników 1995-2004, najczêstsz¹ przyczyn¹ brakowania po proble-mach z rozrodem by³o brakowanie z powodu chorób wy-mienia, padniêcia, chorób metabolicznych i przewodu po-karmowego oraz zalegania i pora¿enia poporodowego. W latach 1995 do 2004 padniêcie krów nastêpowa³o po po-rodzie na skutek pora¿enia poporodowego.
W stadzie paw³owickim ju¿ od lat dwudziestych ubieg³e-go stulecia skrupulatnie zapisywano przyczynê ubycia ka¿-dej sztuki. Zdarza³y siê przypadki, gdy opisywano przyczy-nê wybrakowania ogólnie jako rze (ubój). Dotyczy³o to krów o s³abo udokumentowanym pochodzeniu, zw³aszcza urodzonych przed drug¹ wojn¹ wiatow¹, maj¹cych nisko wydajne matki lub wpisanych do ksi¹g wstêpnych. Takich osobników odnotowano 211 (krowy te by³y przodkami krów obecnie ¿yj¹cych dlatego pozostawiono je w bazie). W wiêk-szoci przypadków szczegó³owe informacje, zachowane w ksiêgach rodowodowych i archiwum gospodarstwa, poz-woli³y dok³adnie podaæ jedn¹ lub wiêcej przyczyn wybrako-wania. Podobne podejcie daje siê te¿ zauwa¿yæ w pimien-nictwie, w którym czêsto opisuje siê przyczyny wybrakowa-nia z kilku powodów, przyczywybrakowa-niaj¹cych siê równolegle do zapadniêcia decyzji o eliminacji zwierzêcia ze stada (2).
W celu dok³adniejszego przeanalizowania przyczyn bra-kowania, autorzy pos³uguj¹ siê kodami przyjêtymi przez KCHZ (16) lub wprowadzaj¹ inne przyczyny brakowania, nie ujête przez KCHZ (5, 6, 8, 9). Inni autorzy u¿ywaj¹ bar-dziej uproszczonego kodowania przyczyn wybrakowania, obejmuj¹cego: wydajnoæ, zaburzenia rozrodu, zdrowie i wiek (1, 2). Faust i wsp. (4) wyró¿nili ponadto choroby nóg, wymienia i poronienia zamiast ogólnej klasy zdrowotnoci.
y n y z c y z r P * a i n a w o k a r b 11990294- -11992259- -11993304- -11993359- -11994404- 1-1994459- -11995504- 1-1995559- 1-1996604- 1-1996659- 1-1997704- -11997759- -11998804- 1-1998859- -11999904- 1-2909054 -P B 10,75 10,54 10,84 10,69 10,92 11,58 11,89 10,93 10,25 10,24 K U C 10,75 11,08 10,43 10,77 10,53 10,58 10,16 11,01 11,44 W C 13,51 12,24 13,57 11,08 13,46 12,73 12,40 16,13 16,13 19,32 12,80 15,31 11,04 P P M C 10,88 11,74 19,36 11,12 13,57 12,70 16,06 11,05 12,23 12,60 11,93 13,06 11,71 16,45 17,68 N C 10,58 11,87 12,38 11,08 16,49 14,20 14,97 15,82 16,13 15,68 13,11 13,03 15,88 Z C 11,20 13,48 19,36 19,03 23,81 36,76 25,54 23,11 42,20 10,41 18,39 15,39 16,52 15,31 D C 10,63 10,92 10,16 10,13 C D D 18,42 14,46 29,57 18,71 22,76 15,95 17,57 15,15 31,72 12,92 10,16 16,95 14,92 G 11,19 12,70 11,30 11,26 10,34 11,07 10,88 11,31 11,40 10,38 14,36 I 12,63 14,82 10,87 12,92 14,85 11,19 10,84 10,34 11,84 10,35 11,16 10,31 10,76 14,24 W N 15,22 10,53 17,84 13,24 11,69 14,29 22,47 24,81 15,41 13,39 18,07 15,69 14,92 P 10,88 11,20 14,35 12,34 11,49 13,57 11,08 10,21 10,86 10,61 11,05 11,31 11,55 13,79 19,36 O R 12,41 13,91 25,15 23,51 40,48 31,89 23,38 14,08 15,61 37,06 41,86 50,51 66,93 50,44 34,93 Z R 77,19 72,29 37,39 15,20 10,07 12,38 10,42 10,17 K S 10,58 10,54 10,84 10,18 10,44 10,93 11,14 10,72 W 13,61 11,74 12,38 10,54 11,30 10,84 10,86 12,14 10,70 10,58 10,47 10,51 Z 10,37 10,54 10,43 10,42 10,69 10,46 10,15 10,16 P P Z 10,87 10,58 11,12 13,57 10,54 13,46 11,05 11,03 13,06 13,68 13,20 12,64 16,57 17,32 L Z 10,87 11,17 12,24 15,95 18,11 11,30 11,47 12,23 11,38 11,23 12,04 12,02 12,28 13,24 Tab. 2. Procentowy udzia³ przyczyn brakowania krów w poszczególnych latach urodzenia
Medycyna Wet. 2007, 63 (8) 978
W niniejszym opracowaniu jedn¹ z czo-³owych przyczyn wybrakowania by³y zaburzenia rozrodu. Kategoria ta pojawi-³a siê w rocznikach 1930-1934 i póniej utrzymywa³a swoj¹ czo³ow¹ pozycjê, wy-mieniaj¹c siê tylko z chorobami zakany-mi i sprzeda¿¹ do dalszego chowu. Po-dobny wynik odnotowa³ Detkens (3), ana-lizuj¹c przyczynê wybrakowania krów ¿yj¹cych w zachodniej Polsce w latach 1961-1968. Podobne wyniki otrzymali Litwiñczuk i wsp. (6), z niewielk¹ pro-centow¹ ró¿nic¹ udzia³u klas ja³owoæ 33% i niska wydajnoæ 34%. Taka ró¿ni-ca mo¿e wiadczyæ, ¿e stado paw³owic-kie odznacza³o siê wy¿sz¹ wydajnoci¹ i nie prowadzono w nim intensywnej se-lekcji w kierunku wzrostu wydajnoci, jak w stadach badanych przez Litwiñczuka i wsp. (6). Podobne wnioski mo¿na wy-snuæ analizuj¹c opracowanie Trautmana i wsp. (12), w którym jako g³ówn¹ przy-czynê brakowania podano nisk¹ wydaj-noæ (35,7%) i ja³owoæ (30,9%). Analo-giczne wyniki dla zaburzeñ rozrodu, cho-rób wymienia i niskiej wydajnoci otrzy-mali, miêdzy innymi, Ahmad i wsp. (1) oraz Bascom i Young (2).
W badaniach £ukaszewicza i Krencik (7) ja³owoæ stanowi³a g³ówn¹ przyczynê wybrakowania (35%). Przeciwn¹ tenden-cjê obserwowano w stosunku do niskiej wydajnoci, która w stadzie paw³owickim wynios³a 8%, a w przytaczanych bada-niach (7) a¿ 24%. rednia wydajnoæ krów ze stada IZ ZDD Paw³owice by³a wy¿sza
o ponad 2 tys. litrów mleka od wydajnoci zamieszczonej w cytowanym opracowaniu (7). Fakt ten potwierdza za³o¿e-nie, ¿e krowy o wy¿szej wydajnoci by³y czêciej brakowa-ne z powodu rozrodu.
£ukaszewicz i Krencik (7) wskazuj¹, ¿e przyczyna bra-kowania okrelana jako wypadki losowe wynosi 32,5% ogó³u przypadków. Do kategorii tej autorzy zaliczyli choro-by nóg, chorochoro-by oko³oporodowe i metaboliczne. Gnyp i wsp. (5) otrzymali analogiczne wyniki dla udzia³u chorób meta-bolicznych, komplikacji poporodowych i chorób wymienia. Podobne wyniki podaj¹ m.in. Pawlina i wsp. (8) oraz Piech (9). Wed³ug tych autorów, mniej by³o przypadków ja³owo-ci, a wiêcej niskiej wydajnoci i chorób zakanych. Iden-tyczny wynik (1,1%) dla brakowania z powodu s³abej kon-dycji, czyli wyeksploatowania organizmu uzyskali Pawlina i wsp. (8).
Podsumowuj¹c nale¿y stwierdziæ, ¿e na przestrzeni 98 lat obserwacji znacznie zmieni³a siê struktura przyczyn brako-wania, skróci³ wiek u¿ytkowania krów oraz zwiêkszy³a siê ich wydajnoæ ¿yciowa. Krowy o wy¿szych wydajnociach czêciej brakowane by³y z powodu problemów oko³oporo-dowych i chorób metebolicznych.
Pimiennictwo
1.Ahmad Z., Berger P. J., Healey M. H.: Age-specific probabilities of culling under different culling criteria in Nili-Ravi buffalo. J. Dairy Sci. 1992, 75, 1715--1724.
2.Bascom S. S., Young A. J.: A summary of the reasons why farmers cull cows. J. Dairy Sci. 1998, 81, 2299-2305.
3.Detkens S.: Spostrze¿enia na temat d³ugowiecznoci i przyczyn wybrakowania krów. Przegl. Hod. 1974, 1, 3-4.
4.Faust M. A., Kinsel M. L., Kirkpatrick M. A.: Characterizing biosecurity, health, and culling during dairy herd expansions. J. Dairy Sci. 2001, 84, 955-965. 5.Gnyp J., Trautman J., Kamieniecki K.: P³odnoæ i przyczyny brakowania krów
mieszañców z ró¿nym udzia³em genów byd³a rasy holsztyñsko-fryzyjskiej. Me-dycyna Wet. 1995, 51, 09, 533-535.
6.Litwiñczuk Z., Borkowska D., Oberda A.: Obserwacje nad d³ugoci¹ u¿ytkowa-nia mlecznego i przyczynami brakowau¿ytkowa-nia krów w oborze zarodowej. Medycyna Wet. 1984, 2, 122-125.
7.£ukaszewicz M., Krencik D.: Przyczyny brakowania krów w okrêgu olsztyñ-skim. Przegl. Hod. 1991, 1, 3-4.
8.Pawlina E., Nowicki B., Hibner A., Kruszynski W.: D³ugoæ u¿ytkowania i war-toæ cech u¿ytkowych wybrakowanych krów rasy czerwono-bialej. Zesz. Nauk. AR Wroc. Zoot. 1997, 42, 105-114.
9.Piech M.: Struktura stada, d³ugoæ u¿ytkowania i przyczyny brakowania krów w RZD AR Lublin. Ann. UMCS Sec. EE. 1998, 16, 125-131.
10.Sobek Z., Dymarski I., Piekarska O.: Analiza d³ugowiecznoci i przyczyny brakowania krów mlecznych w stadzie ZZD IZ Paw³owice. Acta Sci. Pol. Zoot. 2005, 4, 97-112.
11.Sobek Z., Rzemykowska M., Dymarski I.: Zmiana wieku pierwszego wycielenia i d³ugoci u¿ytkowania byd³a mlecznego w stadach ZZD IZ Paw³owice. Acta Sci. Pol. Zoot. 2006, 5, 51-66.
12.Trautman J., Tarkowski J., Szwast M.: redni wiek ¿ycia i wydajnoæ krów simentalskich oraz przyczyny ich brakowania. Medycyna Wet. 1990, 46, 298--301.
13.Varisella E. A., Sobek Z., Nienartowicz-Zdrojewska A., Dymarski I.: Wp³yw stopnia zinbredowania w rodzinach byd³a mlecznego w odniesieniu do d³u-goci ¿ycia w stadzie byd³a mlecznego I¯ ZZD Paw³owice. Pr. Kom. Nauk Roln. Kom. Nauk Les. PTPN. (w druku).
14.Vollema A. R., Groen A. F.: Genetic Parameters of Longevity Traits of an Up-grading Population of Dairy Cattle. J. Dairy Sci. 1996, 79, 2261-2267. 15.Wójcik P., Czaja H.: Przyczyny brakowania krów w gospodarstwach rolnych na
terenie Polski Po³udniowej. Biul. Inf. IZ 2001, 4, 53-61.
Adres autora: dr Anna Nienartowicz-Zdrojewska, ul. 11-go Listopada 15/73, 62-510 Konin; e-mail: anz4@poczta.onet.pl
Tab. 3. Charakterystyka d³ugoci ¿ycia krów w klasach brakowania a s a l K a i n a w o k a r b bPrarzkyocwzyannaia osLoibcnzbikaów h c a i n d w a i c y ¿ æ o g u ³ D a i n d e r min max odscthaynlde.nie W Wiek 49 4510,71 33251 6109 659,6 N C Chorobynóg 279 2514,46 733 5090 961,62 Z R Rze (ubó)j 249 2472,92 805 5131 927,59 W C Chorobywymienia 343 2346,77 829 5003 914,54 Z C Chorobyzaka en 869 2271,45 779 5339 982,90 O R Rozród 2378 2232,63 539 6000 869,46 P P Z Zalegpaonpioeroidpoowrae¿enie 220 2172,30 785 4824 748,09 K U C Ckhrowrioobnyounk³eagdou 38 2158,29 861 3885 841,35 G Guzy 53 2152,58 874 4189 953,17 K S S³abakondycja 31 2150,61 811 4778 1050,721 L Z Zdarzenielosowe 140 2100,86 812 4955 892,39 P P M C iCphrzoerwoboydumpeotakbaorm.l. 267 2093,64 742 5662 855,13 I Inne 65 2060,20 860 4710 921,36 P Pad³a 163 2057,72 761 4380 835,71 W N Niskawydajnoæ 757 2012,78 755 6141 899,24 C D D dodaSlspzrezegdoac¿howu 479 1877,39 771 5440 835,04 C D D Ciê¿kosiêdoi 11 1833,09 907 3703 963,51 P B ipoBcuhdoodwzeanie 49 1799,80 846 4069 886,74 Z Zachowanie 14 1784,64 10221 3274 779,11
