A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S F O L IA IU R ID IC A 1, 1980 W i t o l d B ro d ziń s k i U S T R Ó J W E W N Ę T R Z N Y C EN TR A LN EG O K O M ITETU W Y K O N A W C Z E G O W OKRESIE O B O W IĄ Z Y W A N IA K O N ST Y T U C JI ZSRR Z 1924 r. Otores o b o w ią z y w a n ia p ie rw sz e j k o n s ty tu c ji ZSRR (1924— 1936) c h a -ra k te ry z o w a ł się w ielo m a cie k a w y m i i o ry g in a ln y m i ro z w ią z a n ia m i p ra w n o u stro jo w y m i. R rzy p o d ję c iu p ró b y o k re ś le n ia zasad rz ą d z ą c y c h u stro je m w e w n ę trz n y m R ad y N a jw y ż sz e j ZSRR z a b ie g ie m n ie z b ę d n y m je st s ię g a n ie do ty c h in sty tu c ji, k tó re b y ły w y n ik ie m d z ia ła ln o śc i ó w -cz esn eg o p a rla m e n tu ra d z ie c k ie g o C e n tra ln e g o K o m ite tu W y k o n a w -czego.
W lite ra tu rz e p rz e d m io tu z w ra c a n o n ie je d n o k r o tn ie u w a g ę n a k o -n iecz -n o ść u w z g lę d -n ie -n ia p rz y b a d a -n iu is t-n ie ją c y c h a k tu a l-n ie i-n s ty tu c ji p ra w n o u s tro jo w y c h d o św ia d c z e ń z o k re s u w c z e ś n ie js z e g o 1. N a sz y c h ro z w a żań nie m o żem y o g ra n ic z a ć li tyllko do s y tu a c ji o b e c n e j, p o z o sta w ia ją c na ulboczu te fazy u s tro jo w e , k tó re w y w a rły (i n a d a l w y w ie ra -ją) w p ły w n a ta k ą lub in n ą re g u la c ję b a d a n e j in s ty tu c ji. B ezp o śred n i zw iązek ,,g e n e ty c z n y " p o m ię d z y fu n k c jo n u ją c y m i o b e c n ie in s ty tu c ja m i a w c ze śn ie jsz y m i e ta p a m i ich ro z w o ju u w z g lę d n ia ta k ż e w a k ta c h p ra w n y c h u sta w o d a w c a s o c ja listy c z n y . J a k o p rz y k ła d m oże ,p o słu ż y ć u c h w a lona 7 p a ź d z ie rn ik a 1977 r. n o w a (trz ecia z ko lei w h isto rii ZSRR) u s ta -w a za sad n icza , -w k tó re j te k śc ie u s tro jo d a -w c a ra d z ie c k i u ż y ł o k re ś le ń m ó w ią c y c h o z a c h o w a n iu >.ciągłości idei i z a sa d " p o p rz e d n io o b o w ią -z u ją c y c h k o n s ty tu c ji2. Z w r ó c ił na to u w a g ę m. in. T. S z y m c z a k p o d c z a s d y s k u s ji n a d r e fe r a te m A . G w i ż d ż ą , S t r u k t u r a i z a k r e s d z i a ł a n i a o r g a n ó w k i e r o w n i c z y c h w e u r o p e j s k i c h p a r l a m e n t a c h , s o c j a l i s t y c z n y c h , z o b . Z a g a d n i e n i a w s p ó ł c z e s n e g o p r a w a p a ń s t w o w e g o , W r o c la w — W a r s z a w a — K r a k ó w 1967. s. 50. 2 Por. w s tę p d o k o n s t y t u c j i ZSRR z d n ia 7 p a ź d z ie r n ik a 1977 r„ w k tó r y m z n a j-d u je m y s t w ie r j-d z e n ie , iż „[...] n a r ó j-d r a j-d z ie c k i (...) z a c h o w u j ą c c i ą g ł o ś ć ij-d e i i z a s a j-d p ie r w s z e j r a d z ie c k ie j k o n s t y tu c j i z 1918 r., k o n s t y t u c j i z 1924 r. i k o n s t y t u c j i z 1936 r. u tr w a la p o d s t a w y u s tr o ju K o n s t y tu c j a Z w i ą z k u S o c j a l i s t y c z n y c h R e p u b l i k R a d z i e c k i c h W a r s z a w a 1977, s. 40
D e k la ra c ja o u tw o rz e n iu Zwiiąziku S o c ja listy c z n y c h R epu b lik R ad zie c-k ic h o ra z je d n o c z e ś n ie z n ią u c h w a lo n a w d n iu 30 g ru d n ia 1922 r. u m o w a o u tw o rz e n iu Z w iąz k u S o c ja listy c z n y c h R ep u b lik R ad zieck ich z a m y k a ły p e w ie n o k re s w h isto rii re w o lu c y jn e j R osji. Z a p o c z ą tk o w a n y o b a le n ie m rz ą d ó w b u rż u a z y jn y c h w p a ź d z ie rn ik u 1917 r., p rz y n ió sł on w ie le zm ian o c h a ra k te rz e sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n y m i p a ń stw o w o p ra w - nym . O k re ś le n ie ,,zm ia n y " n a le ż y ro z u m ie ć w p ew n y m se n sie u m o w -nie, p o n ie w a ż s u g e r u je ono e w o lu c ję z n a w ią z a n ie m do n ie k tó ry c h e le m e n tó w p o p rz e d n ie g o s y ste m u p o lity c z n e g o . N a to m ia st ju ż p ie rw sz a k o n s ty tu c ja ra d ż ie c k a (RSFRR z 1918 r.) w p ro w a d z iła z a sad ę u s tr o jo wą, z g o d n ie z k tó rą ty lk o ra d y ,,są tak im i o rg a n a m i p a ń s tw o w y m i, k tó re d y s p o n u ją c p e łn ią w ła d z y sta n o w ią p o d sta w ę w sz e lk ie j w ła d z y p a ń -stw o w e j, ca łe g o a p a r a tu p a ń -stw o w e g o , a w ięc w sz y stk ie in n e o rg a n y są p o ch o d n y m i r a d " 3. H a sło p a rtii b o lsz e w ic k ie j ,,cała w ład z a w rę c e ra d z a k ła d a ło k o n ie c z n o ść c a łk o w ite g o zn iszc zen ia d a w n e g o a p a ra tu w ład z y .
Z a ró w n o u m o w a o u tw o rz e n iu ZSRR z 1922 r. jak i k o n s ty tu c ja ZSRR z 1924 r. w p ro w a d z iły z a sad ę, iż w h ie ra rc h ii fe d e ra ln y c h o rg a n ó w w ła d z y n a c z e ln e m ie jsc e z a jm u je Z jaz d R ad Z w iąz k u S o c ja listy c z -n y c h R e p u b lik R ad zie ck ich . S k ła d a ł się o-n z p rz e d s ta w ic ie li ra d m iast i o sad w s to su n k u : 1 d e le g a t n a 25 ty s. w y b o rc ó w o ra z p rz e d s ta w ic ie li g u b e rn ia in y c h zjaz d ó w ra d w sto su n k u : 1 d e le g a t na 125 ty s. m iesz-k a ń c ó w 4. W o iesz-k re s ie m ię d z f zjaz d am i irad n a jw y ż sz y m o rg a n e m w ła d z y ZSRR b y ł C e n tra ln y K o m itet W y k o n a w c z y . P o sta n o w ie n ia o b u w sp o m n ia n y c h a k tó w (u m o w y i k o n sty tu c ji) w p rz ed m io cie o k re ś le n ia po zy c ji u s tro jo w e j CK W są z b u d o w a n e w otparciu o z a sad ę, iż ca ła w ła -dza w Z w iąz k u R ad zieck im n a le ż y do rad. S k o ro u s ta w a zasad n icza w c h a ra k te r z e n a jw y ż sz e g o o rg a n u w ła d z y ZSRR u s ta n o w iła Z jaz d Rad, a w o k re s ie p o m ię d z y zjaz d am i C K W , o zn a cza ło to p rz y z n a n ie ty m o r -gan o m p e łn i w ład z y . W m y śl p o s ta n o w ie ń k o n s ty tu c ji z 1924 r. C K W sta n o w ił n a jw y ż s z y o rg a n w ła d z y p a ń s tw o w e j ZSRR, s k u p ia ją c y w sw y ch lę k a c h w s z y s tk ie (z w y ją tk ie m w ła d z y są d o w e j) fu n k c je w ład c ze.
D e c y d u ją c ą sp ra w ą , ro z s tr z y g a ją c ą o d e m o k ra ty c z n o śc i ta k ie g o s y s te m u p o lity c z n e g o , je s t p e łn a n a d rz ę d n o ś ć c ia ła u s ta w o d a w c z e g o w s to -su n k u do e g z e k u t y w y ^ P rz e p isy k o n s ty tu c ji z 1924 r. w p ro w a d z iły
za-3 Z ob . S. K r a w c z u k , O s n o w n y j e p r i n c y p y p i e r w o j s o w i e t s k o j k o n s t i t u c y i ,
,,S o w ie t s k o j e G o s u d a r s tw o i P ra w o " 1958, № 7, s. 12.
W te n s p o s ó b p r z e p is y k o n s t y t u c j i z 1924 r. w p r o w a d z iły n ie r ó w n o ś ć p r a w a w y b o r c z e g o w ZSRR. M ia ła o n a p r z e d e w s z y s t k im n a c e lu p o lit y c z n ą n e u tr a liz a c ję t y c h w a r s tw c h ło p s k ic h , k tó r e b y ł y n a s t a w io n e w r o g o d o w ła d z y r a d z ie c k ie j .
’ P o w y ż s z a k w e s t ia b y ła p r z e d m io te m ż y w e g o z a in t e r e s o w a n ia z e s t r o n y W . L e-n ie-n a . W s k a z u j ą c n a d o ś w ia d c z e n ia K o m u n y P a r y s k ie j o r a z r e w o lu c j i r o s y js k io h p r z y w ią z y w a ł o n d u ż e z n a c z e n ie d o p o lit y c z n y c h fo rm w ła d z y p a ń s t w o w e j p o z w y
-sa d ę p o w o ły w a n ia rz ąd u R ad y K o m isarz y L u d o w y ch ZSRR — p rzez C e n tra ln y K o m itet W y k o n a w c z y , p rz e d k tó ry m RKL o d p o w ia d a za c a -łą sw o ją d ziała ln o ść . W a ru n k ie m w ła śc iw e j re a liz a c ji w y n ik a ją c y c h z p o s ta n o w ie ń k o n s ty tu c ji z a d a ń n a jw y ż sz e g o o rg a n u w ład z y je s t p ra w n a re g u la c ja s t r u k -tu ry i za sad fu n k c jo n o w a n ia p a rla m e n -tu . N o rm y re g u lu ją c e w e w n ę trz n y p o rz ą d e k p ra c y p a r la m e n tu w w ięk sz o ści p a ń s tw u jm o w a n e są w sko- d y fik o w a n y m a k c ie p ra w n y m , zw an y m re g u la m in e m . M o żna p o w ie d z ie ć , że d z ie je s ię tak w e w s z y s tk ic h sy s te m a c h p o lity c z n y c h , n ie z a le ż n ie od tego, czy z o s ta ły zibudow ane w o p a rc iu o z a sa d ę je d n o lito śc i w ładzy, czy tzw. p o d z ia łu w ład z . U p ra w n ie n ie z g ro m a d z e n ia do n a d a n ia so b ie re g u la m in u ,,w y n ik a z c h a r a k te r u p a r la m e n tu ja k o n a jw y ż s z e g o o rg a n u w ładr/y p a ń s tw o w e j , re a liz u ją c e g o s u w e re n n e p ra w o n a r o d u " fi. W k o n -se k w e n c ji z a ś u z n a n ie p a rla m e n tu ja k o n a jw y ż sz e g o o rg a n u w ła d z y p a ń s tw o w e j p ro w a d zi zd a n ie m A. B urdy „do u z n a n ia je g o p ra w a u to n o m ic z n y c h [...] w ' z a k re s ie sw e j o rg a n iz a c ji w e w n ę trz n e j i u s ta le n ia r e -guł d o ty c z ą c y c h to k u i tr ’ybu iprac p a rla m e n ta rn y c h , co je s t je d n y m z w a ru n k ó w m e ry to ry c z n e j n ie z a le ż n o śc i w w y k o n y w a n iu fu n k c ji u s ta -w o d a -w c z e j" 7.
In a cze j n a to m ia st p rz e d s ta w ia się ro z ło ż e n ie a k c e n tó w w u z a s a d n ie -niu jeg o roli i fu n k c ji w p a ń stw a c h b u rż u a z y jn y c h i so c ja lis ty c z n y c h R óżnica ta u w a ru n k o w a n a je s t p o z y c ją i za d a n ia m i o rg a n ó w u s ta w o -d aw czy c h w e w sp o m n ia n y c h ty p a c h p a ń stw . D o k try n a b u rż u a z y jn a (w k la sy c z n y m w y d a n iu ) p rz e d s ta w ia p a r la m e n t ja k o jed n ą z w ładz u m ie jsc o w io n ą fo rm a ln ie n a tym sam y m p o z io m ie h ie ra rc h ii o rg a n ó w p a ń stw a co n a jw y ż s z e o rg a n y w ła d z y w y k o n a w c z e j i są d o w n ic z e j, p rzez co p o d k re ś la s ię fu n k c ję re g u la m in u ja k o jed n ej 7 g w a ra n c ji zw ierz- . ch n ie j p o z y c ji na jw yższego p rg a n u p rz e d s ta w ic ie ls k ie g o w s y s te m ie o r -g a n ó w p a ń stw o w y c h . W p a ń s tw a c h s o c ja lis ty c z n y c h n a d r z ę d n ą p o z y c ję 'c ia ł u sta w o d a w c z y c h o k re ś la k o n s ty tu c y jn a z a sa d a je d n o lito śc i w ładzy. Je d n a k ż e siln ie a k c e n to w a n a w p rz e p isa c h k o n s ty tu c ji z a sad a z w ie rz -c h n i-c tw a p a rla m e n tu n a d w szy stk im i o rg a n a m i p a ń stw a p o w o d u je ko- m ecz n o ść tw o rz e n ia o d p o w ie d n ic h g w a ra n c ji fo rm a ln y c h — ta k ic h ja k re g u ły o rg a n iz a c ji i fu n k c jo n o w a n ia n a c z e ln e g o o rg a n u p rz e d s ta w ic ie l-sk ieg o . R eg u ły 'ta k ie tra k to w a n e są n ie ty lk o ja k o w y ra z g w a ra n c ji
c i ę s t w i e p r o le ta r ia tu . U w a ż a ł, iż w w a r u n k a c h d y k ta tu r y p r o le ta r ia tu o r g a n y w ła d z y p a ń s t w o w e j w in n y b y ć , z b u d o w a n e w o p a r c iu o z a s a d ę p o łą c z e n ia fu n k c ji u s t a w o d a w s t w a i w y k o n a w s t w a . S z e r z e j o ty m zob . M . S. К i r i с z o n к o , W y s s z y j s o r g a -n y g o s u d a r s t w i e -n . -n o j w l a s t i RFSRR, M o s k w a 196ÍÍ, s., 52 i -n. 6 Por. A. B u r d a , N i e k t ó r e z a g a d n i e n i a r e g u l a m i n u s e j m o w e g o w P o l s c e L u d o -w e j , „ P a ń s t-w o i P ra -w o " 1967, nr 6, s 1033 I b i d e m
z w ie rz c h n ie j p o zy c ji p a rla m e n tu , aile ta k ż e ja k o c z y n n ik z a b e z p ie c z a ją c y o p ty m a ln e w a ru n k i jeg o fu n k c jo n o w a n ia .
P ow y ższy ch u w a g , ch o ciaż m a ją c h a r a k te r u n iw e rs a ln y , nie m ożna o d n ie ść sc h e m a ty c z n ie do ikażdiego p a ń stw a , bez o d p o w ie d n ie j a n a liz y w a ru n k ó w , w ja k ic h d o k o n a ła s ię re w o lu c ja s o c ja lis ty c z n a . I ta<k, w ię k -szość e u r o p e js k ic h p a ń s tw so c ja lis ty c z n y c h , p o w s ta ły c h p o II w o jn ie św ia to w e j, m ogła w z a k re sie p ro c e d u ry p a rla m e n ta rn e j s ię g a ć do tr a -d y c ji u k s z ta łto w a n e j w o k re s ie fu n k c jo n o w a n ia sy s te m u p a ria m e n ta rn o - -g a b in e to w e g o . W z u p e łn ie in n y ch w a ru n k a c h p rz e b ie g a ła o rg a n iz a c ja w ład z y w d obie R ew o lu cji P a ź d z ie rn ik o w e j i w chw ili p o w s ta n ia ZSWR. M ożiliwość n a w ią z a n ia do tra d y c ji p a r la m e n ta rn y c h z o k re s u p rz e d re w o lu c ją 1917 r. nie b y ła b ra n a p o d u w a g ę , i to n ie ty lk o z p o w o d u b r a -ku u g ru n to w a n y c h tra d y c ji p a r la m e n ta rn y c h w R o sji c a rs k ie j (tru d n o u znać I i II D um ę P a ń stw o w ą za p a rla m e n ty w p o ro z u m ie n iu p ra k ty k i p a ń stw e u r o p e js k ic h )8. H asłem n o w e j w ła d z y była k o n iecz n o ść zn iszc ze-n ia s ta re g o a p a ra tu w ład zy . J e g o m ie js c e z a ję ły o rg a ze-n y d o sto s o w a ze-n e do w a ru n k ó w u s tro jo w y c h n o w e g o p a ń s tw a , k tó r y c h p o d s ta w ę s ta n o -wił sy ste m rad d e le g a tó w ro b o tn ic z y c h , ch ło p sk ic h i ż o łn ie rsk ic h .
N a szc z e g ó ln ą u w a g ę z a słu g u je s tr u k tu r a p a r la m e n tu ra d z ie c k ie g o , b ęd ą ca lo g iczn y m p o tw ie rd z e n ie m fe d e ra ln e g o c h a r a k te r u u s tro ju te r y to ria ln e g o ZSRR. N a le ż y p am iętać , że w m o m e n c ie o rg a n iz o w a n ia p a ń -stw a ra d z ie c k ie g o z re a liz o w a n o w p e łn i z a sa d ę ró w n o u p r a w n ie n ia zam ie sz k u ją c y c h go n a ro d ó w . N ie u le g a w ą tp liw o ści, że w ro z w o ju h isto -ry c zn y m w sp ó łc z e sn y c h p a ń s tw n ie p o w tó rz y ły się w a ru n k i zbliżone do tych, w k tó ry c h b o lsz e w ic y p o w o ły w a li do ży c ia p ie rw s z e p a ń stw o ro b o tn ik ó w i ch łopów . J e s t to je d n a z p rz y c z y n s p ra w ia ją c y c h , że w m ia rę u p ły w u la t nie .słabnie z a in te re s o w a n ie p ie rw sz y m i in s ty tu c ja -mi p a ń s tw a s o c ja listy c z n e g o , tym i form am i, k tó r e m iały w p ły w na o r-g a n iz a c ję w ie lu in s ty tu c ji, szc z e r-g ó ln ie zaś ra d z ie c k ie r-g o p a rla m e n tu . Pod w p ły w e m d o św ia d c z e ń u s tro jo w y c h R osji R ad z ie c k ie j (1918— 1922) p o w sta ła k o n s tru k c ja d w u izb o w eg o n a c z e ln e g o o rg a n u p rz e d s ta w ic ie ls k ie -go — C e n tra ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o , ktÓ Ty z a b ezp iec zał w s p o -sób m o żliw ie e fe k ty w n y ró w n ą p o z y c ję o b u izb (R ady Z w iązk u i R ady ■N arodow ości).
P ie rw sz a k o n s ty tu c ja Związiku R a d z ie c k ie g o (z a tw ie rd z o n a 31 s ty c z -nia 1924 r. p rz ez II Z jazd R ad ZSRR) c h a ra k te ry z o w a ła s ię sp e c y fic z n ą i z a ra z e m o ry g in a ln ą w e w n ę trz n ą s y s te m a ty k ą . Było to u z a sa d n io n e 8 W lite r a tu r z e p r z e d m io tu s p o t y k a m y s i ę z e s tw ie r d z e n ie m , iż ,,[...] n ie n a z y w a -m y r o s y j s k ie j D u -m y P a ń s tw o w e j (a ty-m b a r d z ie j D u -m y łą c z n ie z R ad ą P a ń stw a ) p a r la m e n te m , z rza d k a c o n a jw y ż e j u ż y w a j ą c u m o w n ie te j n a z w y w o d n ie s ie n iu d o D u m y." — p or. L. В a z у 1 o w , O s t a t n i e la t a R o s j i c a r s k i e j . R z ą d y S t o ł y p i n a , W a r sz a w a 1972, s. 83.
k o n ie c z n o śc ią u w z g lę d n ie n ia w p o sta n o w ie n ia c h u s ta w y ■zasadniczej zło żo n e j s tr u k tu r y p a ń stw a o ra z try b u w jak im p o w s ta w a ła fe d e ra c ja rad zieck a.
B iorąc pod u w a g ę o k o lic z n o ść , iż p a ń s tw o zw ią z k o w e p o w sta ło w w y n ik u liniow y z a w a rte j p o m ię d z y c z te re m a ró w n o p ra w n y m i, s u w e r e n -nym i 'podm iotam i (RFSRR, U k ra iń sk ą SRR, B iało ru sk ą SRR o ra z Z ak au - kasiką F e d e ra c y jn ą SRR), u c h w a lo n o dw a in te g ra ln ie ze so b ą 'p o w iązan e a k ty . M am y na m yśli d e k la r a c ję o u tw o rz e n iu Z w iąz k u S o c ja listy c z n y c h R ep u b lik R ad zie ck ich o ra z u m o w ę o u tw o rz e n iu Z w iąz k u S o c ja lis ty c z n y ch R ep u b lik R adzieck ich . W tra k c ie o b ra d I Z ja z d u R ad ZSRR w ię k -szość d e le g a tó w z a b ie ra ją c y c h g lo s w d y s k u sji p o d k re ś la ła z n a c isk ie m k o n ie c z n o ść k o n ty n u o w a n ia d a lsz y c h p ra c n ad te k sta m i za ró w n o d e k la ra c ji ja k i um o w y w c e lu u s ta n o w ie n ia d o d a tk o w y c h g w a ra n c ji s a m o d zieln o ści i ró w n o u p . a w n ie n ia p o d m io tó w p rz y s tę p u ją c y c h do fe d e -ra cji. P o sta n o w io n o u z n a ć teilest d e k la r a c ji i u m o w y za p o d sta w ę do d a lsz e j dyskusjo i p rac, k tó r y c h p ro w a d z e n ie p o w ie rz o n o C e n tra ln e m u K o m iteto w i W y k o n a w c z e m u ZSRR9.
U staw a z a sa d n ic z a ZStRR z 1924 r. s k ła d a ła się z d w ó c h ro z d ziałó w . D e k la ra c ja o u tw o rz e n iu Z w iązk u S o c ja listy c z n y c h R e p u b lik R a d z ie c -kich, z u w a g i na c h a r a k te r je j p o s ta n o w ie ń , w y ja ś n ia ją c y c h g e n e z ę p o w sta n ia fe d e ra c ji, w łąc zo n a z o s ta ła d o k o n s ty tu c ji w p o s ta c i ro z d z ia -łu p ie rw sz e g o . P o p rze d zał ją k ró tk i w s tę p n a w ią z u ją c y do u ch w al I Z jaz d u R ad ZSRR z 30 g ru d n ia 1922 r. R ozdział d ru g i tw o rz y ły p o -s ta n o w ie n ia u m o w y o u tw o rz e n iu Z w iąz k u S o c ja li-sty c z n y c h R ep u b lik R ad zieck ich , z tym że u k ła d w e w n ę trz n y u m o w y u le g ł w tra k c ie p ra c nad k o n s ty tu c ją dość isto tn y m zm ia n o m 10. T ak i u k ład u s ta w y z a s a d n iczej (d e k la ra c ja i um ow a) ,,w ja k iś sy m b o lic z n y sp o só b p o d k re śla g e n ez ę sto su n k ó w z a d z ie rz g n ię ty c h p rzez su w e re n n e re p u b lik i ra d z ie c -k ie ” 11.
G e n e ra ln e z a ło ż en ie o rg a n iz a c ji n a c z e ln y c h c iał p rzed staw icielsk ie!} sp ro w a d z a ło się do t e g o , że n a jw y ż sz y m o rg a n e m ZSRR by ł Z jazd Rad,
a w o k re s a c h m iędzy zjazdam i C e n tra ln y K o m itet W y k o n a w c z y ,
skla9 O b s z e r n ie u z a s a d n ia ł k o n ie c z n o ś ć t a k ie g o p o s t ę p o w a n ia w o d n ie s ie n iu d o d e -k la r a c j i i u m o w y w s w y m w y s t ą p ie n iu M. F ru n z e; z o b . p r z e m ó w ie n ie M . F r u n z e g o na 1 Z jc ż d z ie R ad ZSRR z a m ie s z c z o n e w z b io r z e ź r ó d e ł: O b r a z o w a n i / e S SSR, s b o r n í k d o k u m i e n t o w Í917— 1924 д., M o s k w a — L e n in g r a d 1949, s. 329— 330. 10 J a k s t w ie r d z a W . S u c h e c k i ,,[...] s z e r e g s fo r m u ło w a ń p o m in ię to , t e k s t u s t a w y z n a c z n ie ro zb u d o W a n o , a p o n a d to w p r o w a d z o n e z o s t a ły z a s a d n ic z e p o p r a w k i m e r y to r y c z n e . S y s t e m a ty k a k o n s t y tu c j i o p a rta je s t w z a s a d z ie na s y s t e m ie o r g a n ó w w ł a -d z y i a -d m in is tr a c ji [...]" por. W . S u c h e c k i , G e n e z a I e d e r a l i z m u r a d z i e c k i e g o . W a r s z a w a 1961, s. 274. 11 Por. T. S z y m c z a k , R e p u b l i k a z w i ą z k o w a j a k o p o d m i o t l e d e r a c j i r a d z i e c k i e j , [w :] 50 l a t ZSR R. R e f e r a t y i m a t e r i a ł y s e s j i n a u k o w e j z o r g a n i z o w a n e j p r z e z U Ł 5 g r u d n i a 197? r , Ł ó d ź 1973, s. 43.
d a ją c y się z R ad y Z w iąz k u i R ady N a ro d o w o śc i (art. 8 k o n s ty tu c ji). W o b e c p o w y ż sz e g o jednym z n a jis to tn ie js z y c h p ro b le m ó w p r a w n o u s tr o -jo w y c h u s ta w o d a w c y ra d z ie c k ie g o b y ło o k re ś le n ie za sad s tr u k tu r y n a j-w y ższeg o c iała p rz e d sta j-w ic ie lsk ie g o , nie ty lk o s p ra j-w u ją c e g o d z ia ła ln o ść u sta w o d a w c z ą , a le u m a c n ia ją c e g o ró w n o u p ra w n ie n ie w s z y s tk ic h p o d -m iotów fe d e ra c ji. D w uizbow y o rg a n p rz e d s ta w ic ie ls k i w p o ró w n a n iu z d o ty c h c z a so w y m i in s ty tu c ja m i b y ł czy m ś z u p e łn ie now ym .
P ie rw sz a k o n s ty tu c ja ra d z ie c k a — u s ta w a za sa d n ic z a R o sy jsk ie j F e -d e r a c y jn e j S o c ja lis ty c z n e j R ep u b lik i R a -d z ie c k ie j z -d n ia 10 lip ca 1918 r. — nie p o w o ła ła do ży c ia o so b n e j izby re p re z e n tu ją c e j in te re s y n a r o d ó w w c h o d z ą c y c h w sk ła d te g o p a ń s tw a . U tw o rz o n o n a to m ia s t w n ie -co p ó ź n ie jsz y m o k re sie in n y o rg an , k tó ry m ożna tra k to w a ć ja k o sw e g o ro d z a ju ,,z a lą ż e k p rz y sz łe j k o n s tru k c ji w p o s ta c i R ad y N a ro d o w o ści (o rg a n u d o ra d cze g o ), p o w o ła n e j p r z y K o m isa ria c ie do s p ra w N a ro d o -w ości, k tó re m u z czasem n a d a n o ra n g ę o rg a n u re p re z e n ta c ji in te re só -w n a ro d o w o śc io w y c h R o sy jsk ie j F e d e r a c ji" 12.
K o n c e p c ja d w u izb o w o śc i w k sz ta łc ie n a d a n y m je j p rz e z p o s ta n o -w ien ia k o n s ty tu c ji z 1924 r. b y ła -w p e-w n y m se n sie re z u lta te m e -w o lu c ji p o g ląd ó w w p a rtii b o ls z e w ic k ie j na te m a t g w a ra n c ji s u w e r e n n e j ró w ności p o d m io tó w fe d e ra c ji. Z u w a g i n a z a c h o w a w c z y z re g u ły c h a ra k te r d ru g ie j izby w p a ń stw a c h b u rż u a z y jn y c h , d w u izb o w y s y s te m r a -dziecki w y m a g a ł o p a rc ia go n a n o w y c h za sa d a c h . W d y s k u s ja c h nad za g a d n ie n ia m i, d w u izb o w o ści w s y ste m ie fe d e ra c ji ra d z ie c k ie j w s k a z y -w a n o na sp o só b -w y ła n ia n ia -w k ra ja c h b u rż u a z y jn y c h d ru g ie j izby (np. Izby L ordów w W ie lk ie j B ry tan ii) p o w o ły w a n e j z a zw y c zaj na in n y c h za sad ac h , niż izba u k s z ta łto w a n a (u fo rm o w an a) w w y n ik u cz te ro - czy p ię c io p rz y m io tn ik o w y c h w y b o ró w p o w sz e c h n y c h . P ew ien w p ły w na k o n c e p c ję d w u izb o w o śc i C K W ZSRR m ia ły n ie w ą tp liw ie d o św ia d c z e -nia R ad y N a ro d o w o śc i p o w o ła n e j w RFSRR p rz y K o m isariac ie d o sp ra w N a ro d o w o ś c i13. Z a g a d n ie n ie s tr u k tu r y n a c z e ln e g o o rg a n u w ła d z y w fe-d e ra c ji ra fe-d z ie c k ie j s ta ło się je fe-d n a k ż e p rz e fe-d m io te m sz e rsz e j fe-d y s k u sji d o p ie ro w m o m en cie u tw o rz e n ia ZSRR w 1922 r. P roblem te n b y ł tr a k -to w a n y z n a jw y ż sz ą u w a g ą p rz e z cz o ło w y ch p rz e d sta w ic ie li ro s y js k ie j p a rtii k o m u n is ty c z n e j14. W re fe ra c ie w y g ło sz o n y m p rzez S ta lin a na X II
12 Por. S z y m c z a k , o p. с it., s. 47. 13 N a te m a t R a d y N a r o d o w o ś c i L u d o w e g o K o m is a r ia tu d. s. N a r o d o w o ś c i zob . S. I. R o n i n , К i s t o r i i K o n s t i t i i c y i S S S R 1924 д., M o s k w a 1949, s. 63 i n. 14 P is z e o ty m q b s z e r n ie W . S u c h e c k i w p r a c y T e o r i a i e d e r a l i z m u , W a r s z a -w a 1968 r. Z d a n ie m a u to r a d y s k u s ja d o t y c z y ła n a s t ę p u ją c y c h z a g a d n ie ń : [...] 1) c z y Jru g a izb a m a b y ć r e p r e z e n ta c j ą w s z y s t k ic h n a r o d o w o ś c i, 2) c z y r e p r e z e n ta c j a ta m a b y ć r ó w n a , c z y te ż z r ó ż n ic o w a n a , 3) c z y m a ją b y ć r e p r e z e n to w a n e j e d y n ie p a ń -s tw a c z ł o n k o w -s k ie (r e p u b lik i z w ią z k o w e ) , 4) c z y r e p u b lik i z w ią z k o w e m a ją m ie ć ta k ą s a m ą lic z b ę p r z e d s ta w ic ie li ja k j e d n o s t k i a u to n o m ic z n e , a j e ż e li n ie , to ja k ie
Z jeź d zie RKP(b) z n a la zł się o b s z e rn y fra g m e n t z a w ie ra ją c y w n io sk i i p ro p o z y c je d o ty c z ą c e s tr u k tu r y C K W ZSRR. W y s tą p ie n ie z a w ie ra ło a rg u m e n ta c ję p a rtii b o lsz e w ic k ie j co do p o trz e b y p o w o ła n ia w sk ła d z ie C K W dw u izib. P o d k re śla n o k o n ie c z n o ść u tw o rz e n ia o rg a n u (izby); ,,k tó ry w y ra ż a łb y sp e c y fic z n e in te re s y n a ro d o w o śc i, n a ro d ó w i p lem io n z a m ie sz k u ją c y c h na te ry to riu m Z SR R "15. C e n tra ln y K o m itet W y k o -n a w c z y ZSRR m iał s k ła d a ć się, w m y śl p ro p o z y c ji S ta li-n a , z d w ó c h ró w n o u p ra w n io n y c h izb, z k tó ry c h je d n a w y b ie ra n a b y ła b y na zw iąz-k o w y m z jeź d zie rad, n ie z a le ż n ie od siąz-k ła d u n a ro d o w o ś c io w e g o Z w iąz iąz-k u R ad zieck ieg o , d ru g ą n a to m ia st w y b ie r a ły b y k o m p e te n tn e o rg a n y r e p u b lik i o b w o d ó w na z a s a d a c h ró w n o śc i. P ro p o z y c ja ta w z b u d ziła w ie -le w ą tp liw o śc i. W p r a k ty c e o b a w ia n o się, że p ro w a d z iło b y to bez w ą tp ien ia do ziatarcia różn ic m ięd zy re tp u b lik a m i zw ią zk o w y m i, ja k o sa m o d zieln y m i p o d m io ta m i fe d e ra c ji, a je d n o stk a m i au to n o m ic z n y m i n ie w y -p o saż o n y m i w -p ra w a su w e re n n e . P ro je k t s -p o tk a ł s ię tak że z n e g a ty w n ą * o c e n ą p rz e d sta w ic ie li re p u b lik zw ią zk o w y c h ; z w ra c a n o u w a g ę na fakt, iż d ru g a izba p o w in n a sta n o w ić je d n ą z g w a ra n c ji in s ty tu c jo n a ln y c h s u w e r e n n e j ró w n o śc i re p u b lik zw ią zk o w y c h . Z g ła sz a n o ta k ż e p o s tu la ty , a b y w s k ła d R ad y N a ro d o w o śc i w e sz li re p re z e n ta n c i c z te re c h re p u b lik zw ią zk o w y c h , k tó re b y ły z a ło ż y cielam i fe d e ra c ji w 1922 r. (w niosek taki w y su n ę li m. in. n a c jo n a liś c i u k r a iń s c y )18. W w y n ik u p rz e p r o w a d z o n e j w tra k c ie o b ra d X II Z ja z d u RKP(b) s z e ro k ie j d y s k u s ji n a d s tr u k -tu rą n a c z e ln y c h o rg a n ó w fe d e ra ln y c h s k o ry g o w a n o p rz e d s ta w io n e p rz ez S ta lin a tezy d o ty c z ą c e m o m en tó w n a ro d o w y c h w b u d o w n ic tw ie p a ń -stw o w y m . W zw ią zk u z p o w y ż sz y m w lite ra tu rz e p rz e d m io tu m ożem y s p o tk a ć stw ie rd z e n ie , iż » z w o le n n ic y a u to n o m iz a c ji zm uszeni byli do u w z g lę d n ie n ia p o p ra w e k , z m ie rz a ją c y c h do d a lsz e g o z a b e z p ie c z e n ia p ra w re p u b lik z w ią z k o w y c h o ra z in te re só w n a ro d ó w fe d e ra c ji ra d z ie c k ie j" 17. O d stą p io n o od p o s tu lo w a n e j jesz c z e n a X II Z jeź d zie RKP(b) z a sa d y z ró w n a n ia p ra w re p u b lik zw ią z k o w y c h i obw odów ' a u to n o m ic z n y c h w R adzie N a ro d o w o śc i. W y s u n ię to n a to m ia s t p ro p o z y c ję , a ż e b y k aż d a re p u b lik a (zw iązk o w a i au to n o m iczn a ) re p re z e n to w a n a b y ła p rz ez 5 p rz e d sta w ic ie li, zaś o b w ó d p rz e z je d n e g o p rz e d s ta w ic ie la . W k o n -se k w e n c ji zm ierzan o d o u trz y m a n ia zasad y , zg o d n ie z k tó rą re p u b lik i zw ią zk o w e i a u to n o m ic z n e m iały m ieć je d n a k o w ą liczbę p rz e d sta w ic ie li w R adzie N a ro d o w o ś c i18. n a le ż y p r z y j ą ć k r y te r ia z r ó ż n ic o w a n ia lic z b y p r z e d s t a w ic ie li w R a d z ie N o r o d o w o ś c i." (s. 281— 282). 15 J. S t a l i n , D z i e ł a , t. 5, M o s k w a 1950, s. 258. 16 Por. S. E r l i c h , U s t r ó j Z w i ą z k u R a d z i e c k i e g o , W a r s z a w a 1954, s. 161. 17 Por. S u c h e c k i , G e n e z a . . . , s. 279; z o b . t a k ż e n a te n te m a t R o n i n , o p . c ii., s. 92; S o w i e t s k o j e g o s u d a r s t w i e n n o j e p r a w o , M o s k w a 1948, s. 68. 18 Por. S t a l i n , D z i e ł a , t. 5, s. 327.
P odczas p o sied ze n ia КС RKP(b) w dniac h 9— 12 lip ca 1923 r. (z u d z ia łem d z ia ła c z y re p u b lik n a ro d o w y c h i o b w odów ) p o d ję to re z o lu c ję o d -n o ś-n ie do R ady N a ro d o w o śc i C e -n tra l-n e g o K o m itetu W y k o -n a w c z e g o Z w iąz k u SRR. W sp ra w ie je j s k ła d u u sta lo n o , iż p o w in n i d o n ie j być p o w o ły w a n i p rz e d s ta w ic ie le a u to n o m ic z n y c h i n ie p o d le g ły c h re p u b lik (po c z e r e c h luib w ię c e j z k ażd ej) o ra z p rz e d sta w ic ie le o b w o d ó w n a r o d o w y c h (,po je d n y m z k aż d eg o o b w o d u ). U zn an o га k o n ie c z n e w p ro -w a d zen ie pnzepisó-w u s ta n a -w ia ją c y c h n ie p o łą c z a ln o ść fu n k c ji czło n k a obu izb. A n a liz u ją c p rz y ję te w re z o lu c ji sfo rm u ło w a n ie , iż ,.p o żąd an e je st u s t a n o w i e n i ta k ie g o p o rz ąd k u , a b y c z ło n k o w ie p ie rw sz e j izby n a o g ó l nie byli czło n k am i d r u g ie j ” , W . S u ch ec k i doch o d zi do w nio sk u , że p o m n ie jsz a ło o n o z n a c z e n ie R ad y N a ro d o w o śc i, p o n ie w a ż ,,z g ó ry za k ła d ało , iż ci sam i d e le g a c i b ęd ą u c z e stn ic z y ć w o b ra d a c h i g ło so w a n iu w różnym c h a r a k te r z e " 1". Ртгу z a ło ż e n iu z ró ż n ic o w a n ia z a d ań o b u izb — ja k o że R ada Z w iązk u m iała re p re z e n to w a ć p rz ed e w szy stk im in te re s y zw ią zk u jak o całości, zaś R ada N a ro d o w o śc i in te re sy p o sz c z e g ó ln y c h n a ro d o w o śc i — p rz y ję c ie m o żliw ości łą c z e n ia fu n k -cji członka obu izb m o g ło d o p ro w a d z ić do z a ta rc ia w is to tn y sp o só b teg o zró ż n ic o w a n ia . K o n fe re n c ja z a le c iła ta k ż e w p ro w a d z e n ie z a sa d y ró w n o śc i p ra w obu izb. Do w łaśc iw o ści ,.d ru g ie j" izby (tak ja k i ,,p ie rw -s z e j” ) n a le ż e ć m iały z a g a d n ie n ia p rz e w id z ia n e w p k t. 1 k o n -s ty tu c ji ZSRR20.
W m yśl p o s ta n o w ie ń k o n s ty tu c ji z 1924 r, R adę N a ro d o w o śc i p o w o ły w a n o z p rz e d s ta w ic ie li zw ią z k o w y c h i a u to n o m ic z n y c h s o c ja lis ty c z nych re p u b lik rad, p o 5 p rz e d sta w ic ie li z k a ż d e j ź nich, i z p rz e d s ta -w icieli a u to n o m ic z n y c h o b -w o d ó -w RFSRR, po je d n y m p rz e d s ta -w ic ie lu z k a ż d e g o (art. 15). S kład R ady N a ro d o w o śc i w całości z a tw ie rd z o n y by ł przez Z jaz d Rad Z w iązk u SRR. J e d n a k o w a liczba p rz e d s ta w ic ie li, za ró w n o z re p u b lik zw iązikow ych jak i au to n o m ic z n y c h , p ro w a d z iła w p ew n y m s e n sie do z a ta rc ia różnic p o m ię d z y re p u b lik a m i z w ią z k o w y mi, ja k o su w e re n n y m i p o d m io ta m i fe d e ra c ji, a je d n o stk a m i a u to n o m ic z -nym i, n ie w y p o sa ż o n y m i w Lego ro d z a ju p ra w a.
U sta la ją c w za sad zie je d n a k o w ą dla w sz y stk ic h re p u b lik z w ią z k o -w y c h i a u to n o m ic z n y c h liczbę p rz e d sta -w ic ie li -w R adzie N a ro d o -w o ści, n ieco in a c z e j p o tra k to w a n o A d ż a rię i A b c h a z ję , k tó re , b ę d ą c re p u b lik a -mi au to n o m iczn y m i, d e le g o w a ły ty lk o p o je d n y m p rz e d sta w ic ie lu , a nie po 5, lak jak re p u b lik i a u to n o m ic z n e RFSRR21.
'* Por. S u c h e c k i , G e n e z a ..., s. 280.
10 Por. K P S S w r i e z o l u c y j a c h i r i e s z e n i j a c h z j e z d o w k o n l i e r i e n c y j i p l e n u m o w C K . C z a si' 1. 1898— i 925, M o s k w a 1953, s. 763.
21 S z e r z e j n a te n te m a t S u c h e c k i , G e n e z a ... s . 281. K o n s ty tu c ja z 1924 r. n ie p r z e w id y w a ia p ie r w o t n ie w R a d z ie N a r o d o w o ś c i r ó w n e j lic z b y p r z e d s ta w ic ie li d la
R adę Z w iąz k o w ą w y b ie r a ł Z jaz d R ad ZSRR sp o śró d p rz e d sta w ic ie li rep u b lik zw ią zk o w y c h , p ro p o rc jo n a ln ie do liczby lu d n o ści k a ż d e j z r e -p ub lik . U sla w o d a w c a u sta lił o g ó ln ą , w y n o sz ą c ą 414 c z ło n k ó w 5*, liczb ę d e le g a tó w z a s ia d a ją c y c h w te j izbie. Z ad a n iem tak u ję te j s tr u k tu r y d w u iz b o w e j p a rla m e n tu było „ h a rm o n iz o w a n ie i d o p e łn ie n ie in te re só w o g ó ln y c h i lo k a ln o -n a ro d o w y c h " 23. P o z y c ję u s tro jo w ą d w u iz b o w e g o o r-g a n u p rz e d s ta w ic ie ls k ie r-g o p o m n iejszał n ie w ą tp liw ie fakt, iż nie b y ł on je d y n y m o rg a n e m sta n o w ią c y m u s ta w y . N ie ch o d z iło w tym w y p a d k u 0 d zia ła ln o ść p o sz c z e g ó ln y c h izb (R ady Z w iązk u i R ad y N a ro d o w o śc i) czy też Z jazd u R ad k tó re g o d z ia ła ln o ść ,.p o le g a ła p rz e d e w szy stk im na z a tw ie rd z a n iu n a jw a ż n ie js z y c h a k tó w u sta w o d a w c z y c h C K W ZSR R ''24. W p ro c e sie u sta w o d a w c z y m b ra ły u d z ia ł ta k ż e in n e o rg a n y , ja k np.: P rezydium C K W , k tó re zg o d n ie z p o sta n o w ie n ia m i k o n s ty tu c ji m iało p ra w o w y d a w a n ia d e k re tó w , u c h w a l i ro z p o rz ą d z e ń o ra z p ra w o z a tw ie r-d zan ia p ro je k tó w r-d e k r e 'o w i u c h w a ł W noszonych p rz e z R ar-dę K o m isarzy 1 u d o w y c h ; p o sz c z e g ó ln e u rz ę d y Z w iąz k u SRR; c e n tr a ln e k o m is a ria ty w y k o n a w c z e re p u b lik z w ią z k o w y c h i p re z y d ia o ra z in n e o rg a n y w ła -dzy. Było to bez w ą tp ie n ia lo g iczn e u z u p e łn ie n ie p r z y ję te j w a rt. 29 zasad y , że P rez y d iu m C K W w o k re s ie p o m ię d z y je g o sesjam i je s t ,,n a j-w yższym u sta j-w o d a j-w c z y m , j-w y k o n a j-w c z y m i a d m in is tra c y jn y m o rg a n e m w ład z y Z w iązk u SRR” . >
S to so w n ie do p o s ta n o w ie ń a rt. 55 u c h w a ły (p o ło ż e n ije )25 o CKW ZSRR z d n ia 12 listo p a d a 1923 r. „[...] o p ra w y p rz e k a z y w a n e p rzez R adę Z w iązk u i R adę N a ro d o w o śc i, c e n tra ln e k o m ite ty w y k o n a w c z e re p u b lik zw ią zk o w y c h lub ich p re z y d ia ro z p a try w a n e s ą p rz ez P re z y d iu m C K W alb o b e z p o śre d n io , alb o po w stę p n y m ro z p a trz e n iu p rz ez R adę Komi
w s z y s t k ic h r e p u b lik a u to n o m ic z n y c h . U s ta n o w ił ją d o p ie r o Ш Z ja z d R ad zo b . W . W . К o p i e j с z у k o w , M i e ć h a n i z m g o & u d a r s t w a w s n w i e t s k o j l i c d i e r a c y i , M o s k -w a 1973, s. 73. 55 C z ę s t e z m ia n y te j lic z b y p o w o d o w a ły k o n ie c z n o ś ć w p r o w a d z a n ia p o p r a w e k w t e k ś c ie k o n s t y t u c j i. Z tej p r z y c z y n y 111 Z ja zd Rad ZSRR p r z y ją ł (20 m a |a 1925 r.), ż e lic z b ę p r z e d s ta w ic ie li u s t a lo n ą p r o p o r c jo n a ln ie d o lic z b y lu d n o ś c i z a t w ie r d z a ć b ę d z ie Z ja zd R ad („ I z w ie s tia " z 27 m a ja 1925 r. — c y t . za S u c h e c k i m , G e n e z ę . . , s. 286). I n t e r e s u ją c e d a n e l ic z b o w e d o t y c z ą c e s k ła d u n a r o d o w o ś c io w e g o C K W z a -m ie s z c z a S. I. J a k u b o w s k a w p r a c y R a z w i l i j e S S S R к а к s o j u z n o g o g o s u d a r s l w a
11922- 1936 д.), M o s k w a 1972. 1 tak np. w s k ła d z ie R a d y Z w ią z k u C K W tr z e c ie j
k a d e n c ji R o s ja n ie s t a n o w ili 56% , n a to m ia s t w R a d z ie N a r o d o w o ś c i R o sja n b y ło 13" u. P o d o b n ie , s t w ie r d z a a u to r k a , u k ła d a ły s ię p r o p o r c je w C K W p ią te j k a d e n c ji (s. 55 i n.).
ts P or. E r l i c h , o p . cii., s. 210. A u to r s łu s z n ie p o d k r e ś la ta k ż e fa k t, ż e p o p r z e z
z a c h o w a n ie w k o n s t y tu c j i z 1924 r. n a d r z ę d n e j r o li Z ja z d u R ad ZSRR n a d C K W ZSRR w p r o w a d z e n ie d o je j p o s t a n o w ie ń z a s a d y d w u iz b o w o ś c i C K W ,.n ie p r z e k r e ś la -ło z a s a d n ic z e j s tr u k tu r y w ła d z n a j w y ż s z y c h [...]" (s. 210). 24 Por. S u c h e c k i , G e n e z a ..., s. 282. 25 W lite r a tu r z e p r z e d m io tu w s p o m n ia n y a k t o k r e ś la s i ę c z a s e m '‘m ia n e m u s t a w y — zo b . S u c h e c k i , G e n e z a ..., s. 282,
s a rz y L u d o w y c h ZSRR, lub te ż p rz e k a z u je się je w ce lu z a o p in io w a n ia z a in te re s o w a n y m u rz ę d e m 1" 6. P rez y d iu m m ogło ta k ż e w sitrzym ać u c h -w a ły zjaz d ó -w ra d re p u b lik z-w ią zk o -w y c h , p rz e d s ta -w ia ją c je n a s tę p n ie do ro z p a trz e n ia i z a o p in io w a n ia p rz e z C K W ZSRR.
F u n k c je u s ta w o d a w c z e in s ty tu c ji P rez y d iu m C K W w y k s z ta łc iły się w d ro d z e sto p n io w e j e w o lu c ji. N a p rz y k ła d p o sta n o w ie n ia k o n s ty tu c ji RFSRR z 1918 r. n a k ła d a ły na P rez y d iu m W C K W fu n k c je o rg a n iz a c y j-n o -te c h j-n ic z j-n e , c h a ra k te r y s ty c z j-n e z a z w y c z a j d la w e w j-n ę trz j-n y c h o rg a j-n ó w c ia ł p rz e d sta w ic ie lsk ic h . Z biegiem cz asu co raz w ię k sz e g o z n a c z e n ia n a b ie ra ła sfe ra d ziała ln o śc i u k s z ta łto w a n a n iem alże w y łą c z n ie d ro g ą p r a k -tyki k o n s ty tu c y jn e j - - z a stę p o w a n ie W C K W m ięd zy zjazd am i. W ro k po u c h w a le n iu p ie rw s z e j k o n sty tu c ji RFSRR P rez y d iu m o trz y m a ło p r a -wo w y d a w a n ia u sta w (w o w y m czasie S ó w n ark o m — R ada K o m isarz y L udow ych zo sta ła w y p o sa ż o n a w p ra w o s ta n o w ie n ia d e k re tó w z m ocą u s ta w y 27). W p rz ed m io cie sy s te m u o rg a n ó w p a ń s tw o w y c h k o n s ty tu c ja z 1924 r. u trw a liła p io n o w ą o rg a n iz a c ję i b ra k w y ra ź n e g o ro z d z ia łu k o m p e te n c ji p o m ięd zy p o sz c zeg ó ln y m i n a jw y ż sz y m i o rg a n a m i (co b y -ło ce c h ą p o p rz e d n ie j k o n s ty tu c ji z 1918 r.)28.
O k re ś la ją c sta n o w isk o p ra w n o u s tro jo w e P re z y d iu m C K W p o słu ż o -no się w k o n s ty tu c ji ZSRR z 1924 r. form ułą, że w o k re s ie p o m ięd zy sesjam i C K W ZSRR je s t ono n a jw y ż sz y m o rg a n e m w ład z y . F orm u ła ta z o sta ła z a w a rta w a rt. 29, zg o d n ie z k tó ry m w o k re s ie p o m ięd zy sesjam i C K W P rez y d iu m je st ,,n a jw y ż sz y m u sta w o d a w c z y m , w y k o n a w -czym i z a rz ą d z a ją c y m o rg a n e m w ład z y Z w iązk u SRR". P rzep is ten stał się p o d s ta w ą p rz y ję te j w lite ra tu rz e p rz e d m io tu opinii o fu n k c jo n a ln e j u n iw e rsa ln o śc i, b ę d ą c e j z n a m ie n ie m w sz y stk ic h ó w c z e sn y c h o rg a n ó w ra d z ie c k ic h -9. 26 Por. P o l o ż e n i j e o C e n t r a l n o m I s p o l n i t i e l n o m K o m i l i e t i e S o j u z a S S R p r i n i a t o . t r i e t i e j S i e s s i e j C e n t r a l n e g o I s p o l n i l i e l n o g o K o m i t i e t a S o j u z a S S R I s o z y w a , z a m ie s z -c z o n e w z b io r z e d o k u m e n tó w p r a w n y -c h : O b r a z o w a n i j e i r a z w i l i j e S o j u z a S o w i e t - s k i c h S o c y a l i s t i c z e s k i c h R i e s p u b l i k S b o r n í k d o k u m i e n t o w , M o s k w a 1973. 27 Z d a n ie m n ie k tó r y c h a u to r ó w S o w n a r k o m b a rd zo c z ę s t o k o r z y s t a ł z ty c h u p r a w n ie ń , u c h w a la ją c d o ś ć d u żą lic z b ę a k tó w p r a w n y c h , p r z y c z y m n ie j e d n o k r o t n ie d efkrety p r z e d s ta w io n e d o z a t w ie r d z e n ia C K W p u b lik o w a n o ja k o w s p ó ln e a k ty o b y d w u o r g a n ó w — zo b . D. L. Z ł a t o p o 1 s к i, О . I. С z у s t i а к o w , O b r a z o w a -l i j e S o j u z a SSR, M o s k w a 1972, s. 93. 28 Por. K. D z i a ł o c h a , E w o l u c j a p r a w n a o r g a n ó w p r e z y d i a l n y c h w e u r o p e j -s k i c h p a ń -s t w a c h -s o c j a l i -s t y c z n y c h , „ Z e -s z y t y N a u k o w e U W r." 1974, P r a w o 46, -s. 13. W m y ś l p o s t a n o w ie ń k o n s t y t u c j i z 1918 r. o r g a n a m i u s t a w o d a w c z y m i b y ły : W s z e c h - z w ią z k o w y Z ja zd R ad, W C K W i RKL. U p r a w n ia n ia ty c h o r g a n ó w p o d le g a ły w z a -k r e s ie u s t a w o d a w s t w a r o z g r a n ic z e n iu t y l-k o w s p r a w a c h o n a jb a r d z ie j z a s a d n ic z y m z n a c z e n iu — zo b . К i r i с z e n к o, o p . cit., s. 55.
29 D z i a ł o c h a , /о с . cit.; p o n a d to a u to r w s k a z u j e na fa k t, iż u r e g u lo w a n ie in s t y tu c j i P r e z y d iu m C K W w k o n s t y tu c j i z 1924 r. w p o w a ż n y m s to p n iu b y ło n a s -t ę p s -t w e m o k r z e p n ię c ia -tej in s -t y -tu c j i w o k r e s ie w c z e ś n ie j s z y m .
P rez y d iu m b y ło p o w o ła n e p rz e z C K W ZSRR w liczb ie 21 c z ło n k ó w (w p ó ź n ie js z y m o k re s ie 'liczbę tę z w ię k sz o n o d o 27 o só b ). W s k ła d P r e -zy d iu m w c h o d z iły p re z y d ia R ad y Z w iąz k u i R ad y N a ro d o w o śc i w p e ł-nym sk ład zie . O b ra d a m i p re z y d iu m k ie ro w a li k o le jn o p rz e w o d n ic z ą c y C K W (ex officio fu n k c je te p ia s to w a li p rz e w o d n ic z ą c y C K W re p u b lik zw ią zk o w y c h , c o n a le ż y u z n a ć za je d n ą z fo rm a ln y c h g w a ra n c ji ró w n o -u p ra w n ie n ia p o d m io tó w fe d e ra c ji)30.
P o d o b n ie ja k w o k re s ie w c z e śn ie jsz y m , ta k ż e p o d rz ą d e m k o n s ty tu cji ZSRR z 1924 r. P re z y d iu m z a c h o w a ło fu n k c ję w e w n ę trz n e g o o r -g a n u k ie ro w n ic z e -g o C K W 31. W p ły w te n o d n a jd u je m y w e w sp ó łc z e s-n y c h k o s-n s ty tu c ja c h . D ow odem m o że b y ć trw a ją c a w lite r a tu r z e p ra w a p a ń s tw o w e g o od d łu ż sz e g o c z a s u d y s k u s ja n a te m a t c h a r a k te r u P re z y dium R a d y N a jw y ż s z e j ZSRR. P o d k re ś la się p rz e d e w sz y stk im sz c z e -g ó ln y c h a r a k te r te -g o o r-g a n u , u w a ru n k o w a n y w p e w n y m s to p n iu je -g o k o m p e te n c ja m i. W p iśm ie n n ic tw ie ra d z ie c k im sp o ty k a m y się z w y p o w ie -dziam i o d w o isty m c h a ra k te r z e P re z y d iu m 32. P rz y jm u ją c ta k i p u n k t w i-d z e n ia n ie k tó rz y a u to rz y u w a ż a ją , iż P re z y i-d iu m w y s tę p u je z a ró w n o w c h a ra k te r z e n a c z e ln e g o o rg a n u w ła d z y , ja k i w c h a r a k te r z e sta łe d z ia ła ją c e g o o rg a n u R a d y N a jw y ż s z e j ZSRR33. N ie w d a ją c się w s z e r-szą p o le m ik ę z teg o ro d z a ju w y p o w ie d z ia m i34, n ie sp o só b n ie z a u w a ż y ć , 3U W lite r a tu r z e s p o t y k a m y p o g lą d , ż e p r z y j ę c ie t a k ie g o r o z w ią z a n ia ś w ia d c z y ć m a o d a le k o id ą c e j p e r s o n a ln e j j e d n o ś c i C K W i j e g o P r e z y d iu m , c h a r a k t e r y s t y c z -n e j z r e s z tą w o g ó l e d la r a d z ie c k ic h k o -n s t y t u c j i — p or. D z i a ł о с h a , o p . c ii., s. 15. 31 P or. J. S t e m b r o w i c z , P r e z y d i u m R a d y N a j w y ż s z e j w s y s t e m i e o r g a n ó w r a d z i e c k i c h , „ P a ń s tw o i P r a w o " 1966, n r 9, s. 291. 32 Z ob . n p . p r a c ę I. N . К u z n i e с o w a , K o m p i e t i e n c y j e w y s s z y c h o r g a n o w w l a s t i i u p r a w i e n i j a S S S R , M o s k w a 1969. W tej p r a c y K u z n ie c o w o b s z e r n ie i w y -c z e r p u j ą -c o p r z e d s ta w ił p o g l ą d y r a d z ie c k ie j n a u k i p r a w a p a ń s t w o w e g o n a te m a t c h a r a k te r u n a c z e ln y c h o r g a n ó w t y p u p r e z y d ia ln e g o w ZSRR. W lite r a tu r z e r a d z ie c k ie j p o le m ik ę z p o g lą d a m i o d w o is t e j n a tu r z e p r a w n e j P r e z y d iu m R N ZSRR p o d e j -m u je D . L. Z ł a t o p o l s k i w r e c e n z ji m o n o g r a fii: K u rs s o w i e t s k o g o g o s u d a r s t w i e n - n o g o p r a w a , t. 1— 2, M o s k w a 1961— 1962 — z o b . „ W ie s tn ik M o s k o w s k o g o U n iw ie r - s i t i e t a ” 1963, № 2 4 , s. 53— 54. 33 К u z n i e с o w , o p . ci t., s. 183 i n. 34 S z e r s z ą p o le m ik ę z z a p r e z e n t o w a n y m p r z e z I. N . K u z n ie c o w a p o g lą d e m o d w o -is ty m c h a r a k t e r z e P r e z y d iu m R a d y N a j w y ż s z e j ZSRR p o d e jm u j e w lite r a tu r z e p o l- k ie j T. S z y m c z a k , O b a d a n i a c h n a d n a c z e l n y m i o r g a n a m i w ł a d z y w Z SR R , „ S tu d ia P r a w n o -E k o n o m ic z n e " 1972, t. 9, s . 244— 252. Z d a n ie m T. S z y m c z a k a „[...] b liż s z a a n a liz a p r z e p is ó w k o n s t y t u c y j n y c h n ie p r z e d s ta w ia w ą t p li w o ś c i c o d o s a m o -d z ie ln e g o c h a r a k te r u o r g a n u ty p u p r e z y -d ia ln e g o [...]. Ż a -d n a z k o n s t y t u c j i n ie -d a je p o w o d ó w d o t w ie r d z e n ia , ż e o r g a n ty p u p r e z y d ia ln e g o n ie j e s t s a m o d z ie ln y m o r g a -n e m p a ń s t w o w y m . U z -n a -n ie g o z a « e m a -n a c ję » p a r la m e -n tu -n i e p r z e k r e ś la fa k tu , ż e o r g a n te n m a « ś c i ś l e o k r e ś lo n e k o m p e t e n c j e , a d e c y z j e p o d e j m o w a n e p r z e z e ń i w y -c h o d z ą -c e n a z e w n ą tr z , p r a w n ie w ią ż ą ty -c h , d o k tó r y -c h s ą s k ie r o w a n e » " — por. T. S z y m c z a k , O r g a n y w ł a d z y i a d m i n i s t r a c j i e u r o p e j s k i c h p a ń s t w s o c j a l i s t y c z n y c h , W a r s z a w a 1970, s. 265.
że u p a try w a n ie w n a c z e łn y m o rg a n ie ty p u p re z y d iu m o rg a n u za ró w n o sam o d zie ln e g o , ja k i s ta n o w ią c e g o część sk ła d o w ą p a rla m e n tu , p ro w a dzi n ie k ie d y z w o le n n ik ó w p o g lą d ó w o d w o iste j n a tu rz e p ra w n e j P re -zy d iu m R ad y N a jw y ż sz e j d o z a k w e s tio n o w a n ia je g o sa m o d z ie ln o śc i'15. M a ją c n a u w a d z e b a rd z o s z e ro k o n a k re ś lo n e w k o n s ty tu c ji fu n k c je P re z y d iu m C K W za słu sz n ą n a le ż y u z n a ć o p in ię o z a c ie ra n iu się g r a -n ic ,,m ię d z y o rg a -n a m i sa m o d z ie l-n y m i a o rg a -n a m i w e w -n ę trz -n y m i albo, in a c z e j m ó w iąc, p o w s ta w a ły o rg a n y m iesza n e, n a pół sa m o d z ie ln e , na pół w e w n ę trz n e , do k tó ry c h m o ż n a z a lic z y ć P rez y d iu m C K W f...]" 3®. W ia d o m o bow iem , o czym u p rz e d n io w sp o m in aliśm y , że P rez y d iu m z m o cy k o n s ty tu c ji i in n y c h p rz e p is ó w p ra w n y c h p o d e jm o w a ło s a m o d zieln ie sz e re g d e c y z ji o d n o sz ą c y c h s ię do in n y c h o rg a n ó w . N ie p rz e czy te m u fa k t, że d z ia ła ln o ść P rez y d iu m p o z o sta w a ła p o d s ta łą k o n tro -lą C K W ZSRR (k tó re g o s e s je o d b y w a ły się trz y ra z y do ro k u ) o raz zjaz d ó w rad . W ra m a c h te g o p o d p o rz ą d k o w a n ia s k ła d a ło ono C K W r e g u la rn ie s p ra w o z d a n ia ze sw e j d z ia ła ln o śc i, a p e w n e d e k r e ty p rz e d s ta -w ia ło d o z a t-w ie rd z e n ia .
K o n s ty tu c ja — n a jw y ż s z y a k t p r a w n y o b o w ią z u ją c y w p a ń s tw ie — w in n a o p ró c z s tr u k tu r y i sp o so b u fu n k c jo n o w a n ia o rg a n ó w p a ń s tw o w y c h o k re ślić z a k re s ich u p ra w n ie ń . Są to z a g a d n ie n ia o d u ż e j d o n io -sło ści d la fu n k c jo n o w a n ia s y ste m u p o lity c z n e g o , b o w iem od p re c y z y j-n e g o ich sfo rm u ło w a j-n ia w k o j-n s ty tu c ji z a le ż y w o k re ś lo j-n y m sto p j-n iu p ra w id ło w e d z ia ła n ie te g o sy ste m u . W y ją tk o w e g o z n a c z e n ia k w e stia k o m p e te n c ji o rg a n ó w w ła d z y n a b ie ra w w a ru n k a c h p a ń s tw a f e d e ra l-nego. M y ślim y tu ta j p rz e d e w sz y stk im o p ra w id ło w y m ro z g ra n ic z a n iu u p ra w n ie ń p o m ię d z y o rg a n a m i fe d e ra c ji a o rg a n a m i je j części s k ła d o -w y c h . Je ś li zaś m ó -w im y o n a c z e ln y c h o rg a n a c h fe d e ra c ji, n a jis to tn ie j-sze w p a ń s tw ie s o c ja lis ty c z n y m je s t p e łn e i p re c y z y jn e o k re ś le n ie u p r a w n ie ń n a jw y ż s z y c h o rg a n ó w w ła d z y . K o n s ty tu c ja ZSRR z 1924 r. p re c y z o w a ła za d a n ia n a jw y ż s z y c h o rg a n ó w w ła d z y fe d e ra c ji ra d z ie c k ie j w ro z d z ia le p ie rw sz y m . U sta w o -35 S z e r z e j n a te m a t c h a r a k te r u n a c z e ln y c h o r g a n ó w ty p u p r e z y d ia ln e g o • zob . J. S t e m b r o w i c z , R a d a P a ń s t w a w s y s t e m i e o r g a n ó w PRL, W a r s z a w a 1968, s. 23 i ,n .i K. D z i a ł o c h a , N a c z e l n e o r g a n y p r e z y d i a l n e w e u r o p e j s k i c h p a ń s t w a c h s o c -j a l i s t y c z n y c h , W r o c ła w 1967. N a m a r g in e s ie n a s z y c h r o z w a ż a ń n a l e ż y z w r ó c ić u w a g ę , iż t r a d y c y j n e p o jm o w a n ie p r z e z u s t a w o d a w c ę r a d z ie c k ie g o r o li i c h a r a k te r u I r e z y d iu m R a d y N a j w y ż s z e j j a k o o r g a n u „ p o w ią z a n e g o " z p a r la m e n te m s p r a w iło , ż e w n a j n o w s z e j k o n s t y t u c j i ZSRR (z 1977 r.) P r e z y d iu m j e s z c z e b a r d z ie j z b liż y ło s i ę d o n a j w y ż s z e g o o r g a n u w ła d z y . N a s z e r o z u m o w a n ie m o ż e m y w e s p r z e ć u ż y t y m w k o n s t y t u c j i ZSRR s f o r m u ło w a n ie m , o k r e ś la ją c y m P r e z y d iu m , ja k o „ s t a le d z ia ła j ą c y o r g a n R a d y N a j w y ż s z e j ZSRR [...]" (art. 119). 36 S t e m b r o w i c z , P r e z y d i u m R a d y N a j w y ż s z e j . . . , s. 292.
d aw ca n ie p rz e p ro w a d z ił w y ra ź n e g o ro z g ra n ic z e n ia k o m p e te n c ji p o -m ięd zy Z jaz d e-m R ad a C e n tra ln y -m K o -m itete-m W y k o n a w c z y -m ZSRR, o g ra n ic z a ją c s ię ty lk o do sfo rm u ło w a n ia , w m y śl k tó re g o z a tw ie rd z a -n ie i zimia-na z a sa d -n ic z y c h p o d s ta w te j k o -n s ty tu c ji -n a le ż a ła w y łą c z -n ie do Z ja z d u R ad. U sta w a z a sa d n ic z a s ta tu o w a ła w c h a ra k te r z e n a jw y ż sze g o o rg a n u w ład z y ZSRR Z ja z d R ad, z a ś w o k r e s a c h p o m ię d z y z ja z -dam i C e n tra ln y K o m ite t W y k o n a w c z y . N iec o in n ą k o n s tru k c ję w za-k re s ie u p ra w n ie ń n a c z e ln y c h o rg a n ó w w ła d z y p rz y ję ła za-k o n s ty tu c ja R o-s y jo-s k ie j F e d e ra c ji z 1918 r. Do w y łą c z n y c h z a d a ń Z ja z d u R ad n a le ż a ło „ u sta le n ie , d o p e łn ie n ie i z m ia n a z a s a d n ic z y c h p o d s ta w " k o n s ty tu c ji o ra z ra ty fik a c ja tr a k ta tó w p o k o ju . W p rz e d m io c ie w y k o n y w a n ia ty c h k o m -p e te n c ji W G K W m ógł z a stą -p ić Z jaz d R ad ty lk o w r a z ie n iem o żn o śc i jego z e b ra n ia się . O b e c n o ść w u s ta w ie z a sa d n ic z e j te g o ro d z a ju p rz e p isu w ja k im ś s to p n iu o d z w ie rc ie d la zło żo n o ść s y tu a c ji p o lity c z n e j, j a -k a z a istn ia ła w R o sji R a d z ie c -k ie j w 1918 r. (m am y tu n a u w a d z e w o jn ę d o m o w ą i o b cą ijn te rw e jn c ję ). B rak s fo rm u ło w a ń teg o ro d z a ju w k o jn s ty tu c ji z 1924 r. b y ł sp o w o d o w a n y ro s n ą c ą s ta b iliz a c ją p o lity c z n ą p a ń -stw a ra d z ie c k ie g o .
Z g o d n ie z p o s ta n o w ie n ia m i p ie rw s z e j u s ta w y z a sa d n ic z e j ZSRR, C e n -tra ln y K o m itet W y k o n a w c z y m iał fu n k c jo n o w a ć w c h a ra k te r z e n a c z e ln e g o o rg a ln u w ła d z y w o k re s a c h p o m ię d z y zjaz d am i ra d ZSRR. O k re ś la ją c c h a r a k te r C K W u s ta w o d a w c a o d n o sił do je g o z a d a ń fu n k c je u s t a w o d a w cze , z a rz ą d z a ją c e i k o n tro ln e . U n iw e rsa ln o ść w z a k re s ie w y k o n y w a n y c h p rz e z n a c z e ln e o rg a n y fe d e ra c ji z a d a ń b y ła is to tn ą i c h a -ra k te r y s ty c z n ą c e c h ą s y ste m u d z ia ła n ia o rg a n ó w p a ń s tw o w y c h ZSRR (lata 1924— 1936). N a le ż y je d n a k p a m ię ta ć o ty m , że w y lic z e n ie w k o n -s ty tu c ji u p ra w n ie ń Z ja z d u R ad czy też C K W m ia ło c h a ra k te r ty lk o p rz y k ła d o w y i n ie o g ra n ic z a ło w ż a d n y m sto p n iu k o m p e te n c ji w y m ie -n io -n y c h o rg a -n ó w .
N a jw y ż sz a (w o k re s ie p o m ię d z y z jaz d am i rad) w ład z a C K W re a li-zo w an a b y ła p rz e d e w sz y stk im p o p rz e z u sta w o d a w s tw o . W y k o n y w a n ie u s ta w o d a w s tw a n a b ie ra ło s z c z e g ó ln e g o z n a c z e n ia zw ła szcz a w o k re s ie po z a k o ń c z e n iu w o jn y d o m o w ej, k ie d y to n a le ż a ło n ie m a lż e w k a ż d e j d z ie d z in ie ży c ia sp o łecz n eg o , g o sp o d a rc z e g o i k u ltu ra ln e g o u g r u n to -w ać z a sa d y re -w o lu c y jn e g o u sta -w o d a -w s t-w a . O b o -w ią z u ją c a -w o -w y m cza-sie k o n s ty tu c ja ZSRR n ie w y ja ś n ia ła , czy a k ty p ra w n e w y d a w a n e p rz e z C K W p o d le g a ją o b o w iąz k o w i p rz e d ło ż e n ia p o d o b ra d y Z ja z d u R ad i ja k ie sk u tk i p r a w n e p o w o d u je n ie p rz e d s ta w ie n ie ty c h a k tó w do za-tw ie rd z e n ia . O g ra n ic z o n o s ię d o o g ó ln ie s fo rm u ło w a n e j zasad y , w m yśl k tó re j C K W b y ło o d p o w ie d z ia ln e za c a łą sw ą d z ia ła ln o ść p rz e d Z ja z dem R ad. M o żn a p rz y ją ć , tru d n o b o w iem zn a le źć w k o n s ty tu c ji a r g u -m e n ty p rz e c iw n e , iż w p o ję c iu o d p o w ie d z ia ln o śc i z a w ie ra ł się ta k ż e
o b o w ią z e k C K W do p rz e d k ła d a n ia u c h w a lo n y c h a k tó w p ra w n y c h Z ja z -dow i R ad.
W sp o m n ia n a u p rz e d n io u n iw e rsa ln o ść c h a ra k te r u n a c z e ln y c h o rg a n ó w ZSRiR (1924— 1936) d o ty c z y ła p rz e d e w sz y stk im re a liz o w a n ia fu n k -cji u sta w o d a w c z y c h . Oprócz: Z ja z d u R ad i C K W k o n s ty tu c ja z 1924 r. w y p o sa ż a ła w o k re ś lo n e u p ra w n ie n ia z z a k re s u u s ta w o d a w s tw a P re zy d iu m C K W o ra z R ad ą K o m isa rz y L u d o w y ch . Z tym je d n y m g e n e -ra ln y m z a strz e ż e n ie m , iż P re z y d iu m C K W o -ra z RKL w y k o n u ją c fu n k c je u stw o d a w c z e n ie m o g ły w n o sić zm ian do a k tó w p ra w n y c h Z ja z d u R ad i C K W . P o n a d to w a ż n ie jsz e p o s ta n o w ie n ia / z a ró w n o P re z y d iu m ja k i R ad y K o m isa rz y L u d o w y ch , p o d le g a ły z a tw ie rd z e n iu ze s tro n y C K W , k tó r« z o sta ło ta k ż e u p ra w n io n e d o z a w ie sz a n ia i u c h y la n ia u c h w a ł o raz ro z p o rz ą d z e ń RKL.
Z a sa d a ró w n o u p ra w n ie n ia izb s tw a r z a ła k o n ie c z n o ść u s ta n o w ie n ia s y ste m u o d p o w ie d n ic h g w a ra n c ji in s ty tu c jo n a ln y c h z a b e z p ie c z a ją c y c h w ła śc iw e i zg o d n e z k o n s ty tu c ją re a liz o w a n ie z a sa d y ró w n o śc i izb w p r a k ty c e d z ia ła ln o śc i zg ro m a d z e n ia . W ty c h w a ru n k a c h z n a c z e n ia n a -b ie ra ł try -b p o d e jm o w a n ia u sta w , s p e łn ia ją c y n ie ja k o ro lą .^pro-bierza" p rz e s trz e g a n ia ró w n y c h p ra w p o d m io tó w fe d e ra c ji.
W m y śl p o s ta n o w ie ń k o n s ty tu c ji z 1924 r. p ro je k ty u s ta w w p ły w a -ją c e d o ro z p a trz e n ia p rz e z G K W ZSRR n a b ie r a ły m o cy o b o w ią z u -ją c e j je d y n ie p o d w a ru n k ie m p rz y ję c ia ich p rz e z o b y d w ie izby (R adę Z w iąz-k u i R adę N a ro d o w o ści). S zcz eg ó ło w y try b p ra c y u sta w o d a w c z e j obu izb o k re ś la U ch w ała o C e n tra ln y m K o m itecie W y k o n a w c z y m z d n ia 12 lis to p a d a 1923 r.37 N a to m ia st w e w n ę trz n y p o rz ą d e k p ra c s e sji C K W ZSRR u s ta la ł re g u la m in o p ra c o w y w a n y p rz ez P re z y d iu m C K W , z a tw ie rd z a n y p rz e z C K W 38. J e s t to b arrd zo c ie k a w y p rz y k ła rd u re g u lo w a n ia z a
-3i U c h w a la o C e n tr a ln y m K o m it e c ie W y k o n o w c z y m Z w ią z k u SRR (z a tw ie r d z o n a n a III s e s j i C K W I k a d e n c ji) b y ła a k te m r o z b u d o w a n y m p o d w z g lę d e m t r e ś c i. Z aw ie r a ła o n a n a s t ę p u j ą c e r o z d z ia ły : 1) O g ó ln e z a s a d y ; 2) O R a d z ie Z aw ią z k o aw e j C e n -tr a ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o Z w ią z k u SRR; 3) O R a d z ie N a r o d o w o ś c i C e n -tr a l-n e g o K o m ite tu W y k o l-n a w c z e g o Z w ią z k u SRR; 4) O k o m is ji p o r o z u m ie w a w c z e j R a d y Z w ią z k u i R a d y N a r o d o w o ś c i C e n t r a ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o Z w ią z k u SRR; 5) O w s p ó ln y m p o s ie d z e n iu R a d y Z w ią z k u i R a d y N a r o d o w o ś c i C e n t r a ln e g o K o m i-te tu W y k o n a w c z e g o Z w ią z k u SRR; 6) O p o w o ła n iu c e n t r a ln y c h o r g a n ó w . w ła d z y Z w ią z k u SRR; 7) O P r e z y d iu m C e n t r a ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o Z w ią z k u SRR; 8) O p r z e w o d n ic z ą c y c h C e n t r a ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o Z w ią z k u SRR; 9) O c z ło n k a c h C e n t r a ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o Z w ią z k u SRR; 10) O k o m is -ja c h C e n t r a ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o Z w ią z k u SRR. 38 Z a g a d n ie n ia p r o c e d u r y d z ia ła ln o ś c i o r g a n ó w p r z e d s t a w ic ie ls k ic h s ą o d d łu ż -s z e g o c z a -s u p r z e d m io te m ż y w e g o z a in t e r e -s o w a n ia p r a w n ik ó w r a d z ie c k ic h . Z o b . m. in. E. I. K o z ł o w a , P r o c e d u r a d i e j a t i e l n o s t i p r i e d s t a w i t i e l n y c h o r g a n o w w l a s t i w SSSR , „ S o w ie t s k o j e G o s u d a r s tw o i P r a w o " 1971, № 1, s . 85— 90; N . A . M i c h a j l e w a ! R i e g u l i r o w a n i j a p r o c e d u r y d i e j a t i e l n o s t i w i e r c h o w n y c h p r i e d s t a w i t i e l n y c h u c z r i e ż
g a d n ie ń o b e jm u ją c y c h o rg a n iz a c ję w e w n ę trz n ą i z a sa d y fu n k c jo n o w a -n ia -n a jw y ż s z e g o o rg a -n u w ład z y .
Izby m ia ły p e łn ić fu n k c je u s ta w o d a w c z e ty lk o w cz asie se sji C K W ZSRR. U c h w a ły p o d e jm o w a n e b y ły z w y k łą w ię k sz o śc ią g ło só w . U chw a ła C K W z 1923 r. chw p ro chw a d z a ła m o żlichw o ść p rz e p ro chw a d z e n ia g ło so chw a -nia im ie n n eg o . O d b y w a ło s ię o n o n a p is e m n y w n io se k n ie m n ie j niż 30 c z ło n k ó w R a d y Z w ią z k u lu b 10 c z ło n k ó w R ad y N a ro d o w o śc i.
W o k re s ie o b o w ią z y w a n ia k o n s ty tu c ji z 1924 r. is tn ia ła ju ż o ry g i-n a li-n a o rg a i-n iz a c ja p r a c y c ia ł p rz e d s ta w ic ie ls k ic h , k tó r e o b y w a ją c się bez k o m isji w n a sz y m z n a c z e n iu tw o rz y ły in n e fo rm y np. o k re ś la ły g ru p ę in s ty tu c ji, k tó re m o g ły „ w y su w a ć " (zgłaszać) s p ra w y p o d o b r a -d y R a-d. P rz e -d m io te m o b ra -d R a -d y Z w ią z k u i R a -d y N a ro -d o w o śc i m o g ły b y ć s p ra w y z g ła sz a n e p rz e z c z ło n k ó w C K W , p re z y d ia izb, P rezydium . C K W o ra z R ad ę K o m isa rz y L u d o w y ch , a ta k ż e p o sz c z e g ó ln e k o m is a ria -ty zw ią z k o w e i c e n tr a ln e k o m ite -ty w y k o n a w c z e re p u b lik z w ią z k o w y c h . C e n tra ln e k o m ite ty w y k o n a w c z e re p u b lik a u to n o m ic z n y c h o ra z o b w o d o w e k o m ite ty w y k o n a w c z e m o g ły k ie ro w a ć z a g a d n ie n ia ty lk o n a p le num R ad y N a ro d o w o śc i. U c h w a ły p o w z ię te p rz e z o b y d w ie izb y k ie r o w a n o do P re z y d iu m C K W , w c e lu o p u b lik o w a n ia ich ja k o d e c y z ji C e n -tra ln e g o K o m ite tu W y k o n a w c z e g o ZSRR.
W p a rla m e n c ie o zło żo n e j s tru k tu rz e (ta k ie j ja k C e n tra ln y K o m ite t W y k o n a w c z y ) n ie m ożna c a łk o w ic ie w y k lu c z y ć ro z b ie ż n o śc i w y s tę p u -ją c y c h p o m ię d z y izbam i. Z te j p rz y c z y n y z a ró w n o w k o n s ty tu c ji z 1924 r., ja k i w u c h w a le o C K W z a w a rte są p o s ta n o w ie n ia , celem k tó ry c h b y ło stw o rz e n ie p ła sz c z y z n y p o ro z u m ie n ia n a w y p a d e k ró ż n ic y s ta n o w is k p o m ięd zy R adą Z w ią z k u a R ad ą N a ro d o w o śc i. W p rz y p a d k u s tw ie rd z e -n ia ro z b ie ż-n o ści p o m ię d z y izbam i o d -n o ś-n ie do s ta -n o w ią c y c h p rz e d m io t ich o b ra d p ro je k tó w u s ta w w y ła n ia n o z b u d o w a n ą n a z a sa d z ie p a r y te tu k o m is ję p o ro z u m ie w a w c z ą (u z g ad n iając ą). P ra w o w y z n a c z a n ia p rz e w o d n ic z ą c e g o ta k ie j k o m isji n a le ż a ło do P re z y d iu m C K W , z ty m j e d -n a k z a strz e ż e -n ie m , że je ż e li p rz e w o d -n ic z ą c e g o w y z -n a c z o -n o sp o z a sk ła d u k o m isji p o ro z u m ie w a w c z e j, d y s p o n o w a ł on w te d y ty lk o p ra w e m g ło su d o ra d c z e g o . W ra z ie u z g o d n ie n ia sta n o w is k d e c y z ja k o m isji po-d i e n i j s o c y a l i s t i c z e s k i c h s tr a n , i b i po-d e m 1973, № 7, s. 35— 41; A . C h . M a c h n i e n k o , W i e r c h o w n y j e o r g a n y n a r o d n o g o p r i e d s t a w i t i e l s t w a s o c y a l i s t i c z e s k i c h s t r a n , M o s -k w a 1972, s. 23 i n.; S. A . A w i a -k i a n , P r a w o w y j e r i e g u i i r o w a n i j e d i e j a t i e l n o s t l W i e r c h o w n o g o S o w i e t a S S S R , ,,W ie s tn ik M o s k o w s k o g o U n iw ie r s itie t a " 1976, № 2, s. 10— 20. P o za s z e r e g ie m in t e r e s u j ą c y c h p r o p o z y c j i w z a k r e s ie u r e g u lo w a n ia d z ia -ła ln o ś c i R a d y N a j w y ż s z e j Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o c h a r a k t e r y s t y c z n y j e s t p o s t u la t u c h w a le n ia u s t a w y , k tó r a k o m p le k s o w o r e g u lo w a ła b y o r g a n iz a c j ę w e w n ę t r z n ą i z a -s a d y fu n k c j o n o w a n ia p a r la m e n tu r a d z ie c k ie g o . Z a g a d n ie n ie to n a b ie r a -s z c z e g ó f n e j a k tu a ln o ś c i w z w ią z k u z z a p o w ie d z ią u c h w a le n ia w n a jb liż s z y m c z a s i e u s t a w y o R a d z ie N a j w y ż s z e j ZSRR.
