N r 4 ( 3 0 ) Warszawa, 1 maja 1948 r. Rok IV
n n n n m
v c a i ¥
inicsU anili
' O '
C E N T R A LN E GO K O M I T E T U W Y K O N A W C Z E G O
P O L S K I E J
PARTII SOCJALISTYCZNEJ
TREŚĆ:
PPS i PPR do mas pracujących Polski • J. Cyrankiewicz: Na drodze do jedności organicznej • Wł. Gomułka: Na nowym ełapie • K. Rusinek: 1 maj 1 9 4 8 —ś w ię te m je d n o ś c i klasy r o b o tn ic z e j Polski • J. T o p iń s k i: Przebudowa struktury ru
chu politycznego • M. R y b ick i: O rolę partii klasy robotniczej na nowym etapie#
K Piwarski: Antysłowiańska polityka N ie
miec w okresie międzywojennym • M. An- halt: Granice kapitalistycznej techniki wy twarzania# K a rtk i z h is to rii s o c ja lizm u : J. Maliniak: Jerzy Hechanow • St. Woszczyń- ska: Stanisław Worcell * Na horyzoncie:
W Polsce - W ZSRR - W Europie - Z a morzami » Idee — Myśli — Zagadnienia:
H. Wereszycki: Istotne problemy rewolucji 184 8 roku «M Piechal Wiktor Hugo o roku*
1848 » T. Głowacki: Na straży klasowego programu PPS • W ł. D o m in o : Problem publiczno - prawnej osobowości związków zawodowych ® Z . Gross: W alka o jedność Światowej Federacji Związków Zawodo
w y c h *^ Mamrot: Problem ukłcdów pracy w rolnictwie • J. N. Miller: Życie społeczne a literatura • G . limofiejew: Dostojewski i Żeromski • Z ż y c i a p a r t i i * N o t a t n i k r e f e r e n t a
Cena zł. 4 0 .-
N o t a t n i k r e f e r e n t a 1.111.1948-31.111.1948
4111. W Brukseli rozpoczęły się obrady Francji, W. Brytanii i państw Beneluxu w 6prawie utworzenia U n ii Europy Zachodniej.
— W Londynie została podpisana umowa rozszerzająca wy
mian ę handlową polsko-brytyjską.
5.111. — W Budapeszcie rozpoczął się kongres węgierskiej p a rtii socjalistycznej.
7.111. — Konferencja delegatów polsko - amerykańskich organi
zacji demokratycznych oraz związków zawodowych w Stanach Zjednoczonych postanowiła poprzez kandyda
turę Wallace‘a w wyborach na prezydenta USA.
— Na mocy traktatu pokojowego z Włochami Grecja prze
jęła wyspy Dodekanezu na Morzu Egejskim.
— W Pradze rozpoczęła się konferencja polsko - c z t : i • ■ j K om isji Komunikacyjnej.
8 J II. — Rada Państwa podjęła szereg uchwał odnośnie upo
wszechnienia książki w Polsce.
— Trzy żydowskie organizacje bojowe w Palestynie: ITa- ganah, Irgun Zwei Leurni i grupa Sterna - utworzyły wspólny front w alki z Arabami.
— Lewica niemieckiej partii socjal-demokratycznej (SPD) w Hamburgu opuściła partię, domagając się porozumie
nia z SED.
9.IH. _ Rząd radziecki wysłał notę do Stanów Zjednoczonych, W. Brytanii i Francji, stwierdzającą brak mocy prawnej decyzji tych trzech mocarstw powziętych odnośnie Niemiec.
— Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o Narodowym Pla
nie Gospodarczym.
10.m . _ M inister spraw zagranicznych Czechosłowacji Jan Ma- saryk popełnił samobójstwo.
— Rząd Polski zaprotestował przeciwko szykanom p o lic ji francuskiej wobec obywateli polskich.
1U I I . _Czechosłowackie Zgromadzenie Narodowe jednomyślnie przyjęło program nowego rządu premiera Gottwalda.
— W Jerozolimie został wysadzony gmach Agencji Ży
dowskiej.
I3 J II. — W Pradze odbył się pogrzeb min. spraw. zagr. Jana Masaryka.
14.HI. — W Warszawie rozpoczęły się dwudniowe obrady Rady Kobiet PPS.
_ Senat USA uchwalił „plan odbudowy“ Europy zachod
niej.
15.IJI. _W Paryżu rozpoczęła się konferencja 16 państw obję
tych planem Marshalla.
— Stany Zjednoczone zagroziły wstrzymaniem pomocy ame
rykańskiej dla Włoch w wypadku zwycięstwa Frontu De
mokratycznego w wyborach do Parlamentu.
— 400 tys. górników amerykańskich kopalń węgla brunat
nego rozpoczęło strajk.
16JII. — Konferencja 16 państw „marshallowskicli“ zaprosiła Niemcy zachodnie do swego grona.
_ Prezydent Bierut powołał Naczelną Radę dla Spraw Młodzieży i K u ltu ry Fizycznej.
17,m . — Sekretarz gen. CKW PPS tow. premier Józef Cyrankie- wicz zapowiedział wkroczenie w etap przy goto waru a jed
ności organicznej PPS i PPR.
— W Berlinie rozpoczęły się obrady niemieckiego Kongre
su Ludowego.
— Organizacja Młodzieży TU R wystąpiła z Międzynarodo
wego Związku Młodzieży Socjalistycznej.
18.111. — W Berlinie ukonstytuowała się Niemiecka Rada Ludowa.
— Tow. Fierlinger został wybrany przewodniczącym czecho
słowackiej p a rtii socjal-demokratycznej.
— W Moskwie został podpisany układ o wzajemnej po
mocy między Związkiem Radzieckim a Bułgarią,
— W Katowicach rozpoczęły się obrady ogólnopolskiego zjazdu działaczy Centralnego Zw. Zawodowego Meta
lowców.
19.111. —■ W Paryżu został podpisany polsko • francuski traktat handlowy.
_W Moskwie został podpisany radziecko-szwedzki układ handlowy.
— Clementis został mianowany ministrem spraw zagr. Cze
chosłowacji.
— W Londynie rozpoczęły się obrady COMISCO.
— Delegacja USA w ONZ wycofała swe dotychczasowe po.
parcie dla planu podziału Palestyny, przyjętego przez ONZ.
— W Krakowie rozpoczęły się obrady Federacji Polskich Organizacji Studenckich.
— Socjaliści hinduscy wystąpili z hinduskiego kongresu narodowego.
20.111. — Delegacja włoskiej p a rtii socjalistycznej opuściła kon
ferencję COMISCO w Londynie.
— Rządy W. Brytanii, St. Zjednoczonych i Francji wypo
wiedziały się za oddaniem Triestu Włochom.
21.111. — Dowódca radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech marsz. Sokołowski stwierdził, że Sojusznicza Rada Kon
tro li w Berlinie praktycznie nie istnieje.
22.111. — PPS, czechosłowacka partia socjal-demokratyczna i wę
gierska partia socjalistyczna wystąpiły z Kom itetu M ię
dzynarodowych Konferencyj Socjalistycznych.
_ Jugosławia zaproponowała bezpośrednie rozmowy x rzą
dem włoskim na temat Triestu.
— W Pradze rozpoczęły się dwudniowe obrady Polsko- Czechosłowackiej Rady Gospodarczej.
23.111. — W Genewie rozpoczęły się obrady Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie wolności prasy i inform acji.
— W Meksyku został otwarty I I I Kongres z.w. zawodowych państw Ameryki Łacińskiej.
23.111. — Premier rządu brytyjskiego Attlce zapowiedział usuwa.
nie urzędników podejrzanych o komunizm ze stanowisk państwowych.
26.111. — Demokratyczny rząd grecki gen. Markosa zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o interwencję wobec okrucieństw, jakich dopuszcza się armia ateńska.
28.n i, _W wyborach do republikańskiego parlamentu w Riv m u n ii Front Demokracji Ludowej uzyskał 90,8%
głosów.
30.111. — Izba Reprezentantów USA objęła Hiszpanię planem Marshalla.
PRZEGLĄD SOCJ AL I STYCZNY
N r
4
(30) W ARSZAW A,1
MAJA 1948 R. ROK IVCMZtljź
PPS i PPR d© m as p ra cu ją cych Polski
C K W PPS i K C P P R na posiedzeniu w spólnym w dniu 3 k w ie tn ia 1948 ro ku po w ysłuchaniu re fe ra tó w t„ w to w W ła d y s ła w a G o m u łk i-W ie s ła w a i Józefa C y ra n k ie w ic z a jednom yślnie u c h w a liły następującą
re z o lu c ję w s p ra w ie o b c h o d u 1 M a ja : '
H D o ś w ia d c z e n ia p rz e s z ło trz e c h la t, ja k ie m in ę ły od w y z w o le n ia P o ls k i z ja rz m a h itle ro w s k ie g o , do- 1 w io d ły p o n a d w s z e lk ą w ą tp liw o ś ć , że n ie p o d le g ło ś ć , b e z p ie c z e ń s tw o , d o b ro b y t i ro z w o j R z e c z y p o s p o lite j z a le żą p rz e d e w s z y s tk im od s iły i z w a rto ś c i ru c h u ro b o tn ic z e g o . P o d s ta w o w y m o rę ż e m k la s y ro b o tn ic z e j P o ls k i w w a lc e o u trw a le n ie N ie p o d le g ło ś c i i z d o b y c z y d e m o k ra c ji lu d o w e j b y ł p rz e z c a ły o k re s je d n o lity fr o n t o b u p a r t ii ro b o tn ic z y c h . J e d n o lity f r o n t w z m o c n ił k la s ę ro b o tn ic z ą w P olsce, u c z y n ił ją m o to re m d o k o n a n y c h p rz e m ia n w e w n ę trz n y c h , w y s u w a ją c ją na c z o ło n a ro d u . D z ię k i n ie m u u c h ro n io n a o s t a ł a P o ls k a p rz e d ró ż n y m i w s trz ą s a m i p o lity c z n y m ! i g o s p o d a rc z y m i i u trw a lo n e z o s ta ły p o d s ta w y u s tro jo w e P o ls k i L u d o w e j. P r a k ty k a je d n o lito L o n to w a d o p ro w a d z iła do d a le k o p o s u n ię te g o z b li
że n ia obu o d ła m ó w p o ls k ie g o ru c h u ro b o tn ic z e g o na p ła s z c z y ź n ie p o lity c z n e j, id e o lo g ic z n e , i
c v in e i W w y n ik u tego ro z w o ju ru c h r o b o tn ic z y P o ls k i w k ra c z a o b e c n ie w n o w y e ta p sw e, d z ia ła ln o ś c i, e ta p p rz y g o to w a n ia je d n o ś c i o rg a n ic z n e j, w io d ą c y p o p rz e z c o ra z b a rd z ie j z a c ie ś n ia ją c ą się i w s z e c h s tro n n ą w s p ó łp ra c ę do p e łn e g o z je d n o c z e n ia w szeregach w s p ó ln e j p a r t ii k la s y ro b o tn ic z e ,. T e n n a tu r a ln y p ro c e s je d n o c z e n ia się k la s y ro b o tn ic z e j w je d n ą p a r tię ,e st ró w n o c z e ś n ie z w y c ię s k ą b itw ą w m ię d z y n a ro d o w e j w a lc e o jed no ść ru c h u ro b o tn ic z e g o na fu n d a m e n c ie id e o lo g u m a r k s i s t o ^ e j J c z y n n y m w k ła d e m w je d n o c z e n ie się s ił p o k o ju i p o s tę p u w c a ły m s w ie c ie w o b lic z u o fe n s y w y p o d ż e g a c z y w o je n n y c h , r e a k c ji i p ra w ic y s o c ja ld e m o k ra ty c z n e ,.
A W ciągu o s ta tn ie g o r o k u n a s tą p iła d alsza k o n s o lid a c ja s p o łe c z e ń s tw a p o ls k ie g o na p la « o ™ i'
^ z a c ji h a se ł M a n ife s tu P K W N . O s ią g n ię c ia p o ls k ie , g o s p o d a rk i p la n o w e ,, w oparem o c o « w s p ó łd z ia ła n ie g o sp o d a rcze ze Z w ią z k ie m R a d z ie c k im , k r a ja m i d e m o k r a c i lu d o w e ,, « n ie n ie s u w e re n n o ś c i i c o ra z szybsze te m p o o d b u d o w y k ra ,u o ra z s to p n io w e Po d n ° ^ ; % ^ i c z e j z ła - n aiszerszY ch mas Z d e c y d o w a n y m w y s iłk ie m rz ą d u i s p o łe c z e ń s tw a , a z w ła s z c z a k la s y r o b o tn ), n a js z e rs z y c h mas. ¿ d e c y a o w a n y n y z a ro d k u z a k u s y s p e k u la c ji. M a s y p ra c u ją c e w y k o - n ia n y z o s ta ł o p o r re a k c i i s p a ra liż o w a n e z u s i y / n ■ n d b u d o w v k r a u n . ł y z n a d w y ż k ą za da nia, ¡a k ia p o s ta w i! im p la n o d b u d o w y g o sp od arcze,. ^ f ~ 2 a . M o - i p a ln a ra a liz a c ja P la n u T rz y le tn ie g o w y m a g a je d n a k Jeszcze w y tę ż o n e , p ra c y c ą le g ° ^
g , one b y ć c a łk o w ic ie „ « e c z y w is t n io n c t y lk o p o p rz e z w z m o z e m e p r o d u k c p o l n e , “J ™ ” " M d lu i z a p e w n ie n ie s p ra w ie d liw s z e g o ro z d z ia łu d o c h o d u s p o łe czn e g o , .m e ja ty w ę ka ż d e g o p
w s z y s tk ic h s z c ze b la ch a p a ra tu p a ń s tw o w e g o i gospo arcze go .
A O fe n s y w a r e a k c ji m ię d z y n a ro d o w e j p o d w o d z ą k a p ita liz m u a m e ry k a ń s k ie g o p r z e c i w J £ ^ o w y m
« i r a d y k a ln y m ru c h o m s p o łe c z n y m ca łe g o ś w ia ta w z m o g ła się o s ta tn io . D o k t r ^ a J U Pr ia . M a rs h a lla s ta ły się n a rz ę d z ie m p o lity c z n e g o i g o sp o d a rcze g o u ja rz m ie n ia w o ln y c h lu d ó w p
e re a li- szersze
i
1 j
u
*■>
v.?
¡ fa s z y s to w s k ic h s i, . .
= n s a s « = s r
Mfojennej — w s z y s tk o to z m ie rz a do w y d a rc ia lu d o m E u r o n / A p r0 W ° kaC,e 1 s ze rze n ie h is te rii w a łc z o n y c h d z ię k i z w y c ię s tw o m nad fa szyzm e m i do p o d ł a ź 0 ’ ^ n a r° d ° W ych 1 sPo łecznych , w y -
R ó w n o c z e ś n ie je d n a k n a s tę p u je k o n s o lid a c ja Ws z v s tk i h -r • e z p i®c z e n s tw a m ię d z y n a ro d o w e g o , z g ru p o w a n y w o k ó ł Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o i p a ń s tw d e m o k r ^ T ^ 1 Post(? P °w ych. O b óz p o k o ju , p o lity k ą o b ro n y p o k o ju z d o b y w a sobie co ra z w ię k s z a ■ r U ° W. V ’ , ro s n ie w S1ty i z d e c y d o w a n ą k ra jó w . L u d C z e c h o s ło w a c ji o d p a rł z w y c ię s k o a ta k w l ^ ™ SZer° k lc h m asach lu d o w y c h w s z y s tk ic h w ą. W C h in a c h i G re c ji ro z w ija s i ę p Ó I y Z e 1 T Y “ « f “ 1« » ? * re a k c p ™ d e m o k ra c ję lu d o - im p e ria lis ty c z n e j. W e W ło s z e c h m asv lu d o ł
,u d o w ych
Pr z e c iw k o fa s z y z m o w i i in te r w e n c ji go, o p a rte g o na je d n o lH y m f r o n c T e s o c ^ i J T Z ^ P° d W° dzą F r0 n tu D e m o k ra ty c z n e - m im o o c z y w is te j z d ra d y P ^ a w T c o w y c h ^ z v l 7 d ‘ R óW ° ieŹ WC F ra n c p 1 - - n y c h k ra ja c h , o swe p ra w a . W k ra ja c h d T m o k i d i [ X ' T ’ ^ 1 U ( W t0CZ£* d a Ie i za^ t ą w a lk ę d o k o n y w a c a łk o w ite z jld n o c z e n l ru c h u r o b T * ’ ’ Z T ' * W B u l* a r ii S k o n a ło lu bp rz e c iw a w a n tu rn ic z e j p o lity c e p o d ż e g a c z y Z t t y ć h ° P"
4 pa: “ ;wamp t i r ; odowci
m
wobec d° ni° s,ydi ~ dadrz e re g ó w mas p ra c u ją c y c h i w z m o ż e n ie ic h a k ty w m o ś d “ <iow ycl’ m ' k l z u ' c jeszcze w ię k s z e z w a rc ie
p ra c y . W e w s z y s tk ic h k ' Óra '“ S3 ™ 1« w ie lo m ilio n o w e m asy lu d z i
jo w e p o d p rz e w o d e m PPS 1 PP R i Z w 7 a w n d 1* j - r v t / n y t l p o w o ła ć n a le ż y k o m ite ty l-m a - ty c z n y c h . Z a w o d o w y c h , z u d z .a le m p rz e d s ta w ic ie li in n y c h p a r t ii d e m o k ra -
d a ' S" <0 ■ * — * * - n i c m ie d z y d w o m a o d ia -
P o c h o d y t- m a jo w e obu ro b o tn ic z y c h p a r tii,
ja k o jed ne go z k a m ie n i w ę g ie ln y c h d e m o k ra c ji U d ™ “ S' ę SO|USZU ro b o tn ic z o -c h ło p s k ie g o ,
jed en w s p ó ln y c ii, S t a ż ^ Z « - “p i J s c T L u d o w * " '“ ' ” “ Zb'' Żenie " aSze|' m lo d 2 ie ż y , k t ó r ą o ż y w ia
t m aja, Polska P a r t i i T p o d d “ R o b o i’"* '' ''" " , P° lskie do “ "» c z y s te g o o bch o d u i o Ś w ię ta M a jo w e g o o d b ę d z ie się pod h a s ta m f z g od nie, że o b c h ó d te g o ro c z n e -
D „ w a 'k l o u trw a le n ie pokoju, „ suw erenne p ra w a narodów , o postęp, „ d em o krację, w podżegaczom w ojennym , reak cji m ięd zyn aro d o w ej 1 Im p e ria lizm o w i!
ręcz z próbam i odbudow y agresyw nych N iem iec!
mas i sv>cjalizmuT Plan° Wą 1 vvsPo lza w o d m c tw o p racy do odbudow y gospodarczej P olski, dobrobytu
żyje solidarność mas ludow ych w alczących o wolność!
N iech żyje pokojow a w spó!praca n arodów Z w ię z k n R ad zie ck ie g o i k ra jó w d em o kracji In d o w ej.
N m h zyjc je d n o lity iro n ,, w io d ą cy do jedności organicznej po,„kiego ruchn r o b .k d c z .g o , CCh żyje w o ln a . n iepodległa, d em okratyczn a i ludow a Polska!
N iech żyje Socjalizm !
J 6 z e ł C y r a n k i e w i c z
N a d ro d ze do jedności o rg a n ic z n e j*)
M ija tr z y la ta od z a k o ń c z e n ia w o jn y , k t ó r a w t y lu k ra ja c h E u ro p y p o z o s ta w iła zg liszcza , g ru z y , n ę dzę i ru in ę g o sp o d a rczą . T e tr z y la ta są już d o s ta te c z n y m o k re s e m czasu, b y p o ró w n a ć w y n ik i d w ó c h ró ż n y c h d ró g o d b u d o w y w d w ó c h ró ż n y c h czę ścia ch E u ro p y .
D w ie d ro gi odbudow y
W k r a ja c h E u ro p y ś ro d k o w o -w s c h o d n ie j o b a le n ie t y r a n ii h itle r o w s k ie j z b ie g ło się z g łę b o k im p rz e w r o te m s p o łe c z n y m i p o lity c z n y m , k t ó r y z r o d z ił u s tro je d e m o k ra c ji lu d o w e j i u t o r o w a ł d ro g ę do g o s p o d a r
k i p la n o w e j. Id ą c k u s o c ja liz m o w i k r a je d e m o k ra c ji lu d o w e j p o t r a f iły z m o b iliz o w a ć w s z y s tk ie tw ó rc z e s iły sp ołeczn e, b y , p o k o n u ją c n ie s ły c h a n e tru d n o ś c i, o w ła s n y c h n ie m a l s iła c h p o d ją ć d z ie ło o d b u d o w y . J e d y n ą w ła ś c iw ie p o m o c ą z z e w n ą trz , na ja k ą k ra je te m o g ły lic z y ć , b y ła b ra te r s k a p o m o c Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o . O w o c e tr z y le tn ic h w y s iłk ó w d e m o k ra c ji lu d o w e j w id o c z n e są d la ka ż d e g o n ie u p rz e d z o n e - go o b s e rw a to ra .
In a c z e j p o to c z y ły się lo s y k r a jó w E u ro p y za cho d n ie j. T a m n a c is k k a p ita liz m u a m e ry k a ń s k ie g o z d ła w i ł w z a ro d k u r e w o lu c y jn y o d ru c h m as lu d o w y c h p o w y z w o le n iu . J e d e n po d ru g im k ra je E u ro p y za c h o d n ie j p rz e c h o d z iły e w o lu c je k u rz ą d o m p ra w ic y . E le m e n ty szczerze p o s tę p o w e o d e p c h n ię te z o s ta ły od w p ły w u na los s w y c h k r a jó w . K r a je te z n a la z ły się w o rb ic ie in te r e s ó w a m e ry k a ń s k ie g o k a p it a li
zm u. P ro ce s o d b u d o w y g o sp o d a rc z e j z o s ta ł n a ty c h m ia s t z a h a m o w a n y . Z a m ia s t p la n o w o ś c i c z y n n ik ie m d e c y d u ją c y m s ta ł się in te re s in te r w e n c ji k a p ita lis ty cznej S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h .
Z r u ty n ą d o ś w ia d c z o n e g o w y z y s k iw a c z a k a p ita ł a m e ry k a ń s k i w y k o r z y s ta ł c ię ż k ą s y tu a c ję g o s p o d a r
czą k r a jó w E u ro p y z a c h o d n ie j. Sam ą t y lk o o b ie tn ic ą p o m o c y w y m ó g ł k a p itu la c ję g o sp o d a rc z ą i p o lity c z n ą s w o ic h k lie n tó w . P la n M a rs h a lla n ie z o s ta ł do tą d z re a liz o w a n y , a le od d a w n a rz ą d y p a ń s tw za
c h o d n io -e u ro p e js k ic h c h o d z ą p o s łu s z n ie w k ie ra c ie p o lit y k i a m e ry k a ń s k ie j, g o to w e w y k o n a ć ka ż d e p o le c e n ie , n a w e t ta k sa m o bó jcze ja k u d z ia ł w o d b u d o w ie p o tę ż n y c h i n ie b e z p ie c z n y c h N ie m ie c . R o b i ło n a w e t te ra z F ra n c ja , p o p ie ra ją to fra n c u s c y s o c ja li
ści, te o re ty c z n ie u z a s a d n ia B lu m .
K a p ita liz m a m e ry k a ń s k i, z a trw o ż o n y w id m e m p rz e m ia n s p o łe c z n y c h w E u ro p ie , z b u d o w a ł sobie re a k c y jn e p rz e d m u rz e n a z a ch o d zie . N ig d y b y je d n a k n ie z d o ła ł te go d o k o n a ć , g d y b y n ie p o m o c za
c h o d n io -e u ro p e js k ie g o s o c ja liz m u . Z a ś le p ie n i n ie n a w iś c ią do Z w ią z k u R a d z ie c k ie g o , w y r o ś li z tr a d y c ji re w iz jo n iz m u i re fo rm iz m u , o b c y c a łk o w ic ie d u c h o w i re w o lu c y jn e m u , z a ra ż e n i d ro b n o m ie s z c z a ń s k im o p o rtu n iz m e m , r e a k c y jn i p rz y w ó d c y s o c ja liz m u za
c h o d n io -e u ro p e js k ie g o z e r w a li je d n o ść k la s y r o b o t
n ic z e j, w y k u t ą w czasie w o jn y i o k u p a c ji, i o d d a li się « na u s łu g i m ię d z y n a ro d o w e j re a k c ji, ro z b ra ja ją c k la -
) Przemówienie wygłoszone na posiedzeniu Rady Stołecznej PPS w dniu 17 marca 1948 r
sę ro b o tn ic z ą i n iszczą c o p ó r s p o łe c z e ń s tw a p rz e c iw k o in t e r w e n c ji o bcego k a p ita liz m u . W te j s w o je j o b łę d n e j ro b o c ie ze szli n ie t y lk o na s z la k p o lit y k i ja w n ie w ro g ie j in te re s o m p o s tę p u i d e m o k ra c ji, a le — ja k p ra w ic a s o c ja liz m u fra n c u s k ie g o — w y s tą p ili o tw a r c ie p rz e c iw k o in te re s o m n a ro d o w y m sw ego k ra ju , p o p ie ra ją c p o lity k ę n ie m ie c k ą S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h .
P a m ię ta m y w s z y s c y ó w p o w ie w n a d z ie i, ja k i p rz e s z e d ł p rz e z E u ro p ę , g dy w y b o r c y b ry ty js c y u s u n ę li C h u rc h illa , w y n o s z ą c do w ła d z y P a rtię P ra c y . T a k s iln e b y ło echo re w o lu c ji lu d o w e j na w s c h o d z ie E u ro p y , że p o ru s z y ło n a w e t im p e riu m b r y ty js k ie . A le s o c ja liś c i b r y ty js c y z a p rz e p a ś c ili m a n d a t lu d u b r y ty js k ie g o . W p lą t a li s w ó j k r a j w g o s p o d a rc z ą z a le ż n ość od A m e r y k i i s ta li się w k o n s e k w e n c ji w a s a le m p o lity c z n y m W a s z y n g to n u . Z ic h to w ła ś n ie in ic ja t y w y o d b y w a się w A n g lii k o n fe re n c ja p a r t ii s o c ja li
s ty c z n y c h , n a k tó r e j P a rtia P ra c y p ra g n ie o s ta te c z n ie p rz e o b ra z ić re s z tę z a c h o d n io -e u ro p e js k ie g o r u ch u s o c ja lis ty c z n e g o w fo rp o c z tę a m e ry k a ń s k ie j o fe n s y w y , s k ie ro w a n e j w ła ś n ie p rz e c iw k o s o c ja li
z m o w i i p o s tę p o w i sp ołeczn em u .
N ie w s z y s te k je d n a k s o c ja liz m z a c h o d n io -e u ro p e j
s k i z e sze d ł n a m a n o w c e p o lit y k i a n ty s o c ja lis ty c z n e j.
W ło s k a P a rtia S o c ja lis ty c z n a w je d n o lity m fro n c ie z k o m u n is ta m i o d p ie ra n a ta rc ie r e a k c ji ro d z im e j i za g ra n ic z n e j, s p o so b ią c się do d e c y d u ją c e j r o z g r y w k i w y b o rc z e j. L e w ic a s o c ja liz m u fra n c u s k ie g o , z o rg a n iz o w a n a w g ru p ie „ B a ta ille S o c ia lis te “ , le w ic a — s z c z u p ła z re s z tą — w P a r t ii P ra c y , s k u p io n a w o k ó ł p o s ła Z ilia c u s a , p o z o s ta ją n a p o s te ru n k u w a lk i o so
c ja liz m . T o c z ą tę w a lk ę n ie t y lk o p rz e c iw k o p rz e m o ż n e m u w ro g o w i, a le p rz e c iw k o z a ra z ie o p o r tu n i
zm u w e w ła s n y c h szeregach. R u c h s o c ja lis ty c z n y za
c h o d u w w ię k s z o ś c i .swej u g rz ą z ł n a b e z d ro ż a c h
„ t r z e c ie j s iły " .
P o d z ia ł w obozie s o c ja lis ty c z n y m
N a le ż a ło b y w o b e c te go za da ć so bie p y ta n ie , c z y is tn ie je je d n o ść w o b o z ie s o c ja lis ty c z n y m ? C zy w ogó le is tn ie je ja k iś je d e n obóz s o c ja lis ty c z n y ? A l bo c z y w ogó le n ie k tó r e p a r tie , k tó r e m ie n ią się so
c ja lis ty c z n y m i, m og ą b y ć za ta k ie z p u n k tu * w id z e n ia p o d s ta w o w y c h k r y t e r ió w m a rk s is to w s k ic h u w a ż a n e ?
O tó ż s tw ie r d z ić trz e b a , że w obozie socjalistycz
nym w skali m ięd zyn aro d ow ej istnieje głęboki i co
raz głębszy p o d ział na le w ic ę i p ra w ic ę. P o d z ia ł ten s ta je się w to k u o s ta tn ic h m ie s ię c y w n ie k tó r y c h ja s k ra w y c h w y p a d k a c h ju ż n ie t y lk o p o d z ia łe m , ale w p r o s t p rz e p a ś c ią . M ó w iła o ty m p ro c e s ie z a o s trz a ją ce g o się p o d z ia łu u c h w a ła p a ź d z ie rn ik o w a C K W PPS:
„ W w ie lu k ra ja c h p o lit y c y p ra w ic o w o -s o c ja .- lis ty c z n i k a p itu lu ją w o b e c o fe n s y w y d o la ro w e j i w te n sposób o b ie k ty w n ie p rz e c h o d z ą na p o z y c je o b ro n y in te r e s ó w a m e ry k a ń s k ie g o im p e r ia liz m u .“
O tó ż s tw ie r d z ić trz e b a , że od te g o czasu p o d z ia ł
p o m ię d z y le w ic ą a p ra w ic ą p o g łę b ił się jeszcze b a r d z ie j w m ia rę c o ra z b a rd z ie j z d e c y d o w a n e g o p rz e c h o d z e n ia p ra w ic y tz w , s o c ja lis ty c z n e j n a p o z y c je s o ju s z n ik a i z a u s z n ik a a m e ry k a ń s k ie g o im p e r ia li
zm u.
B ezdroża p ra w ic y
N ie c h się n ik o m u n ie w y d a je , że d la p ra w ic y so
c ja lis ty c z n e j je st to d ro g a n o w a . S tw ie rd z a m y , że je s t to , n ie s te ty , s tr u k tu r a ln e n ie b e z p ie c z e ń s tw o , sta le w y s tę p u ją c e w re fo rm is ty c z n e j p ra w ic y . W id z i
m y dziś, w n o w y c h , z m ie n io n y c h w a ru n k a c h , po p r o stu p o w ta rz a n ie się w s z y s tk ic h p o p e łn io n y c h już w p o p rz e d n im , m ię d z y w o je n n y m o k re s ie b łę d ó w p r a w ic y s o c ja lis ty c z n e j,
C zy w ta k im ra z ie są to t y lk o b łę d y ? P rz e c ie ż b łą d raz, na s k u te k n ie d o s ta te c z n e g o ro z e z n a n ia s y tu a c ji, p o p e łn io n y ta k ż e u c z y , a b y tego b łę d u n ie p o w ta rz a ć . P rz e c ie ż je s t p rz y s ło w ie , że ja k się k to ś ra z sp arzy, to p o te m n a w e t na zim n e d m ucha. T y m czasem n ie m ożna te go p o w ie d z ie ć o p ra w ic y s o c ja lis ty c z n e j. Z asa dn icze b łę d y re fo rm is ty c z n e n a b ie ra ją dziś na n o w o zn a m ie n n e j a k tu a ln o ś c i, P o ls k a le w ic a s o c ja lis ty c z n a o c e n ia ła te b łę d y już w r o k u 1934. T a ocena, w y n ik a ją c a z re w o lu c y jn e j u c z c iw e j s o c ja lis ty c z n e j a n a liz y p rz y c z y n k lę s k i ru c h u r o b o t n icze g o w o k re s ie m ię d z y w o je n n y m , m a s w o je n ie p rz e m ija ją c e zn acze nie. W ię c e j n a w e t. W o b lic z u s tw ie rd z o n e j c y k lic z n o ś c i b łę d ó w p r a w ic y s o c ja li
s ty c z n e j je s t d o s k o n a łą k o n fro n ta c ją p o d o b ie ń s tw a w z g lę d n ie id e n ty c z n o ś c i p o s ta w y p ra w ic y s o c ja li
s ty c z n e j w ró ż n y c h o k re s a c h , c z y li p o z w a la n am z c a łą rz e c z o w o ś c ią s tw ie rd z ić , że n ie c h o d z i tu t y l k o o b łę d y a n i o n a iw n o ś ć n o w o ro d k ó w p o lit y c z n y c h , ale że w ty c h t a k z w a n y c h b łę d a c h je s t m e to da, je s t p o s ta w a , je s t k o n s e k w e n c ja , je s t n ie u le c z a l- ność.
Z tego n a s u w a się ja s n y w n io s e k . D la te g o zajm ę to w a rz y s z o m n ie c o czasu z a c y to w a n ie m te j a n a liz y , d o k o n a n e j w r. 1934, a w ię c p rz e d 14 la ty , p rz e d t y m i w s z y s tk im i w y d a rz e n ia m i, k tó r e w c a łe j ro z c ią g ło ś c i s tw ie r d z iły ó w czesne b łę d y p ra w ic y i słu sz
ność le w ic o w e j a n a liz y .
S łuszna a n a liz a le w ic y
„ P ło m ie n ie " z r. 1934, w y d a w n ic tw o p o ls k ie j le w ic y s o c ja lis ty c z n e j, ta k p is z ą o p ra w ic y s o c ja lis ty czn e j:
„ “W o b lic z u k r y z y s u k a p ita lis ty c z n e j gospo
d a r k i w y k a z a ł ru c h s o c ja lis ty c z n y c a łk o w it ą b e zra d n o ś ć . N ie m n ie j b e z ra d n e o k a z a ły się p a r tie s o c ja lis ty c z n e w o b e c faszyzm u.
_ P o b ie żn a n a w e t ocena s y tu a c ji ru c h u r o b o t
n icze go w y s ta rc z y , a b y s tw ie rd z ić c a łk o w ite b a n k ru c tw o re fo rm iz m u . K lę s k a n ie m ie c k a , sp o w o d o w a n a w z n a czn e j części c a ło k s z ta łte m p ię tn a s to le tn ie j p o lit y k i re fo rm iz m u , b y ła m o r a l
n y m ciose m d la ca łe g o p ro le ta ria tu , b e z p o ś re d n io zaś u d e rz y ła w s o c ja liz m a u s tria c k i. K lę s k a w y b o rc z a a n g ie ls k ie j p a r t ii p ra c y s p rz e d d w ó c h la t (1932) b y ła w y m o w n y m d o w o d e m z g u b n y c h s k u tk ó w s p ra w o w a n ia w ła d z y p rz e z ru c h r o b o t
n ic z y w ra m a c h p a ń s tw a k a p ita lis ty c z n e g o . C a l- o w ite b a n k ru c tw o p o lit y k i „ C e n t r o le w u " w y
k a z a ło z łu d n o ś ć n a d z ie i na „ p o k o jo w ą " lik w id a cję d y k ta t u r y .
Z d a w a ło b y się, że n a tu ra ln ą k o n s e k w e n c ją z a ła m a n ia się re fo rm iz m u b ę d z ie c a łk o w it a r e w iz ja d o ty c h c z a s o w e j te o r ii i p r a k t y k i ru c h u s o c ja lis ty c z n e g o . N ie s te ty , z a ró w n o p o lit y k a p o s z cze g ó ln ych p a r t ii ja k i M ię d z y n a ro d ó w k i S o
c ja lis ty c z n e j w y k a z u ją , że w k ie r o w n ic z y c h sfe
ra c h ru c h u s o c ja lis ty c z n e g o n ic się n ie z m ie n iło . H is to r ia s o c ja l-d e m o k ra c ji od w o jn y ś w ia to w e j — to h is to ria n ie u s ta n n e g o p a k to w a n ia , n ie u s ta n n e g o s z u k a n ia k o n ta k tu z b u rż u a z ją , n ie - ustan ne g o p rz e c h o d z e n ia od k o a lic ji do k o a lic ji.
W k o n s e k w e n c ji ta k ie g o n a s ta w ie n ia w o b e c b u rż u a z ji p a r tie s o c ja lis ty c z n e p ró b o w a ły b r o n ić d e m o k ra c ji p rz e d fa szyzm e m ró w n ie ż p rz y p o m o c y rz ą d ó w k o a lic y jn y c h (tz w . p o lity k a z ła n ie m ie c k ie j s o c ja l-d e m o k ra - cji). P o lit y k a ta d o p ro w a d z iła w N ie m c z e c h do d y k t a t u r y h itle ro w s k ie j, w P o lsce u to r o w a ła d ro g ę sanacji.
R e w o lu c y jn a w a lk a o s o c ja liz m staje się b e z p o ś re d n ią k o n ie c z n o ś c ią ru c h u ro b o tn ic z e g o ."
Ze z ro z u m ie n ia te j b e z p o ś re d n ie j k o n ie c z n o ś c i w y ró s ł w c a ły m szeregu k r a jó w p od czas w o jn y i po w o jn ie r e w o lu c y jn y , je d n o lity fr o n t k la s y r o b o tn i
czej, A le ró w n o c z e ś n ie na tle n ie z ro z u m ie n ia s w o ic h p o p rz e d n ic h b łę d ó w , na tle k o n s e k w e n tn e j p o s ta w y p ra w ic y s o c ja lis ty c z n e j p o g łę b iła się i m u s ia ła się p o g łę b ią p rz e p a ś ć p o m ię d z y le w ic o w ą , je d n o - lito f r o n to w ą m y ś lą s o c ja lis ty c z n ą a s o c ja lis ty c z n ą p ra w ic ą .
T o k r ó t k ie s fo rm u ło w a n ie z p a ź d z ie rn ik o w y c h u c h w a ł C K W o p rz e c h o d z e n iu p o lit y k ó w p ra w ic o - w o -s o c ja lis ty c z n y c h na p o z y c je o b ro n y in te re s ó w a m e ry k a ń s k ie g o im p e ria liz m u je s t p rz e c ie ż na tle tego, co c z y ta łe m p rz e d c h w ilą z a n a liz y le w ic y so
c ja lis ty c z n e j z 1934 r „ n ic z y m in n y m , ja k t y lk o s tw ie r d zeniem , że p ra w ic a s o c ja lis ty c z n a n ie chce się s w o je j p o s ta w y w y z b y ć , że w ty m , co m y p rz e d te m u w a ż a liś m y za b łę d y , k r y je się s tr u k tu r a ln a , o rg a n ic z n a , s ta rc z a c h o ro b a p ra w ic o w o ś c i, w y n ik a ją c a z z a k a ż e n ia d ro b n o m ie s z c z a ń s k ą n ie m o c ą części o bo zu so
c ja lis ty c z n e g o .
J e s t b o w ie m jeszcze d o d a tk o w o rz e c z ą n ie z m ie r
n ie c h a ra k te ry s ty c z n ą , w ja k i sposób b u rż u a z ja p o d rz u c iła p o rz u c o n y p rz e z sieb ie d e m o lib e ra liz m do z a b a w y p ra w ic o w y m s o c ja l-d e m o k ra to m .
D e m o k ra c ja fo rm a ln a , p a rla m e n ta rn a , b ędąca w y n ik ie m w o ln o ś c io w y c h , w s w o im czasie p o s tę p o w y c h dążeń m ie s z c z a ń s tw a , s ta ła się n a rz ę d z ie m k la s o w e go p a n o w a n ia b u rż u a z ji.
R e fo rm iś c i w ie r z y li w tr w a ło ś ć ty c h fo rm . J a k p o k a z a ło d o ś w ia d c z e n ie , b u rż u a z ja t a k . d łu g o to le r o w a ła i to le ru je d e m o k ra c ję p a rla m e n ta rn ą , ja k d łu go to n ie g o d zi w je j in te re s y . T o w ie m y , c io s y fa szyzm u u c z y ły o ty m k la s ę ro b o tn ic z ą .
W y n ik i n a u k i p o w in n y b y ć je d n o z n a c z n e d la c a łe j k la s y ro b o tn ic z e j, ale n ie ś m ie rte ln i r e fo rm iś c i o d d a ją tu b u rż u a z ji d o d a tk o w ą u s łu gę . O to b u rż u a z ja p o rz u c a fo rm y d e m o -lib e ra ln e , u ż y w a in n y c h , k o n ie c z n y c h do w a lk i z ru c h e m ro b o tn ic z y m . A część ru c h u ro b o tn ic z e g o , ta k ja k p rz e d te m s p a ra liż o w a na b y ła w o b e c u s tro ju k a p ita lis ty c z n e g o z łu d z e n ia m i re lo rm is ty c z n y m i, ta k te ra z d a le j o g ry z a tę p o rz u -
4
co ną p rz e z b u rż u a z ję k o ś ć d e m o -lih e ra liz m u i w d a l
sz y m c ią g u n ie je s t z d o ln a d o w a lk i re w o lu c y jn e j.
W ię c e j n a w e t. W o b o z ie „ tr z e c ie j s iły ” t w o r z y a r
m ię p o m o c n ic z ą im p e r ia liz m u a m e ry k a ń s k ie g o i w s z y s tk ic h a n ty w o ln o ś c io w y c h p e rs p e k ty w , ja k ie n ie s ie te n im p e r ia liz m i je g o e u ro p e js k i s o ju s z n ik —•
N ie m c y .
N asza re z o lu c ja p a ź d z ie rn ik o w a , m ó w ią c a o m ię d z y n a ro d o w y m ru c h u s o c ja lis ty c z n y m , t a k fo rm u ło w a ła za d a n ia P o ls k ie j P a r t ii S o c ja lis ty c z n e j:
„ T y m m o c n ie j dziś a k c e n to w a ć m u s im y n a sze słuszne d o ty c h c z a s o w e has^o w s p ó ln e g o fr o n tu s o c ja lis tó w i k o m u n is tó w w s k a la c h na ro d o w y c h i w s k a li m ię d z y n a ro d o w e j.
PPS, k tó r a w s tw o rz e n iu Ś w ia to w e j F e d e ra c ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h w id z ia ła e ta p na d ro d z e do k o n s o lid a c ji ru c h u ro b o tn ic z e g o , p o zo sta je w ie r n a u c h w a ło m s w y c h w ła d z n a c z e l
n y c h w s p ra w ie w a lk i o re a liz a c ję M ię d z y n a ro d ó w k i J e d n o ś c i R o b o tn ic z e j, s k u p ia ją c e j z a ró w no s o c ja lis tó w ja k i k o m u n is tó w .”
W a lk a z p ra w ic ą s o c ja lis ty c z n ą
T a k ie b y ły słuszne w y ty c z n e naszej p o lit y k i, z k t ó r y c h dziś, na tle ro z g ry w a ją c y c h się na te re n ie m ię d z y n a ro d o w y m w y d a rz e ń , jasn o w y n ik a , że je ż e li m a m y rz u c a ć h a s ło w s p ó ln e g o fr o n tu s o c ja lis tó w i k o m u n is tó w , a le jed n o c z e ś n ie trz y m a ć się zie m i, to ty m m o c n ie j m u s im y w a lc z y ć z p ra w ic ą s o c ja lis ty c z n ą , k tó r a n ie t y lk o te g o fr o n tu n ie chce, a le k tó ra dziś ju ż z ty m fro n te m w a łc z y . I ró w n ie jasno, ja k
"w s tw o rz e n iu Ś w ia to w e j F e d e ra c ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h w id z ie liś m y e ta p na d ro d z e do k o n s o lid a c ji ru c h u ro b o tn ic z e g o , ta k sam o w ro z b ic iu F e d e ra c ji p rz e z p ra w ic ę w id z im y d a ls z y k r o k na d ro d z e z d ra d y in te r e s ó w ś w ia to w e g o p r o le ta r ia tu i o bo zu p o k o ju p rz e z p ra w ic ę i w id z im y k o n ie c z n o ś ć ty m o s trz e js z e j w a lk i z p ra w ic ą s o c ja lis ty c z n ą , k tó r a p rz e s z ła ju ż c a łk o w ic ie n a p o z y c je w ro g a .
R o la b o w ie m p ra w ic y s o c ja lis ty c z n e j n ie o g ra n i
cza się t y lk o do o d p o w ie d z ia ln o ś c i za s to s u n k i w e w n ą tr z rz ą d zo n e g o p rz e z sieb ie k ra ju , b o np. gen.
F ra n c o s tr a c ił s w o ic h p r o te k t o r ó w w H itle r z e i M u s- s o lin im , a le za to , że d o dziś d n ia H is z p a n ia je s t fa s z y s to w s k a . k to ś .o d p o w ia d a ! A G re c ja ? G re c ja , w k tó r e j c i sa m i o b u rz a ją c y się na r e w o lu c y jn ą w a l
k ę z o fe n s y w ą im p e ria liz m u , ro z e g ra n ą w C ze ch o s ło w a c ji, ci, k tó r z y u ż y w a ją tego ja k o p o d s ta w y do n a g o n k i na k r a je d e m o k ra c ji lu d o w e j i na Z w ią z e k R a d z ie c k i, n a c a ły obóz p o k o ju , c i sam i w ię ż ą t y siące łu d z i n a w y s p a c h o d o s o b n ie n ia bez sądu, bez ś le d z tw a , bez o b ro n y , c i sam i dziś r o z s trz e liw u ją d z ie s ią tk i p a tr io tó w , k tó r y c h je d y n y m g rze che m b y - ło to , że w a lc z y li z o k u p a n te m , w ię ż ą n a w e t d z ia ła b y p ra w ic y s o c ja lis ty c z n e j.
P rz e c ie ż k ilk a k r o t n ie na m ię d z y n a ro d o w e k o n fe re n c je s o c ja lis ty c z n e , k tó r y c h g łó w n y m o rg a n iz a to re m b y ła b r y t y js k a P a r tia P ra c y , n ie m o g li p rz y b y ć n a w e t p ra w ic o w i s o c ja liś c i g re c c y . N ie w y d a je nam s*ę, ż e b y to b y ło rz e c z ą ta k d a le ce n ie z a le ż n ą od ły c h , k tó r z y do te j G re c ji w y s y ła ją w o js k a . P rz e cież o d le g ło ś ć a n g ie ls k ie g o „ F o r e ig n O ffic e od rz ą - d zące j P a r tii P ra c y n ie je s t c h y b a d alsza od o d le g ło ści te go u rz ę d u od o p o z y c y jn y c h fo rm a ln ie k o n s e r
w a ty s tó w . P o w s ta je p y ta n ie , c z y P a rtia P ra c y jest w ty m w y p a d k u b e z s iln a , c z y te ż n ie chce u ż y ć w p ły w u s w o je g o m in is tr a s p ra w z a g ra n ic z n y c h na M in i
s te rs tw o S p ra w Z a g ra n ic z n y c h . J e d n o i drugie nie w y m a g a d a ls z y c h k o m e n ta rz y .
W n io s e k n a to m ia s t, k t ó r y w y c ią g a m y , je s t te n, że w o b o z ie s o c ja lis ty c z n y m n ie m a je d n o ś c i, że w a lk a o je d n o ść w o b o zie s o c ja lis ty c z n y m to c z y ć się m usi n a szczerze re w o lu c y jn y m g ru n c ie s o c ja lis ty c z n e j id e o lo g ii, że p o d s ta w o w y m w a ru n k ie m w a lk i o w ła ś c iw e o b lic z e te j je d n o ś c i m usi b y ć w a lk a z s o c ja li
s ty c z n ą p ra w ic ą o s o c ja lis ty c z n e m asy, o P a rtię , o z w y c ię s tw o p ra w d z iw e s o c ja lis ty c z n y c h , r e w o lu c y jn y c h za ło żeń .
W a lk a z p ra w ic ą s o c ja lis ty c z n ą w s k a li m ię d z y n a ro d o w e j p rz e b ie g a ró w n o le g le i łą c z y ć się m u s i ści
śle z w a lk ą z w p ły w a m i p ra w ic o w y m i w e w n ą trz k r a ju i w e w n ą tr z P a rtii.
H is to r ia zaś te j w a lk i z p ra w ic ą je s t ró w n o c z e ś n ie h is to r ią k s z ta łto w a n ia się o b lic z a id e o lo g ic z n e g o o be cn e j PPS, na gruncie dorobku ideologicznego przedw ojennej le w ic y socjalistycznej, na gruncie je d n o lito fro n to w ych doświadczeń p rzy budow ie pań
stw a ludow ego po w ojnie.
C y to w a łe m w s w o im re fe ra c ie n a K o n g re s ie d osyć d użo z d o ro b k u s o c ja lis ty c z n e j m y ś li le w ic o w e j, w s k a z u ją c , że ona je s t w ra z z d a ls z y m i d o ś w ia d c z e n ia m i p o ls k ie j k la s y ro b o tn ic z e j ź ró d łe m naszej id e o lo g ii, C y to w a łe m ta k ż e p o to , a b y ś m y u m ie li p a trz e ć n a p rz e s z ło ś ć k r y ty c z n ie , a b yśm y, m ó w ią c 0 tra d y c ja c h w a lk i PPS, r o z r ó ż n ia li d w a to r y i d w a ro d z a je tr a d y c ji. A b y ś m y n a w ią z y w a li d o słusznej tr a d y c ji, a b y ś m y o d rz u c a li n a g ru n c ie s o c ja lis ty c z n e j k r y t y k i z łe tra d y c je , a b y ś m y n ie z a g u b ili się w b a r
dzo p o ls k im p rz y z w y c z a je n iu b e z k ry ty c z n e g o id e a liz o w a n ia p rz e s z ło ś c i, a b y ś m y z je d n e j s tro n y w i
d z ie li ź ró d ła naszej o b e c n e j id e o lo g ic z n e j p o s ta w y , 1 z d ru g ie j — a b y ś m y w id z ie li ta k ż e ź ró d ła b łę d ó w i ź r ó d ła p ra w ic o w e j, p a ra liż u ją c e j P a rtię m e n ta l
ności.
T ra g ic z n y spadek
N ie n a le ż y b o w ie m za p o m in a ć , że ja k m ó w iłe m na K o n g re s ie :
„ W o k re s ie w o jn y , z w ła s z c z a w ła ta c h o s ta tn ic h , g ro z iło n ie w ą tp liw ie d u że j części o b o zu s o c ja lis ty c z n e g o w P o lsce u g rz ę ź n ię c ie p o n o w ne w e w s z y s tk ic h b łę d a c h r o k u 1918 z o g ro m n y m ty c h b łę d ó W p o w ię k s z e n ie m , w io d ą c y m w p r o s t do k a ta s tr o fy s p o łe c z n e j i n a ro d o w e j.
N a lo sa ch p ra w ic y s o c ja lis ty c z n e j z a c ią ż y ł tu p rz e d e w s z y s tk im , b o m u s ia ł za c ią ż y ć , tra g ic z n y s p a d e k p iłs u d c z y z n y — a n ty s o w ie c k o ś ć . U r o d z iły się w te d y k o n c e p c je k o a lic ji z p ra w ic ą s p o łe c z n ą aż p o ja w n y c h fa s z y s tó w w łą c z n ie .
G d y b y ta k o n c e p c ja z w y c ię ż y ła n a p a p ie rz e , p o z o s ta łb y r a d y k a ln y p ro g ra m re fo rm s p o łe c z n y c h . B o k tó ż b y o te r e fo r m y w a lc z y ł, k tó ż by je re a liz o w a ł, je ż e li s o ju s z n ik ie m na co d z ie ń m ia ła b y ć p ra w ic a s p o łe c z n a i p o d p o rz ą d k o w a n y jej a p a ra t w o js k o w y . W s z a k te n a p a ra t w o j
s k o w y , a w ię c a p a ra t s iły , p o d o b n ie ja k w roku 1918, b y ł o d d a n y p ra w ic y i re a k c ji, w gruncie rz e c z y b y ł je d n o z n a c z n y z p ra w ic ą i reakcją.
Je go k ie r o w n ic tw o b y ło p rz e c ie ż ś w ia d o m ie r e a k c y jn e i z d e c y d o w a n ie a n ty s o c ja lis ty c z n e . P a m ię ta m y k ie r o w n ic tw o Z W Z i A K z o k re s u o k u p a c ji. P rz y g o to w y w a ło się ono n ie ty le do w a l
k i z o k u p a n te m , ile do w a lk i o w ła d z ę p rz e c iw k o le w ic y . D o lik w id o w a n ia te j le w ic y ja k ż e często z a przęg an o s z a ry c h A K -o w c ó w , z w ie d z io n y c h p a tr io ty c z n ą fra z e o lo g ią k ie r o w n ic tw a . J a k w id z im y , b y ł w P olsce obóz, k t ó r y w y c ią g n ą ł w s z y s tk ie w n io s k i z d o ś w ia d c z e ń r o k u 1918. T y m obozem n ie b y ło je d n a k o fic ja ln e k ie r o w n ic tw o W R N , z a śle p io n e n ie n a w iś c ią do Z w ią z u R a d z ie c k ie g o . W y c ią g n ię to je w obozie p r a w ic y sp ołeczn ej. W n io s k i te w y c ią g a ła u d o s k o n a lo n a w sw o je j ta k ty c e p iłs u d c z y z n a , g o tu ją c a się do s p ę ta n ia ru c h u ro b o tn ic z e g o , do z d ła w ie n ia re w o lu c ji i do o d c ię c ia te j re w o lu c ji od p o m o c y i sojuszu ze Z w ią z k ie m R a d z ie c k im p r z y p o m o c y sw ej k o n c e p c ji d w ó c h w ro g ó w , k t ó r a p o te m , w p ra k ty c e , p rz e ro d z iła się w w a l
k ę z je d n y m w ro g ie m , za ja k ie g o u w a ż a n o w ła śnie Z w ią z e k R a d z ie c k i.
A w re s z c ie p rz e c ie ż w a lk a z fa szyzm e m m ia ła swe p rz e d łu ż e n ie na o d c in k u m ię d z y n a ro d o w y m , bo to c z y ła się w s k a li m ię d z y n a ro d o w e j.
K o g ó ż w ię c o w i o fic ja ln i p rz y w ó d c y części o b o zu s o c ja lis ty c z n e g o u w a ż a li za s w y c h s o ju s z n i
k ó w w w a lc e n a ro d o w o i s p o łe c z n ie w y z w o le ń cze j? Z a s o ju s z n ik ó w u w a ż a li k a p ita liz m a n g lo - a m e ry k a ń s k i.
C a ła te o ria i cała p r a k ty k a p o ls k ie j p ra w ic y s o c ja lis ty c z n e j, ta k ja k p r a k ty k a i te o r ia s z ta b ó w p o lity c z n y c h rz ą d u lo n d y ń s k ie g o i w o js k a , b y ła n a s ta w io n a w ro g o p rz e c iw k o Z w ią z k o w i R a d z ie c k ie m u . B y ło w ty m w s z y s tk o , t y lk o n ie b y ło n ic ż s o c ja liz m u . A d alsza d ro g a re n e g a tó w b y ła już co ra z szybsza, bo ci, co u m a rli d la s o c ja liz m u , b a rd z o s z y b k o ja d ą ."
S ką d że się w z ię ły te rz e c z y , czy one ta k ż e n ie m ają s w o je j p rz e s z ło ś c i i s w o je j tr a d y c ji? N ie w ą t p li
w ie m ają. T w o r z y ła tę tra d y c ję p iłs u d c z y z n a . K o n ty n u o w a li ją A r c is z e w s k i i in n i.
O d ro d z e n ie się PPS po w o jn ie n a s tą p iło na n o w y c h , re w o lu c y jn y c h zasadach, na g ru n c ie je d n o lit e go fro n tu .
W o d ro d z o n e j PPS p rz e z c a ły czas p o g łę b ia ł się i u m a s o w ia ł p ro ce s o d c in a n ia od e le m e n tó w p iłs u d - c z y z n y , od re fo rm iz m u , od d ro b n o m ie s z c z a ń s tw a . I te n p ro c e s to c z y ł się p o p rz e z t r z y le t n i o k re s i za
m k n ię ty z o s ta ł K o n g re s e m ja k o p o d s u m o w a n ie m ca łe g o p o p rz e d n ie g o e ta p u , w n o s z ą c ta k ż e i w y t y czne na p rz y s z ło ś ć . P o tw ie r d z iło to ró w n o c z e ś n ie słuszność l i n i i naszej P a r tii.
S łu szno ść l i n i i naszej P a r tii z p u n k tu w id z e n ia d o r o b k u c a łe j p o ls k ie j k la s y ro b o tn ic z e j ta k z o s ta ła o c e n io n a na n a ra d z ie in fo rm a c y jn e j 9 p a r t ii p rz e z S e k re ta rz a G e n e ra ln e g o P P R to w . G o m u łk ę , k t ó r y m . in. p o w ie d z ia ł:
„P P S za jm u je d z is ia j n a jd a le j w y s u n ię te na le w o s k rz y d ło s o c ja l - d e m o k ra ty c z n y c h p a r t ii w E u ro p ie . N ie s łu s z n e b y ło b y je d n a k ż e w y p r o w a d z a n ie w n io s k u , że PPS w s p ó łp ra c u je z n a m i t y lk o z u w a g i na s iłę naszej p a r tii. PPS w s p ó ł
p ra c u je z n a m i d la te g o , że ś w ia d o m ie p ra g n ie ta k ie j w s p ó łp ra c y .
T r z y le tn ie d o ś w ia d c z e n ie w s p ó łp r a c y P P R i PPS i — co z n ie j w y p ły w a — je d n o lite g o fr o n tu k la s y ro b o tn ic z e j d a ło d o b re r e z u lta ty . M o że m y s tw ie r d z ić z c a łą p e w n o ś c ią , że t y lk o d z ię k i te m u u c h ro n iliś ip y P o ls k ę p rz e d ró ż n y m i w s trz ą s a m i p o lity c z n y m i i g o s p o d a rc z y m i i u tr w a liliś m y p o d s ta w y u s tro jo w e P o ls k i L u d o -
* <*
w e j.
Z b liż e n ie ideologiczne
J e ż e li m o w a o z b liż e n iu id e o lo g ic z n y m m ię d z y o biem a p a rtia m i, to c a ły o k re s p o p rz e d z a ją c y K o n gres b y ł e ta p e m b a rd z o dużego i s z y b k ie g o i r ó w n o cześnie — co je s t b a rd z o w a żn e — m aso w e g o z b l i ż e n ia id e o lo g ic z n e g o obu p a r tii. O k re s te n d a t w e fe k c ie b a rd z o duże r e z u lta ty , je ż e li c h o d z i o k o n k re tn e o s ią g n ię c ia d e m o k ra c ji lu d o w e j w P olsce. P i
sał o ty m w ro c z n ic ę z a w a rc ia u m o w y o je d n o ś c i d z ia ła n ia PPS i P P R to w . Z a m b ro w s k i:
„ J e s t n ie p rz e m ija ją c ą za słu gą z a ró w n o C K W PPS ja k i K C P P R , że w ty m d e c y d u ją c y m d la P o ls k i L u d o w e j m o m e n cie c a ły m s w o im a u to ry te te m i w p ły w e m p c h n ę ły n a p rz ó d re a liz a c ję je d n o lite g o fr o n tu ja k o p o d s ta w o w e j d ź w ig n i z w y c ię s tw a nad re a k c ją i dalszego ro z w o ju d e m o k r a c ji lu d o w e j.
U m o w a s tw o rz y ła b a rd z o s z e ro k ie ra m y w s p ó łp ra c y je d n o lito fr o n to w e j. D z ię k i u m o w ie je d n o lity fr o n t s ta ł się s ta łą m e to d ą d z ia ła n ia o b y d w u p a r t ii ro b o tn ic z y c h w e w s z y s tk ic h d z ie d z in a c h ż y c ia p o lity c z n e g o , gosp od arczeg o , spo
łe c z n e g o i n a fro n c ie id e o lo g ic z n y m .
A w y s iłk i w ro g ó w je d n o lite g o fro n tu , szczu
c ia b y ły c h W ^R N -o w ców , u c z c iw ie p ra c u ją c y c h dziś w PPS, p rz e c iw k o PP R , p o d p o z o re m , że ja k o b y P P R o dsą d za ła od c z c i w s z y s tk ic h W R N -o w c ó w ? O c z y w iś c ie je s t to ró w n ie d a le k ie od p ra w d y ja k to , że P P R , m a ją c p o z y ty w n y s to s u n e k do b y ły c h R P P S -o w c ó w , ro z c ią g a to na w s z y s tk ic h R P P S -o w c ó w n ie z a le ż n ie od s ta n o w is k a , ja k ie o n i te ra z z a jm u ją w o b e c za g a d n ie ń je d n o lite g o fro n tu .
A n a liz u ją c z naszego p u n k tu w id z e n ia o k re s u b ie g ły trz e b a s tw ie rd z ić , że p o z y ty w n e , b a rd z o p o z y ty w n e o s ią g n ię c ia n ie z o s ta ły u z y s k a n e bez n o r m a l
n y c h z re s z tą tru d n o ś c i i z g rz y tó w , o p o ró w i p rz e szkó d. R ó ż n o ro d n e b y ły to p rz e s z k o d y i tru d n o ś c i.
J e d n ą z p rz y c z y n b y ło i to , że część n a szych to w a rz y s z y n ie w ą tp liw ie t r a k t o w a ła je d n o lit y f r o n t ja k to m ia łe m m ożn ość ifló w ić w re fe ra c ie na K o n g re sie — n ie id e o lo g ic z n ie , ale ta k ty c z n ie , ja k o z ło k o n ie c z n e , z o p o rtu n iz m u , ja k o je d n ą z m o ż liw y c h t a k t y k a lb o ja k o grę g ie łd o w ą — „ k u p ić , sp rze da ć , B y ło to w id o c z n e z w ła s z c z a w o k re s ie p o w y b o r czym . M ie liś m y w ó w c z a s p e w n e o b ja w y n ie k o n s e k w e n tn e g o trz y m a n ia się p rz e z n ie k tó r y c h to w a r z y szy l i n ii p a r ty jn e j. M ie liś m y p e w n e o b ja w y d em ag o g ii s p o łe c z n e j, d e m a g o g ii p seu do - n a ro d o w e j. M ie liś m y to , co — ja k m ó w iła c z e rw c o w a u c h w a ła R a d y N a c z e ln e j — u m o ż liw ia ło p e w n y m n ie o d p o w ie d z ia ln y m c z y n n ik o m g ra n ie k o łt u ń s k im i n a s tro ja m i na s k u te k n ie zaw sze d o s ta te c z n e g o w y ro b ie n ia c z ło n k ó w i d z ia ła c z y p a rty jn y c h .
Id e o lo g ic z n ie k re s ty m rze c z o m p o ło ż y ły u c h w a ły R a d y N a c z e ln e j z c z e rw c a r. ub. głoszące, że „ d ro g a PPS p ro w a d z i t y lk o na le w o ” . O rg a n iz a c y jn ie te rz e czy m u s ia ły jeszcze ja k iś czas p o k u to w a ć w P a rtu . D uże n a d z ie je lic y ta n tó w p o lity c z n y c h w Polsce o b u d z ił ta k ż e K o n g re s C z e c h o s ło w a c k ie j S o c ja ln e j D e m o k ra c ji w B rn ie . O b a le n ie d o ty c h c z a s o w e g o jc d n o lito fr o n to w e g o k ie r o w n ic tw a c z e c h o s ło w a c k ie j so cja l - d e m o k ra c ji, d o k o n a n e p rz y w s p ó łu d z ia le p rz e d s ta w ic ie li „ tr z e c ie j s iły ” , s p o w o d o w a ło r o z b i
cie w s p ó łp ra c y m ię d z y s o c ja lis ta m i a k o m u n is ta m i.
B y ł to ty p o w y d o w ó d o p o rtu n iz m u czę ści p rz y w ó d c ó w c z e c h o s ło w a c k ie j s o c ja ln e j d e m o k ra c ji, k tó rzy w p e w n y m m o m e n c ie o d s k o c z y li od je d n o lite g o iro n tu . T rz e b a ic h b y ło p o te m w tr z y m ie s ią c e po B rn ie , z a k ty w n y m u d z ia łe m naszego k ie r o w n ic tw a , w in te re s ie r e w o lu c ji s p o łe c z n e j w C z e c h o s ło w a c ji z p o w ro te m do je d n o lite g o fr o n tu p ro w a d z ić .
PPR o R adzie N a c z e ln e j PPS
O b ja w y o p o rtu n is ty c z n ę g o p o jm o w a n ia je d n o lite go fr o n tu w P olsce w id z ia n e b y ły ta k ż e p rz e z to w a rz y s z y z PP R . O u c h w a ła c h R a d y N a c z e ln e j PPS ta k pisze to w . Z a m b ro w s k i:
„ N ie je s t rze czą p rz y p a d k u , że w s w y m dąże
n iu do ro z b ic ia od w e w n ą tr z b lo k u d e m o k r a ty c z n e g o re a k c ja p o ls k a n a jw ię k s z e n a d zie je p o k ła d a ła na e w e n tu a ln e sp rz e c z n o ś c i w je d n o lit y m fro n c ie ro b o tn ic z y m . W y n ik a to ze szcze g ólne j r o li je d n o lite g o fr o n tu w P olsce i ze szczególnego w P o lsce u k ła d u s ił p o lity c z n y c h w o b o zie d e m o k ra ty c z n y m . J e ś li b o w ie m po s ta w ą s ta b iliz a c ji p o lity c z n e j w o k re s ie p o w y b o rc z y m je s t z w a rto ś ć c a łe g o b lo k u dem o ty c z n e g o , to c z y n n ik ie m d e c y d u ją c y m te j s a liz a c ji je s t sp o is to ś ć je d n o lite g o fr o n tu m ię y PPS i P P R .
U c h w a ły R a d y N a c z e ln e j m a ją jeszcze d la te go d o n io s łe zn a cze n ie , że s ta n o w ią one m e w ą p liw ie d u ż y k r o k n a p rz ó d w p rz e z w y c ię ż a n i ^ c e n tr y s to w s k ic h k o n c e p c ji id e o lo g ic z n y c h , an s o w a n y c h w PPS p rz e z p o s z c z e g ó ln y c h d z ia ła czy, a ty m sa m y m p rz y g o to w u ją g ru n t d la u le n ia ściśle jsze j w s p ó łp ra c y je d n o lit o fr o n t w c o d z ie n n e j p ra k ty c z n e j d z ia ła ln o ś c i.
W ś w ie tle u c h w a ł R a d y N a c z e ln e j PPS ty m ja s k ra w ie j w y s tę p u je o d s tę p s tw o «1 k a r £ J * n y c h zasad PPS ty c h d z ia ła c z y P P S ' w o g n iu w a lk i p rz e d w y b o rc z e j, k ie d y r
p e p e s o w c y i PPS ja k o ca ło ś ć w n io s ła .z n a c z n y w k ła d do z b liż a ją c e g o się ro z g ro m ie n ia P ty c z n e g o P S L, p ie lę g n o w a li p o ta je m n ie nadz ję, że je d n a k P S L w y jd z ie z w y b o ró w z p o w a ^ n ą ilo ś c ią m a n d a tó w , co p o z w o h o y im
m a rz o n e p rz e z ic h c e n try s to w s k ie , o a rtn e - m a n e w ro w a n ie m ię d z y .le w y m i p ra w y
rem . A g dy ra c h u b y te
dzięki
ca em u blokowy i w te j lic z b ie d z ię k i PPS z a w io d ły , W O T się w n ie u tu lo n y m żalu, d ając n a w e t P u b lic z n ie w y ra z sw ej g o ry c z y i z a w ie d z io n y m .U c h w a ły R a d y N a c z e ln e j, s^ e rf z* ] f ? V zb ęd no ść „ p r z y p o m n ie n ia i po res e ch u m e n ta ln y c h zasad, d e c y d u ją c y c h o r o li ru c h u
s o c ja lis ty c z n e g o w P o lsce L u d o w e j ', są o ty le na czasie, że d o ś w ia d c z e n ie re a liz a c ji je d n o lite g o fr o n tu po w y b o ra c h w s k a z y w a ło , że n ie p rz e - z w y c ię ż e n ie w s p o m n ia n y c h c e n try s ty c z n y c h te n d e n c ji u p o s z c z e g ó ln y c h d z ia ła c z y PPS ze
p c h n ę ło ic h w e w ła s n e j p a r t ii na p o z y c je „ le g a l
n ej p r a w ic y ” , w e d łu g tra fn e g o w y ra ż e n ia je d nego z c z o ło w y c h p rz y w ó d c ó w PPS.
R ad a N a c z e ln a PPS o d b y ła się w s y tu a c ji, g d y w ś w ie c ie k a p ita lis ty c z n y m r o z w ija się o fe n s y w a im p e ria liz m u a m e ry k a ń s k ie g o o l i k w i d ację z d o b y c z y p o w o je n n y c h d e m o k ra c ji, gdy szereg p a r t ii s o c ja lis ty c z n y c h na z a c h o d z ie pod w p ły w e m te j o fe n s y w y w y ra ź n ie w a h n ę ło się w p ra w o , a w k r a ju w z m o g ła się p e n e tra c ja o b c y c h i w e w n ę trz n y c h s ił re a k c y jn y c h w c e lu o s ła b ie n ia je d n o lite g o fro n tu .
J e d n o lito fr o n to w y trz o n PPS w y tr z y m a ł tę o fe n s y w ę i s p o w o d o w a ł, że PPS n ie t y lk o n ie ze szła z d ro g i w s p ó łp ra c y z PP R , a le p o g łę b iła i s k r y s ta liz o w a ła sw ą m y ś l je d n o lito fr o n to w ą " . B ila n s u ją c r o k u b ie g ły w a rty k u le p o d ty tu łe m
„D o ś w ia d c z e n ia r o k u w a lk i *, to w . Z a m b ro w s k i p i
sze w N r 7 „ N o w y c h D ró g ” :
„P ro c e s ro z w o ju je d n o lite g o fr o n tu w 1947 r.
n ie b y ł je d n a k w o ln y od tru d n o ś c i i ta rć . G d y p o d s ta w o w a część k ie r o w n ic tw a PPS i w ię k szość je j c z ło n k ó w z n a jd o w a ła się w s p ó ln ie z P P R i c a ły m b lo k ie m d e m o k ra ty c z n y m w o g n iu w a lk i p rz e c iw r e a k c ji P S L -o w s k ie j, z n a le ź li się te ż d z ia ła c z e P P S -o w s c y , k tó r z y p rz e ż u w a ją c s ta re p ró b y p o s z u k iw a n ia sojusz
n ik ó w n a p ra w o i sze rm u ją c s z ta n d a re m je d n o ści n a ro d u , o s ła b ia li je d n o lit y f r o n t i p ró b o w a li za szczep ić na n a s z y m g ru n c ie te o rię „ tr z e c ie j siły**.
G d y p o d s ta w o w a część k ie r o w n ic tw a PPS i p rz y tła c z a ją c a w ię k s z o ś ć je j c z ło n k ó w w ra z z c a ły m obo zem d e m o k ra ty c z n y m ś w ię c iła z w y c ię s tw o w y b o rc z e n a d re a k c ją z n a le ź li się d z ia ła c z e P P S -o w s c y , k tó r z y r o n ili łe z k ę n ad ro z m ia ra m i k lę s k i M ik o ła jc z y k a i p ró b o w a li w o d ro d z o n e j PPS s z e ro k o o tw o r z y ć d r z w i d la r o z b it k ó w P S L -o w s k ic h . T rz e b a b y ło d o p ie ro c z e rw c o w e j R a d y N a c z e ln e j PPS i p ro k la m o w a n ia p rz e z n ią za sad y: „d ro g a PPS w ie d z ie t y l o n a le w o , w ró g je s t t y lk o n a p r a w o ” , a by w s p o m n ia n i z w o le n n ic y „ tr z e c ie j s iły ” z n a le z h się w iz o la c ji p o lity c z n e j.
J e s t te ż z a słu gą c z e rw c o w e j R a d y N a c z e ln e j PPS, że p ro k la m u ją c zasadę je d n o lito fr o n to w o - ści bez w a r u n k ó w i za strze żeń , p o ło ż y ła tez k re s o pacznej in t e r p r e t a c ji ró w n o rz ę d n o s c i i p rz e z to sam o w y t r ą c iła w ie lu ja w n y m o ra z z a m a s k o w a n y m w ro g o m je d n o lite g o fr o n tu n a rz ę d z ie m ą c e n ia s to s u n k ó w je d n o lito fr o n to - w y c h . P ro k la m o w a n ie ty c h zasad p rz e z c z e rw c o w ą R ad e N a c z e ln ą d o p ro w a d z iło m e t y lk o d o znacznego p o le p s z e n ia p r a k t y k i je d n o lite g o fr o n tu , a le o d b iło się ró w n ie ż n a p rz e b ie g u o b ra d K o n g re s u w ro c ła w s k ie tfo PPS. n a k tó r y m lu d z ie p ra w ic y n ie ś m ie li n a w e t w y s tą p ić z o tw a r tą p rz y łb ic ą , a zm usze ni b y li s tr o ić się w p ió r k a je d n o lito f ro n to w e .
