Medycyna Wet. 2007, 63 (5) 602
Praca oryginalna Original paper
Zwiêkszaj¹cy siê z ka¿dym rokiem transport samochodo-wy, wzrastaj¹ce zu¿ycie paliw p³ynnych i sta³ych, a tak¿e przedostawanie siê do gleby odpadów przemys³owych i ko-munalnych powoduje gromadzenie siê metali ciê¿kich w rolinach i zwierzêtach (1, 4, 17). W grupie zwierz¹t naj-bardziej nara¿onych na kumulacjê o³owiu i kadmu s¹: ryby, ptaki p³ywaj¹ce, dziko ¿yj¹ce zwierzêta, a tak¿e pszczo³y. Poziom metali ciê¿kich w rolinach jest skorelowany z ich zawartoci¹ w glebie, wodzie i powietrzu. St¹d pszczo³y, ob-latuj¹c roliny entomofilne, wraz z nektarem, py³kiem i wod¹ znosz¹ ró¿ne ksenobiotyki do ula (13, 14). Czêæ z nich po-zostaje w organizmie pszczó³, a pozosta³e dostaj¹ siê do pro-duktów pszczelich, g³ównie do miodu (5, 8). Kadm w stanie wolnym w przyrodzie nie wystêpuje, a jego zwi¹zki w znacz-nych ilociach spotkaæ mo¿na w ró¿znacz-nych kopalinach. Do rodowiska dostaje siê z dymem pieców hutniczych wyta-piaj¹cych cynk, o³ów i mied (6). Spalanie wêgla kamienne-go wprowadza do rodowiska te¿ spore iloci tekamienne-go pierwiast-ka. Uwa¿a siê, ¿e najwiêksze iloci kadmu dostarczaj¹ do rodowiska spaliny silników wysokoprê¿nych. W Polsce stwierdza siê rednio 1 mg/kadmu w 100 g gleby, a w okoli-cy Skawiny do 290 mg/100 g, w Puszczy Bia³owieskiej oko-³o 0,3 mg/100 g gleby (2). Du¿e iloci tego pierwiastka do gleby wprowadzane s¹ wraz z nawozami fosforowymi. Me-tale ciê¿kie do gleby i wód dostaj¹ siê tak¿e poprzez zanie-czyszczone powietrze, a nastêpnie do pokarmu, kumuluj¹c siê u zwierz¹t (2).
Obecnoæ metali ciê¿kich wykrywa siê nie tylko w rejo-nach uprzemys³owionych, ale i rolniczych. Przyjmuje siê, ¿e rejonami ekologicznego zagro¿enia metalami ciê¿kimi s¹ województwa po³udniowej Polski, natomiast obszarami w miarê czystymi s¹ tereny pó³nocno-wschodnie kraju (9, 10).
Kontynuuj¹c wczeniej rozpoczête badania dotycz¹ce wykorzystania pszczo³y miodnej i jej produktów do oceny ska¿ania rodowiska naturalnego, przyjêto jako cele niniej-szych badañ okrelenie zawartoci o³owiu i kadmu w mio-dzie, w losowo wybranych pasiekach województwa warmiñ-sko-mazurskiego.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono na próbkach miodu wielokwiatowego pobranego z 15 pasiek losowo wybranych gmin województwa warmiñsko-mazurskiego. Objête badaniami gminy znajdowa³y siê g³ównie w pó³nocnym pasie województwa. Zawartoæ kadmu i o³owiu oznaczono bezp³omieniow¹ spektrofotometri¹ absorp-cji atomowej (Spektrometr absorpabsorp-cji atomowej UNICAM 939 SOLAR wyposa¿ony w stacjê ADAX, korekcjê t³a oraz odpo-wiednie lampy katodowe. W systemie bezp³omieniowym aparat wspó³pracowa³ z piecem grafitowym UNICAM GF90 oraz auto-semplerem). Oznaczenia kadmu i o³owiu wykonano w Katedrze Towaroznawstwa i Badañ ¯ywnoci Wydzia³u Nauki o ¯ywno-ci UWM w Olsztynie.
Wyniki i omówienie
Wyniki badañ zebrano w tab. 1. We wszystkich próbkach miodu stwierdzono obecnoæ o³owiu i kadmu. Zawartoæ tych metali by³a zró¿nicowana. Najwy¿sze stê¿enie Pb 0,106 do 0,454 µg/g wykryto w miodzie z trzech gmin, a najni¿sze od 0,018 µ/g do 0,049 µg/g w 9, a rednie (0,066-0,088 µg/g) w pozosta³ych 3 gminach. Najwy¿sze stê¿enie o³owiu w miodzie z pasieki w gminie Orneta, wydaje siê zwi¹zane z obecnoci¹ poligonu wojskowego, na którym podczas æwi-czeñ wykorzystuje siê ciê¿ki sprzêt transportowy i amuni-cjê. W pozosta³ych dwóch gminach s¹ l¹dowiska polowe,
Zawartoæ o³owiu i kadmu w miodzie w wybranych
pasiekach województwa warmiñsko-mazurskiego
ANNA SPODNIEWSKA, KONSTANTY ROMANIUK*
Zespó³ Toksykologii Weterynaryjnej i rodowiskowej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn
*Zespó³ Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, 10-957 Olsztyn Spodniewska A., Romaniuk K.
Concentration of lead and cadmium in honey in randomly chosen apiaries of the Warmia and Mazury province Summary
The aim of the studies was to determine the concentration of lead and cadmium from chosen apiaries of the Warmia and Mazury province. Studies were carried on 15 randomly chosen apiaries, including 12 placed in the northern and 3 in the central part of the province. Presence of lead and cadmium were found in all honey samples, but their concentration was not equal. The highest concentration of lead (0.106-0.354 µg/g) was ascertained in the honey from 3 communes, the lowest (0.018-0.049 µg/g) in 9, and the average (0.066-0.088 µg/g) in 3 remaining ones. Cadmium content in honey samples was considerably lower than lead. The highest concentration of this element (0.037-0.121 µg/g) was in honey from the same 3 communes, where the highest amount of Pb was ascer-tained. In the samples of honey from remaining apiaries the Cd content ranged from 0.006 to 0.030 µg/g. The highest concentration of the mentioned elements occurred in honey from apiaries surrounded by the take off and landing field for agricultural airplanes. Moreover in these communes phosphorus fertilizers were intensively applied on the fields.
Medycyna Wet. 2007, 63 (5) 603 z których czêsto startuj¹ samoloty do
oprysku upraw rolnych.
Niska i rednia zawartoæ o³owiu wy-stêpowa³a w próbkach miodu z gmin, w których nie prowadzono intensywnej uprawy roli i rolin, a tak¿e nie przebie-ga³y przez te gminy ruchliwe trakty ko-munikacyjne.
Zawartoæ kadmu w próbkach miodu by³a znacznie ni¿sza ni¿ o³owiu. Najwiêk-sza zawartoæ tego pierwiastka (0,037--0,121 µg/g) wystêpowa³a w miodzie z tych samych 3 gmin, w których stwier-dzono najwy¿sz¹ zawartoæ o³owiu. Na du¿¹ zawartoæ kadmu w miodzie z wy-mienionych gmin mia³y wp³yw: poligon, na którym odbywa³y siê czêsto æwicze-nia z u¿yciem ciê¿kiego sprzêtu wojsko-wego, l¹dowisko samolotów rolniczych oraz intensywne nawo¿enie pól nawoza-mi nawoza-mineralnynawoza-mi. W próbkach nawoza-miodu z po-zosta³ych gmin województwa zawartoæ Cd wynosi³a 0,006-0,026 µg.
Wczeniejsze badania Romaniuka i wsp. (12) przeprowadzone na pszczo-³ach, miodzie, py³ku i pierzdze oraz kwia-tach mniszka lekarskiego wykaza³y, ¿e za-wartoæ o³owiu i kadmu w tym materiale
by³a zró¿nicowana. Najwiêksz¹ iloæ obydwu metali stwier-dzono w pierzdze. Ich iloæ zale¿a³a od usytuowania pasieki i waha³a siê dla o³owiu 0,004 µg/g do 0,160 µg/g, a dla kad-mu 0,122 µg/g do 0,148 µg/g. Natomiast w innej pasiece zawartoæ tych metali wynosi³a: dla Pb 0,118 µg/g, a dla Cd 0,139 µg/g. W miodzie zawartoæ o³owiu i kadmu by³a niska i wynosi³a Pb 0,061-0,083 µg/g i Cd 0,0057-0,0076 µg/g. Znacznie wy¿sze pozosta³oci o³owiu i kadmu stwier-dza³ w miodzie i propolisie Roman (11) na Dolnym l¹sku. W zale¿noci od okresu badañ zawartoæ Pb w miodzie wynosi³a 0,59-2,10 mg/kg, a Cd w propolisie 0,513-0,795 mg/kg. Na tak du¿¹ zawartoæ metali ciê¿kich w produktach pszczelich wp³ywa³o ska¿enie rodowiska py³ami z zak³a-dów przemys³u cementowo-wapiennego.
Szczêsna i wsp. (16), badaj¹c miód z okolic Pu³aw na obecnoæ pozosta³oci metali ciê¿kich, stwierdzili w niektó-rych próbkach ladowe iloci o³owiu i arsenu, natomiast po-ziom miedzi wynosi³ 0,5 mg/kg w miodach nektarowych i 1,6 mg/kg w miodach spadziowych. Autorzy ci uwa¿aj¹, ¿e tak nieznaczna obecnoæ metali ciê¿kich w miodzie nie stanowi zagro¿enia dla konsumentów, poniewa¿ ich zawar-toæ jest wielokrotnie ni¿sza ni¿ dopuszczalne poziomy zanieczyszczeñ chemicznych zawarte w Rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia z 13 stycznia 2003 r. (15).
Pozosta³oci metali ciê¿kich wystêpuj¹ równie¿ w mle-ku, miêsie zwierz¹t domowych i wolno ¿yj¹cych, a tak¿e rybach i p³ywaj¹cych ptakach. Litwiñczuk i wsp. (7), bada-j¹c próbki mleka od krów rolników indywidualnych w oko-licy kopalni Bogdanka, stwierdzili, ¿e rednia zawartoæ kadmu wynosi³a 9,44 mg/l i by³a kilkakrotnie wy¿sza ni¿ w mleku krów wypasanych na pastwiskach po³o¿onych w znacznej odleg³oci od kopalni. Najwiêksze stê¿enie Cd wykryto w mleku krów pas¹cych siê w s¹siedztwie kopalni, gdzie znajdowa³y siê ha³dy górnicze i drogi komunikacyjne. Natomiast Szkoda i ¯mudzki (18), badaj¹c zawartoæ me-tali ciê¿kich w mleku pochodz¹cym z rejonu zgorzelecko--bogatyñskiego, stwierdzili nisk¹ zawartoæ o³owiu, zwykle
na granicy wykrywalnoci. Fakt ten wska-zuje, ¿e zawartoæ o³owiu i kadmu zale-¿y od miejsca pobrania próbki. Podobne wyniki uzyskali Fabczak i wsp. (3) bada-j¹cy kormorany w okolicach Olsztyna. U kormoranów od³owionych na jeziorach w okolicy Ostródy w latach 1993-1995 poziom o³owiu w w¹trobie wzrasta³, a w 1996 r. nieznacznie obni¿y³ siê, natomiast u od³owionych w pobli¿u Mr¹gowa od 1993 do 1996 roku wzrasta³. Wymienie-ni autorzy, podsumowuj¹c wieloletWymienie-nie badania, stwierdzaj¹, ¿e na Warmii i Ma-zurach z ka¿dym rokiem w zwi¹zku z ros-n¹cym ruchem turystycznym dochodzi do wzrostu poziomu metali ciê¿kich u kor-moranów.
Wyniki w³asnych badañ wskazuj¹, ¿e w miodzie z Warmii i Mazur znajduje siê znacznie mniej metali ciê¿kich ni¿ w mle-ku i tkankach kormoranów. Na zawartoæ ich w miodzie podobnie jak w mleku i w¹trobie ma znaczny wp³yw miejsce przebywania zwierz¹t. W rejonach o du-¿ym ruchu ko³owym, intensywnej gospo-darce rolnej i miejscach o du¿ym nasile-niu ruchu samochodowego najpierw zwiêksza siê zawartoæ o³owiu i kadmu w glebie oraz rolinach, a nastêpnie wzrasta ich zawartoæ w produktach pszczelarskich.
Pimiennictwo
1.Dobrzañski Z., Ko³acz R., Bodak E.: Metale ciê¿kie w rodowisku zwierz¹t. Me-dycyna Wet. 1996, 52, 570-574.
2.Dutkiewicz T., wi¹tek J.: O³ów w rodowisku w Polsce. Medycyna Pracy 1993, Suplement 1, 53-76.
3.Fabczak J., Szarek J., Markiewicz K.: Poziom kadmu, o³owiu i rtêci w w¹trobie kormoranów. Medycyna Wet. 2000, 56, 734-737.
4.Górska A., Litwiñczuk Z.: Wystêpowanie o³owiu, kadmu oraz substancji hamuj¹-cych w mleku z woj. siedleckiego. Medycyna Wet. 1996, 52, 591-592. 5.Jab³oñski H., Kotowski Z., Marcinkowski J., Rybak-Chmielewska H., Szczêsna T.:
Zawartoæ metali ciê¿kich (Pb, Cd i Cu) w nektarze, miodzie i py³ku pochodz¹-cym z rolin rosn¹cych przy szlakach komunikacyjnych. Pszczelnicze Zesz. Nauk. 1995, 39, 129-144.
6.Ko³acz R., Dobrzañski Z., Bodak E.: Biokumulacja Cd, Pb i Hg w tkankach zwie-rz¹t. Medycyna Wet. 1996, 52, 686-691.
7.Litwiñczuk A., Drozd-Janczak A., Pieróg M.: Zawartoæ o³owiu i kadmu w mleku produkowanym w rejonie Kopalni Wêgla Kamiennego w Bogdance. Medycyna Wet. 1999, 55, 757-759.
8.Mihaljev Z., ¯ivkov-Balos M., Ilas S.: Rezultati merenja teskih metala i ostalih mikro- i makroelemenata u medu. Veterinarski Glasnik 2001, 55, 167-172. 9.Muszyñska J.: Produkty pszczele jako wskaniki ska¿eñ rodowiska. Medycyna
Wet. 1995, 52, 457-458.
10.Podgórski W., Kanoniuk D.: Miód jako wskanik zawartoci metali ciê¿kich w rodowisku. Annales Universitatis M. Curie-Sk³odowska, Sectio EE Zootech-nica 2004, 22, 359-366.
11.Roman A.: Badania porównawcze zawartoci Cd, Pb i Zn w miodzie propolisie i wosku pochodz¹cym z rejonów Wa³brzyskiego i G³owackiego. Pszczelnicze Zesz. Nauk. Suplement 1, 1997, 76-77.
12.Romaniuk K., Spodniewska A.: Kadm i o³ów u pszczó³ w niektórych produktach pszczelich oraz mniszku lekarskim i borówce czarnej. Mat. V Konf. Naukowo--Promocyjnej: Lepsza ¯ywnoæ. Olsztyn 26.06.1998, s. 26-32.
13.Rostowski J., Omieljañczuk N., Borawska M.: Lead content of natural bees honey. Bromatol. Chemia Toksykol. 1992, 25, 391-392.
14.Rowarth J. S.: Lead concentration in some New Zealand honeys. J. Apicult. Res. 1990, 29, 177-180.
15.Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 stycznia 2003, Dziennik Ustaw Nr 37, poz. 326, s. 2415.
16.Szczêsna T., Rybak-Chmielewska H.: Ska¿enia miodu metalami ciê¿kimi. Pszcze-larstwo 1994, 45, 5.
17.Szkoda J.: Pierwiastki toksyczne w tkankach zwierz¹t i ¿ywnoci pochodzenia zwierzêcego. Magazyn Wet. 2002, 11, 36-37.
18.Szkoda J., ¯mudzki J.: O³ów w tkankach zwierz¹t i paszach. Mat. Sympozjum O³ów w rodowisku problemy ekologiczne i metodyczne. Warszawa 1997, s. 11. Adres autora: dr Anna Spodniewska, ul. S³owackiego 1, 10-373 Olsztyn--Wad¹g a n i m G O³ów Kadm o k c y ¿i G 0,018 0,030 l o p o p ê S 0,019 0,008 o n ¿ ê i n e i P 0,022 0,012 y n a i c r a B 0,033 0,007 o w e z r o g ê W 0,035 0,008 e i k c e i w a ³I o w o r ó G 0,040 0,026 c e i p u k s i B 0,046 0,006 o w o g ¹ r M 0,048 0,006 o k c e l O 0,049 0,009 n y tz s l O 0,066 0,015 k e n y tz s i B 0,071 0,012 o w e i n a r B 0,088 0,013 n y z rt ê K 0,106 0,037 y r d u B 0,122 0,066 a t e n r O 0,354 0,121
Tab. 1. Zawartoæ o³owiu i kadmu (µg/g) w miodzie w wybranych loso-wo pasiekach loso-województwa warmiñ-sko-mazurskiego
