"Rocznik Statystyczny województwa olsztyńskiego 1969", Olsztyn 1969: [recenzja]

Żyromski, Stanisław

"Rocznik Statystyczny województwa

olsztyńskiego 1969", Olsztyn 1969:

[recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 328-330

3 2 6 Re c e n z j e i o m o w i é n íA

R o z d z ia ł s z ó s t y s t a n o w i t y lk o z a s y g n a liz o w a n ie w a ż n e g o p r o b le m u , ja k im j e s t u s t o s u n k o w a n ie s ię j u n k ie r s t w a w o b e c o d p ły w u lu d n o ś c i z e w s i. N a c is k i n a rzą d p r u sk i w k ie r u n k u z a o s t r z e n ia u s t a w o d a w s t w a w o b e c r o b o tn ik ó w r o ln y c h (s. 172) n ie w y c z e r p u j ą w c a le z a g a d n ie n ia . N a le ż y w y r a z ić ż a l, że A u to r p r z e d s t a w ił ta k w a ż n y t e m a t sk ą p o , b o z a le d w ie n a s z e ś c iu s tr o n ic a c h . T y m c z a s e m j e s t on is t o t n y i k o ­ n ie c z n y d o r o z p a tr z e n ia ta k od s tr o n y n ie m ie c k ie j, ja k i p o ls k ie j w ie lk ie j w ła s n o ś c i. R o z d z ia ł s ió d m y , d o t y c z ą c y r o b o tn ik ó w z a k o r d o n c w y c h r ó w n ie ż n ie r o z w ija w y s t a r c z a j ą c o w a ż n e j d la m ig r a c j i lu d n o ś c i w ie j s k ie j P o m o r z a W s c h o d n ie g o s p r a w y n a p ły w u r o b o t n ik ó w s e z o n o w y c h i s t a ły c h z K r ó le s t w a P o ls k ie g o , R o s j i i M a ło p o lsk i. W p r a w d z ie A u to r o g ło s ił d o d a tk o w y a r t y k u ł o r o b o t n ik a c h z a k o r d o n o w y c h w r o l­ n ic t w ie P r u s W s c h o d n ic h (K o m u n ik a ty M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1969, n r 4, ss. 524— 539), a le a n i n ie r o z sz e r z a w n im a n i n ie p o g łę b ia t e m a tu . D la p r z y k ła d u : w y d a j e s ię , ż e w p o r ó w n a n iu d o p r a c y J. T r z c i ń s k i e g o z 1906 r. b r a k j e s t o c e n y s y t u a c j i w K r ó le s t w ie P o ls k im i M a ło p o ls c e , k tó r a s p o w o d o w a ła ta k w ie l k i n a p ły w r o b o t­ n ik ó w s e z o n o w y c h n a P o m o r z e W s c h o d n ie . B r a k t e ż u A u to r a z r ó ż n ic o w a n ia s y t u a c j i p o ls k ic h r o b o t n ik ó w z a k o r d o n o w y c h n a P o m o r z u W s c h o d n im , a p o c h o d z ą c y c h z K r ó ­ le s t w a P o ls k ie g o , z R o sji c z y z M a ło p o ls k i. W r e s z c ie b r a k o m ó w ie n ia s t a n o w is k a s t r o n y n ie m ie c k ie j w o b e c te g o p r o b le m u . P r z e c ie ż w y c h o d z o n o z je d n e j s tr o n y z z a ło ż e n ia , iż r o b o tn ic y z a k o r d o n o w i są w a ż n y m u z u p e łn ie n ie m r o b o t n ik ó w s ta ły c h . B e z ty c h u z u p e łn ie ń in t e n s y w n a g o s p o d a r k a n ie m o ż e w o g ó le b y ć p r o w a d z o n a . Z d r u g ie j s t r o n y w y s u w a n o z a s t r z e ż e n ia n a tu r y p o lit y c z n e j — im ig r a c j a r o b o tn ik ó w z a k o r d o n o w y c h m a w z m a c n ia ć p o ls k o ś ć ty c h o b sz a r ó w . R e p r e z e n t a t y w n y m o ż e b y ć w t y m w z g lę d z ie m e m o r ia ł s k ie r o w a n y w 1901 r. do m in is t r a v . M iq u e la p t. D ie p o ln is c h e G e f a h r , w k tó r y m s t w ie r d z a s ię , ż e „ o t w a r c ie g r a n ic d la r o b o tn ik ó w z a k o r d o n o w y c h n a w s c h o d z ie j e s t d la n a r o d u n ie m ie c k ie g o ś m ie r te ln y m c io se m , a in d u s t r ia liz a c j a j e s t c io s e m d o d a t k o w y m ( N a c h s to s s ) , s k r a c a j ą c y m a g o n ię n a ro d u n ie m ie c k ie g o n a w s c h o d z ie ”. I s t n ie n i e d w u ta k s k r a j n y c h p o g lą d ó w w s k a z u j e n a w a g ę te m a t u , k tó r y c h y b a w d a ls z y m cią g u c z e k a n a n o w e o p r a c o w a n ie . O g ó ln ie m o ż n a s t w ie r d z ić , ż e o m a w ia n a p r a c a p o d s u m o w u ją c d o t y c h c z a s o w y s ta n b a d a ń , u z u p e łn ia j ą c o b ra z m a t e r ia ła m i ź r ó d ło w y m i, r ó w n o c z e ś n ie s y g n a li­ z u j e d o ść z a s a d n ic z e b r a k i w u j ę c iu z a g a d n ie n ia i p o z w a la n a u k ie r u n k o w a n ie d a ls z e g o to k u p r a c y b a d a w c z e j . T e n d e n c j a A u to r a u j m o w a n ia z a g a d n ie n ia w y łą c z n ie od s t r o n y m e c h a n ik i m ig r a c y jn e j z u b o ża p r o b le m a t y k ę . S tą d ta k w a ż n e d la P o m o r z a W s c h o d n ie g o „ ru g i p r u s k ie ” s k w it o w a n o t y lk o s t w ie r d z e n ie m , iż z u w a g i n a k r y z y s g o s p o d a r c z y w la t a c h 1885— 1887 „ ru g i n ie w y w o ł a ły w ó w c z a s p o w a ż n ie j s z y c h z a k łó c e ń n a r y n k u p r a c y w r o ln ic t w ie P o m o r z a W s c h o d n ie g o ”. W s łu s z n o ś ć te j t e z y m o ż n a w ą t p ić . C h y b a s łu s z n ie j o c e n ia to J. T r z c i ń s k i , k tó r y u w a ż a , ż e „ ru g i p r u s k ie p o s t a w ił y p r z e d z a r z ą d z a j ą c y m i p a ń s t w e m o s t r y p r o b le m o c e n y z n a c z e n ia r o b o tn ik ó w s e z o n o w y c h ” (s. 128). T a d e u s z G r y g ie r R o c z n ik S t a t y s t y c z n y W o je w ó d z tw a O ls z t y ń s k ie g o 1969, W o je w ó d z k i U rzą d S t a t y s t y c z n y w O ls z ty n ie , O lsz ty n , R. X , ss. 368. P o tr z e c h la ta c h p r z e r w y , w k o ń c u 1969 r. u k a z a ł s ię d z ie s ią t y „ R o c z n ik S t a ­ t y s t y c z n y W o j e w ó d z t w a O ls z t y ń s k ie g o ” p r z e d s t a w ia j ą c y d o r o b e k W a r m ii i M azur w p o w o j e n n y m d w u d z ie s t o p ię c io le c iu . Z a w ie r a on je d n o c z e ś n ie b o g a ty w y k a z l i ­ t e r a t u r y z z a k r e su r o z w o ju s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o w o je w ó d z tw a . T e m a t y k a u ję ta w „ R o c z n ik u ” 1969 z n a c z n ie r o z sz e r z a z a k r e s in f o r m a c ji w p o ­ r ó w n a n iu z „ R o c z n ik ie m ” z 1966 r. D o t y c z y to w s z c z e g ó ln o ś c i s t a t y s t y k i z a tr u d ­

R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A 329 n ie n ia , in w e s t y c j i, b u d o w n ic t w a , r o ln ic t w a i g o s p o d a r k i m ie s z k a n io w e j . W z n a c z ­ n ie s z e r s z e j m ie r z e , n iż w p o p r z e d n ic h w y d a n ia c h , p r e z e n ta c ją in f o r m a c ji u ję to w p r z e k r o ja c h p o w ia t o w y c h , co u m o ż liw ia g łę b s z ą a n a liz ę p r o b le m u . Z g r u p o w a n e w 15 d z ia ła c h in f o r m a c je s t a t y s t y c z n e p o p r z e d z a w s t ę p p t. W o ­ j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e w X X V - l e c i u . J e s t to p r z e g lą d c h r o n o lo g ic z n y i te m a t y c z n y d o ro b k u g o s p o d a r c z e g o w o j e w ó d z t w a , w k t ó r y m w s k a z a n e są is t o t n e r ó ż n ic e i z m ia n y , j a k ie z a s z ły w g o s p o d a r c e o ls z t y ń s k ie j w la t a c h p o II w o j n ie ś w ia t o w e j . W k ilk u w y p a d k a c h p o r ó w n a n ia o d n o s z ą s ię d o 1938 r. D z iw i p o r ó w n a n ie d w u z u ­ p e łn ie r ó ż n y c h p o p u la c ji lu d n o ś c io w y c h i ic h s tr u k tu r ja k o c ią g ło ś ć z m ia n . W a ż n ie j s z e d a n e o r o z w o ju s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z y m w o j e w ó d z t w a i je g o p o ­ w ia t ó w są j a k g d y b y s y n t e z ą o s ią g n ię ć i u k a z u ją d y n a m ik ę n ie k tó r y c h z j a w is k g o s p o d a r c z y c h . S t a t y s t y k a d e m o g r a f ic z n a in f o r m u j e , ż e w k o ń c u 1968 r o k u w w o ­ j e w ó d z t w ie o ls z t y ń s k im m ie s z k a ło 980,8 t y s ię c y lu d n o śc i, z c z e g o 39,4‘7o s t a n o w ią m ie s z k a ń c y m ia s t.

P r z y r o s t n a t u r a ln y lu d n o ś c i od s z e r e g u la t p la s u je w o j e w ó d z t w o o ls z t y ń s k ie n a c z o ło w e m ie j s c e w k r a ju . W 1968 r. p r z y r o s t n a t u r a ln y lu d n o ś c i w y n o s ił 14,l%o, i m im o z m n ie j s z e n ia s ię je g o p o z io m u w la t a c h 1955— 1968 p r a w ie d w u k r o tn ie , n a d a l j e s t n a j w y ż s z y w k ra ju .

P ie r w s z e r o c z n ik i p o w o j e n n e g o w y ż u d e m o g r a f ic z n e g o w e s z ły ju ż w w ie k m a ­ t r y m o n ia ln y , o c z y m d a je z n a ć w z r o s t p o z io m u w s p ó łc z y n n ik a m a łż e ń s t w . W p o ­ r ó w n a n iu do 1965 r., w k tó r y m w s p ó łc z y n n ik m a łż e ń s t w b y ł n a j n iż s z y w o k r e s ie p o w o j e n n y m i w y n o s ił 6%n, w 1968 r. w z r ó s ł o n do 7,6%o, tzn . p o n a d 26°/o.

U r o d z e n ia ż y w e , w p r z e lic z e n iu n a 1000 m ie s z k a ń c ó w , w d a ls z y m c ią g u u t r z y ­ m u ją t e n d e n c j ę z n iż k o w ą , co p r z y n ie z m ie n ia j ą c y m s ię od s z e r e g u la t p o z io m ie u m ie r a ln o ś c i (ś r e d n i 5,9%o) w s k a z u j e w y r a ź n ie , ż e co r a z b a r d z ie j p o p u la r n y s t a j e s ię w ś r ó d lu d n o ś c i w o j e w ó d z t w a o ls z t y ń s k ie g o p r o b le m r e g u lo w a n ia w ie lk o ś c i r o d z in y . N a le ż y p o d k r e ś lić , ż e p o ło w a d z is ie j s z y c h m ie s z k a ń c ó w W a r m ii i M a z u r to uro-> d z e n i ju ż p o II w o j n i e ś w ia t o w e j .

S tr u k t u r a lu d n o ś c i w e d łu g w ie k u u le g ła z m ia n ie n a r z e c z d z ie c i i m ło d z ie ż y d o la t 15 o r a z lu d n o ś c i s ta r e j w w ie k u 60 la t i w ię c e j . W zr o st p r o p o r c ji lu d n o ś c i s ta r e j w o g ó ln e j lic z b ie lu d n o ś c i (do 9% w 1967 r.) w s k a z u j e n a p o s t ę p u j ą c y p r o c e s s t a r z e n ia s ię s p o łe c z e ń s t w a o ls z t y ń s k ie g o . P r o c e s t e n p r z e b ie g a o d m ie n n ie w p o ­ s z c z e g ó ln y c h p o w ia t a c h . N a jb a r d z ie j „ s t a r y m ” s p o łe c z e ń s t w e m b y ła w 1967 r. lu d n o ś ć p o w ia t u n o w o m ie j s k ie g o , w k tó r y m o d s e t e k lu d n o ś c i w w ie k u 60 la t i w i ę ­ cej w y n o s ił 12,9% . S to s u n k o w o d u ż e p r o p o r c je lu d z i s ta r y c h p o s ia d a ły p o w ia t y : m . O ls z ty n — 10,6% , D z ia łd o w o — 10,6% i W ę g o r z e w o — 9,7% .

N a u w a g ę z a s łu g u j e u tr z y m y w a n ie s ię p r z e z d łu ż s z y ju ż o k r e s n a t y m s a m y m p o z io m ie w s p ó łc z y n n ik a u m ie r a ln o ś c i, m im o w y r a ź n e g o p r o c e su s ta r z e n ia s ię s p o ­ łe c z e ń s t w a , c z y li w z r o s t u lu d z i s t a r y c h , w ś r ó d k tó r y c h p r a w d o p o d o b ie ń s tw o z g o ­ n u j e s t z n a c z n ie w y ż s z e n iż w ś r ó d p o z o s ta łe j lu d n o ś c i. J e s t to w y r a ź n y d o w ó d p o ­ p r a w y s ta n u z d r o w o tn e g o m ie s z k a ń c ó w w o j e w ó d z t w a o ls z ty ń s k ie g o i p o p r a w y ic h k u lt u r y s a n it a r n e j . S z c z e g ó ln ie w y r a ź n ie ś w ia d c z y o t y m w s k a ź n ik p o z io m u u m ie ­ r a ln o ś c i n ie m o w lą t , k tó r y j e s t ja k g d y b y s y n t e z ą t y c h z m ia n n a o d c in k u z d r o w o t ­ n o ś c i s p o łe c z e ń s t w a . W s p ó łc z y n n ik u m ie r a ln o ś c i n ie m o w lą t w w o j e w ó d z t w i e o b n iż y ł s ię w 1968 r. p o n a d t r z y k r o t n ie w p o r ó w n a n iu z 1955 r. D z ia ł in f o r m a c ji o z a tr u d n ie n iu i p ła c a c h w s k a z u j e m ię d z y in n y m i, ż e p o d s t a ­ w o w a g r u p a lu d n o ś c i w o j e w ó d z t w a p r a c o w a ła w p o z a r o ln ic z y c h d z ia ła c h g o s p o - .d a r k i n a r o d o w e j (76,5% ). W 1968 r. p r z e m y s ł z a tr u d n ia ł 54,0 ty s . o s ó b , tj. 22,5% o g ó łu z a tr u d n io n y c h i s t a n o w ił w io d ą c y d z ia ł g o s p o d a r k i n a r o d o w e j w o j e w ó d z t w a . N a d ru g im m ie js c u p o d w z g lę d e m p r o p o r c ji z a tr u d n ie n ia z n a jd o w a ło s ię r o ln ic tw o

3 3 0 R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A

(18,5°/o), w r e s z c ie t r a n s p o r t i łą c z n o ś ć , o b ró t t o w a r o w y o ra z o ś w ia t a , n a u k a i k u l­ tu ra . T e tr z y o s t a t n ie d z ia ły z a t r u d n ia ły p o o k o ło 10% o g ó łu c z y n n y c h z a w o d o w o . P r o d u k c ja g lo b a ln a p r z e m y s łu o ls z t y ń s k ie g o w o k r e s ie 1960— 1968 u le g ła p o ­ d w o j e n iu i w y n o s ił a n a k o n ie c 1968 r. 13,ó m ld z ło ty c h . P o w a ż n ie w z r o s ła p r o d u k ­ c ja r o ln ic z a , z a r ó w n o w d z ie d z in ie u p r a w , ja k i h o d o w li. W y r a z e m te g o j e s t w z r o s t p lo n ó w c z te r e c h zb*óż z 14,1 q /h a w 1960 r. d o 20,6 q /h a w 1968 r., b lis k o d w u k r o tn y w z r o s t p lo n ó w p s z e n ic y , p lo n ó w z ie m n ia k ó w o 44"/<j, b u r a k a c u k r o w e g o o p o n a d 76°/o. R ó w n ie ż h o d o w la u le g ła d a ls z e m u z w ię k s z e n iu z w y j ą t k ie m tr z o d y c h le w n e j , u k tó r e j o b s e r w u j e s ię c y k lic z n e w a h a n ia .

P r z e g lą d d z ia łó w o s z k o ln ic t w ie , k u lt u r z e o r a z in f o r m a c je z z a k r e su o ch ro n y z d r o w ia , t u r y s t y k i i s p o r tu w s k a z u j e , ż e n a t y c h o d c in k a c h ż y c ia g o s p o d a r c z e g o n a s t ą p iła d a ls z a p o p r a w a . W p r z e lic z e n iu n a 1000 m ie s z k a ń c ó w w z r o s ła lic z b a u c z n ió w w s z k o ła c h p o d s t a w o w y c h , z a s a d n ic z y c h s z k o ła c h z a w o d o w y c h i s z k o ła c h ś r e d n ic h . J e s t to w y n ik ie m p r z y n a jm n ie j d w u z ja w is k : 1. W z r o stu o d s e t k a m ł o ­ d z ie ż y w w ie k u s z k o ln y m ; 2. D a ls z e g o r o z s z e r z e n ia p o w s z e c h n o ś c i n a u c z a n ia i o b o w ią z k u s z k o ln e g o . S t a n o w i to je d n o c z e ś n ie z a p o w ie d ź z w ię k s z o n e g o d o p ły w u k w a lif ik o w a n e j s iły r o b o c z e j d o g o s p o d a r k i n a r o d o w e j w o j e w ó d z t w a ju ż c h y b a w n ie ta k b a rd zo o d le g ły m c z a sie .

W 1968 r. b y ło d w u k r o t n ie w ię c e j le k a r z y m e d y c y n y (10,1) n a 10 ty s. lu d n o śc i w o j e w ó d z t w a a n iż e li w 1960 г., o 35% w ię c e j le k a r z y d e n t y s t ó w (2,7).

P e w n ą d e z o r ie n t a c j ę w p r o w a d z ą n a z e w n ic t w o . I s t n ie j e w w o j e w ó d z t w ie p o w ia t N o w e M ia sto L u b a w s k ie (s. 81), c z y t e ż N o w e M ia sto (s. 84)? S z k o d a , ż e w j u b i­ le u s z o w y m w y d a n iu n ie z o s t a ł s k o r y g o w a n y t a k is t o t n y b łą d .

O g ó ln ie m o ż n a s t w ie r d z ić , ż e in f o r m a c je z a w a r t e w „ R o c z n ik u ” 1969 w s k a z u ją n a k o r z y s t n y o b ra z z m ia n , j a k ie d o k o n a ły s ię w d w u d z ie s t o p ię c io le c iu p o w o j e n n y m w w o j e w ó d z t w ie o ls z ty ń s k im .