Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 63 (2), 192-195, 2007

Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 192

Praca oryginalna Original paper

Mleko kozie przeznaczane by³o przede wszystkim do bezpoœredniego spo¿ycia oraz do przetwórstwa, a w szczególnoœci do produkcji serów. Do celów sero-warskich powinno charakteryzowaæ siê ono odpowied-ni¹ jakoœci¹ przetwórcz¹, na któr¹ maj¹ wp³yw czyn-niki genetyczne i œrodowiskowe, w tym g³ównie ¿y-wienie. Istotnym czynnikiem genetycznym decyduj¹-cym o zró¿nicowanym poziomie syntezy jednej z frak-cji w obrêbie kazeiny jest wystêpowanie okreœlonego wariantu genetycznego bia³ka mleka, tzn. as₁-kazeiny (6). Zwi¹zek polimorfizmu as₁-kazeiny mleka kozie-go z jekozie-go sk³adem chemicznym by³ analizowany przez wielu autorów (3, 7, 8, 13, 16). Przyjmuje siê, ¿e si³a oddzia³ywania poszczególnych form polimorficznych as₁-kazeiny mleka koziego na zawartoœæ w nim t³usz-czu, bia³ka ogólnego, sumy zwi¹zków bia³kowych, kazeiny oraz wartoœæ liczby kazeinowej jest nastêpu-j¹ca: AA > EE > FF. Wa¿n¹ cech¹ mleka z genotypem AA as₁-kazeiny jest mniejszy w niej udzia³ frakcji, która przy tworzeniu siê skrzepu kazeinowego pozo-staje w formie rozpuszczalnej. Drugim istotnym obok kazeiny sk³adnikiem mleka, decyduj¹cym o wydajnoœ-ci sera jest t³uszcz. Wy¿sza zawartoœæ t³uszczu

w mle-ku kóz z genotypem as₁-kazeiny AA zwiêksza wydaj-noœæ serów twarogowych miêkkich.

W hodowli zwierz¹t o mlecznym kierunku u¿ytko-wania wa¿na jest odpornoœæ gruczo³u mlekowego na choroby. Dobrym wskaŸnikiem stanu zdrowotnego gruczo³u mlekowego jest zawartoœæ komórek soma-tycznych (1). W mleku zdrowej kozy jest znacznie wiêksza ich zawartoœæ ni¿ w mleku krowim i waha siê od kilkuset tysiêcy do kilku milionów w 1 cm3 _{(2, 4).}

Stan zapalny gruczo³u mlekowego wp³ywa natomiast negatywnie na przydatnoœæ technologiczn¹ mleka m.in. przez zmiany w zawartoœci i proporcjach poszczegól-nych sk³adników mleka.

Warunkiem du¿ej produkcji mleka u kóz oraz jego po¿¹danego sk³adu jest w³aœciwe zbilansowanie daw-ki pokarmowej pod wzglêdem bia³ka i energii. Ocenia siê to oznaczaj¹c zawartoœæ mocznika w mleku. Przy niew³aœciwych proporcjach bia³ka i energii w dawkach pokarmowych zawartoœæ mocznika w mleku mo¿e znacznie odbiegaæ od zalecanego poziomu 150-300 mg/l (10, 11). Zbyt du¿a zawartoœæ mocznika oddzia-³ywuje negatywnie na wartoœæ technologiczn¹ mleka i obni¿a jego wydajnoœæ przerobow¹ (17).

Celem badañ by³o porównanie wskaŸników produk-cyjnoœci mlecznej kóz o ró¿nych genotypach as₁ -ka-zeiny w dwóch rejonach hodowlanych Polski.

Wydajnoœæ i jakoœæ mleka kóz o ró¿nych genotypach

as

₁

-kazeiny z rejonu Wielkopolski i Podkarpacia*

)

ANNA LITWIÑCZUK, MONIKA KÊDZIERSKA-MATYSEK, JOANNA BAR£OWSKA

Katedra Oceny i Wykorzystania Surowców Zwierzêcych Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t AR, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin

Litwiñczuk A., Kêdzierska-Matysek M., Bar³owska J.

Productivity and quality of milk from goats of different as₁-casein genotypes from Wielkopolska and Podkarpacie regions

Summary

The aim of the research was to compare milk productivity parameters of goats having different as₁-casein genotypes from two breeding regions in Poland. 745 goats of four breeds (white and coloured improved, white and coloured common) raised in two breeding regions in Poland, i.e. Podkarpacie and Wielkopolska were studied and their daily yield of milk was compared in relation to the genetic variants of as₁-casein. It was found that the daily milk yield of goats raised in the Podkarpacie region was higher and had a superior chemical composition compared to that of the goats from the Wielkopolska region. Additionally, in the summer season (regardless of production region and breed) the goats produced milk with higher protein content, including casein. The analysis of the genetic as₁-casein in relation to the goats’ performance did not indicate its significant influence on milk yield. Nonetheless, there seemed to be a significant tendency for “strong” variants to have an impact on a higher concentration of the basic milk components, i.e. protein (mainly casein) and fat.

Keywords: goat, milk, daily yield, as₁-casein

Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 193

Materia³ i metody

Badaniami objêto 745 kóz w dwóch rejonach hodowla-nych Polski, tj. na Podkarpaciu – 147 szt. i w Wielkopolsce – 598 szt. W populacji tej wyró¿niono cztery grupy raso-we, tj. bia³¹ uszlachetnion¹ (320 szt.), barwn¹ uszlachet-nion¹ (124 szt.), bia³¹ bezrasow¹ (227 szt.) oraz barwn¹ bezrasow¹ (74 szt.).

Próby mleka do analizy pobierano w ka¿dym stadzie dwukrotnie, tzn. w sezonie wiosennym (marzec, kwiecieñ) i letnim (czerwiec, lipiec). Rejon produkcji, jak równie¿ sezon zwi¹zany by³ ze zró¿nicowanym ¿ywieniem zwie-rz¹t. Na Podkarpaciu ¿ywienie kóz w obu sezonach, tj. wio-sennym i letnim by³o zbli¿one i oparte na zielonce pastwis-kowej, w sk³ad której wchodzi³y trawy, roœliny motylkowe i zio³a oraz o dodatek siana lub s³omy. W rejonie Wielko-polski na wiosnê skarmiano m³od¹ zielonkê z traw i koni-czyn, uzupe³niaj¹c j¹ niekiedy burakami pastewnymi, sia-nem lub s³om¹. Natomiast latem kozy ¿ywiono zielonk¹ z traw i koniczyny lub lucerny oraz sianem. We wszystkich gospodarstwach podawano paszê treœciw¹.

W trakcie doju kontrolnego u ka¿dej kozy okreœlano wydajnoœæ dobow¹ mleka oraz pobierano próbki do analiz. W mleku oznaczano: sk³ad chemiczny, tzn. zawartoœæ su-chej masy, t³uszczu, bia³ka i laktozy za pomoc¹ aparatu Milko-Scan 104 oraz procentowy udzia³ kazeiny metod¹ Walkera wg PN (12). Oznaczano równie¿ liczbê komórek somatycznych aparatem Somacont 150 i zawartoœæ mocz-nika wykorzystuj¹c aparat Chem-Spec 150.

Dane empiryczne dotycz¹ce liczby komórek somatycz-nych przekszta³cono na logarytm naturalny tej cechy.

Dla mleka od ka¿dej kozy, w ¿elu poliakrylamidowym okreœlano polimorfizm as₁-kazeiny mleka wg metody PAGE-SDS, Mahé i wsp. (9). Kozy podzielono na dwie grupy, wyró¿niaj¹c zwierzêta z tzw. mocnymi genotypami, do których zaliczono warianty AA, AB, BB, AE i BE oraz tzw. œrednimi reprezentowanymi przez genotyp EE.

Wyniki analizowano ze wzglêdu na sezon i rejon pro-dukcji oraz wariant genetyczny as₁-kazeiny (mocny i œred-ni), a do obliczeñ statystycznych wykorzystano program StatSoft Inc. Statistica ver. 6, dla dwuczynnikowej analizy

wariancji z interakcj¹. Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy œrednimi wartoœciami dla ocenianych grup wyznaczono testem LSD Fischera.

Wyniki i omówienie

Przedstawione w tab. 1 i 2 wyniki dotycz¹ce pro-dukcyjnoœci mlecznej kóz 4 grup rasowych z dwóch rejonów Polski, tzn. z Podkarpacia i z Wielkopolski wskazuj¹, ¿e wiêksz¹ wydajnoœæ mleka oznaczono dla kóz z Podkarpacia. Dobowa produkcja waha³a siê od 2,22 kg u kóz bia³ych bezrasowych w okresie letnim do 2,98 kg u zwierz¹t bia³ych uszlachetnionych wios-n¹ (tab. 1). Kozy z rejonu Wielkopolski cechowa³a wyraŸnie mniejsza wydajnoœæ mleka. Waha³a siê ona od 1,20 kg dla kóz barwnych bezrasowych dojonych latem, do 2,56 kg (równie¿ w tym okresie) dla kóz bia³ych uszlachetnionych (tab. 2).

W obu analizowanych rejonach kozy uszlachetnio-ne produkowa³y wiêcej mleka w porównaniu do kóz bezrasowych. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e kozy bez-rasowe z Podkarpacia charakteryzowa³y siê wiêksz¹ wydajnoœci¹ dobow¹ od kóz uszlachetnionych z Wiel-kopolski. Prawdopodobnie by³o to zwi¹zane z gorszym ¿ywieniem stad w Wielkopolsce, które nie pozwala³o na pe³ne wykorzystanie potencja³u genetycznego zwie-rz¹t. Strza³kowska i wsp. (15) wykazali, ¿e œrednia wydajnoœæ dobowa kóz rasy bia³ej uszlachetnionej waha³a siê od 2,53 w I laktacji do 2,34 w III.

Analizuj¹c sk³ad chemiczny mleka stwierdzono, ¿e wy¿sz¹ koncentracj¹ suchej masy charakteryzowa³o siê mleko pozyskiwane od kóz z Podkarpacia – pow. 12% suchej masy. Zwi¹zane to by³o ze stosunkowo du¿¹ zawartoœci¹ t³uszczu i bia³ka, która w przypadku t³usz-czu waha³a siê od 4,02% do 4,19%, a bia³ka od 2,97% do 3,16%, w tym kazeiny od 2,31% do 2,47%. Wyso-ki udzia³ t³uszczu w mleku kóz z rejonu Podkarpacia zmniejsza³ wartoœæ proporcji bia³ka do t³uszczu, która wynosi³a 0,76-0,78 (tab. 1). Oznaczony poziom t³usz-czu w mleku pozyskiwanym od kóz z Wielkopolski

Tab. 1. Wydajnoœæ, sk³ad chemiczny, liczba komórek somatycznych i poziom mocznika w mleku kóz ras z regionu Podkarpa-cia w okresie wiosennym i letnim (–x ± s)

Objaœnienia: # – proporcja bia³ka do t³uszczu; ró¿nice pomiêdzy rasami w sezonie letnim: X, Y– ró¿nice istotne przy p £ 0,01; ró¿nice pomiêdzy sezonem wiosennym i letnim w obrêbie rasy: * – ró¿nice istotne przy p £ 0,05, ** – ró¿nice istotne przy p £ 0,01; interakcje: ns – nie stwierdzono

a s a R Sezon n Wdyodbaojnwoaœæ g k ; a k e l m a h c u S % a s a m T³u%szcz Bi%a³ko Kaz%eina B/T# Lak%toza ×1L00K0S/ml LLoKgSN Momcgznl/ik a ³ a i B a n o i n t e h c a lz s u a n s o i W 56 2₁,_,9₁8₁* 1₀2,_,5₈4₆* 4_0,,₅03₇ 3,₀1_,1₃*₁* 2,₀4_,4₂*₁* 0_0,,7₁8₀ 4,₀7_,5₂*₁* 8₆0₉0₄*_,8* 13₀,2_,4₉** 5₁1₀3₅,5_,9*₈* o t a L 55 2₁,4_,10₄* 1₀2_,,₉1₈4* 4₀,_,0₈2₁ 2,₀9_,7₂*₄* 2₀,3_,5₂*₂* ₀0_,,₁7₇6 4,₀5_,0₂*₁* 1₁2₀8₀0₂*_,6* 13,₁6_,5₀Y** 4₁2₁3₆,2_,2*₁* a w o s a r z e b a ³ a i B a n s o i W 57 2₁,_,8₁3₁* 1₁2,_,8₀0₀* 4_0,,₈19₃ 3₀,1_,36₀** 2₀,4_,7₂*₇* 0_0,,7₁8₅ 4,₀7_,9₂*₂* 6₇1₂8₄*_,3* 12₁,8_,0₀** 5₁2₀9₉,4_,1*₁* o t a L 78 2₀,_,2₈2₂* 12₁,_,2₀2₁* ₀4_,,₈09₉ 2,₀9_,8₂*₂* 2,₀3_,1₂*₁* 0₀,_,7₁6₈ 4,₀5_,0₁*₈* 1₈0₅1₀5_,*₈* 13,₀4_,9₉X** 4₁4₀4₆,9_,9*₉* a s a r * n o z e s a j c k a r e t n I ns ns ns ns ns ns ns ns ns ns

Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 194

by³ ni¿szy i waha³ siê od 3,36% do 3,90%. Równie¿ zawartoœæ bia³ka by³a mniejsza i zawiera³a siê w gra-nicach 2,59%-2,99%. Proporcja bia³ka do t³uszczu w mleku tych kóz by³a jednak korzystniejsza i w wiêk-szoœci przypadków przekracza³a wartoœæ 0,8 (tab. 2). Wykazano istotny wp³yw sezonu na zawartoœæ bia³-ka w mleku, w tym równie¿ bia³-kazeiny. W wiêkszoœci

przypadków, niezale¿nie od rejonu produkcji i rasy zwierz¹t, stwierdzono wiêksz¹ zawartoœæ tego sk³ad-nika w mleku kóz w sezonie wiosennym (tab. 1 i 2).

We wczeœniejszych badaniach autorów (8), w któ-rych analizowano zawartoœæ t³uszczu i bia³ka w mle-ku kóz trzech grup rasowych w kolejnych laktacjach stwierdzono, ¿e œredni poziom tych sk³adników

cecho-Tab. 2. Wydajnoœæ, sk³ad chemiczny, liczba komórek somatycznych i poziom mocznika w mleku kóz ras z regionu Wielkopol-ski w okresie wiosennym i letnim (–x ± s)

Objaœnienia: # – proporcja bia³ka do t³uszczu; ró¿nice pomiêdzy rasami w sezonie wiosennym: a, b, c – ró¿nice istotne przy p £ 0,05, A, B, C – ró¿nice istotne przy p £ 0,01; ró¿nice pomiêdzy rasami w sezonie letnim: x, y, z – ró¿nice istotne przy p £ 0,05, X, Y – ró¿nice istotne przy p £ 0,01; ró¿nice pomiêdzy sezonem wiosennym i letnim w obrêbie rasy: * – ró¿nice istotne przy p £ 0,05, ** – ró¿nice istotne przy p £ 0,01; interakcje: ns – nie stwierdzono, xx – istotna przy p £ 0,01

a s a R Sezon n Wdyodbaojnwoaœæ g k ; a k e l m a h c u S % a s a m T³u%szcz Bi%a³ko Kaz%eina B/T# Lak%toza ×1L00K0S/ml LLoKgSN Momcgznl/ik a ³ a i B a n o i n t e h c a lz s u a n s o i W 139 2₀,_,2₇1₆B 1₁1_,,₄8₃3 3₁,_,17₉8 2,₀9_,5₃B₇** 2,₀2_,9₂B₃** 0₀,8_,24₂b* 4₀,4_,25₄A 7₇₄07₁b_,*₉ 12₁,_,9₀8₄b* 45₈4₆,_,6₆B₄** o t a L 5 2₀,_,5₅6₂Y 1₀1_,,₉7₇0 3₀,_,9₉0₀y 2,₀6_,0₁*₂* 2,₀0_,9₁*₁* 0₀,7_,10₆x* 4₀,_,5₂₂6 ₄3₈10_9,x₇* 11₁,6_,63₁x* 25₄9₂,4_,0Y₁** a w o s a r z e b a ³ a i B a n s o i W 61 1,₀7_,4₄A₂** 11₁,_,9₀9₃** 3₀,_,8₈6₂* 2₀,_,7₂1₅A 2₀,1_,25₂A 0₀,7_,13a₆* 4,₀7_,7₃B₅** ₅4₁4₄3_,a₈ 12_0,,₉5₉3a 2₁52₆,₂4_,A₃*₃* o t a L 48 1,₀4_,4₇X₄** 11,₀2_,2₈X₁** 3₀,3_,66₃x* 2_0,,₂68_{9 0}2,_,0₂9₅ 0₀,8_,12₄y* 4,₀5_,3₁*₅* ₅5₄2₁5_,x₁ 12_1,,₁6₇3y 19₉4₁,_,2₈X₄** a n w r a B a n o i n t e h c a lz s u a n s o i W 96 2₀,_,2₇5₇B 1₁1_,,₂8₄3 3_1,,₁77₃ 2,₀9_,9₃B₁** 2,3₀5_,2C₁** 0₀,_,8₂6₄b 4,4_0,2₂A₄** 7₈₈97₆b_,*₇ 12₁,_,9₃2₆b* 45₈0₉,_,8₉B₉** o t a L 10 2₀,_,4₃6₅Y 1₀1_,,₇3₉0 ₀3_,,₅5₉1 2,₀5_,9₂*₈* 1₀,9_,8₁*₉* 0₀,_,7₁5₂y 4,₀5_,5₁*₄* 1₁₆9₄4x_,*₀ 11₁,_,7₀8₄x* 26₅4₀,_,2₀Y₂** a n w r a B a w o s a r z e b a n s o i W 59 1,₀8_,5₅A₀** 1₁1_,,₁6₀6 ₀3_,,₉5₂1 2₀,7_,37₁A 2₀,1_,25₅A 0₀,8_,5₂b₇* 4,7_0,3₃B₅** ₄4₇8₄9_,a₈*₄ 12₁,_,6₀4₂* 28₁4₆,₉1_,A₂*₄* o t a L 43 1,₀20_,6X₁** 1₀1,_,87₂2Y 3_0,,6₅9₉ 2₀,_,8₂0₉ 2₀,_,1₂4₆ 0₀,7_,17y₁* 4,₀5_,9₁₇** ₈83₆₁3y_,8* 13₁,_,1₁6₁z* 17₆4₄,_,1₅X₅** a s a r n o z e s a j c k a r e t n I xx ns ns xx xx xx xx xx xx xx

Objaœnienia: # – proporcja bia³ka do t³uszczu; ró¿nice pomiêdzy wariantami genetycznymi w obrêbie rejonu: * – ró¿nice istotne przy p £ 0,05, ** – ró¿nice istotne przy p £ 0,01

Tab. 3. Wydajnoœæ, sk³ad chemiczny, liczba komórek somatycznych i poziom mocznika w mleku kóz ró¿ni¹cych siê wariantem genetycznym as1-kazeiny w okresie wiosennym i letnim (–x ± s)

n o z e S Rejon _geW_na_etir_ya_cn_zt_ny n Wdyodbaojnwoaœæ g k ; a k e l m a h c u S % a s a m T³u%szcz Bia%³ko Kaz%eina B/T# Lak%toza ×10L0K0S/ml LLoKgSN Momcgznl/ik a n s o i W e i c a p r a k o P y n c o m 64 ₁2_,,₁8₈3 1₀2_,,₉8₃3* 4_0,,1₆6₈ 3₀,2_,32₁* 2₀,5_,1₂*₆* ₀0,_,17₀9 ₀4_,,7₂₂9 ₇7₂0₂4_,2 1₀2_,,₉9₉8 ₁5₀3₆1_,,₃5₁ i n d e r œ 49 ₁3_,,₀0₂1 1₀2_,,₉4₂7* 4_0,,0₇4₅ 3₀,_,0₂3₈* 2,₀3_,9₂*₁* ₀0,_,17₅7 4₀,_,7₂4_{1 7}7₀1₇4_,2 1₀3_,,₉0₃7 ₁5₀0₈8_,4,4₇ -o k l e i W a k s l o p y n c o m 230 ₀2_,,₇1₂0 1₁1_,2,9₇1 3_1,,8₀0₉ 2₀,9_,32₄* 2₀,3_,2₃*₂* ₀0,_,28₃2 4₀,_,5₃4_{1 7}6₃7₅6_,8 1₁2_,,₁8₇7 ₁3₄8₂9_,5,5₂ i n d e r œ 125 ₀2_,,₆0₈4 1₁1_,,₂6₅8 3_1,,6₀5₄ 2₀,8_,34₄* 2₀,1_,5₂*₂* ₀0,_,28₂3 ₀4_,,5₃₃5 ₇6₀0₆1_,3 1₁2_,,₀7₇7 ₁3₅9₉2_,3,3₂ o t a L e i c a p r a k o P y n c o m 80 2₀,_,1₉9₅ 12₀,_,3₉7₄** 4_0,,1₈₃6 3₀,_,0₂4₄* 2,₀3_,7₂*₁* ₀0,_,17₇6 ₀4_,,5₂₀2 ₉9₁8₀3_,*₇ 1₀3_,,₉4₂0 ₁4₀2₀3_,,₅9₃ i n d e r œ 53 2₀,_,4₉6₇ 11₁,_,9₀1₃** 3_0,,₈9₈2 2₀,8_,18₇* 2,₀2_,6₂*₁* ₀0_,,₁7₈6 4₀,_,4₁6₈ 1₉3₀3₆7_,9* 1₀3_,,₉8₀0 ₁4₂5₃3_,,₉9₆ -o k l e i W a k s l o p y n c o m 70 1₀,_,4₇9₈ 1₀1_,,₇5₈3 3₀,_,5₆7₁ 2₀,_,7₂6₇ 2₀,1_,5₂*₂* ₀0,_,17₃9 ₀4_,,5₁₆6 ₆5₁2₅9_,9 1₁2_,,₂5₃6 1₈₀89_,6,₄2 i n d e r œ 36 1₀,_,4₇9₇ 1₀1_,,₉2₅9 3_0,,4₇6₀ 2₀,_,6₃3₁ 2₀,0_,1₂*₇* ₀0,_,17₃8 ₀4_,,5₁₅5 ₈7₁6₆3_,9 1₁3_,,₂0₁2 2₈₁08_,2,₅4

Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 195 wa³a stosunkowo du¿a zmiennoœæ i w przypadku

t³usz-czu zawiera³a siê w przedziale 3,35-3,62%, a bia³ka 2,83-2,95%. Strza³kowska i wsp. (15), analizuj¹c sk³ad chemiczny mleka kóz rasy bia³ej uszlachetnionej w ko-lejnych laktacjach, wykazali znacznie mniejsz¹ zmien-noœæ dla tych sk³adników, tzn. zawartoœæ t³uszczu wa-ha³a siê od 3,60% do 3,66%, bia³ka od 2,93% do 2,99%, w tym kazeiny od 2,57% do 2,62%.

Ocena zawartoœci mocznika w mleku kóz wykaza³a wy¿sze jego stê¿enie w sezonie wiosennym w obu analizowanych rejonach produkcyjnych (tab. 1 i 2). Zwiêkszenie zawartoœci mocznika w mleku w tym okresie by³o prawdopodobnie zwi¹zane ze zmian¹ ¿ywienia, w którym podstawê stanowi³a m³oda zie-lonka pastwiskowa, zawieraj¹ca du¿e iloœci bia³ka, a ma³o w³ókna. Wysoki udzia³ bia³ka w paszy nie by³ wiêc wystarczaj¹co uzupe³niany paszami zawieraj¹-cymi dostateczn¹ iloœæ w³ókna i energii. Kmieæ i wsp. (5) podaj¹, ¿e zawartoœæ mocznika w mleku kozim waha siê najczêœciej od 0,48 do 0,50 g/l.

Mleko kozie zawiera przeciêtnie wiêksz¹ liczbê komórek somatycznych ni¿ krowie. Za fizjologicznie normaln¹ wartoœæ mo¿na uznaæ jeden milion komó-rek w 1 ml mleka koziego (1, 17). Mleko pozyskiwa-ne od kóz z Wielkopolski odznacza³o siê dobr¹ jakoœ-ci¹ cytologiczn¹, poniewa¿ u ¿adnej z grup rasowych nie przekroczono tej wartoœci (tab. 2). Gorsze nato-miast by³o mleko pozyskiwane od kóz z Podkarpacia, poniewa¿ LKS u obu analizowanych ras w sezonie letnim przewy¿szy³a wartoœæ 1 mln/ml (tab. 1). Wraz ze wzrostem liczby komórek somatycznych w mleku zmniejsza³a siê w nim zawartoœæ laktozy, œrednio o 0,27% (tab. 1). Dankow i wsp. (1) wykazali, ¿e se-zon produkcji ma istotny wp³yw na liczbê komórek somatycznych w mleku kozim. Najmniej ich by³o w okresie wiosennym (492,6 tys./cm3_{), a najwiêcej}

jesieni¹ (1742,02 tys./cm3_).

Przedstawione w tabeli 3 wyniki dotycz¹ce zwi¹z-ków mocnych i œrednich wariantów genetycznych as₁-kazeiny mleka z wydajnoœci¹ dobow¹, sk³adem chemicznym oraz zawartoœci¹ mocznika i komórek so-matycznych wskazuj¹, ¿e nie mia³y one istotnego wp³y-wu na iloœæ mleka produkowanego przez kozy. Po-twierdzaj¹ to równie¿ badania Krzy¿ewskiego i wsp. (7). Wykazano natomiast wp³yw mocnych genotypów na wiêksz¹ syntezê kazeiny, a przez to i bia³ka ogólne-go w mleku. Zale¿noœæ ta zosta³a stwierdzona w ka¿-dym z rejonów i w obu sezonach produkcyjnych.

Zaobserwowano, ¿e genotyp mocny warunkuj¹c wiêksz¹ syntezê bia³ka, a w szczególnoœci kazeiny, nieco obni¿a³ równie¿ stê¿enie mocznika w mleku. Mo¿na to wi¹zaæ z tym, ¿e nadmiar amoniaku niewy-korzystanego przez drobnoustroje do syntezy bia³ka przechodzi do krwi, stanowi¹c Ÿród³o mocznika syn-tetyzowanego w w¹trobie. Powoduje to w efekcie zmniejszenie zawartoœci bia³ka i wzrost poziomu mocznika w mleku. Ryniewicz i Krzy¿ewski (14) po-daj¹, ¿e œrednia zawartoœæ bia³ka w mleku kóz z

geno-typem mocnym wynosi³a 2,95%, a kazeiny 2,67%, przy zawartoœci t³uszczu 3,58%. Natomiast w mleku kóz z genotypem œrednim procentowy udzia³ bia³ka by³ mniejszy i wynosi³ 2,83, w tym kazeiny 2,60, przy wy¿szej zawartoœci t³uszczu wynosz¹cej 3,62%. Dla kóz z genotypem s³abym oznaczone wartoœci by³y na-stêpuj¹ce: 2,78, 2,51, 3,49%.

W oparciu o wyniki badañ mo¿na stwierdziæ, ¿e wydajnoœæ i sk³ad mleka kóz w istotnym stopniu by³y zwi¹zane z rejonem hodowlanym i sezonem produk-cji. Dokonana analiza ewentualnych zwi¹zków warian-tów genetycznych as₁-kazeiny z produkcyjnoœci¹ kóz nie wykaza³a istotnych zale¿noœci z wydajnoœci¹ mle-ka. Stwierdzono natomiast pewn¹ tendencjê wskazu-j¹c¹ na istotne oddzia³ywanie wariantów mocnych na wiêksz¹ koncentracjê podstawowych sk³adników w mleku, tj. bia³ka, w tym g³ównie kazeiny oraz t³usz-czu.

Piœmiennictwo

1.Dankow R., Cais-Sokoliñska D., Pikul J., Wójtowski J.: Jakoœæ cytologiczna mleka koziego. Medycyna Wet. 2003, 59, 77-80.

2.Gonzalo C., Marco J. C., de la Cruz M., Gonzalez M. C., Garcia F., Rota A. M., Contreras A.: Present-day situation of somatic cell count in milk of small ruminants: case of Spain. Somatic cells and milk of small rumi-nants. Wageningen Press, EAAP Publ. 1996, 77, 335-342.

3.Grosclaude F., Mahé M. F.: Polymorphisme des caseines du lait de chevre. Journees de recherche ovine et caprine. Paris 1996.

4.Haenlein G. F. W., Hinckley L. S.: Somatic cell count situation in USA. Somatic cells and milk of small ruminants. Wageningen Press, EAAP Publ. 1996, 77, 349-356.

5.Kmieæ M., Wojdak-Maksymiec K., Dybus A.: Polimorfizm genetyczny as1--kazeiny mleka kóz. Przegl. Hod. 1999, LXVII, 20-23.

6.Krzy¿ewski J., Ryniewicz Z., Gr¹dziel N.: Dziedziczny polimorfizm kazeiny alfa s1 a sk³ad chemiczny i podstawowe parametry technologiczne mleka kóz. Pr. Mat. Zoot. 1995, 47, 9-19.

7.Krzy¿ewski J., Strza³kowska N., Ryniewicz Z., Bagnicka E., Oprz¹dek A.: Zale¿noœæ miêdzy formami polimorficznymi alfa-s1-CN a dobow¹ wydaj-noœci¹ i sk³adem chemicznym mleka kóz w okresie laktacji. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw 2000, 399, 189-198.

8.Litwiñczuk A., Kêdzierska-Matysek M., Król J., Bar³owska J.: Produkcyj-noœæ kóz bia³ych i barwnych uszlachetnionych oraz bezrasowych ró¿ni¹cych siê wariantami genetycznymi as1-kazeiny. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2004, 72, 133-139.

9.Mahé M.-F., Manfredi E., Ricordeau G., Piacère A., Grosclaude F.: Effets du polymorphisme de la caséine aS1 caprine sur les performances laitières: analyse intradescendance de boucs de race Alpine. Génétique, Sélection, Évo-lution 1993, 26, 151-157.

10.Osten-Sacken A.: Mocznik w mleku – nowy parametr diagnostyczny. (cz. I). Przegl. Mlecz. 2000, 4, 113-115.

11.Osten-Sacken A.: Mocznik w mleku – nowy parametr diagnostyczny. (cz. II). Przegl. Mlecz. 2000, 5, 141-143.

12.Polska Norma PN-68/A-86122 – Mleko. Metody badañ.

13.Remeuf F.: Influence du polymorphisme génétique de la caséine alfa S1 caprine sur les caractéristiques physico-chimiques et technologiques du lait. Lait 1993, 73, 549-557.

14.Ryniewicz Z., Krzy¿ewski J.: Aktualne problemy w hodowli kóz w Polsce. Zeszyt Naukowy – Zak³ad Hodowli Owiec i Kóz SGGW 1997, 1, 9-28. 15.Strza³kowska N., Krzy¿ewski J., Ryniewicz Z., Bagnicka E.: Zmiany sk³adu

chemicznego, cech technologicznych i wartoœci dietetycznej mleka kóz w zale¿noœci od liczby komórek somatycznych. Pr. Mat. Zoot. Zesz. Spec. 2002, 14, 171-179.

16.Vassal L., Manfredi E.: Des lait plus riches. Chevre 1994, 201, 33-36. 17.Zeng S. S., Popham T., Escobar E. N.: Seasonal variation of somatic cell

count and chemical composition in bulk tank goat milk. Dairy, Food Envi-ron. Sanit. 1999, 19, 685-690.

Adres autora: prof. dr hab. Anna Litwiñczuk, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin; e-mail: mariusz.florek@ar.lublin.pl