Medycyna Wet. 2007, 63 (5) 557
Praca oryginalna Original paper
Psy jako zwierzêta towarzysz¹ce sta³y siê nieodzow-nym elementem ¿ycia cz³owieka i s¹ czêsto traktowa-ne na równi z cz³onkami rodziny. Sprawia to, ¿e pro-blemy zdrowia tych zwierz¹t, w tym schorzenia uk³a-du rozrodczego, staj¹ siê niezmiernie wa¿ne dla ich w³acicieli. W ostatnich latach obserwujemy dwa zja-wiska dotycz¹ce psów. Z jednej strony, stosunkowo szybko ronie liczba psów prawid³owo ¿ywionych i pielêgnowanych, z drugiej za, coraz czêciej poja-wia siê problem ich bezdomnoci. Niekontrolowana liczba urodzeñ wród psów bezdomnych jest przyczy-n¹ nadmiernego wzrostu ich populacji. St¹d te¿ w celu ograniczenia ich liczebnoci, a w przypadku psów po-siadaj¹cych w³acicieli kontrolowania liczby uro-dzeñ, stosowana jest antykoncepcja. Znane s¹ dwie g³ówne metody antykoncepcji: farmakologiczna oraz chirurgiczna. Pomimo szerokiego wyboru i dostêpno-ci preparatów farmakologicznych przeznaczonych dla celów antykoncepcyjnych u suk, ich stosowanie nadal nie jest w pe³ni bezpieczne. Zastosowanie antykoncep-cji farmakologicznej u tego gatunku zwierz¹t w nie-odpowiednim momencie cyklu rujowego mo¿e pro-wadziæ do zmian w b³onie luzowej macicy i rozwoju ropomacicza. Druga metoda antykoncepcyjna chi-rurgiczna, ma na celu trwa³e pozbawienie suk zdol-noci rozrodczych. Jest to zabieg ovariohysterectomii (sterylizacji), polegaj¹cy na operacyjnym usuniêciu ma-cicy wraz z jajnikami. Ovariohysterectomia jest rów-nie¿ metod¹ z wyboru w leczeniu ropomacicza u suk,
które nale¿y do najczêstszych schorzeñ uk³adu rozrod-czego (10).
Przebieg okresu pooperacyjnego jest cile zwi¹za-ny ze stanem odpornoci organizmu, zw³aszcza z jej nieswoistymi mechanizmami komórkowymi. G³ów-nym komórkowym mechanizmem odpornoci natural-nej bior¹cym udzia³ w eliminacji infekcji jest fagocy-toza, w której najwa¿niejsz¹ rolê odgrywaj¹ neutrofile stanowi¹ce pierwsz¹ liniê obrony (3, 8, 13, 15, 22). W nieswoistej odpornoci komórkowej uczestnicz¹ równie¿ makrofagi, jednak¿e ich udzia³ w procesie fa-gocytozy jest mniejszy i przebiega wolniej w porów-naniu do komórek polimorfonuklearnych (PMN) (2, 7, 22).
Z przegl¹du pimiennictwa wynika, ¿e sprawnoæ oraz wzajemna harmonia pomiêdzy humoralnymi i ko-mórkowymi mechanizmami odpornoci nieswoistej warunkuje szybki powrót pacjenta do zdrowia po za-biegach chirurgicznych. Wszelkie zaburzenia funkcji tych mechanizmów w okresie pooperacyjnym s¹ g³ów-n¹ przyczyg³ów-n¹ rozwoju infekcji przyrannych, wywo³y-wanych zw³aszcza przez drobnoustroje oportunistyczne (16, 18, 23). Ponadto, rozwijaj¹ce siê w tym okresie infekcje, przy braku zastosowania w³aciwej terapii przyczynowej prowadz¹ do wyd³u¿enia okres rekon-walescencji, niekiedy mog¹ byæ równie¿ bezpored-ni¹ przyczyn¹ zgonu pacjenta (4, 16, 26, 28). Dlatego, mo¿liwoæ zapobiegania wyst¹pieniom komplikacji po zabiegach chirurgicznych zale¿y w du¿ym stopniu od
Wskaniki odpornoci nieswoistej
po zabiegach ovariohysterectomii u suk
ROMAN D¥BROWSKI
Katedra i Klinika Rozrodu Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin
D¹browski R.
Parameters of non-specific immunity after ovariohysterectomy in bitch
Summary
Ovariohysterectomy is the treatment of choice for pyometra and a common contraceptive method for bitches. The effectiveness of preventing the postoperative complications depends largely on the proper monitoring of the health condition of bitches. The non-specific immunity parameters in the postoperative period are evaluated using the NBT test as well as determining the phagocytic index, percentage of phagocytizing cells, lysozyme activity, serum levels of total protein and its globulin fraction.
Our study shows that the values of selected parameters of non-specific immunity provide valuable infor-mation concerning the end of inflammatory reaction caused by the discontinuity of tissues in the normal postoperative course. Moreover, the data obtained indicate that such parameters may be used in routine diagnostic procedures of early postoperative complications.
Medycyna Wet. 2007, 63 (5) 558
w³aciwego monitoringu stanu czynnociowego uk³a-du immunologicznego. Sta³a jego kontrola umo¿liwia wczesne wykrycie zaburzeñ homeostazy wewnêtrznej organizmu oraz podjêcie szybkiej interwencji w celu jej przywrócenia (20).
Celem przeprowadzonych badañ by³o okrelenie kszta³towania siê wybranych wskaników nieswoistej odpornoci komórkowej i humoralnej po zabiegach ovariohysterectomii u suk.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono na 20 sukach ró¿nych ras oraz bezrasowych. Zosta³y one podzielone na dwie grupy dowiad-czalne. Grupê I (n = 10) stanowi³y suki pochodz¹ce ze Schro-niska dla Bezdomnych Zwierz¹t w Lublinie, które w okresie poprzedzaj¹cym zabieg zosta³y poddane badaniu kliniczne-mu, zgodnie z planem badania ginekologiczno-po³o¿niczym oraz badaniom dodatkowym. W oparciu o uzyskane wyniki badañ zwierzêta zakwalifikowano do grupy suk zdrowych znajduj¹cych siê w fazie anoestrus, u których wykonano zabieg sterylizacji chirurgicznej (ovariohysterectomii). Grupê II (n = 10) stanowi³y natomiast suki z ropomaciczem, u któ-rych wykonano zabieg amputacji chorobowo zmienionej macicy i jajników.
Obie grupy zwierz¹t zosta³y poddane zabiegowi ovario-hysterectomii zgodnie z ogólnie przyjêtymi zasadami w za-biegach chirurgicznych. Przed przyst¹pieniem do operacji zwierzêta poddano premedykacji przy u¿yciu ksylaziny w dawce 2 mg/kg m.c. (prep. Rometar 2%® Spofa,
Repub-lika Czeska) i atropiny w dawce 0,05 mg/kg m.c. (prep. Atro-pinum sulfuricum® Polfa, Polska). Nastêpnie suki
wpro-wadzono w stan znieczulenia ogólnego dysocjacyjnego przy pomocy ketaminy (prep. Narkamon 5%® Spofa,
Republi-ka CzesRepubli-ka) w dawce od 5 do 15 mg/kg m.c. w zale¿noci od indywidualnych reakcji zwierz¹t poddanych znieczuleniu. Od wszystkich suk dowiadczalnych pobierano krew z ¿y³y dostopowej (vena saphena) w nastêpuj¹cych przedzia³ach czasowych: przed zabiegiem (próba 0), a nastêpnie 24 godz. (I pobranie), 72 godz. (II pobranie), 120 godz. (III pobra-nie), 240 godz. (IV pobranie) oraz 408 godz. (V pobranie) po ovariohysterectomii. Krew pobierano ka¿dorazowo do ja³owych probówek wirówkowych oraz ja³owych probówek silikonowych typu vakuette-9 ml (Greiner Labortechnik GmbH, Austria), zawieraj¹cych heparynê w iloci 20 j.m. na 1 ml krwi. Surowicê uzyskiwano po odwirowaniu pe³nej krwi przez 10 minut (3000-4000 obr./min.), po czym zamra-¿ano j¹ w temperaturze 76°C (Polar 110 H) i przetrzymy-wano do momentu wykonania oznaczeñ. W pe³nej krwi wy-konano test redukcji NBT metod¹ cytochemiczn¹ w warian-cie spoczynkowym i stymulowanym wg Parka i wsp. (19), okrelono aktywnoæ fagocytarn¹ oraz indeks fagocytarny przy u¿yciu standardowego szczepu Staphylococcus aureus 206P (6). Ponadto w surowicy krwi oznaczano aktywnoæ lizozymu metod¹ turbidymetryczn¹ (21), poziom bia³ka ca³-kowitego i jego frakcjê globulinow¹ metod¹ Lowry (11). Wyniki badañ poddano analizie statystycznej obliczaj¹c red-ni¹, odchylenie standardowe oraz istotnoæ ró¿nic. Porów-nanie rednich parametrów wewn¹trzgrupowych do warto-ci wyjwarto-ciowej (przed zabiegiem) dokonano na podstawie analizy zmiennoci (test t-Studenta). Istotnoæ ró¿nic okre-lono przy p £ 0,05 i p £ 0,01.
Wyniki i omówienie
Sprawny uk³ad komórek fagocytarnych stanowi je-den z podstawowych mechanizmów odpornoci prze-ciwzakanej macicy. W przypadku wyst¹pienia infekcji dominuj¹c¹ populacj¹ komórek ¿ernych w macicy s¹ neutrofile przenikaj¹ce z krwi obwodowej do ogniska zapalnego, które stanowi¹ mechanizm szybkiego reago-wania (5, 12, 13, 14, 22). W badaniach w³asnych wyka-zano (ryc. 1, ryc. 2), ¿e u suk z ropomaciczem (grupa II) przed zabiegiem rednie wartoci badanych wskani-ków komórkowej odpornoci nieswoistej by³y ni¿sze w porównaniu do ich wartoci w grupie suk zdrowych (grupa I). Parametrem okrelaj¹cym aktywnoæ meta-boliczn¹ neutrofilów jest zdolnoæ redukcji b³êkitu ni-trotetrazoliowego okrelana za pomoc¹ testu NBT. Spad-kowi wartoci testu NBT towarzyszy³ 2-krotny spadek odsetka komórek fagocytuj¹cych (ryc. 3) i wartoci
in-0 10 20 30 40 50 60 70 0 1 2 3 4 5 kolejnoœæ pobrañ % komórek PMN NBT dodatnich A B A A A B Grupa I Grupa II
Ryc. 1. Spontaniczna zdolnoæ komórek PMN krwi obwodo-wej u suk do redukcji NBT w przebiegu dowiadczenia (%) Objanienia: grupa I suki zdrowe poddane sterylizacji chirur-gicznej; grupa II suki z ropomaciczem poddane zabiegowi ova-riohysterectomii; A ró¿nice statystycznie istotne w porównaniu do wartoci wyjciowej (p £ 0,05); B ró¿nice statystycznie istotne w porównaniu do wartoci wyjciowej (p £ 0,01); Kolej-noæ pobrañ: 0 przed zabiegiem, 1 24 godziny po zabiegu (1. doba), 2 72 godziny po zabiegu (3. doba), 3 120 godzin po zabiegu (5. doba), 4 240 godzin po zabiegu (10. doba), 5 408 godzin po zabiegu (17. doba)
% komórek PMN NBT dodatnich 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 0 1 2 3 4 5 kolejnoœæ pobrañ Grupa I Grupa II A B
Ryc. 2. Stymulowana zdolnoæ komórek PMN krwi obwodo-wej u suk do redukcji NBT w przebiegu dowiadczenia (%) Objanienia: jak przy ryc. 1
Medycyna Wet. 2007, 63 (5) 559
deksu fagocytarnego (ryc. 3). Mo¿na zatem s¹dziæ, ¿e zaobserwowany u suk chorych spadek aktywnoci tle-nowej neutrofilów w tecie NBT szczególnie w wersji stymulowanej, aktywnoci fagocytarnej i indeksu fago-cytarnego w porównaniu do suk zdrowych, przemawia za imnunosupresj¹ nieswoistych mechanizmów obron-nych uk³adu immunologicznego. Podobne wyniki uzys-kali Krzy¿anowski i wsp. (9), Mojiová i wsp. (15) oraz Vandeplassche i wsp. (27). Potwierdzeniem wystêpo-wania immunosupresji u suk z ropomaciczem jest utrzy-mywanie siê równie¿ niskiego poziomu surowiczego bia³ka ca³kowitego i spadek stê¿enia jej frakcji globuli-nowej (ryc. 5).
W³aciwa funkcja komórek fagocytarnych stanowi jeden z podstawowych mechanizmów warunkuj¹cych prawid³owy przebieg okresu pooperacyjnego u suk po ovariohysterectomii. Efektem dysfunkcji neutrofilów w okresie pooperacyjnym mo¿e byæ infekcja, co w kon-sekwencji mo¿e prowadziæ do wyd³u¿onego okresu hos-pitalizacji, rekonwalescencji, a niekiedy nawet do zejæ miertelnych. U suk z ropomaciczem (grupa II) w pierw-szej dobie po ovariohysterectomii zaobserwowano istot-ny wzrost, w porównaniu do wartoci przed zabiegiem, rednich wartoci PMN NBT dodatnich (ryc. 1, ryc. 2), odsetka komórek wykazuj¹cych aktywnoæ fagocytar-n¹ (ryc. 3) i wartoci indeksu fagocytarnego (ryc. 3). Natomiast u suk zdrowych (grupa I) w pierwszych piê-ciu dobach po zabiegu stwierdzono istotny spadek red-nich wartoci testu NBT w wersji spoczynkowej przy utrzymuj¹cych siê na zbli¿onym poziomie wartoci tes-tu NBT w wersji stymulowanej w stosunku do wartoci przed zabiegiem (ryc. 1, ryc. 2). Towarzyszy³ temu nie-znaczny wzrost odsetka komórek fagocytuj¹cych oraz wartoci indeksu fagocytarnego (ryc. 3). Wzrost aktyw-noci metabolicznej i fagocytarnej neutrofilów u suk grupy II w pierwszych dniach po zabiegu ovariohyste-rectomii mo¿e wiadczyæ o stopniowym przywracaniu prawid³owych mechanizmów komórkowej odpornoci nieswoistej. Natomiast u suk zdrowych, w prawid³owym okresie pooperacyjnym obni¿ona aktywnoæ tlenowych mechanizmów bójczoci neutrofilów po ovariohysterec-tomii mo¿e wynikaæ z samego stresu, jakim jest zabieg chirurgiczny oraz z rozwoju miejscowego odczynu za-palnego wywo³anego przerwaniem ci¹g³oci tkanek. Zdaniem Mojiová i wsp. (14), Nishina i wsp. (17) oraz Vallejo i wsp. (25), os³abienie aktywnoci metabolicz-nej neutrofilów w pierwszych godzinach po zabiegu chirurgicznym mo¿e byæ dodatkowo efektem dzia³ania leków anestezjologicznych.
W ostatnich dwóch terminach badañ, u suk w grupie II nast¹pi³ dalszy wzrost rednich wartoci testu NBT w obu jego wersjach oraz indeksu fagocytarnego i by³y one najwy¿sze w toku ca³ego dowiadczenia, jednak¿e ni¿sze w porównaniu do suk grupy I. wiadczy to o przy-wracaniu prawid³owych funkcji biologicznych komó-rek fagocytarnych w obu grupach suk w wyniku stop-niowego ustêpowania miejscowego odczynu zapalne-go spowodowanezapalne-go zabiegiem, a w przypadku suk gru-py II dodatkowo likwidacj¹ odczynu zapalnego w
dro-gach rodnych. Podobne wyniki uzyskali Mojiová i wsp. (14, 15).
W badaniach w³asnych stwierdzono, ¿e zmianom wartoci parametrów nieswoistej odpornoci komórko-wej u suk dowiadczalnych towarzyszy³y zmiany oce-Ryc. 5. Surowiczy poziom bia³ka ca³kowitego (g/l) i frakcji globulinowej (g/l) u suk w przebiegu dowiadczenia
Objanienia: jak przy ryc. 1
A A B B 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 0 1 2 3 4 5 kolejnoœæ pobrañ bia³ko ca³kowite (g/l) frakcja globulinowa (g/l) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55
bia³ko ca³kowite – grupa I bia³ko ca³kowite – grupa II
frakcja globulinowa – grupa I frakcja globulinowa – grupa II A
B B
B
Ryc. 4. Bakteriolityczna aktywnoæ lizozymu w surowicy krwi suk w przebiegu dowiadczenia (µg/ml)
Objanienia: jak przy ryc. 1
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 0 1 2 3 4 5 kolejnoœæ pobrañ aktywnoœæ lizozymu (ug/ml) Grupa I Grupa II A A A 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 0 1 2 3 4 5 kolejnoœæ pobrañ indeks fagocytarny % komórek fagocytuj¹cych 0 2 4 6 8 10 12 14 A
% komórek fagocytuj¹cych – grupa I % komórek fagocytuj¹cych – grupa II
indeks fagocytarny – grupa I indeks fagocytarny – grupa II Ryc. 3. Kszta³towanie siê odsetka komórek fagocytuj¹cych oraz rednie wartoci indeksu fagocytarnego komórek PMN krwi obwodowej u suk w przebiegu dowiadczenia
Medycyna Wet. 2007, 63 (5) 560
nianych wskaników humoralnych. Pierwszym z nich by³a aktywnoæ lizozymu (LZM). U suk w obu grupach dowiadczalnych przed zabiegiem rednie wartoci li-zozymu utrzymywa³y siê na podobnym poziomie (ryc. 4). W grupie I suk, po zabiegu ovariohysterecto-mii rednie wartoci LZM we wszystkich terminach oznaczeñ kszta³towa³y siê na poziomie zbli¿onym do wartoci wyjciowych, co wiadczy, ¿e zabieg chirur-giczny nie wp³ywa na zmiany bakteriolitycznej aktyw-noci lizozymu. Natomiast u suk grupy II po zabiegu ovariohysterectomii stwierdzono w kolejnych terminach oznaczeñ stopniowy wzrost rednich wartoci LZM w stosunku do wartoci pocz¹tkowej. Wzrost aktywno-ci lizozymu u suk grupy II w poszczególnych dniach po zabiegu dodatnio korelowa³ ze wzrostem aktywnoci fa-gocytarnej neutrofilów. Mo¿na zatem przypuszczaæ, ¿e wzrost poziomu LZM by³ wynikiem stopniowego przy-wracania prawid³owej funkcji biologicznej neutrofilów, które s¹ g³ównym ród³em jego produkcji.
Kolejnym ocenianym parametrem w surowicy krwi u suk dowiadczalnych by³o bia³ko ca³kowite oraz jego frakcja globulinowa (ryc. 5). Z danych literaturowych wynika, ¿e oznaczanie poziomu bia³ka ca³kowitego jest przydatne w diagnostyce tocz¹cego siê zapalenia (1). Za syntezê oraz rozpad bia³ka ca³kowitego i jego frakcji odpowiedzialna jest przede wszystkim w¹troba, jednak-¿e du¿y udzia³ w jego produkcji ogrywa równie¿ uk³ad siateczkowo-ródb³onkowy. Jednym z podstawowych mechanizmów reguluj¹cych poziom bia³ka w organizmie jest przeciwstawne zachowanie siê albumin i globulin, z których za produkcjê przeciwcia³ odpowiedzialna jest przede wszystkim frakcja gammaglobulinowa (24). Za-obserwowane w dniu rozpoczêcia dowiadczenia wy-ranie ni¿sze stê¿enie bia³ka ca³kowitego w surowicy krwi u suk grupy II w porównaniu do suk zdrowych (ryc. 5) mo¿na t³umaczyæ spadkiem poziomu albumin na skutek ich przesuniêcia do przestrzeni pozanaczy-niowych spowodowanego ropomaciczem oraz ich zwiêkszonym wydalaniem z organizmu przez uszkodzo-ne w wyniku intoksykacji uszkodzo-nerki (9, 24). Towarzyszy³ temu równie¿ spadek stê¿enia frakcji globulinowej w surowicy krwi (ryc. 5), co prawdopodobnie by³o zwi¹-zane ze wzmo¿onym przenikaniem immunoglobulin, zw³aszcza klasy IgG, z surowicy do ogniska zapalnego w macicy. W stanach zapalnych oprócz infiltracji neu-trofilów do endometrium, które uczestnicz¹ we wczes-nej fazie odpowiedzi immunologiczwczes-nej macicy na za-ka¿enia bakteryjne, nastêpuje dodatkowo bierny trans-port surowiczych immunoglobulin klasy IgG. Potwier-dzeniem tego jest utrzymuj¹ce siê u suk grupy II, w pierwszych trzech dobach po zabiegu ni¿sze stê¿enie bia³ka ca³kowitego i jego frakcji globulinowej. Nato-miast stwierdzony w tej grupie suk w ostatnim terminie oznaczeñ wzrastaj¹cy poziom bia³ka ca³kowitego i frak-cji globulinowej wskazuje na wygasanie odczynu za-palnego.
Podsumowuj¹c uzyskane wyniki badañ w³asnych nale¿y stwierdziæ, ¿e ropomacicze jest schorzeniem, w przebiegu którego dochodzi do supresji komórkowych
i humoralnych mechanizmów odpornoci nieswoistej. Kszta³towanie siê poziomów wybranych wskaników odpornoci nieswoistej w prawid³owym przebiegu okre-su pooperacyjnego dostarcza cennych informacji odno-nie do czasu wygasania odczynu zapalnego u suk po ovariohysterectomii spowodowanego przerwaniem ci¹g-³oci tkanek. Uzyskane dane wskazuj¹ jednoczenie na mo¿liwoæ ich wykorzystania jako przydatnych wska-ników w monitorowaniu okresu pooperacyjnego u suk.
Pimiennictwo
1.Birger M., Samborski Z.: Aktualne pogl¹dy na etiopatogenezê zespo³u endomet-ritis-pyometra u suk. Medycyna Wet. 1998, 54, 239-241.
2.Bostedt H.: Diagnostyka i terapia ostrych postaci zapalenia gruczo³u mlekowego u krów. ¯ycie Wet. 2001, 76, 477-479.
3.Egger G., Aigner R., Glasner A., Hofer H. P., Mitterhammer H., Zelzer S.: Blood polymorphonuclear leukocyte migration as a predictive marker for infections in severe trauma: comparison with various inflammation parameters. Intensive Care Med. 2004, 30, 331-334.
4.Giannoudis P. V.: Current concepts of the inflammatory response after major trau-ma: an update. Injury 2003, 34, 397-404.
5.Gosset K. A., MacWilliams P. S., Enright F. M., Cleghorn B.: In vitro function of canine neutrophils during experimental inflammatory disease. Vet. Immunol. Immunpathol. 1983, 5, 151-159.
6.Gocicka T.: Æwiczenia z immunologii. PWN, Warszawa 1979.
7.Hellum K. B., Solberg C. O.: Granulocyte function in bacterial infections in man. Acta Path. Micriobiol. Scand. Sect. C 1977, 85, 1-9.
8.Kristal B., Shurtz-Swirski R., Chezar J., Manaster J., Levy R., Shapiro G., Weiss-man I., Shasha S. M., Sela S.: Participation of peripheral polymorphonuclear leukocytes in the oxidative stress and inflammation in patients with essential hypertension. Am. J. Hypertens. 1998, 11, 921-928.
9.Krzy¿anowski J., Wawron W., Krakowski L., Kostro K., Wrona Z., Szczubia³ M., Piech T., Kusy R.: Badania nad stanem nieswoistych mechanizmów obronnych u suk z ropomaciczem. Medycyna Wet. 2000, 56, 382-385.
10.Kucharski J.: Immuno-endokrynogenne mechanizmy obronne macicy w infek-cjach bakteryjnych. Medycyna Wet. 2003, 59, 868-871.
11.Lowry O. H., Rosebrough N. J., Randall R.: Protein measurements with the folin phenol reagent. J. Biol. Chem. 1980, 193, 265-275.
12.Mattila-Vuori A., Salo M., Iisalo E., Pajulo O., Viljanto J.: Local and systemic immune responce to surgery under balanced anaesthesia in children. Paediatr. Anaesth. 2000, 10, 381-388.
13.Midtvedt T., Baardsen A.: Elimination of ingested P-labelled E. coli from rat polymorphonuclear neutrophils (PMN). Evaluation of a method. Acta Path. Microbiol. Scand. Sect. C 1976, 84, 100-104.
14.Mojiová J., Hromada R., Valocky I., Paulik S., Hipikova V., Bajova V., Posi-vakova S., Bugarsky A.: Effects of ovariohysterectomy on canine posturgical leukocyt function. Acta Vet. Hung. 2003, 51, 219-227.
15.Mojiová J., Valocký I., Maraèek I.: Monitoring of selected immunological para-meters in bitches with gladnular cystic hyperplasia-pyometra complex before and after ovariohysterectomy. Pol. J. Vet. Sci. 2000, 3, 23-27.
16.Niedziela P., Michalak J., Kostro K., Gliñski Z., Wojcicka-Lorenowicz K.: Bia³ko CRP jako marker wczesnego diagnozowania powik³añ po implantacji protezy aortalno-dwuudowej. Medycyna Wet. 2001, 57, 50-53.
17.Nishina K., Akamatsu H., Mikawa K., Shiga M., Maekawa N., Obara H., Niwa Y.: The inhibitory effects of thiopental, midazolam and ketamine on human neutro-phil function. Anesth. Analg. 1998, 86, 159-165.
18.Otto M., Zieliñski A., To³³oczko T.: Problem zaka¿eñ w chirurgii naczyniowej. Terapia 1997, 5, 20-22.
19.Park B. H., Firking S. Y. M., Smithwick E. M.: Infection and nitrobluterazolium reduction by neutrophils. Lancet 1968, 2, 532-534.
20.Salo Salo M.: Effects of anaesthesia and surgery on the immune response. Acta Anaesthesiol Scand. 1992, 36, 201-220.
21.Siwicki A. K., Anderson D. P.: Fish diseases diagnosis and preventions methods. FAO Project GCP/INT/526/IPN. Wyd. IRS. Olsztyn 1993.
22.Solberg C. O.: Enhanced Susceptibility to infection. Acta Path. Microbiol. Scand. Section B, 1972, 80, 10-18.
23.Staszkiewicz W.: Wspó³czesne kierunki rozwoju metod leczenia chorób têtnic. Terapia 1998, 6, 3-5.
24.Urbañska D.: Wykorzystanie wyników badañ laboratoryjnych w rozwi¹zanym chirurgicznie porodzie u suk i kotek. Medycyna Wet. 1973, 29, 466-468. 25.Vallejo R., Hord E. D., Barna S. A., Santiago-Palma J., Ahmed S.: Perioperative
immunosuppression in cancer patients. J. Environ. Pathol. Toxicol. Oncol. 2003, 22, 139-146.
26.Valtonem W.: Role of infectious in artherosclerosis. Am. Heart. J. 1999, 138, 431--433.
27.Vandeplassche M., Coryn M., Schepper J. D.: Pyometra in the bitch: cytological, bacterial, histological and endocrinological characteristics. Vlaams-Diergene-eskunding Tijdschrift 1991, 60, 207-211.
28.W¹troba M., Bulanda M., Heczko P. B.: Zaka¿enia szpitalne w chirurgii implan-tacyjnej. Terapia 1997, 5, 16-19.
