• Nie Znaleziono Wyników

Schlesische Geschichtsblätter, 1933, Nr. 1

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Schlesische Geschichtsblätter, 1933, Nr. 1"

Copied!
34
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)
(3)
(4)
(5)

Sctllßslscttt

0(»$ttüttitöblatUc

H a ^ t g a n g J 9 3 3 'J lu it t i n e t

" , 81 \ ' (V ' . 1 1 , ,

3 n l ) a l t

6citc S B i l ^ e l m D e r f Ą : S Ą tejifĄ e Slrc^topflege nebft einer Über»

ficf)t ber SlrcEjine in S Ą Ie fie n . . . . . . . 1 - 2 6 S tlitte ilu n g e n ... 2 6

- 4 o ^ >

'" » 4 3 ~

B r e s l a u ;:? 9 , 0 o q O ^

'C r e w e n d t & © r a n i e r 1933

'J ä h r lic h 3 Ę e f t e : J f a n u a r , H p r i l u n d "Juli

(6)

ößtoffen flid ju n gcn ó c s t t m u i s fur 0 ßfc^ic^te 6 d)kficn0.

(Beftanö von 1932. S iir ITIttijücber: ju r ß ä lftc ber angegebenen ICabcnpreife.)

1. Scriptores rerum Silesiacarum .

S b . 1. unb 2. finb uor ber © tünbung bes D ereins uon <B. 2t. £). StenjeC fjeraus- gegeben iporbeu. Dergriffen.

- 3. S . S . jtlofes B arfiellung ber inneren üerfjältniffe ber S ta b t S r e s ta u non 1458—1326, Ijg. u. S ten jet. 1847. Dergr.

■ 4- S erjo g S a n s »on S a g a n i. 3. 1488 unb S a n s v. Sdjiuetradjens Ceben S crjo g Setnrt^)S IX ., Ijg. pon StenjeL 1850. üergr.

- 5. 2tfetenftüÄe, S endete u. a. S eitrńge 3. (ßefc^. Sdjtefiens feit b. 3. 1740, tjg. p. S ten jet. 1851. Dergr.

- 6. iBefd?id?tsqueHert b. Suffttenbriege, fjg. p. (C. (Srünf;agen. 1871. Dergr.

7 H isto ria W ratislav ien sis, p. M. p . CEfc^enioer, f?g. p. S- PTartigraf. 1872.

m i.

S.

• S. 9. potitifd?e liorrefponbenj S r e s ta u s i. 5 eitatter © eorgs p. pobiebrab.

I. 1 4 5 4-1463, II. 14 6 3 -1 4 6 9 , fig. p. S- Tllarfigraf. 1873, 74. SDT. 8 u. 9.

* 10. A nnales G logovienses 1051— 1493, l?g. p. S- H larb g raf. 1877. H ill. 6.

* 11. Scbvpeibniber Clfroniften bes 16. S a b rb u n b e rts, bn. p. Scbimineipfcnnig u. Sdfonborn. 1878. H ill. 6.

• 12. <Sefd)id?tsfd)reiber Sdflefiens b. 15. S abrl)., fig. p. 5 . TPadfter. 1883. Dergr.

= 13. 14. potitifdje Horrefponbenj S r e s ta u s im S eitatter bes Honigs HTattfiias C orpinus. t. 1 4 6 9 - 1479,11. 1479—1490, hg. p. S - Hront!)aI u. S ' TOenbt.

1893, 94. H ilt. 7 u. 6.

* 15. 2tfiten bes Hriegsgericfits pon 1758 ipegen ber H apitutation pon S re s ta u , Ijg. p. (£. (Sriinfiagen u. 5 - IPadfter. 1895. KtTI. 4.

* 16. 2lhten bes ßriegsgerid?ts rpegen ber (Eroberung pon (Btaij 1760 unb Scfmieibniij 1761, fig. p. i . IPacfiter. 1897 Dergr.

. 17. D escripcio tocius Silesie e t civ itatis reg ie V ratislav ien sis p er M. B artol.

Stenum , fig. p. S- B larftgraf. 1902. HlTt. 4.

2. C odex diplom aticus Silesiae.

S b . 1. Itrftunben b. Htofters C jarn o ip an j, fig. p. I'D. ID attenbad). 1856. P erg r.

• 2. Urfumben ber Htöftcr H auben u. Sńnm ehpiij, ber B om inibaner u. ber Po>

m iniftanerinnen in ber S ta b t H atibor, f?g. p.lD IDattenbacfi. 1859. Dergr.

3. H enrieus pau p er. Hedjnungen ber S ta b t S r e s ta u p. 1299—1358 etc., fig. p. C. (Sriinbagen. 1860. Pergr.

4. llrhunben fcfileftfdjer P ó rf e r, j u r ®efcf>icf>te ber tänbtidjen Perfidtt»

niffe etc., fig. p. 2t. JlTeiljen. 1863. Dergr.

■ 5. P a s Sorm etbud) bes P om fierrn 2trnotb pon p ro b ait, l)g. p. ID. IDatten- bacb. 1862. HlTt. 10, fierabgef. auf 21111. 6 .

• 6. R egistrum W eneesiai. U rbunben j. (Sefcb. fflberfcfilefiens, fg . pon ID. IDattenbacfi u. C. ©riinfiagen. 1865. Dergr.

■ 7. Hegeften ju r fcfitefifcfien (Befcfiicfite, fig. u. C. (Srünfjagen. Ceit I. b is jum P ab re 1250. 2. 2lufl. 1884 Eief. 1 (bis 1200). D ergr. Eief. IL -I V H lll. 7,50. Ceil II. 1 2 5 1-1280. 1875. Dergr. Qfeit HI. 1281— 1300.

1886. H m . 10. S o rtf. f. S b . 16. 18. 22. 29. 30.

8. Sdjtef. Urftlt. 3. ©efcfi. b.$eiperbered?ts por 1400, f?3-P- (fi. Horn. 1867.Dergr.

■ 9. Urfmnben ber S ta b t S rie g b is 1550, fig. p. C. (Sriinfiagen. D ergr.

■ 10. Urfmnben b. Htofters Hamenj, fig. p. p . pfotenfiauer. 1881. Dergr.

< 11. S re s ta u e r S tab tb u d j, entfiattenb bie H atstinie pon 1287 ab u. Urfmnben ju r D erfaffungsgefdiidite ber S ta b t, fjg. p. S- D larh g raf u. ®. S renjet.

1882. Dergr.

» 12. 13. Sdjtefiens münjgefcfiicfite im .m ittc ta tte r, 2 Ceite, fjg. p. S. Sttebeiis=

burg. 1. Urfmnbenbudj u. TTIunjtafetn. 1887. II. m iinjg^fdjidfte u. IHünj»

befdfreibung. 1888. Dergr.

(7)

0cblcii|cbc ©e|c()ic^t5blätter

M itte ilu n g en bes V e r e in s für ©efcbic^te ® cblefienö

<Aoq §:« ^e rß h tb m tg m if Jlonrab p u f& c v» i ijci'ausgcgeßeu tiott 2J»ilT)eftu Perfd)

S c^riftleitung: B re s la u 1, ilie rg a rte n ftra |e 13 (S ta a ts a rd jiu ) B ---: ... -= B E 1 B = ... H

S n b a lt: 5ÖJill)elm ID erjd): Sd)Ie[iicl)e Slrdjinpflege. — SJJitteilungen.

B --- = = — — a [=2 B . ... ... E

Sd)lefifd)e 2lrd)topflege.

SJou S B illje lm S e r f d ) .

S i e ip eim atp fleg e im to eiteften © tn n e , b. £). bie p f le g e ber Iieim ijd)cn S'iatuv» u n b S u ltu x b e n f m ä le r , ^ a t nac£) bem Sßeltfxiege au d i in © djlefien a lle n th a lb e n Iß e x b re itu n g g efu n b en . 2lbex n id )t n u x bie S e n f m ä le x bex S a u f u n f t u n b bex b ilb en b en S ä n f t e , bie in ntül)fam ex

© p a te n a x b e it bem 58oben a b g e ru n g e u e n S lltextüm ex b e i SSox^eit, and) bie in ben S lrdfiben Oexgxabenen © c h x i f t b e n t m ä l e x bebüxfen bex S id je x u n g u n b p fle g e . S ie f e iibexxefte inexben in ben @ taat§ ax d )ib en , b en 8anbe§= u n b S ix d )en ax d )ib e n fotoie in ben Slxdjibcn bex ©elbftbex»

tn a ltu n g , bex © enoffenfdfaften u n b fja m ilic n a l§ Q u e lle n b e i @efd)id)i§=

foxfd)ung u n b B eleg e f ü i d te d jts a n fp x ü d je bexlxial)xt. U n b boch b a t ih n e n bie beutfehe © efet^gebung bie gebühxenbe SSeachtung bi§hex bexfagt.

f jm ä lx ttte l 10 bex 3teid)§bexfaffung ift b a u t toiffenfcbgftlicben 33üd)exeiix)efeu, abex n id )t b a n ben Slxdfibalien bie Stebe. S lx tü el 150 fag t gang a llg e m e in , bafj bie S e n f m ä le x bex S u n f t , bex © efd jii^te u n b bex O catui fotoie bie 8 a n b fd )a ft ben S c h u h u n b bie ißflege be§ © ta a te g gen ieß e n u n b bie S lb ln an b ex u n g beutfeben S u n ftb e fih e g in ba§ 3 lu § Ian b U cibüten ift. S i e $ßxeu^ifd)e SSexfaffung te n n t ü b e x b a u p t fein e Se=

ftim m u n g e n ü b e i 31 x dj i b a l i e n f d) u h 1)- ift u m fo bexm unbex»

lidjex, al§ gexabe in ißxeuffen box m ehx a lg 100 ^ a h x e n bie 3lx(f)ib=

b c rlD a ltu n g buxd) ben © ta a tg f a n jle r g ü x fte n § ax b en b ex g eine Q x g an i»

fa tio n e x h a lte n h a t, bie fid) in iljxen © r u n b jü g e n h eu te noch b e to ä h x t2).

SlllexbiugS bebaxf bie im m e r nod) g ü ltig e S ie n f td n to e ifu n g f ü r bie 58e=

a m te n bex @ taat§ ax d )ib e in ben ißxobingen a. b. 1 9 0 4 nach Öen ftaat§ x ed )tlid )en S S exänberungen bex le p te n ^ e ü b rin g e n b e in e r n eu e n R a ffu n g . S i c p fle g e bex älx d fib alien bex ftaatlich en ^ e h ö x b e n ift b u rd)

i) 91t. S to is, S a s Dtedjf bes S ta a te s an prioaten 9lrd)ioaIien: 2lrd)ioaI.

3 d ! . 3- S d g e 8 (3Rünct)en 1932), 195 ff. 3B. ©erfch', S taatsard)toe unb ©e=

tneinbeardjiDe: S taats» u. Sclbftoerm altung 7 (S erlin 1926), 467 ff. 3ihimTnc, Die uHffenfd)aftIid)en Slufgaben ber 3lrd)ioe in: gorfd)ungsinftitute, ihre ©c»

fd)id)te, O rganifation u. 3 i eU 1 ((§ am b u rg 19301), 148'ff.

:-)

i|3. Sehr, ©in 3 ahrbunbert preuhif<h«r 2lrd)iooerroaltu;ng: tpreufjifche .> b rb b . 200 (S erlin 1924), 159 ff.

(8)

biefe Slttlueifitngen im grofjeu unb garden geftcĘiert, aber bie SI r d) t o » b f I e g e t m e n g e r e n © t n n e , b. I). ber @ d)n| ber Slrc^ibe bcr

©eIB[tberir)aItung§!brf)er nnb ber 5ßribatperfonen ^ a rrt nad) lnie bo'r einer gefeilteren Regelung i).

2)ag S(u§Ianb tft un§ in biefer Sejieijung łneit boraug. ^ n granf»

reici ftnb bie ©emeinbe» unb ©tiftgarcTibe ber S[uffid)i ber ®ef>arte=

ntentgard)ibe unterfteHt, bie burd) faljrlid; Inieberfeirenbe SSifitationen über ber D rbnung ber Slrdjibe In ad) eh unb bie Strdjibbefiier glningen fönnen, toenn fte fü r bie ©idjerung unb D rbnung tl)rer ©djäije feine

©arge tragen, biefc tut ftoatlii^en 3lrd)ib gu iinterlegen. Diefc gürforge fjat fid) and) in ber Stxd)iborganifation beg ehemaligen 9teid)glanbeg

©Ifa§=Śothringen gut betnäljrt. (Sine äl)nlicf)e Regelung fefjen bie S(rd)ib=

gefeie bon D änem arf (1889) unb ber Stieberlanbe (1918) bot, Ino biete

©emeinbe* unb 5ßfarrard)ibe, ingbefonbere bie Hird)enbitd)er, in ben ftaatlichen 5probinäiatard)iben bereinigt ftnb. Stber and) in bcutfdjen Säubern beftetjen einfd)tteibenbe ©efmibeftintntungen. S a g § e f f i f cf) e S e n f i n a l f c f i u i g e f e i bon 1902 berüdfichtigt and) bie llrfnnben ber ©entetnben, Ineltlidjer unb ftrd)Iicher Strt, unb S tiftungen, bie alg gefchiihtlid)e S en ftn äler int öffentlichen (jütereffe gcfc£)üit hierben foßen..

SBährenb fü r SSaubenfmäler in ^Sribatbefii bag Sluffid)tgrcd)t beg

©taateg burd)gefüf)rt ift, gilt eg nod) nict)t fü r U rfunben bon ipribat»

Üerfonen 2). ©eit 1929 toerben Setjrgänge fü r bie Stngbilbnng bon ^ox>

fd)ern itnb R ührern in ber pflege ber |>eintatgcfd)id)te beranftattet.

Söie in ißrenffen finb auch ib S a t t e m zahlreiche @tabt= unb Sanbgenteinbcard)ibe auf S eranlaffung ber ffaatlict)en SXrd)ibbcrniaß tung georbnet loorben, aber über ben Serorbnunggioeg ber 9tegieruugen hinang finb g e f e i) I i d) e SJtahnahmen nod) nicht möglich. §aupt^

ftaatgarchib in S r e g b e n hat bag 9Xed)t ber IRebifion in aßen SCrchibeu ber Sertbaltunggs unb ©erichtgbehörben, ber ©täbte unb Sanb=

gemeinben. Sing SJtangel an S eam ten fonnten regelmäßige Sebifiottcu bigher n u r in allen @tabtard)iben burchgeführt toerben. f e r n e r hat bag Sanbegfonfiftorium bem §auhtftaatgarchib bie Sefugnig ber dtebifion in ben fird)Itd)en Strd)iben zugeftanben 3).

S ie Sftottoenbigfeit eineg f) r e u ß i f ch c n SI r d) i b a I i e n f d) u g e f e ß e g ift feit f a h r e n anerfannt unb bringenb geforbert toorben.

S ie ©täbteorbnungen berftflichtcn bie ÜJtagiftrate, ißre Strdjibe fid)cr aufzubetoahren unb zu berzeidjnen; bettn fie gelten alg ©eftanbteif beg ftäbtifd)en Sermögeng, bag oßne guftim m ung beg Slegierunggpräfi^

t) <£. SRüIIer, Die Slotroenbigfeit eines preußtfhen Strchitigefeßes: (£bba.

201 (1925), 310 ff. § . Xhimme, S ie Stotroenbigfeit eines SlrduoalienfdmL gefeßes f. b. SReid): atrd)io f. ißolitif u. ©efct)id)tc 3 (8. 3 g. 1925), 8

2) 3 af)tesbettd}t bet Senfm alpftege im »oK sftaat Reffen 1913— 1928 (D nim fiabt 1930), 309 ff. Über bie oom S anbesam t für Silbungstoefen am georbneten heimatgefcf)ict)ilict)en Sehrgänge ogl. (£. ©. Ißecter in „ 5Bo[f unb schölle 7 (S arm ftabt 1929), 252 f.

r

3) F°ib„fi!Spi;tt’ 2:)as Sächfifhe

Sauptftaatsarchto, fein SBerben unb SBefen. 2. Slufl. ©resben 1930, S . 49.

(9)

b e u te n nicf)t b e tä u ß e r t ober b e rä u ö e r t toerÖen b a rf. 9 tu r ein e ftä n b ig e 3luffid)t b cr © tn a t§ a rd )ib c , bic gegebenenfaE S ba§ 9ted)t ^ a b e n m ü ß te n , üffenficßtlid) gefäfirbete S lrd)tbe in il)te D b ß u t 311 re tte n , fö n n te Ijier b cr fo rtg e fe td e n 9Sctfd)Ieuberung u n e rf e ^ lid je r ® efd)id)t§qitcfien © in tia lt ge*

b ieten. Gcbenfo m ü ß te bic © id je ru n g b o n iß r ib a ta rd jib e n , bie bielfad) öffetttlid)=red)tlid)e§ § n te r e f f e tjab en , g efe|Iic^ b n rd jg e fü firt in erb en . 2)ad f'v u ftijn tin ifte riu m ß a t b o t 5 ^ a ß r e n 9 3orfd)riften ü b e r bie Slug*

fo n b e rn n g b e t S itten in fein em Slm tSbereid) u n b bere.n S lb lie fe ru n g a n bic © taat§arc£)ibe e rlaffen x). 3)ic S lb lie fe ru n g e n b e r a rd jib re ife n S itten a u § ben © ta a tS m in iftc rie n nad ) b e ftim m te n © tu n b fä fse n ftnb u m bie*

felbe g ereg elt to o rb en , a ls i n b er 3lItbaf>icr*5B erinertung§ftelle e in e r

© tr a f a n f ta l t a E e rlja n b S lu to g ra m m e u n b Ä a b in e tt§ o rb e r§ a u fta u d jte n , bie ein S lrd ftb a r u n b §tffortf"er ntdf;t oljne in citereg fa ffte rf

Ijättt

9 tu r ein g a d f m a n n ift in b cr S ag e, bie fcßinierige Slufgabe be§ fia ffie re n § , b er S lu§fd)eibung b cr n id jt b a u e rn b a u fju b c ln a lire n b e n S itten , 31t l ö f e n 2).

ift b a ß e r eine falfd j an g eb rach te © ß a rfa m fe it, to e n n im 5Raßmen be§

tu ltu r e lle ü Slbbaueg bie © ta b ta rd )ib e b er fa d jm ä n n ifd ic n S S erto altu n g e n tjo g e n Inerben. © tä b tc lnie B e r l i n u n b S ü b e d ß a b e n a u f © r u n b bon S te d jtg g n ta d jtc n , bie ß ie r 3 lrd )ib a rc a u S g c a rb e ite t ß a b e n , ißrojeffe ge*

tn o n n e n , b ereit D b je ftc S JtiE io n en ln ertc b a rfte E te n . Sluf biefe SSebeutung b er © ta b ta rc ß ib e a l§ lniffenfd)aftlid)c S ln fta lte n u n b SSerlualtungś*

b efiörben 3u gleid) ß a t ber jeßigc © e n e ra lb ire fto r b c r Iß reu ß ifd fen © taatS * arcßibe 3) erft m i t a lle m 9tad)bruct ßin g elu iefen . Sßie biefe Etüft*

f a m m e r n b er © ta b tb e rio a ltu n g e n and) ben © e g e n ln a rtS a n fg a b e n u n b b er 5U b ie n e n ß a b e n , ift n e u c rb in g s berfcßiebcntlid) b e to n t in o rb c n 4).

iO tangelS gefeßlidjer § a n b ß a b e n ß a t im .{edßrc 1923 bag © ta a tg * a rd fib in 51 i c I in S S erbinbnng m it b er © efeEfcßaft f ü r © d) l e g ln i g *

•V) o l ft e i n t f d) c © efd)id)te, u n t e r .§ e r a n3ie h u n g b er U n ib e rf itä tg le ß r e r u n b m it U n te rf tü ß u ttg b er iß r o b in s ia tb e r ln a ltu n g Slrd|ibf)ftege*5lurfe b e ra n f ta lte t, in b en en R e ife r f ü r bie $ n b e n ta r if a ti o n b er tlc in e r c n Slrcßibe a iiß g e M b e t Inerben fo llte n 5). ® e r D b e r ß r ä f tb e n t fte llte 9tid)t*

lin ie n f ü r bic SScrseidjnung u n b S tu fb e ln a ß ru n g b er S lrdfibe b er © elbft*

1) (£. SKülIer, Die neuen preußtfdjen Äaffaikmsbeftimmungen: aird)itial.

3fd). 3. S . 5 (1929), 87 ff.

2) SB. Sippert, D a s SSerfaßren bei Slttentaffationen in Sadjfen: Deut[d)e

©efd)id)tsblt. 2 (1901), 249 ff.; f. a. ©g. § e rm . SEfliler in „Slrd)ir)ftubien“ (für SB. Sippert, ßgg. o. .g>. 23cfd)orner, Dresben 19'31), 151; 9lnm. 11 u. (£. Sllüfe*

bed, ©runbfäßficßes 3m Äaffation mobernex Slttenbefiänbe, ebba. 160 ff.

s) SEb. SBradmann, Die beutjeßen Stabtarcßioe: D er S täbtetag. SRit*

teilungen b. Deutfcßeu S täb tetag es 25' (SBerlin 1931), 376 ff., aueß in b.

Slrcßinat. 3fcß'. 3. g . 8 (1932) 299 ff.

4) $ iu s D irr, Stabtarcßin unb ©egenroart: SRümßener SBirtfcßafts* u.

SSexroaitungsbl. 7 (1981), Stooember. 91. Dille in ben „9Ircßioftubien“, S . 237 ff.

§ . Slogge in b. 9lrd)ioaI. 3 f d 3. g . 8 (1932), 167 ff. — Über moberne SBirt*

jtßaftearcßiBe u. icdjnififye Setriebsarcßine ogl. ü . Demeter, $ . ipantlen u.

3 . fiulnes i. b. 9lrd)iüal. 3fcß. 3. g . 7 (1931), 189 ff., 279 f. u. 8 (1932), 152 ff.

5) 9ß. Slicßter, 9lrcßiopfIege in Scßleroigdörilffeim 9lrd)inal. 3 fd - 3. g . 5 (1929), 108 ff.

(10)

b c v lü a ltu u g in ber üßrobin'j a u f, in beiten nac^brücflicf) b a r a n f I)tnge=

Iniefen ift, b a ^ bei Stugfcfjeibnngen b o n Slrcfjibaltcn b er 3regierungś=

firä fib e n t u n b ba§ S t a a t g a r Ą ib j u I)ören ftnb. 3)te 3brd)ibf)flcger er»

fjalten Slnslneife f ü r ib r e eh re n a m tlic h e J ä t i g f e i t u n b berf>fficf)ten fiel), f ü r bie S ic h e r u n g , E r h a lt u n g u n b JS e r^eich n u n g b er in ih re n SBe^trfen feftg eftellten Slrchibe, bie nicht fach n tän n ifd ) b e rto a lte t to erb en , S o r g e j u tr a g e n . S i e fen b en bem S ta a t§ a r c h ib S ä tig fe itg b e ric h te ein , bie nach tOiöglichfeit b on ,ber § iftb rifc h e n S o m m if fio n in t ® ru cf b e rö ffe n tlid ft roerben fo ß en . ® ie E ig e n a r t b er fchIegtoig»hoIfteinifcheu SSerhältniffc f ü h r te b a ju , b a^ in eingelnen S an b fch aften u n b a u f beu friefifchen

$ n f e l n , lnie J ta ü e b n rg , g ö h r u n b S h i t

,M

r e i g a r ch i b e n tfta n b e n , bie ä lr d iib a lie n fta a tlid ie r, fo m m u n a le r u n b firib a te r iß ro b e n ie n ä in fid) a u fn a h m e n u n b fo, g e fö rb e rt b o n beu ^ n te r e f f e n b e r § e in ia tf o rfd ) u n g , fich a b fo n b e rte n . Sind) in a n b e re n iß ro b in g en , loie in D ftfire u ^ e n u n b in ber S th e in firo b in ^ e n tfta n b e n b e ra r tig e S ilb u n g e n , bie fdjon toegeu be§ IR a n n n n a n g e lg b er S ta a t g a r d ) ib e gebulbct In erb en m u ß te n . 2)ie ip rcu g ifd fe S Irc h ib b e rtn a ltu n g b e rla n g t, bafe biefe iJienfchofifungen b on ben S ta a tS a rc h ib e n Ü berm acht u n b fidfer a u fb e m a h rt Inerben, baff bie V e r m a ttu n g b u rd j e in e n fad)lid) b o rg e b ilb e te n V e a u tte n gefdjieht u n b bem S t a a t e b er S tu fg ru d ) a u f bie in biefen Ä re iS a rd fib e n etln a bor»

h a n b e n e n S Ird )ib atien fta a ttic h e r V e h ö rb e n g e m ä h rt b leib t. ® ie ftaat»

tid)en V e fta n b te ile finb alfo n u r S c ih g ab en , bie eigentlich in § S t a a t s » a rd )ib gehören, a b e r bei ben b o rm a lte n b e n to ta le n ^ n te r e f f e n biefer 2Ird)ibe o ft fe h r u m fa n g re id f finb. Sind) S ta b ta r d ) ib c , m ie S)re§ben, h a b e n ftaatlich e S trchibalien a l§ S e ih g a b e n ü b e rn o m m e n

1).

Q'n S d) I e f i e n finb foldze ® re i8 a rd )ib e , folneit b is h e r b e fa n n t ge»

m o rb e n ift, e n tfta n b e n : in S a u b a n , Sieidfenbach, §irfch 'b erg u n b JRofen»

berg . S o h a t ba§ ^ r e iS a r d ) ib in S a u b a n fa ft fä m tlid ie S d jö h h c n b ü c h e r beS S re ife S im © eb äu b e be§ S a n b ra tS a m te S O creinigt

-).

S e i E r ö r t e r u n g be§ fta a tlid )e n SIrd)ibaIienfchuheS in te re ffie re n in S d )Ie fie n n a tu r g e m ä ß bie S e r h ä l t n i f f e . in ö f te r r e i d ) u n b im jetzigen tfd)ed)oftom a!ifd)en S t a a t e . S u ö ft e r r e i d) 3) befteht feit 19 2 8 ein

„ S Irc h iü a m t" a ls S lb tc iln n g beS S u n b e S fa n g le ra m te S , bem ein „Strdjib»

b e ir a t" p r S e it e fteht. S lrd )iü a lie n h fle g e r in ben ein ze ln en S e j i r l e n beS S anbeS u n te r f tü h e n bie S ä ti g le i t biefer S te lle n . 3 e r ftö ru u g , S e rä u ß e » r u n g u n b S e r ä n b c r u n g bon S lrd jib a lie n beS S anbeS ober a n b e re r öffent»

Iich=red)tlid)er Ä ö rfierfch aften u n b S In ftalteu einfchl. ber fichlidjen, a b e r auch b on ü ß rib atfierfo n en , finb a n bie ^ u f t im m u n g beS SIrchibam teS ge»

b u n b e n , lo e n n ih re E r h a l t u n g loegen ih r e s lu l tu r e ß e n ob er gefchid)t=

liehen SBerteS im öffentlichen ^ jn te re ffe lieg t. S t i t bem S u n b e S b e n tm a t»

a m t m ü rb e n SIbm achungcn loegen beS S e g riffS „ S lr d ü b a lie n " g e tro ffe n ,

r) ©. SHütler in ben „atrehioftubien1', ©. 149, Slnm. 4.

2) D as töeimattmcb bes Sreifcs Sauban, hSS- r- 5- S e rtra m (3Jtari=

üifa 1928), 443 ff.

:i) 2. S tü n e r, 3 u t Dleuorganifation bes öjtcrreichtfchen airdiioroefens, in ben „airdjioftubien“, S . 36 ff. S . Sccdciuer, Sortfdjritte im tom m unalen 3Ird)iütt>efen Defterreid)s: airhioal. 3 [h - 3. ff. 8 (1932), 297 ff.

(11)

beiten jitfo lg e bctfpielStoeije © d jriftftü ife ntrf)t gefdjidjtlicf) gew o rb en en (£ [)arafter§ , lote S JJu jü alten itnb £ o n |tI a tte n a r d ) tb e , a l§ S e n f t n ä l e r an»

gcfeljcn W erben. — ® ie Slrcfjtbare bcr f n b e t e n b e n t f d) e n S t a b t e 1) in S ö ttin e n , ÜRäfircn ttn b © djlcften fd)Iofjen ftd) in n e r h a lb be§ ;,3Seretn§ f ü r ©cfd)tcf)te ber ® eu tfd )en in SSö^m en" j u e in e r 2!rdjit>*

a b te iln n g ju f a tn in e n , bie b on ü o rn ^ e r e in in enge SB erbinbung m i t ber b entfdfen l tn ib e r f itä t in 5|3rag tr a t . S i e gacfjfĄ uIuncj ber tjau fttam t»

licken S lrd jib a re tnnfe @ad)e b e r U n ib e rf itä t b leib en , a b e r bie aircf)ib»

a b te iln n g ift m it S rf o lg tä tig , in © d)U lnng§W od)en P f le g e r au S g u b ilb en , bie errett» ob er nebenaintlicl) bie fle in e r e n S lrdfibc b e au ffid )tig cn follen.

Seigrer u n b © em e in b e b e a m te finb in e rfte r S ittie bie iBefncfjer biefer S e ^ rg ä n g e , bie a n W edjfelnben O r te n fta ttfin b e n in e n g er g ü lf tu n g m it bem e tw a b o rt Oovfyanbenen © ta b fa rd jib . ^ n b er „ B e ila g e f ü r Slrdjtb»

w efen, SftufealW efen n n b S e n f t n a l f d j n l " b er S R itte ilu n g e n be§ 3Serein§

W irb re g e lm ä ß ig ü b e r biefc SBeftrebungen, bie- 511 ben ftä rffte n S r ä g e r n b er bcn tfd jen S n l t n r g e p r e t t , berichtet. !o m m t an d ) b o r, b aß m e h re re S t ä b t e ein e n g n d f m a n n f ü r Slrd^ib, iB ib lio tp ! u n b SR nfentn

g e m e in fa m a n fte lle n .

©§ lie g t n a p , b aß and) bei ttn § , fd)on ber S o fte n Wegen, biefe brei ff n ftitu te in t D laßm cu ber ftäb tifd jen iß e rW ä ltu n g in e i n e .'panb ge»

geben w erb en . S i c S d )W ie rig fe it babci ift, eine geeignete, fo b ielfeitige iß e r fö n lid d e it 311 fittb en , b a n tit fe in e s ber i j n f t it u t e © d iab en leibet ober O ernadfläffigt w irb , ißbcß bebeufließer ift, W enn Strdiib», 95ibIiotl)ef§»

ttnb 93tu feu m § g u t n id )t b on e in a n b e r g e tr e n n t a n fb e W a b rt W erben.

S a § g ilt n a m e n tlid ) bott ben „ § c i m a t tn n f c c n " , bie feit bem S r te g e a n d ; in © djleften faft in jeb er S r e i ś f t a b t ein g erich tet W orben finb 2) u n b nießt n u r n a tu r f u n b lid je u n b fu ltu rg efcß icß tlitß e, m eift bor»

gefd)id)tlid)e © eg en ftän b e b erW aß ren , fo n b e rn an d ) U rfn u b e n u n b aller»

ß a n b © c ß riftftü d e 31tr © d ja tt ftellen. © in 'tW ufeum ift im m e r eine m efjr ob er W eniger ju f a llig e n tfta n b e n e © a n t nt l u u g, W äßrenb ein St r cl) i b ein e n geW aätfenen, teb en b ig en , ftd) b a n e rttb b e rm e ß re n b e n O r»

g a n iS n tn S b a r f t e ü t 3). ©eW iß, e§ g iß t S lrcß ib » © an tm lu n g ett in t g ro ß en S t i l , Wie 3. S3. ba§ S lrdjib beS © e rin an ifcß en SH ufenm S in N ü r n b e r g , ba§ a u § a lle n © den be8 iReicßS S ln to g ra ß ß c n u n b U rfu n b e n ber ber»

feßiebenften § e r f u n f t 3itfan tm en g eb raiiß t ß a t; a b e r g erab e beSßatb ift eS fein Slrd)tb, fo n b e rn eine S a m m lu n g .

@§ m a g re isb o ll fein, S lb taß b riefe, S lß n e n ta fe ln , © ta b tß r ib ile g ic u ober g a r eine S a if e r» u n b iß a ß f tu rf u n b e auS ftellen 31t fö itn e u ; aueß ber fjre m b e n b e rfe ß r m a g babnrdß u n t e r U n tffä n b e n geßoben W erben;

a b e r bie © e fa ß re n , bie in fofeßen ^ ä E e n - b te f e n nn erfeß ließ en © tü d e n

t) Ä. Oberborffcr in bcr Sltcßtoal. 3f<ß- 3. $ . 4 (1928), 225 ff. u. in ben „Strcßioftubien“, S . 174 ff.

2) Slerjeicßniffe in ben Slltfcßlcfifcßen ®II. 1926, 1929, 1981, 1932. (£bm.

©laefer, Stus fdflcfifcßen §eim atm ufeen: Scßlcfifcße SJioncitsßeftc 9 (S re s la n 1932), 375 ff.

3) 18. SSoIItncr, Slrcßio unb §eim atm ufeum : Slatßriißtenblatt für tßctitifcl)c ijcimntpflcge 1 (1929/30), 17 ff.

(12)

bxoljen, itb crto teg en bod) to eit ben g u tg e m e in te n ,3 lDCC^ „ in te re jfa n te S "

3 tn jd )a u u ttg § m a te rta l bem S ßitbttfum b o tp f ix ^ r e n , bag eg m e ift n id )t e in m a l tefcn ! a n n i). SBevben foldjc B r f u n b e n la n g e ben © inflitffen beg S id)tg ob er g a r b er g re lte n © o n n e auggefetjt, b a n n b erM affen balb b ie © d iriftg itg e. 2)ieg g ilt n a m e n tlid ) b on S a u e r a u g f te E u n g e n , bie o b e n b re in Icid)t SDiebe a n lo d e n , toie bie © ieb ftäljle in ber Slrd)ib»

a u g fte E u n g beg S E a rb u rg e r ©c^Ioffeg u n b a u f b er K ö ln e r „ iß re ffa "

betneifen. 3 ä i M ) b e fd frä n fte © o n b e ra u g fte E u n g e it traben geloi^ itjre 18erecf)tigung, lo en n fie in jeb er SBe^ie^nug «ad ) S J tö g li^ fe it gefiebert u n b b ein ad ji tnerben. © ie fö n n e n ofm e b a ju b e itra g e n , SSer=

ftä n b n ig f ü r bie S5ebeutung b er S trdjibe in ioeiteftcu G re ife n 3» m edeu, alg S tn fd fa u u n g g m itte l bilbeub u n b e rjie b e rifd ) 31t d ü rf e n u n b ben I)iftorifd)en © in n 31t beleben. ® a g f a n n a b e r in ben m e ifte n g ä E e n b u rd ) g u te B id )tb itb er and) erreich t loerbeu.

© e r „SE ittelfc^lefifdje 3 3 i(b erb ü l)n en b n n b ", u n t e r S e itu n g bes S efirerg ißoftefom gfi, ift bal)er b e ru fe n , ein „ © d) I e f i f d) e g

§ i ft 0 r i f d) e g © i I b e r a r d) i b " 31t fdfaffen, bag äfm lid) bem

© e n fm a ta rd )ib beg ip r o b in3ia lfo n fe rb a to r g f ü r bie § e im a tm u f e e n u n b bie © d fu len ben e rfo rb e rtid je n S itb e rfto ff bereitfteE en lo irb 2). © ru n b » fäixlid) ift alfo b a r a n feft3u l)a ttc n , baff S lrd fib afien n id )t in § e im a t»

m u fe e n gehören.

® a g @ t a a t g a r d ) i b i n 33 r e g I a u I)at feit fein em 33eftet)en b on S tm tg loegen n id jt n u r bie © id je r u n g b er fta a tlid )e n iöeljörbett»

a r d jib e b e trie b e n , fo n b e rn and) gefafirbete S trd)ibe b er © e lb ftb e rio a E fu n g g f ö rg e r u n b b er fja m ilie n g e re tte t. SEefir alg 1 0 0 @tabt= u n b Sanbgem eixxben fjaben f)ier u n t e r a u g b rü d tid )e r S ö a ^ ru n g i^ re g Eigen»

fu tn g re d )tg il)re 3lrd)ibe h i n t e r l e g t 3). E g ift 311 b e b a u e rn , baf) n id )t m el)r 3lrd)ibbefxtxer b o n b iefer 2E ö g lid )feit © e b ra n d ) g e m a d jt h ab en . S a n n io ä re eg n id ft b o rg efo m m e n , baff beiffneldtoeife bie © tabt»

g r ü n b u n g g u r f u n b e b on Ä 'onftabt a u g bem ^ a h r e 1261, bie 1875 nod) im © ta b ta rc h ib b o rh a n b e n lo a r, jetxt n id )t m e h r a u f3ufi*nben ift. E r»

fdjrecfeub ift au d ) bielfad) bie @ lcid )g ü ltig feit u n b b e r ä fta n g e t a n 33er»

ftä n b n ig , bem bie Sßeftrebungen beg © ta a tg a rd jib g begegnen. 9xod) bov in en ig en SBodfeit fd jrieb e in © enxeinbeborfteher, bem bie Slbgabe b er S d )ö g g c n b ü d )e r n a h e g e le g t Um rbe, bah S Serftänbnig f ü r bie a lte n

© ad)en b o rh a n b e n fei.

© ie Ä ird )en g em ein b en h ab en feiten S lrd )ib alicn im @ ta a tg a rd )ib h in te rle g t. 5Eur loenige K irchenbücher In u rb e n abgegeben. Q:m 3 eü s a lt e r ber © r e n n ü n g b o n K ird fe u n b © ta a t ift nicht b iel m e h r 311

J) 3B. Sippett, ÜlnhxoaxxsfteUungen. (gifahxxxngen unb ©ebanJen: Slnhtoal.

3id)- 3. fy. 4 (1928), 110 ff. IR. S ein , Über älrd)iopflegc: 3fd). f. b. ©cfd)icf)tc xi. illttfbe. © rmlanbs 24 (23raunsbexg 1931), 546 ff.

2) 2ß. ülaxoitter, fiidjtbilber jux fdjIefifĄen ©efd)id)te: Sd)Ieftfd)e ©e»

fd)id)tsbll. 1931, S . 33 ff. D. TOeinarbus, fPhototijpierx ber älteften fd)lcfifd)en llifixnben: Sdjlef. ©efdiidjtsbll. 1911, S . 37 ff, 3?. Sxanbt über ein Silbcc»

ard)io bes Kreifes graixfenftein in: „llnfere § e im a t“ 3 (1926), 9ir. 3.

3) aiufgejählt bei ÄI. Sorenj, SBege jxxx* Drfsgcfdüdite, in ben Scblefifcbcii

©efd)id)tsbll. 1931, S . 18.

(13)

ertoctxten. S i e ©bangelifcEje S t t d j c ijat a n ö e rto ä rt§ i ß r o b i n ^ i a l »

£ i r d) e n a x d) t to e b eg riin b et, 3. 58. f ü r bag d iljem lartb jd)on im

^ ja fjre 1853 in iö o itn , f u r bie ip f a lj in @f)et)er. S i e ©efeilfcfyaft f ü r

^?irdfengefd)id)te S^at bafjer b a r 4 ^ a f j r e n b eim ,,S e u tf d )e n © bangelifdjen .Ü'ircfjenaugfcbufi" B e a n tra g t, bie 93egriin b u n g bo n Sanbeg» u n b 5ßro=

b iu5ia !tird )e n a rd )ib e rt a n ju x e g e u i) . S Jorbilblid) ift bie b o m © battgeli*

fdjeu S a n b e g tird ie n a m t in S a r m f t a b t in en g fter ^ u f a m m e u a r b e it m it b e n t öeffifd)cn @ ta a tg a rd )ib in b e rtja ttn ig m a fjig tu r n e r burd)=

g e fü h rte Q n b e n ta r if a tio n b er g efam ten eb an g elifd ien $ f a r r a r d ) i b e im 3}oIfgftaat R effen. Ä hnliche Q n b e n ta r e finb im bahrifchen f r o n t e n B egonnen luorben.

U n te r Ä a r b in a l © eo rg S o h h to u rb e 1896 in SSreglau f ü r bag S t ö 5 e f a n a r d) i b, bie S o m B iB lio th ef u n b bag S ib je f a n m u f e u m ein 3 e n tr a t i n f ti t n t gcfdjaffen, bag f ü r bie Slrchibfiflege b er Jatholifchen S'irche @ d)Iefieng fü h re n b to u rb e. S a u fe b e r ^ f a ^ te finb a u Ą bie U rfu n b e n b ie le r P f a r r e i e n b o rt u n te rg e b ra c h t toorben. S e m e r te n g to e rt ift ein Gcrlafs beg fjürftbifchöflichen O r b in a r ia t g a u g bent 1926, b er bie a u g bent ©efeij bo m 2 0. ^-875 i n bag n eu e ®irdfen=

b erm ögenggefeh b o m 24. ^ u l i 19 2 4 to ik tlid ) ü b e rn o m m e n e n ® eftim = m u n g e n e i n f d ) ä r f t2). S a n a d ) B ebürfen S efchlüffc beg S irc h e n b o rfta n b e g Bei 5 8 e rä u ^ e ru n g e n b on © eg en ftän b en , bie gefdjichtlichen, toiffenfchaft=

liehen ob er S u n f t to e r t hoben, b er ft a a 1 1 i ch e n , b. I). b er ® enchm i=

g u n g beg 9 1egierunggf)räfibenten.

© in em fchtefifchen P f a r r e r b e rb a n fe n to ir eine feh r B rauchbare S ln le itu n g f ü r S trdübfifteger, bie, a m S lu g g an g beg SB eltfriegeg er»

fdfienen, feiber nicht bie geB ühreube, allfeitig e S5ead)tung g efu n b en hot.

iß a u l S r e t f c h n e i b e r , h e u te P f a r r e r in S te u a ltm a n n g b o rf, h o t in fein em S u c h e „ S e r P f a r r e r a l g i ß f l e g e r b e r t o i f f e n » f ch a f 1 1 i che u u n b f ü n ft l e r i f ch e n SB e r t e f e i n e g 31 m t g » B e r e r ch g " (1918) bie P flic h te n beg iß f a r r e r g Beffnodfen, bie er f ü r bag ih m a n b e r t r a u t e iß fa rra rc h ib , bie iß f a rrh ih lio th e f u n b bie fin n ft»

b e n fm ä tc r feineg © o tteg h a n feg gu e rfü lle n h o t. S ö en n bie in biefem S u c h e gegebenen S ln re g u n g e n u n b fjra ltifd je n SBinfe nicht n u r bo n a lle n P f a r r e r n , fo n b e rn b on a llen b e n jen ig en , bie ü b e r bem ©chaft eineg Slrchibg 51t toadfen hoben, Beachtet to ü rb e n , ftü n b e eg u m bie © rh a ltu n g u n b m iffenfd)aftlid)e S lu g to e rtu n g b e r n id )tfta a tlid )e tr 3 lrd )ib e Beffer.

316er an d ) bie forage ber © d) u l u n g beg iß f a r r e r g p ortg» u n b fa m ilieu g efd )id )tlid )en g o rfc h u n g e n , 511 betten er bod) B erufen ift, to irb b u rd ) biefeg SBer! ein b rin g lich geftellt.

© chon b o r bem K rie g e h o t ber fefüge iß r ä la t ber § effifd jen Sanbeg»

!trd)e, SB ilheltn S ic h l , g e fo rb e rt, b a§ bie ju n g e n S h eo lo g en a u f ber U n ib e rf itä t u n b in ben iß re b ig e rfe m in a re n in b iefer S lid jtu n g bor» u n b to e ite rg e b ilb e t toerbett fo llten , b a m it fie fftöter im S lm te fä h ig ftnb, bie

] ) C . SR. SReMid), SRheinifhes Slrchioroefen: SBeftbeutfdjc SÜRonatshefte 1 (S o n n 1925), 679 ff. 3fcf)- f. £ircf>engefd)i<hte 47 (1928), 562.

2) airdtio für fafholtfdjes 5ltrd)enred)t 106 (1926), 229.

(14)

U rh u tö e u iljreg S lrĄ tb g gu lefen u n b b e rfte l^ e n .!) 2luc^ b o n afab em i- jrfjct © e ite ift bic S S eriid ftĄ tig u n g b cr ö anbfcE jri^tentunbc im tfjeologi*

fc^en © tn b iu m em^fo£)Iett i b o r b e n .2) S ö en n biefe © d jitlu n g , bie a u cf), a n b e rlb ä rtg , »nie in ben S ßrobittjen @acf)|en, S öeftfalen u n b 3 il)ein [an b , b e rfu d jt to o rb en ift, n id )t b etrieb en to o rb en to ä re , I)ätte f a u n t ba§ fcfjon ertb ä fjn te S öerf b e t I)efftfd)en ^ n b e n t a r i f a t i o n fo rafd) b u rd )- g e fü h rt inerb en fö n n e n . SBa§ f ü r bie © fjeotogen )DÜnfct)engniert ift, m u § and) f ü r bie S e fjre r in b er jf u s b if b u n g S je it a u f ben i|3äbagogifcf)en S lfabem ien e rftre b t Inerben. 9 tid )t ju l e ^ t m ü ß te n bie tü n f tig e n 33er=

In a ftu n g S b e a in te n , alfo bie 3 te fe re n b a re , a b e r and) bie ä h tr e a u b c a m te n , je itig m i t b er JS eb eu tu n g u n b b er S tufgabe e in es S trdjibg b e r t r a u t ge»

mac£)t Inerben.

35retfcf)neiber b e r ü h r t u . a. bie g r a g e b e r 5t i r d) e n b ü d) e r . ;i)

@ie finb b er Inidftigfte iö e fta n b te il eineg 5 ß fa rra rd )ib g . Q'tjre .Q e n tra li- fie tu n g i n ben © ta a tg a rd )ib c n ober in ben if? ro b in ä ia (!irc ^ e n a rd )ib m befc^äftigt feit Q a t)re n bie 3 lrd )ib b e rin a ltu n g e n u n b nod) m et)r bic- S te i f e b e r g a m itie n fo rfd je x . © in ig e ß ä n b e r u n b © tä b te , lnie ‘D ied fcm b u rg s© d ))n e rin , 9}tec!fenburg=@ trefif), 3S raunfd)tneig u n b H a m b u r g , tjaben bie ä lte re n Ä ird jc n b ü d je r Inegen b er © id je rtje it u n b § u r ©r=

Ie id )te ru n g b er iitactjforfdjungen in ben © ta a tg a rd jib e n b e re in ig t, © a d

^ a t oljne ^ h Je ife l feine V o rte ile . 3 urit m in b eften fo ltten ü b e r a ll SB e r = 3 e i d) n i f f e biefer in ertb o ftften fa m ifiengefcf)i d)tficf)en O u e ffe n auf»

geftefft inerben, © c^lcfien b efi^ t ein fo'td)eg, bag 1902 b on Sofę))!):

f i u n g n i | u n b © e rtja rb © b erfein im S tu ftra g e beg SBereing f ü r © efd)id)tc

© djlefieng fjerauggegeben tn o rb e n ift. ® a eg biefe U n rid )tig fe ifc n e n th ä lt, bic a u ä ) b u rd ) bie Sfngaben i n bem 1929 erfd jie n en cn 9'ieaf»

§ a n b b u d ) beg SBigtumg S greglau n id )t gan^ b cfeitig t finb, £>at fid) ber SBerein entfd)Ioffen, eine SJteuauggabe 31t b e ra n f ta lte n . 3 « btefem 3 ^ e d c - f)at bag © ta a tS a rd fib g u n äd ift bic in SBetradft fo m m e n b c n Sfuffid)tä»

ftelfen gebeten, b u rd ) entf!pted)enbe SBexfügungen affe n ad fg eo rb n eten S ßfarreien a u f bie Sffiicbtigfeit b er S ßfarrarcfübe u n b b er 5tircf)enbüd)er im b efo n b eren u n b b eren fo tg fa m e S tu fb ein al)u n g , faE g n id )t e in e H in te r le g u n g im © ta a tg a rd )ib ob er im © io je fa n a rc b ib b o rg ejo g en in irb , b in ju tn e ife n . S ie f e © telfen finb bag @b. .fto n fifto riu n t, bag © rjbifiĄ oflidje

© e n e r a lb if a r ia t in SBreglau, bag Sßrager © e n e r a f b if a r ia t in S Jtitteflnalbc u n b bag D fm ü tje r © e n e r a lb i f a r i a t in Ä atfd )er. Q m S a u fe beg Q abrcS'

1) fiortejponbenj ber ßoangel. ftonferenj f. b. © robberjogtum .Reffen :):) (1913/M), Iff.

2) 3 °b- 3idcr, Hanbfdjriffentunbc im tf)eofogifcf)en S tu b iu m : Die ©briff' lid)e SfBelt 39 (SDlaxbmg 1925), dt r. 31/32, g r . SfBecfen in ber „SBoIfsürcbe“ 1"

(1919), 206. 9Ird)io f. fatboIifd)es SircbenreĄt 103 (1923), 225 ff. (päpftlicbes S irfular an bic italienifcben S8if(f)bfe 1923).

s ) SBgl. bie neufte 3 u fnmmenfteEu ng bei g r. SBecfen, üafcbenbud) f..

gamiIiengefd)icf)isforfd)ung. 4. Stuff. (Seipjig 1930), S . 71 ff. Herrn. SBoges in „Strcbioftubien“, ©. 254 ff. Stufrufe in b. ftitd)!. StmtsbE. b. (Et3bifd)öfl.

O rbinariats 0. 25. StRni 1932 u. b. Äird)enprooin3 Scbfeficn n. 22. SRärj 1932.

Sßerjeidjnis b. SBxestauer Sirdienb. n. H- Sßenbt in: „© er Sd)Iefifd)e gamilien»

joxfdjex“, dtx. 2 (1931), 17 ff. (and) in b. gamiliengefd). S8 II. 23 (1925), 79 ff.)..

(15)

follen b itrĄ bie © u ^ e rin te n b e n te n u n b bie E r^ p rie fte r fdm tlicfie sBer*

jeid jn iffe b o n ben aS e rto a lte rn b er P f a r r e ie n ein g e^ o lt Inerben, fobafe b o ra n g ftĄ tlid ) in t n a c k te n ^ ei: S )r « d b o rg e n o m m e n toerben f a n n . ® iefe§ © e f a m tb e r je i^ n ig to trb n id jt n u r bie in ben P f a r r e ie n felbft b e ru ^ e n b e n S a u fs , © rau n n g g » , S e g rä b n ig » , ^ o m m u n ü a n te n » , K o n fite n te n * , © eelenregiftex u n b anbexen S K atxileln einfctilie^Iic^ bex im

© ta a tg a r d jib u n b im S io je fo n a x c ^ ib h in te rle g te n m it g en a u e n $af)xeg=

a n g a b e n , and) e tio a b o rh a n b e n c n S ü d e n , beriidficf)tigen, fo n b e rn and) b ie n a d ) B e r l i n e n tfü ^ x te n Kixd)enbüd}ex bex a lte n fd)Iefifd)en 9f{egi*

m e n te r a n fä ä h le n . Slber auch jübifchen © h n a g o g e n b ü ch e r füllen m it a u fg e n o m m e n tocrben.

^ym Stnfchtuff a n bie firchliche Strchibfiflege baxf h ie i nicht u n e r»

to ä h n t bleiben, bah © h n a g o g e n g e m e i n b e i n S S i e g l a u 1924 buxth R a b b in e r Dr. § ef)h n ex e in Slxd)ib e rö ffn e t h o t, bag nicht n u r bie S lrchibalien b er S r e g l a u e r © em ein b e, fo n b e rn auch Itx lu n b e n u n b Stften b er jübifchen © em e in b e n in Sßrieg, © lo g a u , d te u m a r f t, D e lg u . a. a u fg e n o m m e n h o ü fobaf] ein 5ßrobinäiaIarchib ber fdjlefifchen jübifchen © e m e in b e n im © ntftehen b e g riffe n ift. ® ie bo m SSerein

„fjü b ifch eg iO tufeum SS reglau" box bxei f a h r e n u n te r S e itn n g b o n

© rtb itt § i n h e gezeigte S tu g ftellu n g „ ® a g ^ 'u b e n tu m in b er © efd;i(hte

© dhlefieng" h o t ohne ^og ^ n te r e f f e f ü r bie © a m m ln n g n n b

© x h a ttu n g bex K u ltu x b e n fm ö te x jübifchex SSexgangenheit i n © d)tefien n e u g e m e d t.1)

SSon ber Staatlichen u n b firä)Iid )en 3 lrd ;ib h fleg e ioenben in ir n n g äux axd)ibalifchen S Ü tig feit b er © e I b ft b e r to a 11 u n g g ! ö x h e r . 3 u n ä d )ft ift ein 33eifhiel genoffenfchaftlicher iüxd)ib.pflege in SBeftfalen 511 n e n n e n . 1923 touxbe a u f A n re g u n g beg 3trchibbixeftorg Dr. fpeinrid)

© la g m e ie r u n te r g ü h x u n g beg © ra fe n SRag b o n S a n b g b e rg in SS eien e in SSerein „SS e r e i n i g t e to e ft f ä I i f dj e §1 b e I g a x d) i b e" be*

g x ü n b e t.2) ifto e d beg SSereing ift bie g ü x f o r g e f ü r bie D r b n u n g , SSer*

to a ltn n g u n b toiffenfdjaftliche © rfchliehung bex to eftfälifd jen Stbelg*

ard )ib e, bie S lu g ax b eitn n g e in e r @efchid)te u n b e in e r S ü a tr ü e l beg toeft*

fälifchen Slbelg. Slug ben b o n ben S S exeingm itgliebern au fg eb rach ten S Jlitteln fo n n te a n fa n g g eine Sleihc b on S lb elg ard jib en g eo rb n et to erb en .

® e r SSegrünber beg SSereing g in g toeitex u n b bexfuchte, i n zahlreichen 3lrd )ib f)fle g e lu rfe n ^ ilfg f x ä fte f ü r bie f f n b e n ta r i f a t io n zu fchulen. © e r nächfte © c h titt to a r bie S S egrünbung b er „St r ch i b b c r a t u n g g » ft e I I c b e x Sß x 0 b i n 5 SB e ft f a l e n " im .ffethxc 1 9 2 7 , bie u n te r S e itu n g b on © la g m e ie r ber ijS ro b in z ia lb e rto a ltu n g u n te rfte h t.

S lu fg ab en fin b : fad )m ä n n ifd )e SSexatung f ü r alle S e fitje r b o n n id ü * fta a tlid )e n S lrd jib en , S lu g b ilb u n g b o n S lrchibhflegern u n b S lu f ü ä r u n g to eitefter S treife ü b e r bie SSebeutung b er Slxdiibe. ® a bie ftaatlich e

1) Äatalog ber oom SBerein „3übifches SOtufcum ® reslau “ in ben Staumen bes Srf)Iefiid)en tDlufeums für Kunftgeroerbe unb Slltextümer oer*

anftalteten SlusfteHung D as ^ u b en tu m in ber ©efd)ichte Sd)Iefiens, oerfaht uon ©• § in ü c. tBresIau 1929.

2) § . © lasm eier in b. Strchiual. 3 fh - 3. ff. 6 (SKünchen 1930), 101 ff.

(16)

10

S lv djioU erlualtuug a u g IDlnngcl a n ID litteln nictit tit b cr \lage te a r , b u rd ) re g e lm ä ß ig e S e fid jtig u n g e n bie fi^ lim m fie n lib e ljta ttb e a b p f t e ll e n ,, fo n n te iljr btefer S tttfd jlu i] b er © e ib ftb e rto a ttu n g n u r to tllfo m m e n fein;

fie lu irb b alier an d ; n ie S S eran laffu n g n e h m e n , in b e ra r tig ü e rln a lte te iß r ib a ta rd fib e e in ju g re ife n . ©S ift j u beachten, bajf an d ) l)iex b u rd ) b illig Ifergeftellte „S S tlbtotebergaben a u S g e to a ljlte r U rlu n b e n u n b S llteu j u r @ efd)td)te iB eftfftlcu s" n a m e n tlid ) in ben © d )u le n ^ n te r e f f e f ü r S lrd jtb a lie n g ein ed t In irb . S e fo n b e re g ü r f o r g e g ilt nod) b e r © r le r n u n g b er 2trd)iütecf)nif( gefäfirbete SCrdjibalien o u g ju b e ffe rn u n b b ab u rd ) b o r betn V e rfa ll ^u re tte n . *) ® e r e n b g iltig e S lu S b au b e r 3Ir.d)ibberatung§=

fteHe p ein em „ S a n b e § a rd ) ib a m t" , b a§ bem S e n t m a l a m t , m ie in Ö fte rre id ), lo o r b in ie r t tn ü rb e , to a r ä u g iü i a n g e t a n S K itteln nod) u id )t jt t erreid fen .

® ie tneftfälifd)e O r g a n if a ti o n m achte b alb © d ju le. .fjm SSerbanb b e r rf)einifd)eir § e im a tm u f e e n to a r bie © o rg e u m bie 2 lrd )ib e le b h a ft e r ö r te r t tn o rb en , b is bie ip r o b in ^ ia lb e riu a ltu n g fic^ b er @acf)e a n n a l)m u n b a m 1. S te r il 1929 nad ) lu eftfä lifd iem SSorbilb bie 21 r d) i b = b e r a t u n g g f t e n e b e r 3 1 1) e i n r ob i n j in § S eb en r i e f . 2) 21IS 3tt>ed b er d c e u g rü n b u n g in u rb e , toie in S Seftfalen, a u S b rü d lid ) b e to n t, baj) n id it b u rd ) ftaatlicb e iD lad itm ittel, fo n b e rn b u rd ) ^B eratung u n b iö e le b ru n g bie 2 tr d )ib b e f i|e r f ü r bie © rlia ltu n g u n b S S e rg ei^ n u n g il)re r © c^ä^e g e to o n n e u tn erb en m ü ß te n . SBäfjrenb in äß e ftfa le n bie

^ f n b e n ta rifa tio n S lufgabe b er § ifto rifd )e n S o m m if fio n b leib t, über»

n im m t bie rb ein ifd )e 2 lrd )ib b e ra tu n g § fte lle an d ) bie tö e rö ffe n tlid )u n g ber 2 lrü )ib in b e n ta re . 2lud) l)ier tn erb en S efirg än g e j u r © d )u lu n g b o n 2 lrd )ib b fle g e rn , m öglid)ft in ben S r e is f tä b te n , a b g e ^ a lte n , f ü r bie ein befonbereS S lle rfb la tt auSgegeben tn u rb e.

, j m f f a b r e 1931 t r a t bei b e r tp r o b in ^ ia tb e rtn a ltu n g in iß o m » tu e r n 3) eine S lrd jib b e ra tu n g S fte lle in S Seben, u n b aud) in b er ißro»

b in s S r a n b e n b u r g 4), ino bie fpiftorifdje .H om m iffion bie b e n tg r ifa tio n b er n id )tfta a tlid )e n 2 lrd)ibe ü b e rn o m m e n l)at, ftellte bie iß r o b in s ein e g rö ß e re © u m m c j u r © iĄ e ru n g gefäl)rb eter SlrtĄibe j u r S Serfügung. ® ie tn irtfd ia ftlic b e Dlot b a t e§ m i t fid) gebracht, baff bie bi§l)er leiftu n g S fäl)ig ften © elb g eb er f ü r bie § ifto rifd )e n S o m m iffio n e n , box a lle m b e r © ta a t , bie iß ro b in ä e n u n b bie © tä b te fe ^ t fa ft au S fa lle n . S i e iß u b lif a tio n S tä tig fe it b er S o m m iffio n e n ift b a h e r in eine ern fte .ftrifiS g e ra te n . ® aS g ilt an d ) f ü r © d)Iefien.

S a n g e b cb o r bie § ifto rifd )e .ü o m m iffio n f ü r © d)Iefien b e g rü n b e t

1) 3 u r Xechnil ber ißhotosm phie unb Sticbtoalientonfermeiung ogl. ju»

lebt ©. fftfcE)« in b. airdjtoal. 3[d). 3. ff. 6 (1930), 176ff., § . ffreberfing ebba. 3. ff. 7 (1931), 201 ff., $ . B efdprnet ebba. 219 ff. u. 3ß. S a u e r ebba. 224 ff.

2) 2B. Äisft) im 37ad)richtenblatt für rbeinifd)e ^eim atpflege 1 (1929/30),

§ . 9/10. 2 (1930/31), § . 11/12.

3) ©g. Suple, D ie ^nnentarifatton ber nidüfiaatlidjen aircifioe in ber aßroninä ißommern: Srchißal. 3fd)- 3. ff. 8 (1932), 290.

-t) 3oh- Schulde in ber SIrdjiüal. 3ftb- 3. ff. 7 (1931), 266 f.

(17)

11 _

War (1921), l;at bcr h e r e i n f ü r @ e j cl) t d) t e © d), 1 e f t e n § 31rd)ibf>flegc getrieben. ®te erfte Anregung ift in einer bon bent 58re3lauer ©tabtarcfjibar §erntann SJiarigrafł) int Sluftrage ber öiftorifd)en unb © taat8toiffenfd)aftlic^en © eltian ber ,,@c[)iefifd)en ©ejell=

fdjaft für baterlanbifcfje Kultur" berfafjten ®enffd)rift über bie iBilbung einer ipijtorifdjen Som m ifjion jur SSerjeidjmmg ber in ber ißrobinj

@d)fefien gerftreuten Slrd;ibalien auSgeffrocfjett Worben. S)er ißlan tonrbe bon ben UniberfitdtSfnofefforen ©eorg Kaufm ann unb 2tIot)§

© Ą nlte nnterftü^t; aber eg Jam nod) nid)t p ber ©rünbung einer

§iftorifd)en ^om ntiffion, ba ber SSerein für ©efdjicbte ©djlefieng nad) einigen Sebenfen fid) entfcf)Ioj$, feinerfeitg bie aSerjeidinung in bie

§an b p nebnten. Äonrab Ś8 u 11 e bereifte baraufl)in, unterftütjt bon ber 5preit|3ifd)en Slrdjibberlbaltnng, int ©fiätberbfit beg (fafireg 1899 ben ■%r e i § D f) I n u. ® a§ ©rgebnig ber Seftanbgaufnaljme lourbe in einem dteifeberidjt in ber ^ it f d j n f d S a n b 35, ©eite 358 ff. ber*

offentlidft. ©dfon biefer Seridft gibt braftifc^e 35eiffitefe für bie unber*

anttoortIid)c 9!iitbtad)tung unb 5Berfd)Ieuberung bon Sirdiibalien an ntancfjen Ćrten. Sing ber ©raffd)aft War Idngft befannt, ba^ in ben

$al)ren beg fiebenjdl)rigen Slriegeg bag ißafiier ber Slrd)tbc bon ben

©olbaten p r ^erftellung bon 5ßatronenf)üIfen unb §aaribi(feln b en u p loorben W ar2). (511 einer @rbfd)oltifei beg O ffa b e t Sreifeg I)atte ber SSefipr eine ißergantcnturfunbe über Wichtige gifdiereig^^cbtfame in ber ©ntortaWe p ©ol)ten für bie gil^fcbulie feiner S inb er ger=

f d p it te n 3). © erartige geftfteßungen beWiefen, Wie notwenbig bie Slufnal)me ber gefäpbeten llrfunben War. 9ceun ^afire fftäter fe |te SButle bie ^nbentarifierung in ben Greifen © r ü n b e r g , ^ r e i ) ? ft a b t itnb © 10 g a n fort. S ie ©rgebniffe Würben in einer neuen 9ieil)e beg Codex diplom aticus Silesiae, ben „ ^ n b e n t a r e n b e r n i d) t ft a a 11 i d) e u 31 r d) i b e © d) l e f i e n g", ben Sänben 24 unb 28, bie in ben Rafften 1908 unb 1915 erfdfienen, bureb ben © ru d befanntgemad)t. f^n biefen ftattlidjen f^nbentaren ift ein umfang»

rcidjer ©toff auggebreitet, ber burd) ^erangieljnng ber entfpedjenben Slrd)ibalien im ©taatgard)ib ergänzt Wirb, ©iefe „Slbrunbung" ift eine fel)t p begrüfjenbe ©rleid)terung für ben £>rtggefd)id)tgforfd)er, Wenn fie attcb bem SBefen einer ®eftanbgaufna'f)me nid)t ganj entffirid)t. p n ben Greifen g re p ta b t unb ©rünberg liegen bie großen §errfd)aftg»

ardjibe in ©arolatl), ©aabor, ©d)(efifębs9iett!oW unb S)eutfd)»3Barten»

berg. ©er ©logauer S a n b bergeidinet in erfter S inie bag umfangreicbe Slrd)ib ber Äreigftabt unb bon §errfd)aftgard)iben bag ber greil)errn bon ©fdjammer in O u a ritj unb bag ber f a m ilie bon S erg, bie feit 1406 auf Dber»§errnborf f ip .

1) $ . SOinrfgraf, ftleinc SĄ riften ju r ©efd). Sd)kfietts u. 23reslaus (SlRittlg. aus b. Siabtard). u. b. etab tb ib l. 3. 93r. 12. » r . 1915), 53 ff

2) S3r. Ärufd), ©efd). b. S ta a tsa rd jio s 3. 33reslau (iKtttlg. b. Sßreup 3lrd)iD t)ero3. 11. fieipstg 1908), 152.

3) ft. aßutfe i. b. 3fd). 35, 368,. Str. 4, Slum. 1, f. a. Cod. dipl. Sil. 24 (1908), 137.

(18)

12

S)ei; $ n e g [jem ntte bie g o r t f e ^ u n g b e t ^ n b e n t a tłf a ti o n S a r b e it .

@rft bie 58egriivtbung b e r i ft o t i f d) e n S o n t m i ) f i o n " im

^ a ^ t c 1921 ‘) berfptact) ein e n g ü n ftig e n F o r t g a n g beS U n te rn e h m e n s , fta n b e n bod) im iß r o g ra m m b iefer n e u e n la n b eS g efd jid jtlii^en D rg a n i*

fa tio n bie g o r tf e h n n g b er ©<hlefifd)en iRegeften u n b bie ^ n b e n t a r i j a t i o n b e r n id )tfta a tlid )e n S trd ń b e a n e rfte r © telle. SBćihrenb b is h e t bie ^ n = b e n ta r ija tio n au§fd)Ite^tięt) b u rd ) S e a m t e be§ © taatS a rch ib S a u S g e fiih rt to o rb en m a r, m a§ la n g e u n b foftfhielige Steifen im G re ife b o n O r t p O r t , bo n ® u t p © n t e rfo rb e rte , m u ß te n je ^ t IreiSeingefeffenc

•Öelfer, m eift P f a r r e r , S e h re r u n b © u tsb efit^ er, fu r bie S tu ffteltu n g ber iB eftanbSberseidfniffe h e r a n g e p g e n toerben, to eil e§ bem © ta a t§ a rd )ib a n S e a m t e n feh lte u n b bie S trd jib b e rto a ltn n g bie f ü r la n g e Steifen not»

»oenbigen S o fte n n id )t m e h r b e re itfte lle n fo n n te . S tu r bie S S er^ eid p u n g b er ä lte r e n n n b fd )ib ierig en U r tu n b e n , bie S ta d jfirn fn n g b er b o n ben g e if e r n e in g eg a n g en en SSerjeidiniffe u n b b e re n 3 u r td)twbg f ü r ben SDiud foloie bie A n fe rtig u n g b er S tam en» u n b © a d fre g ifte r blich en e in e m F a c h m a n n beS © ta a tg a rd )ib g b o rh e h a lte n . (£§ leuchtet ein , baft hei biefer A r b e its te ilu n g bie © leichm äfjigfeit u n b 3 u h e^Iüffigteit b er

^ n b e n t a r e m i t u n t e r leib en m u ffte n . 2) a n t b e r o rg a n ifa to rifd )e n ®e»

fd jid lid jfe it beS © ta a tS a rc h ib ra tS ©rieh © t n h e r , b er b o r a lle m bie O r u d lo f te n b o n a m tlich en u n b h ^ ib a te n © elb g eh ern in ben S te i f e n felhft p befeffaffen m u h te , to n n te n im S a u fe b on fedjS f a h r e n 1925 b is 1930 fü n f n e u e SSänbe au sg e g e b e n m erb en . @ie u m fa ffe n bie S te i f e © p o t t a u , © a g a n , S te u fta b t O © ., •‘pab elfch m erb t u n b R a ite r.

2)aS erfte § e f t beS S te i f e s Steihe ift im O r u tf . A u ^ e r bem § e ra u S = g eb et u n b ben e rm ä h n te n g e if e r n m a r e n bei bem ^ n b e n t a r bon

© h r o tt a u b er S te d ftS a n m a lt Dr. ^ e l i j S JtatuS^fiem icj u n b b eim S te i f e -pabelfchm erbt U bo SincEe m efentlich b eteilig t.

f j n t S te i f e © f> t o 11 a u ift ba§ p e rjo g lic h © d)leSm ig».öülfteinifche p a u S a r d f ib in i ß r i m l e n a n befonberS h ^ b o r p h e b e n , baS nicht n u r p r ©efdjichte beS p a u fe S u n b beS fchlefifchen SBefifjeS, fo n b e rn auch f ü r bie !püütif(he © efd)ichte, 3. SS. bie © d)le§m ig= polfteinifche 3 l a9e/

m e rtb o lle n © to ff e n th ä lt. SBeit b e b eu te n b er ift baS A rchib be§ S h ro n » lehenS f^ ü r fte n tu m © a g a n p © a g a n . ®S u m f a h t e in m a l baS p a u S » u n b SSchbrbenarchib u n b b a n n bie b on b e r p e r p g i n 2Dototf)ea bon

© a g a n ( f 1862) a n g e le g te S J ta n u flr ip te n fa m m lu n g b e r S e h n S b ib lio th e t, bie ben SStiefmedffel b er p e r p g i n m i t S a if e r n u n b S ö n ig e n , © e ie h rte n n n b S ü n f t le r n b on gang © u ro fia um fafft.

S a g ^ n b e n t a r beS S re ife S Si e u ft a b t b e rü d fic h tig t n u r bie A r»

chibe b er © tä b te , S a n b g e m e in b e n u n b Ś o m i n ie n , m ä h te n b baS m ichtige A rd fib b er SteidfSgrafen b o n O h h e^Sborff in O b e rg lo g a u u n b baS A rchib b e r © ra fe n bon @ cherr»S hoh in Ś o b r a u e in e r ffm teren SSeröffent»

lichung b o rb e h a lte n bleiben, fym p e rrfd ^ a ftS a rc h ib b er © ra fe n b on S iele» S B in d ler in SJlofchen fo il angeblich n ic h ts b o rh a n b e n fein. S i e 3 u rü c ffte H u n g b o n ein ze ln en p m f f n b e n ta r beS S re ife S g eh ö ren b en

1) Bgl. bie oon 31. fioeroe oerfaßten „3iU e unb © runbiäßc“.

(19)

13

SBeftanbteilen i[t ntc£)t gu empfefilett. ®ie im ®Iogauer Q nüentar bei*

fpietStoeife au§ ^Raummangel nid)t ber^eidjneten SSeCtänbe ber retd)»

fjaltigen ©logauer iltrt^enardjibe, bie tm 58re§Iauer ©tij^efanardjib liegen, finb bi§ Ijeute nad) nid)t bcrtjffentliĄt inorben. ©in eigen»

artiger S3e[tanb im iReuftdbter ÄreiS ift bie fogenannte ,,©d)Iefier»

Bitdjerei" be§ Sommer^ienrateg SRaj 5ßinfu§ in iReuftabt, bie nidjt n u r Inbliug[)i[en ^ntereffen bient, fonbern a u ^ Strdjibalien u m fa ß t1).

,§m § a b e t f c ^ m e r b t c r ^ n b e n ta r nefunen au^er bem ©tabt=

ardjib Sanbecf, bag j. %. im © taatgardjtb ^interlegt ift, bier grajje §err=

jdjafteu einen großen SRaum ein: © rafenort ‘(3teic^ggrafen ju §erber=

jtein), SERittellualbe (SReidjggrafen ban 2tltf)attn), ©c^nallenftein (in SRofentEial) unb ©eitenberg (5ßrinä griebriiĄ ^einrid) bon ^ßreuften in

©atnenj).

Q 'm fi'reife Q a u e r befi^t b er Sfteidjggraf b on äß o lfen ftein = £ ro ft»

b ü rg a u f S o b rig ein anfel^nlidfeg § e rr fd )a ftg a rd )ib , bag b en SSorbe»

fifsern, ben © ra fe n b o n 5Rofti^, g ehörte, a b e r le ib e r in ben le b te n

^ a ^ r e n fetjr ju f a m m e n g e f ^ m o ^ e n ift. © dfon 1895 to u rb e bie S ib lio tfie l m i t 3 lu g n af)m e b er S R an u ffriftte a n bag A n tiq u a r ia t S u b tu ig Stofentl^al in S R ündjen b e rd u fje rt. S ß d ^ren b b er ^ n b e n t a r i f a ti o n iu u rb e n biele Sßrteffdiaftert u n b § a n b f d ) r if te n a n bagfelbe S ln tiq u a r ia t b e rf a u ft, bag b e u te nod) bie ein ^ eln en B rie f e © tü ct f ü r © tü d im § a n b e l 5U b b art=

ta ftiftb e n g r e i f e n a n b ie te t. S i e ißreujfifdje ä trc b ib b e rlu a ltu n g to a r in b e r S age, loenigfteng einige § a n b f d ) r if te n a n ju f a u f e n u n b bem © taatg » arebib in S Jreg fau p ü b e rio e ife n . @g b a n b e tt ftcb u m bie S a g e b ü tb e r beg S a n b e g b a u fitm a n n g b o n © c b ib e ib n ib -^ a u e r f^rb- O tto b o n ÜRoftib (1 6 3 1 — 16 6 2 ), beg S a n b e g b a u fü m a n n g b on S ie g n ib , © lo g a u u n b

© d fm e tb n ib s ^ a u e r © ra fe n © b^iftob^ SBcm^eC b o n iRoftib (1 6 7 0 — 1689) u n b beg S a n b e g b a u fü m a n n g b o n Ś r e g l a u © ra fe n O tto SB enjel bon iRoftib (1708— 1712 u n b 1721— 1746). S a bie S i a r i e n fe'br eingebenb g e fü h r t finb, b ieten fie f ü r bie 3 « * beg S r e if jig jä b r ig e n S rie g e g u n b ber

© e g e n re fo rm a tio u , m e b r uod) p r K u l t u r beg gefeltfdjaftticben Sebeng b iefer 3 cib eitte ergiebige O u c l t e 2).

S a g im m e r noeb re id )b a ttig e @ ta b ta rd )ib b o n p a t t e r ift e in ®ei=

fg iet f ü r bie © e fä b rb u n g b e r a t ti g e r 3tr<bibe, to e n n fie n id )t fidjer auf»

b e to a b rt luerben. Rłeim J ta tb a u g b r a n b 1895 to u rb e faft alteg ber»

ttid ftet, toag niebt in ben © eto ö tb en b e g d R a tb a u g tu rm g g eb o rg en to a r.

S e g b a lb b a t bag @ ta a tg a rd )ib im m e r toieber, p t e b t 1929 u n b 1931, bie Ś te g ie ru n g g b rd fib e n te n in SSregtau, S ie g n ib u n b D fip elit gebeten, bie 3 R a g iftra te a n p b a t t e n , bafj fie f ü r bie fiebere S tu fb e to a b ru n g ib t e r S trcb ib atien © o rg e tra g e n fotten u n b baft bie S a n b r ä te bei b er Slug»

t) D erartige ^rioatfam m lungen baben 3. S . ber §aup tleb rer § . Scftu»

bert in tpitgramsbeim, fit. S trieg au , bie oornebmlid) ßrinnerungsftüde an bie Gcbladü bei ^oftenfriebeberg enthalt, u. ber oerftorbene Sanbesältefte Stfterser in 9tuboIpbsbad), fir. Siegnift, jufammengebradit. Sefttere ftebt in einem Sintiquariat ju n t SJerfauf.

2) ffi. ©raber, Stoftiftftbe Dagebfidjer im gräflid) 3BoItenfteinfd)en Strcbio 3U ßobris, fir. ^ a u e r: Sd)Ief. ©efd)id)tsbil. 1931, Ś . 43 f.

(20)

14

fo n b e ru n g ber 31t la ffie re n b e n Slften ba§ © taat§arc£)ib j u b efrag en Ijabert. © o to u rb e n e u e rb h tg s atige]ic£)t§ b er 3 u fa n n n e n le g im g ber ttr e if c m tb S lm tggericbtc erreiebt, b a | SSerjełdjrtiffe ü b e r bte. arebib»

re ife n SHten a u fg e fte llt to u rb e n , a n § b enen ba§ © ta a tS a rc b ib feine Slug»

tb a b l tre ffe n lo n n te .

(£g ift a ft erfcbretfenb, feftguftellen, lnic b ie l S lrd fib g u t b e rlo re n g egangen ift, to e n n Ib ir bie eben befgrocbenen Ä re ig iu b e n ta r e bureb»

B lä tte rn . S lu r ein ig e © afje feien b eb au g g eg riffen , bie fa ft a u f jeb er © cite m ie b e rle b re n : „ S itte n b on ben f r ü h e re n ä k f itje r n b e r b r a n n t. S )er fr ü h e re

©cbols foil a ll eg a lte 3 e i t 9 b e r b r a n n t h a b e n , © u ig a rc b ib im © fe n ber S r e n n e r e i b e r b r a n n t. IX rfunben a n S ln tiq u a re b e ra u h e r t. ® ei ber Sift»

p a p ie r f a m m ln n g lo ä b re n b beg S rie g e g b e r f a u f t" uftb.

S ß ä b re n b bei a n b e re n ^ ifto rife b e n @ om m ifftonen, bie and) bie fj-n b e n ta r if a tio n b e tre ib e n , toie in SBeftfalen, Slieberfad^fen, ^ o m m e r n , eine © to d u n g ber S lrb e it e in g e tre te n ift, finb in © cblefien e rfre u lid fe g o r t f e b r i tt e j u b erg eid jn en . @g ift b a b e r b tin g e n b j u m iinfeben, b a ^ b ag SBert nicht ftill gelegt tn irb , to eil g erab e in b er jeb ig cn 3 e it bie ©e»

f a h r beg S ferlufteg u n b beg S lb ln a n b e rn g to e rtb o lle n ard jib alifch en

© u te g in g S lu g lan b u n b in bie S ln tiq u a r ia te befonberg g ro ^ ift. © o llte n to irtlicb bie S Jlittel f ü r bie © ru c fle g u n g b er a u g g e a rb e ite te n ^ a b e n t a r e a u g ö ffentlichen u n b fjrib a te n S blitteln ttid )t m e h r a u fg eb rach t to erb en fö n n e n , b a n n m ü ffte n to en ig ften g bie tü c a n u ffrifite im © ta a tg a r d jib h in te rle g t u n b tbie bie ü b rig e n S lrcbibalten b er toiffenfdjaftlicben g o r»

fdfung ju g än g lid b gem acht to erb eü .

S i e § ifto rifd )e S o m m if fio n ift n id )t a lle in m it ben ^Beam ten beg

© ta a tg a rc h ib g u n b ih r e n § e lf e r n a u f bem © ebiete b e r g n b e n ta r i f a ti o n tä tig , auch a n b e re SSereinigungen to ib m en fidf e ifrig biefer Ibichtigften

© eite b er Slrd)ibf)flege.

S i e „ D b e r l a u f i t3i f d ) e © e f e l l f c b a f t b e r S B t f f c n » f d) a f t e n " in ® ö r I i | , bie ältefte b e ra r tig e ^B ereinigung in ben h eu tig en fcb'lefifcben 5ßrobingen, b a t fid) b o n jeh er b er p fle g e ber in ih re m S lrb eitg b ereid ) ru h e n b e n S lrdjibe, in g b efo n b ere beg © ö rlih e r Slatg arch ib g , t a t f r ä f ti g a n g e n o m m e n , tnie a u g ih r e n zahlreichen SSer»

ö ffen tlich u n g en h eb b o rg eh t a).

©chon b alb nach fe in e r S S egrünbung reg te b er S S e t e i n f ü r

© l a h e r § e i m a t l u n b e bie g n b e n t a r i f a t i o n b er © raffcljafter 3lrd)ibe a n . S3ig je tü lo n n te n u r b a n ! b er SJUtbilfe a u g b er © raffcljaft bag g e n a n n te g n b e n t a r b on ^ a b e lfc h to e rb t erfcheinen. llb o B in d e h a t ingtbifd^en bie S lu fn a h m e beg U reifeg S leu ro b e beenbet. S e r tß e re in h a t in e in e r „ S B a rn u n g " im S lo b em b erh eft 1930 fe in e r S Jto n a tg fd jrift

„ © la tje r S a n b " bie © e m e in b e b o rfte h e r b a r a n f a u fm e rff a m gem acht, baft bie © ćh ö g g e n b ü d) e r ein m e rtb o lle r S e i l beg © e m e in b eb erm ö g en g finb, nicht b e r ä u h e r t tu erb en b ü rf e n u n b a m beften leihtoeife bem 33er»

ein g u r S lu fb e to a h ru n g ü b e rla ffe n tn erb en .

1)' SR. 3echt, 150 3 a h re Dbcrlaufihifche ©efellfcfjait ber SBiffenfdjaften 1779— 1929: SReues Saufihifct)es Sfflagajin 105 (©örlth 1929), Iff.

(21)

S i e ,58 e r. e i u i g u tt g f ü r n 6 e r f c£) I e f t f c§ e § e i »t a . t t ü u b e u n te r S e itu n g be§ 9 te g ie ru n g § b ite £ to r8 S)x. 9teiu()ofb 2BetgeI in O p p e ln u n b bie Don S a r i © c jo b ro ! geleitete 9 Jto n atg fd )rift „2 ) e r D b e r <=

f d) I e f i e r " leiften a u f b e b rä n g te r © re u jln a d ^ t ö o rb itb ltd je § e im a t=

a r b e it in a lle n S lu § ftra ^ ln n g e n , bie n te l)t bent Ineiten © ebiete ber

§ e im a t= u n b 58olf§!unbe a l§ b er 9Xrd)ibfiflege g ilt, a b e r oI)ne ^ in e ife l an d ) ba§ 5 8erftänbui§ f ü r biefe 2)e n !m ä le r ber l)e ü n a tlid )e n S n l t u r fd färft. 3)a§ belneift a u ^ e r ber f r n d )tb a r e n lite r a rif d )e n 2 ä tig !e it ber SSerfud) etne§ ^ e im a t!u n b lid )e n S e ^ r g a n g g in t SSolt§bilbnng§l)eim dceu la n b in 91 c i R e im © egem ber 1929, b er b en T e iln e h m e rn eine m iffenfdjaftliche E in f ü h r u n g in bie 3Jiet£)oben b er § e im a t! n n b e geben follte i). © e ra b e in D b e rfd jle fie n b e fie le n ja h lre id je h ^ m a tf n n b liih e t’l r b c i t b g e m e i n f d) a f t e n , bie bielfad) H e im a tb lä tte r u n b § e ń m a tfa le n b c r h e ra n g g e b e n u n b b ab u rd ) b is in bie © tu b e n b er 5Bauern=

böfe b rin g e n . Slug a n b e re n g eleg en tlid )en 5ßerö.ffentli(f)ungen, tbie bem b a n Sllfnng iß e r lic !2) Iferauggegebenen ü b e r bie S lrb eit b er S re ig * b eim atfteE e 58eut£)ensT arnotoih, g e to in n e n to ir tie fe re n E in b l id in bie S lrb e it biefer © te ile n . S « ö ett „ B e itr ä g e n p r ö e im a tl u n b e D b er^

fdyiefieng" I;at bie „ § e im a tf u n b lid )e S lrb eitg g em ein fd iaft be§ D ber»

fd)Iefifd)en iß h t üo I o g e n b e r b a n b e g " a n e rle n n e n g tn e r te B e iträ g e p r @ efd)id)te beg S e o b f e h n d e r S re ife g b e rö ffe n tlid )t, bie eine ein=

geljenbe S e fd ) ä ftig u n g m i t ben S trd )ib a lie n b e r r a te n . S S enn b o rt ge«

leg en tlid ) bem D f itim t§ in u § g e b u ib ig t ro irb ,' alg ob iß r im a n e r bei ber E n tz iffe r u n g b a u il r t u n b e n ih re n © c h a rffin n e rp ro b e n fö n n te n , fo ntufz bod) b o r biefen SSerfudjen g e to a r n t to erb en . Stber alg. © a m m le r b o ltg tu n b lid je n © toffeg u n b etto a b o n g l u r u a m e n to u rb e n • © d )iiler fchon m it E rfo lg h e ta n g e 'p g e n . ® a g h a t b er © le iln ih e r © tu b ie n r a t SB ilhelm 9Jla! in e in e m § e f t beg „ O b e rfc h le fie rg ": i 11 f d ) , ein beutfdfeg T o r f , e in B e it r a g ü b e r S lrt n n b SSBefen b er oberfd)Iefifd)evt

© ie b lu n g e u " (1930, © . 77 ff.) betoiefen.

§ i e r ift nod) ein S u r f u g f ü r .^ e im a tf n n b e zn tn ü rb ig e n , ber im ^ u n i 1926 in g r a n ! e n ft e i n a b g e h a lte n to a rb 3). i ß f a r r e r 58retfd)neiber,

© ta b tf e lr e ta r © eibel u n b bie S e h re r © a b r ie l u n b SSranbt h ab e n bag

§ a u fitb e r b ie n ft a n b em 3 u fta n b e fo m m e n biefer T a g u n g , bie eine g ü ll e a n re g e n b e r S ßorträge b o n f} a d )m ä n n e rn ü b e r © eologie, 58orgefcf)id)te, g I u r n a m e n f o r f d ) u n g , S a r te n f u n b e , iß o ltg fn n b e , ü c a tu rfd jn h u n b S i d p . b ilb e r in b er © d p l e bot. 5 8retfd;neiber brachte b ab ei in f jo r m e in e r 'ß la u b e r e i „SSie e in e r b er .“p e im a tf u n b e feineg T o r f e g n ach g in g " bag S ßiffengtoerte ü b e r h a n b f^ r iftlic h e u n b g e b ru d te © ineilen g u r O rtg g e«

fdfichte. T i e SSorträge finb fftä te r im T r u d h e ra u g g e to m m e n , u n b bag

t) 91. SBeigel, ©in neuer 2Beg p r erforfd)ung bcs oberfchlefifchen SBolfs»

tum s: Der Oberfchlcfier 12 (Oppeln 1930), 419 ff. e . 9Jlüde, §eim atfunblid)e aiufbauarbeü in Dberfdjlefien: ebba. 481 ff. 91. 9iiif(hte, Seim atforfĄ ung in Schleften: SĄlefifche S djuljeitung 58 (33reslau 1929), 783 ff.

-) SBciträge p r fjeim atfunbe bes SBeuihener fianbes, ipeft 8 (1928).

3) Slrbeit

an ber

§ eim at. 9i.ad)llänge

p ben

granlenfteirter heimatfunb«

liehen

Tagungen

1926.

§gg.

non

§einriĄ

©abriel.

fjranlenftein

1926.

Cytaty

Powiązane dokumenty

geborene Jtinb goadjim griebriĄ g (X 36 ber berbefferten © tam m tafeln ©rotefenbg) tjat fid) alg nur auf einem Sefefefjler Sßutfeg beruhertb ertoiefen.. bu folt

Sd?tueibm ber Cfjroniften bes 16. Urfiunben ber Klöfter 2?auben u.. löebenfen unb ßtntuürfe.. 9iotiuen&amp;ige Vorbereitungen. SRartin SreWin: Vüpne, Saube unb granffpipe

feftat bem Ä önige oorgeftellt.. 2Butfe in feinem 2luffaJg üb er ben erften bürgerlidjen preufjifcfjcn S ta a ism in ifte r grieb rid ) © ottlieb SRidfaelis

Schroeibniijer tfyvontften bes 16.. Seif)eft: Schlefifche SSirtfchaft, Q.. SDlidjäel, ©te fĄlef.. SB erners SIbbilbg.. SJüicfjIoajsft) in

minittanerinnen in ber Stabt 21atibor, bg. Henrious pauper, lledjnungen ber Stabt Breslau p. Breslauer Stabtbucb, entbattenb bie Tlatslmie pon 1287 ab u. Ilrftunben 3ur

iO loraltfdjc

97) Über bic gufammenftettungen beg ©(prifttuing in ben SBibliograppien bgt.. S ie ©frrengel biefer Äircben finb baber bon geinaltiger Slugbebnung. bereitg im

„Stbriß it.. Sfuggefüprt Inurbc aber nieptg babon. SSerjetipnig bcr SSefapung 16 'Jfr. Sracpenberg VII la.. beutfdien ©orjeit Sb.. SSorerft motten m ir aber bie