P R Z E G L Ą D R A D J O T E C H I t l C Z t i y
ORGAN STOW ARZYSZENIA RADJOTECHNIKÓW POLSKICH.
W Y C H O D Z I Ł Ą C Z N I E Z „ P R Z E G L Ą D E M E L E K T R O T E C H N I C Z N Y M “ 1-go K A Ż D E G O M I E S I Ą C A .
S P R A W Y R E D A K C Y J N E : Z RAMIENIA KO M ITETU RED A KC YJN EG O S . R. P . M JR. K. K R U L1SZ W AR SZA W A , P O L IT E C H N IK A (KOSZYKOW A 75), P A W IL . E L E K T R ., ZA K Ł. BA D AN IA, T E L . 258-76, OD GODZ. 11—2.
S P R A W Y A D M I N I S T R A C Y J N E : „PRZEGLĄ D E L E K T R O T E C H N IC Z N Y *, W ARSZAW A, U L IC A CZACKIEG O » 6. T E L E FO N Nj 90-23
Rok IV. Warszawa, 15 stycznia 1926 r. Zeszyt 1— 2.
NOWE TYPY KONDENSATORÓW OBROTOWYCH 1}
M jr. inż. Kazimierz Krulisz.
Ogromny wzrost ilości stacyj radjofonicznych w ostatnich czasach sprawił, że stacje te coraz bar
dziej skupiają się w zakresie fal krótszych. Pom ijając już to, że fale krótsze są korzystniejsze dla radjotele- fonji z punktu widzenia modulacji i wolnego od znie
kształceń odbioru fal zmodulowanych, to dopuszczają one ponadto pomieszczenie znacznie większej ilości stacyj w tym samym odstępie długości fal, niż fale długie. K ażda bowiem stac ja radjotelefoniczna z a j
muje pewne określone widmo częstotliwość^, a miano
wicie około 10 000 okresów, jest więc rzeczą oczywi
stą, że większa ilość takich widm zmieści się między falą 100 a 200 m (1,5. 10" okr.), niż między 500 a 600 m (10r> okr.). Odbiornik, m ający pracować w zakresie fal radjofonicznych, powinien więc umożliwić o wiele dokładniejsze strojenie na falach krótszych, niż na falach dłuższych.
1. Kondensator o płytkach kołowych.
Warunkowi temu nie odpow iadają normalne od
biorniki, stosujące kondensatory o płytkach kołowych.
Pojemność takiego kondensatora jest wprost propor
cjonalna do kąta D1, zawartego między krawędziami nakrywających się części płytek stałych i ruchomych, innemi słowy, kondensator o płytkach kołowych po
siada skalę proporcjonalną do pojemności,
C = a . & ... (1) U względniając wzór na długość fali
X = k ]' L L . . . (2) otrzymamy zależność
X = ł > y i T = A ,/l . . . (3) z której wynika, że długość fali jest proporcjonalna do pierwiastka skali. Funkcja ta jest przedstawiona na rys. 1, jako krzywa I. Widzimy z niej, że pewne
mu odchyleniu kondesatora A ł> odpowiada tem więk
sza zmiana długości fali AX, im krótsza jest fala, na którą stroimy obwód. Ponieważ stosunek —- jest
A0*
miarą czułości regulacji, więc stąd prosty wniosek, że trudność strojenia odbiornika rośnie w miarę zbliża
nia się do fal krótszych, co sprzeciwia się wymaga
niom wspomnianym we wstępie.
Uwidocznia to bardzo dobrze rys. 2a, na którym przedstawiono skalę normalnego kondensatora, prze- cechowaną na długość fal i na odpowiadające im czę
stotliwości.
*) R e fe ra t w y g ło sz o n y w Stow . R ad jo le ch n ik ó w P o lsk ich dnia 2 gru d n ia 1925.
2. Kondensator o skali proporcjonalnej do długości fali.
Warunki strojenia zmienią się zupełnie, gdy płyt
kom kondensatora nadamy kształt, który będzie odpo
w iada! skali, proporcjonalnej do długości fal. Kon
densatory tego rodzaju znane są wprawdzie dość da
w n o 2), lecz rozpowszechniły się dopiero w ostatnich dwu latach.
R y s. 1.
Zalety kondensatora takiego odrazu są widoczne, gdy uprzytomnimy sobie, że z chwilą, gdy
X
= k .
a-jest linją prostą (rys, 1, krzywa II), to i czułość regu
lacji ze względu na długość fali jest stała, a więc sto
sunek
A.X — const.
Atf
Skalę takiego kondensatora mamy na rys. 2 b ,;
podziałka fal jest rozłożona zupełnie równomiernie,
-’) P a tr z R ein-W irtz, R ad io te le g r. P rak tik u m , w yd. III.
1921, str. 92.
PRZEGLĄD R A D J0 T E C H N1CZNY .Na 1—2 jedynie podziałka częstotliwości jest jeszcze skupiona
na początku, jednakże nie w takim stopniu, jak przy kondensatorze normalnego typu.
Równanie krzywej, ograniczającej okładki rucho
we takiego kondensatora, możemy wyprowadzić w sposób następujący:
Warunek proporcjonalności długości fali A do od
chylenia tł wyraża nam równanie
\ = k \ / T Ć = A . & ... (4)
= d — — (7)
rfd 2 2
Różniczkując (6) względem zmiennej 0-, i porów- nywując odnośne wartości, otrzymamy
O o
2 Z) f r = — — — ,
2 2
R y s. 2.
w którem A jest współczynnikiem proporcjonalności.
Przeliczając
A * ^ = k2 L C czyli
C = — ~ ,42 = B .r~
k"'L (5)
widzimy, że pojemność kondensatora musi być pro
porcjonalna do kwadratu kąta nakrywania się pły
te k 3), Ponieważ zaś pojemność jest proporcjonalna do powierzchni S, możemy napisać
przyczem D jest nowym współczynnikiem proporcjo
nalności.
R y s. 3.
Przyjm ując (rys. 3), że powierzchnia płytek sta
łych posiada pewne wycięcie o promieniu r0 (potrze
bne dla przepuszczenia ośki płyt ruchomych), obli
czymy element powierzchni, utworzony przez elemen
tarny obrót płytek o kąt d
S t ą d a n g ielsk a nazw a „ S q u a re law con den ser".
co po przeliczeniu daje równanie biegunowe płytek ruchomych kondensatora
r — Y 4 D -3- -f- r02
Krzyw a ta jest spiralą Ferm ata. Z akładając, że tt zmienia się w granicach od 0 do ^otrzymamy najdłuż
szy promień, a więc i największy wymiar płytki
r max = }r 4. D it +
Okładki stałe kondensatora mogą mieć kształt dowolny, jednakże w celu ograniczenia pojemności początkowej jest pożądane nadać im kształt podobny do zarysu okładek ruchomych.
Do obliczania pojemności kondensatora o prosto
linijnej charakterystyce fali, służy ogólny wzór dla kondensatorów wielowarstwowych
G== ( » - ! ) . w którym
n — ogólna liczba płytek, e — stała dielektryczna,
5 — powierzchnia jednej płytki w cm2, o — grubość dielektryka w cm.
Należy jedynie podstawić odpowiednią wartość za S, którą znajdziemy, w prow adzając w równ. (7) wartość na r z równ. (8)
d S = | 4 Z) + r„2
2 2
i całkując w granicach od 0 do
d b = z 2 D $ d &
W prow adzając tę wartość do równania (9), obli
czymy
D = J ~ C T ) ... UO)
i t . s (tt — 1)
H 1 — 2
PR ZEG LĄ D R A DIO TECH N ICZN Y 3 Wielkość ta jest niezależna od charakterystyki
obwodu, i zależy jedynie od żądanej pojemności kon
densatora i od jego danych konstrukcyjnych. Kon
densator da więc prostolinijny przebieg fali przy do
wolnej indukcyjności obwodu.
CTeraz równanie (8) możemy przedstawić w spo
sób następujący:
16 o C
e (w — 1) (8a)
Odwrotnie, m ając dane wymiary geometryczne kondensatora, możemy znaleźć wartość D z równania (8) i wprow adzając ją do (10), obliczyć pojemność te
go kondensatora. A mianowicie
D = 4 Ti
a tern samem pojemność
ę V.' max
IV2
L>2) ( « — l ) . e16o
(10a)
(11).
3. Przykład obliczenia.
Dana jest pojemność kondensatora C = 500 cm.
Zakładamy grubość dielektryku (powietrza e == 1) o = 0,1 cm, największy promień (w przybliżeniu) fmax = 7 cm i promień wewnętrzny r0 — 0,7 cm.
Z równ. (11) obliczamy ilość płytek
» + , - .5 ° ° . 1 ^ , „ I7.
1 (>■’„ „ — r„>) 48,51
M ając n, obliczamy wartość D ze wzoru (10) 0,4.500
D- ic. 16
którą podstawiamy, w równanie (8) i obliczamy war
tości -r, np. 0,1 0,2
tzitd. Krzyw a dla tego przykła
du jest podana na rys. 3-cim. Okazuje się, że r„ ax wynosi dokładnie
r mm == Y 16
tz-{- 0,49 = 7,3 cm.
szczególnie gdy kondensatora użyjemy jako szerego
wego w antenie. Jednakże i w takich wypadkach da
je on lepsze strojenie, niż zwykły kondensator kołowy.
Szczególnie wygodny jest kondensator „square law" w zastosowaniu do falomierzy, gdzie — uwzględ
niając poprzednie zastrzeżenia — otrzymujemy pra
wie dokładnie prostolinijne krzywe cechowania, zw ła
szcza, o ile pracujemy w dostatecznej odległości od fali własnej zwojnicy.
4. Kondensator o skali proporcjonalnej do częstotli
wości.
Kondensator o prostolinijnej charakterystyce długości fal niezupełnie jeszcze odpowiada postulato
wi wyrażonemu we wstępie. D aje on wprawdzie stałą czułość strojenia ze względu na długość fali, a więc
A '> .
— = const, jednakowoż nie spełnia on tego warun- V'
ku w stosunku do zmian częstotliwości, jak to widzi
my z krzywych rysunku 4-go. Stosunek A /
A3-
nie rośnie wprawdzie — w miarę zbliżania się do fal krótkich — tak szybko, jak przy kondensatorze koło-
Prostolinijność charakterystyki kondensatora
„square law " nie jest w praktyce idealna, a to z tej przyczyny, że pominięto pojemność własną zwojnicy oraz pojemność początkową kondensatora1), i ponieważ wyszliśmy z założenia, że indukcyjność przez cały za
kres jest wartością stałą. Ostatnie twierdzenie nie jest ścisłe, zw łaszcza w pobliżu fali własnej zwojnicy, gdy rozkład prądu na jej długości przestaje być ni
by — ustalonym. U lega ona również zmianom w ob
wodach sprzężonych, zw łaszcza przy zastosowaniu reakcji.
J e s t rzeczą oczywistą, że równanie kondensatora da się zastosować z dostatecznem przybliżeniem jedy
nie w obwodach zamkniętych, gdzie kondensator sta
nowi praktycznie całkowitą pojemność obwodu, za
wodzi natomiast zupełnie w obwodach otwartych,
*) M o żn ab y j ą u w zględ nić w obliczeniu, jed n ak ż e nie p o siad a to zn aczen ia p rak ty czn eg o , gd y ż śc iśle biorąc, Co nie jest w a r to śc ią sta łą .
R y s. 4.
wym, jednakowoż pozostawia jeszcze wiele do życze
nia. Ideałem, ze względu na dostrajanie się do sta- cyj o coraz to krótszych falach, będzie więc konden
sator, posiadający skalę proporcjonalną do częstotli
wości, t. zw. po angielsku „straight line frequency condenser". Kondensatory tego typu, wprowadzone w ostatnim roku w Ameryce, bardzo tam się rozpo
wszechniły i stopniowo docierają do Europy.
Proporcjonalność skali do częstotliwości wyraża nam warunek
< = r r c
~ (* “ 8 )(
12)
przyczem k' i A ' są stałemi, analogicznemi do stałych poprzedniego zagadnienia, zaś a jest stałą, której zna
czenie wyjaśnimy w dalszym ciągu.
4 PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY JN& 1—2 Stąd, w podobny sposób, jak poprzednio, otrzy
mujemy
k ' 2
=
A'2
[a— • 8 - 13 L C
czyli
C = - B ' (13)
Widzimy, że pojemność jest tu odwrotnie propor
cjonalna do kwadratu skali, a więc zachowuje się od
wrotnie, rtfż w wypadku poprzednim. Tern samem i powierzchnia nakrywających się płytek
S = D' - (14)
(u - ł> )2
Tym samym sposobem, co poprzednio, otrzymu
jemy
* k = 2 i y 1
rfil ~ [a — i >)3 2 2 skąd obliczamy równanie promienia wodzącego
r V 1151
Krzywa ta jest również spiralą, jednak o charak
terze nieco odmiennym.
W powyższem wyprowadzeniu wprowadziliśmy pewną zmianę w stosunku do poprzedniego, a miano
wicie, zamiast zmiennej H podstawiliśmy (a — 0 ).
Gdybyśmy, bowiem, pozostawili & i założyli ł) = 0 , otrzymalibyśmy r = c o , przyjm ując natomiast a > r i.
otrzymujemy w całym zakresie skali od 1 1 = 0 do
•9- = TT, skończone wartości promienia r. Należy przy- lem zwrócić uwagę, że licząc $ w kierunku zgodnym ze skalą kondensatora, otrzymujemy skalę częstotli
wości w kierunku odwrotnym do przebiegu skali na kondensatorze.
Z wprowadzenia a wynika jednakże pewne skom
plikowanie zagadnienia; mamy bowiem do wyznacze
nia dwie stałe, a i D zamiast jednej D ' w zagadnie
niu poprzedniem. Do określenia a dochodzimy w na
stępujący sposób:
Przyjm ując pewną minimalną pojemność obwodu C", równą sumie pojemności własnej zwojnicy i po
jemności początkowej kondensatora, otrzymamy przy największą częstotliwość obwodu
k'
/ » « = Y ~ i~ c = A ' - a -
Najm niejsza zaś częstotliwość przy tt— it i całko
witej pojemności kondensatora C
k '
fm in == J/ j £ = = Ą [(I 7:) .
Stąd ze stosunku
L __ / mai' _ -i / G __ O
Anin V C a — Ti •
obliczamy k
b
a = f Z l -li ... (16) W interesie jak najlepszego wykorzystania ob-
fm
a xwodu byłoby przyjęcie stosunku — 7 — = b możliwie
J
dużego, a tern samem stałej a mało co większej od ~ Praktycznie jednak jest to bezcelowe ze względu na pojemność własną zwojnicy, która nie pozwala w ła
sności kondensatora należycie wykorzystać. Przy tern, jak się okaże w dalszym ciągu, wymiary kondensato
ra, względnie ilość płytek przy danej pojemności są tern większe, im mniejsze obrano a. W praktyce więc zdecydujemy się na pewną wartość kompromisową, którą będzie
a = 1 . 4s do lf. 5 n . , . . . . (16a) odpow iadające stosunkowi częstotliwości
b = 3,5 względnie 3.
Znając a, możemy przystąpić do wyznaczenia D . A mianowicie, według równ. (14) obliczymy maksy
malną powierzchnię płytek, całkując w granicach od U’ = 0 do ł> = ir
— = ° L l £)'(l4a) [a — &) (a — 7 t )2 a 2 (^ K)“
S = 2D '
a ta, podstawiona w równanie (9) da nam możność obliczenia stałej
A ~ o C (a — 51)2 4 o C a 2 ( a —y:)2 D' =
(n — l ) . e , 2 i z e (n — 1) (2 a — tt)
(17)
Obliczenie pojemności na zasadzie istniejących danych odbywa się analogicznie, jak w wypadku po
przednim, biorąc
/ / = (r 2 -i'2.,) («
. . . . (17a) Stąd przy pomocy (9) i (14 a) otrzymamy wzór na pojemność
c = ( « - i ) . ; > - 2n
1 6 0
G,2) • ( - — (« - *)
\ a c r
czyli
r . _ s ( «
— i)
163 K > « — V ) ( 2 - 3 . a a
166 r 02) . m (18)
Wzór ten przypomina nam wzór (11), różni się
TC 7C^\
odeń tylko czynnikiem m — [2 — 3 -\---- ], który a a 2/
w granicach praktycznego zastosowania jest mniejszy od jedności. Na rys. 5 przebieg jego przedstawiono w formie krzywej I, obliczonej dla wartości a = ~ do a — 2,62 n, przy której to wartości m — 1 .. W dal
szym swym przebiegu m dąży asymptotycznie do 2 . Krzywa II podaje równocześnie stosunek od-
j
m i npow iadający danej wartości a. Na zasadzie tego, co powyżej powiedzieliśmy o stałej a, widzimy, że kon
densator o prostolinijnej charakterystyce częstotli
wości posiada, przy danem C, większe wymiary ze
wnętrzne, niż kondensator o prostolinijnej charakte
rystyce fali.
jNł 1 — 2
PR ZEG LĄ D R A DIO TECH N ICZN Y 5. Przykład obliczenia.
Pojemność maksymalna, jak poprzednio, C =
— 500 cm, pozostałe dane n = 0,1 cm, r0 = 0.6 cm, rmlx około 7 cm. S tałą a przjm ujem y równą 1.5 rc, stąd czynnik m — 0,445 (z krzywej I rys.), co odpo
wiada stosunkowi częstotliwości f m ax: f min. = 3, a więc pojemności początkowej obwodu
A 5 0 0
C0 = <?■? 55 cm.
R y s. 5.
Ilość płytek obliczymy z wzoru (18)
+ 1 = — ^ 50° + 1 = 3 7
■ ) « . « 48,64.0,445 płytek.
Kondensator o tych samych wymiarach płytek, co kondensator o prostolinijnej charakterystyce fali, posiadałby więc przeszło dwa razy więcej płytek. Po
nieważ ilość ta w ydaje nam się zawielką, redukuje
my ją do
n = 29 i obliczamy z wzoru (17)
D' 0,4 . 500 . 2,23 n2. 0,25 rJ
= 62,8.
2 8 . 2 -
M ając D', liczymy krzywą okładek ruchomych 0,5
według wzoru (15). Otrzymujemy największy pro
mień płytki
m a x ----
= / w + 0 '49=8cm ' Płytka ta jest wykreślona na rys. 6.
Do kondensatorów ze skalą proporcjonalną do częstotliwości naogół odnoszą się te same zastrzeże
nia, które przytoczyliśmy dla kondensatorów o skali proporcjonalnej do długości fali, jak niezupełna sta
łość indukcyjności, nieścisłe uwzględnienie pojemno
ści własnej zwojnicy, i zastosowanie do obwodów otwartych.
Podobnie, jak typ poprzedni, tak i ten nie jest projektowany dla pewnego określonego obwodu, sto
suje się on, z przytoczonemi wyżej zastrzeżeniami, do każdego obwodu zamkniętego.
Je s t on poniekąd mniej dogodny w zastosowaniu do falomierzy, gdyż, jak w skazują rysunki, 2c i 4, skala fal daje mniejszą dokładność w miarę wzrostu długości fali.
6. Uwagi ogólne.
Po tern, co powiedzieliśmy poprzednio, oba opi
sane typy kondensatorów przedstaw iają poważne ulepszenie w technice odbiorczej, szczególnie w za
kresie krótszych fal. Poważną ich zaletą (przede- wszystkiem typu ostatniego), jest znaczne bardzo zwiększenie czułości strojenia, tak dalece, że obejść się możemy w zupełności bez czujnika (t. zw. precy- zera), stosując jedynie przekładnię w napędzie okła
dek ruchomych.
Drugą ich cechą dodatnią jest znaczne zmniejsze
nie pojemności początkowej, którą ograniczyć możemy Środek ten stosuje się zresztą i do kondensatorów o płytkach kołowych.
P osiadają one jednak i wspólną wadę, którą jest nieracjonalne wykorzystanie m iejsca. Chcąc bowiem mieć możność obrotu o 180°, musimy pozostawić w aparaturze wolne miejsce o promieniu r max. W ada ta uwydatnia się szczególnie u kondensatorów ze ska
lą proporcjonalną do częstotliwości, które posiadają płytki więcej jeszcze wydłużone, niż typ poprzedni,
7. Bibljografja.
1. Kurt Schlesinger, Zur Theorie des „Nieren- plattenkondensators". Der Radio-Amateur, 1925, Nr.
38, str. 928.
2. Henry C. Forbes, „The Straight-Line F re
quency", Variable Condenser. Proc. Inst. R. E. 1925, Nr. 4 ,'str. 507.
3. Sylvan Harris, Straight-Line Frequency Con
densers, Radio-News 1925, sierpień i wrzesień.
4. W. J . Ricketts, Notes on the Design and Use of Condensers giving Straight Line Ccales for Wa- velenght aud Frequency, Amplion Magazine, lipiec
1926, str. 55.
K. Krulisz.
R ESU M E.
Les types de condensateurs variables, donnant une échelle proportionnelle à la longueur d’onde, res
pectivement à la fréquence, sont traités du point de vue analythique, et il en est donné une simple mé
thode de calcul. La note est complétée de deux exem
plar numériques.
6 PRZEGLĄD RADJOTECHNICZNY
jY
o1—2
Referaty.
P roceed in g s of ihe In stitu te of R ad io en g in eers — vo lu m e 13— O cto ber 1925, N um ber 5,
1. W pływ zaćm ien ia słoń ca 24 sty czn ia 1925 r. na odbiór sygn ałów rad io teleg raficzn y ch -— G reen leaf W. P ick ard .
A u to r p o d a je o b serw acje zm iany sity sy gn ałów r a d io te legraficzn y ch , zaob serw ow an ych w A m ery ce p o d c z a s zaćm ien ia sło ń ca 24 sty czn ia 1925 r,
2. S t a c ja tra n sa tla n ty c k a w W arszaw ie (w P o lsce) — W illiam G. Lush, F re d . E . Jo h n sto n , S . L e slie Finch.
A u lorow ie o p isu ją dob rze zn a n ą n aszym czytelnikom s t a cję tra n sa tla n ty c k ą w W arszaw ie, p o d a ją c ciek aw e fo to g ra fje i fragm en ty budow y.
A rty k u ł ten je st b ard zo ciek aw y, gd yż p o d a ją c h isto rję budow y, au torow ie o p isu ją z pu n k tu w id zen ia am ery k ań sk ieg o zw y czaje p o lsk ich robotników i urzędników nie zu pełn ie n ieraz zgodn ie z rz eczy w isto ścią, a le je d n a k o b serw acje te s ą b ard zo ciek aw e. T a k np. au torów razi to, że „w P o lsc e urzędnikom trzeb a daw ać n iely lk o w łasn e m ieszkan ie, a le i w ła sn ą kuchnię, gd y ż w sp óln e ob iad y nie p rz y jm u ją się dobrze w P o lsc e " i t. p.
3. Z asto so w an ie k a to d torow anych d la lam p n ad aw czych — I. C. W arn er i O. W, Pike.
A u to r o p isu je w łaściw ości kato d torow anych (tak zw a
nych ,,X — L e — filam en t") i ich z a le ty w porów naniu z innęmi m a terjatam i. A u torow ie p r z y ta c z a ją d an e porów naw cze k ato d z c zy ste g o w olfram u i k a to d torow anych w zasto so w an iu do k o n stru k cji lam p i ich d z ia ła n ia. N iek tó re typy lam p z to ro w an ą k a to d ą au lorow ie o p isu ją detaliczn ie. Z alety sto so w ania k a to d torow anych w id ać z porów nania lam p z lakierni k a to d a mi z lam p am i sta re g o typu.
4. W łaściw o ści d e tek cy jn e lam p kato dow ych — H. M.
Freem an .
W y ch odząc z dobrze zn an ej te o rji lam p katodow ych , sto sow anych ja k o lam py detek to row e (k o n d en sato r zabocznikow a- ny oporem w obw odzie sia tk i), a u to r w yp ro w ad za pew ne w n ios
ki z ch a ra k te ry sty k staty czn y ch lam p.
W końcu sw ej p racy a u to r d a je p rzy k ład y , z których w i
d a ć duże zm iany w y d ajn o ści lam p załączon y ch w sch em atach d etek cy jn y ch w zależn o ści od stosu nk ow o m ałych zm ian w a
runków ich p racy .
5. P ró b a trw ało ści lam p kato dow ych — W illiam C.
W hite.
P ró b u ją c d u ż ą ilo ść lam p, au to r d o sz ed ł do b. ciekaw ych w yników , tak np. d la lam p y U V — 199 d la 23 lam p au to r o trzy m ał n a stę p u ją c e w yn iki: śre d n ia trw ałość 781 godzin — m a k sy m aln a 1 800, m inim alna 25 go d zin !!
Z tego ro d z a ju p rzy k ład ó w au to r w y p row ad za w niosek, że trw ałość lam p je st rzeczą ta k sam o zm ienną ja k e m isja e le k tro now a i opór w ew nętrzny lam p.
J . P leb ań sk i.
Wiadomości techniczne.
A n g ielsk o - a m ery k a ń sk ie p ró b y ra d jo telefo n icz n e. W e
d łu g ośw iad czen ia b ry ty jsk ie g o G en eraln eg o P o cztm istrza, ro z
poczęły się dn ia 21 listo p a d a r. z. p rób y telefonow e pom iędzy r a d jo s ta c ją a n g ie lsk ą R u gb y i A m ery k ą.
O dbiór z A m ery k i m a się odbyw ać z a pośrednictw em ra- d jo sta c ji C h edzoy (C o erset). R u gb y (znak w yw oław czy G B T ) n ad aw ać m a fa lą z a sa d n ic z ą o d łu g o ści 5 766 m ; m odulow ana fa la telefon ow a za w ierać się m a pom iędzy 5 615 i 5 925 m. P o d
c z a s p ierw szy ch 6-u tygodni p rób y ro zp o czy n ać się b ę d ą o g.
23-ej (C . S . E .) i trw ać 6 godzin P o zatem , co tydzień w sobotę 0 g. 23-ej p ró b y b ę d ą trw ały przez 24 godzin y. C elem tych prób je st zb a d an ie m ożliw ości za p ro w a d zen ia sta łe g o p o łą c z e n ia telefon ow ego p om ięd zy A n g lją i A m ery k ą i w y szu k an ie n a jle p sz y c h w arunków p racy . B r y ty jsk i z a rz ą d p o cz t zapew nia, że z e sw o jej stron y p oczyn i w sz elk ie m ożliw e k rok i, by u su n ąć p rzeszk o d y , p o ch o d zące od postron n y ch r a d jo sta c ji.
Z innej z a ś stron y sły ch ać, że d o ty ch czaso w e p rób y nie d aty w yników z a d a w a ln ia ją cy c h . D la zb a d a n ia w y ra z isto śc i n ad aw an o sz e re g nie zw iązan y ch ze so b ą słów . W go dzin ach w ieczorn ych p rocent od eb ran y ch w A n g lji słów rów nał się zeru, p rzy czem z A m ery k i n ad aw an o m o cą 68 kW w anten ie. N a j w ięk sze tru d n o ści p o ch o d zą z niem ożności u su n ięcia p rze szk ó d atm osfery czn y ch .
W ra z ie o tw arcia ruchu, p rzew id zian o o p ła ty za 3 min.
rozm ow y p om ięd zy Lon dyn em i N ew -Y orkiem — 1 funt sterl.
S. J . U le p sz e n ie k o n d e n sa to ró w o b ro to w y ch . D la odbioru fal k rók ich n iezb ęd n e s ą k o n d en sato ry zm ienne z d o k ła d n ą re g u la c ją . D oty ch czasow e je d n ak sy stem y k o n d en sato ró w obrotow ych z d o k ła d n ą r e g u la c ją z a p o m o cą o d d zieln ie o b ra can ej p ły tk i p r z e d sta w ia ją p rzy ścisłem stro jen iu pew ną n ied ogod n ość. N a zw ijm y p rzez C p ojem n ość k o n d en sa to ra za sad n icze g o , przez AÇ p rz y ro st p o jem n o ści k o n d e n sa to ra p rzy obro cie d od atk ow ej p ły tk i o je d e n sto pień .
S to su n e k C : \ C o k re śla d o k ła d n o ść re g u la c ji p rzy danym położen iu p ły t. Im sto su n e k ten je st w ięk szy tern d o k ła d n o ść re g u la c ji je st w ię k sza czy li b a rd z ie j sto pn io w a. Ł atw o za u w a
żyć m ożna, że d o k ła d n o ść r e g u la c ji je st o w iele w ięk sza w p rz y p a d k u gd y k o n d e n sa to r za sad n ic z y je st u staw io ny na całk o w itę sw ą p o jem n o ść C raax niż w p rz y p a d k u u staw ien ia na pojem n ość n a jm n ie jsz ą C min
D la u n ik n ięcia tego p. F . C h arbon za p ro p o n o w ał k o n d en sa to r obrotow y, w którym sk r a jn a gó rn a p ły ta s ta ła je s t sp r ę ż y sta i um ocow ana tylk o w dw óch m iejsca ch , a nie ja k d o ty ch c z a s w trzech . W sk u tek tego, na sw obodnym k rań cu p o sia d a ona pew ną grę, k tó r ą k ie r u je s p e c ja ln a śru b a w yp row ad zon a na stro n ę czołow ą k o n d en sa to ra. D ok ręcen ie śru b y zb liża s k r a j
ną p ły tę s ta łą d o sk r a jn e j p ły ty obrotow ej i zw ięk sza p o je m n o ść; od k ręcen ie śru b y w pływ a odw rotnie.
K o n str u k c ja ta m a tę za letę, że u g in a ją c y się k ran ie c p ły ty d z ia ła zaw sze n a czy n n ą w d an ej chw ili c z ę ść s k r a jn ą p ły ty obrotow ej w sk u tek czego, d o k ła d n o ść re g u la c ji C;A C je s t d o sta . teczn ie s ta ła d la różnych położeń k o n d e n sa to ra. P o zatem , w y
ko n an ie propon ow an ego k o n d e n sa to ra je st o w iele p ro stsz e 1 tań sze, pon iew aż nie w y m aga w y d rąż o n ej osi i sp e c ja ln y c h ło ży sk .
W u ży ciu k o n d en sa to r o k a z a ł się b ard zo dogodnym i ł a twym w stro jen iu naw et d la fa l k rótkich .
S. J a s iń s k i.
(L 'O n d e E le c triq u e 4. 349, A o ût, 1925).
O b w o d y se le k c y jn e , a p r z e sz k o d y a tm o sfe ry c z n e ; J . R . C a rso n , E le c tr . Com m un., 3 k w ie cie ń 1925 r. 267— 275. A u to r p ro w ad z ąc ciek aw e p ra c e o sta n a c h p rz e jśc io w y ch (régim e t r a n sito ire ) w obw odach elek try czn y ch d o sz ed ł do tw ierdzeń n a stę p u ją cy c h :
1) Z esp ół jak ich k o lw iek b ąd ż obw odów selek cy jn y ch może ty lk o w nieznacznym sto pn iu ch ron ić p rze zd p rzeszk o d am i ap e rjo d y c z n e m i i w y ład ow an iam i atm osfery czn em i.
2) O d biorn ik p rzezn aczo n y je st zaw sze do odbioru sy g n a łów pew nej częstotliw ości- m niej lub w ięcej głęb ok o m o d u lo w a
nych innem i m n iejszem i c zę sto tliw o ścia m i co, ja k w iadom o, je st rów n ozn aczn e odbiorow i pew nego w id m a czę sto tliw o ści.
O ch ron a p rze d p rzeszk o d am i, k tó rą m ożna o trzy m ać za pom ocą
Jvfc 1—2 _____ PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY 7
obw odów se lek c y jn y c h je st tem sk u te c z n ie jsz a im w idm o o d b ie
ranych często tliw o ści je st w ięk sze.
3) D la pew nego w idm a często tliw o ści n a jle p sz y m obw o
dem selek cy jn y m je st filtr p r z e p u sz c z a ją c y te w idm o i z a tr z y m u jący p o z o sta łe często tliw o ści.
4) Z w iększen ie se le k c y jn o śc i obw odu p rzez zm n iejszen ie jego tłu m ien ia lub p rz e z zw ięk szen ie liczb y je g o ogniw je s t k o rzystne do pew nego sto p n ia, pon iew aż s ta ła c z a su c a ło śc i w z ra sta o w iele p ręd zej niż och ron a p rze d p rze szk o d am i. W p r a k tyce obw ody o średn iem tłum ieniu i filtry o dw óch ogniw ach są d o stateczn e.
M eto d a sto so w a n a p rzez a u to ra p o z w ala mu rów nież p o rów nyw ać różne sy stem y obw odów se lek c y jn y c h m ięd zy sob ą oraz b a d a ć z a p om ocą śc isłe j a n a liz y sp e k tra ln e j w y ład o w an ia atm osfery czn e. N a jb a rd z ie j ciek aw e s ą w nioski, pon iew aż p o z w a la ją one stw ierd z ić ostateczn ie, ja k ą ochronę przed p rz e szk o d am i m o g ą zapew nić obw ody se lek cy jn e .
A u to r tw ierdzi, że d o ty ch cza s zby t w iele żą d an o od o b wodów selek cy jn y ch . Z a p o m o c ą tych obw odów ch ciano w y
dzielić różne ro d z a je p rze szk ó d , które z sam ej sw ej isto ty nie m ogą b yć p rzez nie w ydzielone. Z n aczn a liczb a w yn alazców sk iero w ała w y siłk i sw e do zn alez ien ia obw odów złożon ych , p o zw alający ch n a całk o w ite stłum ien ie p rze szk ó d . W ięk sz a część tej p racy , w sk u tek b ra k u jasn e g o ośw ietlen ia sp raw y , o k a z a ła b ezużyteczn ą i straco n ą .
L'on d e E lec triq u e Nr. 47, N ovem bre 1925.
S . J .
Stowarzyszenia i organizacje.
Z eb ran ie o d c z y to w e S . R . P. D n ia 16 g ru d n ia o d b y ło się zeb ran ie o d c z y to w e S to w a rz y sz e n ia . P rze w o d n iczy ł p r e z e s S.
R. P. J . P le b a ń sk i, O b ecn y ch b y ło 36 o só b . K ol. W ł. H e lle r w y głosił o d c z y t ,,0 ra d jo fo n ji". T r e ść o d c z y tu b ę d zie o g ło sz o n a w „P rz e g lą d z ie R ad io te ch n iczn y m ", W d y sk u sji w zięli u d z ia ł kol. J . P le b a ń sk i, m jr. K , K ru lisz , k p t, J . G ro sz k o w sk i, A . D ą brow ski, B, Z ielen iew sk i i p re le g e n t.
W . S .
Informacje,
L itw a . Z b ra k u śro d k ó w pien iężn ych b u d ow a r a d jo s la c ji w K ow nie z o sta ła przerw an a. B u d ow ę p rzep ro w a d za ło jedno z p rzed sięb io rstw fran cu sk ich ( S F R ) .
W ątpliw em je st, czy rz ąd litew sk i z d o ła w obecnym c z a sie w y asy g n ow ać o d p ow ied n ią sum ę na d a lsz ą budow ę sta c ji.
C h ile. Ł ą c z n o ść r a d io te le g ra fic z n a w p ołudn iow o-am eryk . republice C h ile ko n tro lo w an a je s t p rzy pom ocy flo ty m o rsk iej.
W n a stę p u ją c y c h m iastach s ta c je ra d io te le g ra fic z n e p r a c u ją stale: A rik a , K okim bo, V a lp a ra iso , Ju a n F ern an d ez, L an k ig u e, Punta A ren h az. O p rócz tego je st k ilk a pom ocniczych sta c ji pra- cujących nie sta le . W szy stk ie p raw ie sta c je s ą budow ane przez T-wo M arcon i. N ow e s ta c je s ą b udow an e w A n to fa g a sta . P r o
jektuje się budow a s ta c ji w przybrzcżncm m iasteczk u S a n Antonio. W o góle w C h ili r a d jo ro zw ija się n ad z w y czaj szybko.
Z ain stalow an e je st ju ż pow y żej 12 000 odbiorników ra d jo fo n icz - nych. O dbiorniki te d o sta rcz a n e są m niej w ięcej w takim sto su n ku: A m er. P ółn . — 75 proc., N iem cy — 12 proc., A n g lja — 9
proc. i F r a n c ja 4 p roc, W. W.
F a le k r ó tk ie . P o n iższe zestaw ien ie o b e jm u je w ażn ie jsz e r a d jo s ta c je , k tó re n a d a ją re g u larn ie lub w celu prób, falam i k rótkiem i w z a k r e sie od 20 do 90 m.
D łu g ość
fali ■ S T A C J A S y gn a ł
20 N au en P O X
25 P oldhu 2 Y T
25 N auen P O Y
26 N auen P O X
30 S c h e n e c ta d y 2 X 1
32 P oldhu 2 Y T
35 S c h e n e c ta d y 2X 1
36 B u en o s A ire s L P Z
38 S c h e n e c ta d y 2 X 1
40 B e lfa st 1 X A O
43 N ew B ru n sw ick W IR
47 N auen PO Z
50 A u a c o stia N K F
56 H astings K F K X
58 E a st P ittsb u r K D K A
60 B e lfa st IX A O
60 P oldhu 2 Y T
62 E a st P ittsb urg K D K A
67 E a st P ittsb u rg 8 X S
70 N auen P O X
71 A n a c o stia N K F
74 N ew B ru n sw ick W IR
75 P ary ż S F R
75 R o ck y Poyn W G N
76 N auen P O X
83 M osk w a RD W
84 A n a c o stia N K F
75 P a ry ż S F R
75 P ary ż 8 G B
86 S a n D iego N Q C
90 K ahuku 6 X O
90 B e lfa st 1 X A O
(D er R ad io -A m ateu r H. 41, 9 O kt. 25).
S . J . Ju g o s ła w ja p o sia d 3 r a d jo s ta c je w ielk iej m ocy w B e lg r a dzie, w S a ra je w ie i w R ak o w icy . R a d jo s t a c ja w B e lg ra d z ie p rzezn a czo n a je st głów nie d la m iędzy n arodow ej k o resp o n d en cji z P ary żem , Lionem , K rako w em , P r a g ą i Rzym em . O prócz w yżej w ym ienionych s ta c ji Ju g o s ła w ja p o sia d a s ta c je m n iejsz e w K o - to rze i w S k o p iu . O becnie p r o je k tu je się je sz c z e budow a 6 s t a c ji p rzy czem budow a tych s ta c ji b ędzie p rzep ro w ad zo n a na r a chunek o d szk od o w ań w ojennych, w y p łacan y ch przez N iem cy.
N ow e s ta c je m a ją b yć budow ane w D ublan ach , Z agrzeb iu , S p li
cie, P o d goricu , Now ym P ark u i w S k o p iu . W. W.
Ja p o n ja . L icz b a za legalizo w an y ch abonentów ra d jo fo n ji w T o k io w ynosi obecn ie 70 000; je st n a d z ie ja , że do ko ń ca b ie żącego roku liczb a ta się podw oi.
S z w e c ja . L icz b a zalegalizo w an y ch abonentów ra d jo fo n ji w S z w e c ji w ynosi obecnie 75 000; p rze d rokiem b yło ich tylk o 6 000.
F irm a M arcon i p r z y stą p iła do budow y now ej s ta c ji rtelg, w Sztok h olm ie.
R a d jo s t a c je w C zec h o sło w a c ji. W C zech o sło w acji istn ie je ok oło 17 000 zalegalizo w an y ch rad jo o d b io rn ik ó w ; stan ow i to, przy za lu d n ien iu 13 i pół m iljonów , jed en odb iorn ik na 800 m ieszkań ców (w N iem czech p rz y p a d a jed en odbiorn ik na 60 m ieszkań ców , w A u st r ji — n a 40, a w S ta n a c h Z jed n oczon ych n a 32 m ieszk ,). N iezn aczn a liczb a abonentów spow odow ana je st zbyt m a łą m ocą r a d jo s t a c ji n ad a w cz ej w S tra sz n ic e pod P ra g ą , k tó ra już na niew ielkiej o d le g ło ści w ym aga sto so w an ia k o sz townych odbiorników lam pow ych . Istn ie je n a d z ieja , że przez pow iększen ie r a d jo s ta c ji w S tra śn ic y , B ernie i P re sb u rg u oraz po za in stalo w an iu ra d jo sta c y j p rzek aźn ik o w y ch liczb a ab on en tów zn ak o m icie się pow iększy.
8 PRZEGLĄD RADJOTECHNICZNY Ws 1 - 2
R ozw ój radjoSonji a m ery k a ń sk ie j. T im es z d n ia 20 listo p a d a d on osi: O cz ek u ją, że doch ody przem y słu ra d io tech n icz
nego Stan ó w Z jedn oczon ych A m ery k i P ó łn ocn ej z a rok 1925 p rz e k ro c z ą 500 m iljo n ów d o laró w w obec 200 m iljo n ów dochodu W zrost dochodów tej g a łęz i p rzem y słu w porów naniu do 6 m iljonów d o laró w za rok 1920 stan ow i zjaw isk o rekordow e naw et d la p rzem y słu am ery k ań sk ieg o .
W sk ła d po d an ej przez w ytw órców liczby sprzedan y ch p oszczególn y ch części w chodzi 3 000 000 ra d jo a p a ra tó w , 20 000 000 lam p katodow ych . O d dzieln ych części składow ych , dod atk ow ych i zam iennych do gotow ych ap a ra tó w sp rzed an o na o g ó ln ą sum ę 150 m iljon ów dolarów .
W edług m a jo ra H. H . P ro sta , p rezesa „R a d io m a n u fa ctu ries A sso c ia tio n " p rzem y sł rad io tech n iczn y w S ta n a c h zatru d n ia 300 000 pracow ników w 1 200 fab ry k a ch i 40 000 w w arsz ta ta ch i sk lep ach . W S ta n a c h Z jedn oczon ych d z ia ła ją o b e c n ie 584 s t a c je ra d jo fo n icz n e i teleg raficzn e, 108 r a d jo s ta c ji różnych in sty tutów' n au cz ający ch , 47 k o ścieln y ch i 39 n ależący ch do re
d a k c ji pism . S . J .
DZIAŁ PATENTOW Y,
Patenty na wynalazki z dziedziny radjotechniki, udzie
lone przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej.
3065. G e s . , f ü r d r a h t l o s e T e l e g r a p h i e m.
b. H . (N iem cy ). W łączan ie nieruchom ych tran sform ato rów często tliw o ści, 23.111.21.
3024, M a r c o n i ' s W i r e l e s s T e l e g r a p h C o Ztd.
( W ielka B r y ła n ja ). U d o sk o n alen ie w a p a ra ta c h odbiorczych d la sy gn ałów iskrow ych. 8.V1I.20.
3025. M a r c o n i ’s W i r e l e s s T e l e g r a p h C o Ztd.
(W ie lk a B r y ła n ja ). P rz y rz ąd terrnojonow y do potęgow an ia sy g nałów . 8.V II.20.
3110. S i e m e n s e t H a l s k e A . - G . (N iem cy ). S p o sób telefon ji bezdrutow ej o w ielkiej często tliw o ści. 16.III.21.
Nr. 1899. M a riu s L a to u r. F r a n c ja . U rząd zen ie do p r o sto w ania prąd ów zm iennych zap o m o cą zaw orów . 17.4.25.
2179. G e s e l l s c h a f t f ü r d r a h t l o s e T e l e g r a -
■ p h i e m. b. H. (N iem cy ). Sch em at do w ytw arzan ia d rgań e le k trycznych za p o m o cą lam p kato dow ych . Z głoszon o 10.VII.20, udzielono 4.VI.25.
2235, M a r c o n i ’s W i r e l e s s T e l e g r.a.p.h C.o L t d . (W ielk a B r y ła n ja ). S t a c ja n ad aw cz a ra d io teleg raficzn a.
Zgł. 8.V II.20, udz. 15.VI.25.
2383. H e n r y J o s e p h R o u n d . (W ie lk a B r y ła n ja ).
A p a r a t n ad aw czy teleg raficzn y . Z gł. 14.IX.20, udz. 3.V1I.25.
2459. S c h i e l t o n L i m i t e d . (W ie lk a B r y ła n ja ).
A ltern ato ry w ielk iej często tliw o ści. Z gł. 12.V lf.20, udz. 10.V1I.25.
2458. S c h i e l t o n L i m i t e d . (W ie lk a B r y ła n ja ).
U rząd zen ie do w y tw arzan ia p rąd ó w zm iennych. Z gł. 12.VII.20, udz. 10.VII.25,
2475. S c h i e l t o n L i m i t e d . (W ie lk a B r y ła n ja ).
S p o só b i a p a r a t do zm ian y często tliw o ści. Zgł, 12.V II.20, udz.
13. VI 1.25.
2408. M a r c o n i ' s W i r e l e s s T e l e g r.a.p.h C.o L t d . (W ie lk a B r y ła n ja ). U rząd zen ie odb iorcze ra d io te le g r a fi
czne. Zgł. 10.1.21, udz. 6.V II.25.
2530. M a r c o n i ’s W i r e l e s s T e l e g r.a.p.h C.o L t d . (W ie lk a B r y ła n ja ). S t a c ja od b iorcza te le g ra fji bez drutu.
Z gł. 8.V.20, u dz. 17.V II.25.
2607. R a d i o C o r p o r a t i o n o f A m e r i c a . S ł. Z jedn. A m ery ki. A n ten a ra d io te le g ra fic z n a , Zgl. 10.1.21, udz.
25.V II.25.
2632. N. V . P h i l i p s ' G l o r i l a m p e n f a b r i c - k e n, N id erlan d y . R u ra w y ład o w cza z k a to d ą ża ro w ą jak o p rostow n ik . Z gł. 25.V III.23, udz. 29.V II.25.
2693. N a a m l o o z e V e n n o t s c h a p P h i l i p s ’ G l o e i l a m p e n f a b r i c k e n . N id erlan d y . R u ra w y ład ow cza. Zgł. 8.111.21, udz. 25.V III.25. ‘
2882. S h i e l t o n L i m i t e d . W ielka B r y ła n ja . P rz y rz ą d o w yład ow an iach elektronow ych . Zgł. 12.VII.20, udz.
14.IX.25.
2933, J ó z e f P l e b a ń s k i . P o lsk a . Sy stem an te
nowy n ad aw czo - od b iorczy d la tele g ra fji i telefo n ji bez drutu.
Z gł. 9.1.24, udz. 18.IX.25.
2965. J ó z e f P l e b a ń s k i . P o lsk a . A n ten a filtru ją c a n ad aw cz o -o d b io rcz a d la tele g ra fji i telefo n ji bez drutu. Zgł, 8 X I.24, udz, 22.IX .25.
2971. S h i e l t o n L i m i t e d . W ielka B r y ła n ja . A p a r a t próżn iow y do w y ład ow ań elektry czn y ch . Z gł. 12.VII.20,
udz. 10.IX.25.
2931. S h i e l t o n L i m i t e d . W ielka B r y ła n ja . P rz y rz ą d do w y ład ow ań elek try czn y ch , Z gł. 12.V1I.20, udz.
17.IX.25.
2879. M a r c o n i s W i r e l e s s T e l e g r a p h C o L t d . W ielka B r y ła n ja . U rzą d ze n ia do sy g n a liz a c ji r a d io tele g rafic z n e j. Z gł. 12.VII.20, udz. 18.IX.25.
2948. S c h i e l t o n . L i m i t e d . W ielka B r y ła n ja . S y g n a liz a c ja ra d io te le g ra fic z n a . Zgł. 12.VI1.20, udz. 19.IX-25.
W zór użytkow y N r. 325. F i r m a K a s e 1-F a b r i k A k t - G e s e l l s c h a f t . C zech o sło w a cja . N ie sk rę c a ją c y się przew ód d la p rąd ó w słab y ch z drutem zao p atrzo n y m w e ste ty czn ą p ow łokę, zw łasz c z a d la celów telefonicznych i ra d io te c h n i
cznych. Z gł. 30.IX .25j z a re je stro w a n o 9.X.25.
2384. B r i t i s h & O v e r s e a s E n g i n e e r i n g S y n - d i c a t L t d . (W ie lk a B r y ła n ja ). G e n e ra to r łukow y. Z głoszon o 5.V III.20, u dz. 3.V II.25.
2842. A k t i e n g e s e l l s c h a f t B r o v n , B o - v e r i e t C o . ( S z w a jc a r ja ). U rząd zen ie z a p o b ie g a ją ce ro z
biegow i siln ik ó w elek try czn y ch . 10.VII.20.
E r r a t a . W z e sz y c ie 23—24 roku 1925 w arty k ule inż. n a str. 90 w zór d la / j 2 R t w inien b y ć n ap isan y jak nastę- J . P leb ań sk ieg o »P rą d y elek try czn e w o b w o d ach sp rzężo n y ch " p u je :
I \ Ä t =
E , — E.. Z^ yz Z ł - Y R ł
Z-s y 2
_
■Z\ + Rh + [ Ą — L ‘ 2V-
y¡R-.i
»
+ £3
* '7 0 I ft O ' rj •>
+ - Z , +
y 2 , ^3 y j¿Z \ + R \ ~ Z \ + R \
Z -2 - \ - R \ z\ . + r \ _
N a str. 93, p o d p is w inien b yć nie I. P łebiński, a I. P le- za m iast „ F a le e le k tro sty sty c z n e ” .... m a b y ć „P o le elek tro sta-
bański. ty czn e"....
W tym że ze sz y c ie na str. 96, w B ib ljo grafji, w iersz 9
R edak tor: p ro feso r M. Pożaryskl. W ydaw ca: w z. S p . z ogr. odp. Inżynier R. Podoakl.
S p . Rkc. Zakł. G raf. .D ru k arn ia P o lsk a “ , W arszaw a, S z p ita ln a 12.
