R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X IV , Z . 1, W A R S Z A W A 1964
MARIA ADAM US, KAZIMIERZ BORATYŃSKI, LESZEK SZERSZEŃ
BA DA NIA NAD ZA W A RTO ŚCIĄ M AG NEZU W G L E B IE
CZĘŚĆ IV
ROZMIESZCZENIE MAGNEZU PRZYSWAJALNEGO W PROFILACH LEKKICH GLEB ZAKŁADU DOŚWIADCZALNEGO
LASKOWICE OŁAWSKIE1
K atedra Chemii Rolnej i G leboznaw stw a WSR oraz Pracow nia N aw ożenia IUNG W rocław
Logiczną konsekw en cją w y m y w an ia zasad, a w ty m i m agnezu, z gór ny ch w a rstw gleby, zachodzącym szczególnie silnie n a glebach lekkich, pow inno być grom adzenie się tego p ierw ia stk a w głębszych w a rstw ac h p ro filu glebow ego. Ta w zględnie w iększa ilość m ag n ezu pow inna zgodnie z rozw ażaniam i teo re ty c z n y m i znajdow ać się w p ro filu glebow ym tam , gdzie w y stę p u ją poziom y czy w a rstw y g lin iaste bądź w a rstw y o w iększej zaw artości części sp ław ialn y ch — głów nie fra k c ji ila ste j, k tó ra to fra k c ja
je s t głów nym m agazyn em w ap n ia 1 m ag n ezu (por. K o n e c k a - B e t -
l e y [3]).
D otychczasow e b ad an ia p rzeprow adzone w Polsce, w szczególności
przez M u s i e r o w i c z a i w spółpracow ników [4, 5, 6, 7], a tak że
P i s z c z k a [8] oraz G o r a l s k i e g o [2], w y k azu ją istotnie, że za w a r tość m agn ezu (w ym iennego bądź przysw ajalnego) je st w głębszych w a r stw ach p ro filu glebow ego na ogół w iększa niż w w ierzchnich poziom ach.
P i s z c z e k [8] n a podstaw ie sw ych b ad ań dochodzi do w niosku, że
zaw artość m ag n ezu w z ra sta w p ro filu glebow ym rów noleg le do w zro stu zaw artości fra k c ji p y lasty c h i sp ław ialn y ch . M u s i e r o w i c z i S y
t e к [7] b ad ając 8 p ro fili gleb bielicow ych, w y kazu jący ch skład m ech a
niczny piasków , stw ierd zają, że przypuszczenie, iż w z ra sta ją c a zaw artość fra k c ji p y lasty c h pow inna iść w parze z w yższą zasobnością gleb w m
w artości m agnezu ogólnego” ([7] str. 94). N atom iast w ym ienieni au to rzy nie stw ierdzili w spółzależności m iędzy zaw artością m agnezu dostępnego (oznaczonego m etodą S ch achtschabela) a ilością części spław ialnych.
Stało by to w pew nej sprzeczności z w y n ik am i b a d a ń S e 1 k e g o [9], k tó ry badając lekkie gleby b ran d e n b u rsk ie stw ierd ził w y raźn ą w spół zależność m iędzy w ielkością sorp cji i zaw artością m agn ezu poszczegól nych w a rstw profili glebow ych.
M ożna przypuszczać, że różnice te w y n ik a ją stąd, iż przeprow ad zone by ły na odm ienn y ch ro d zajach gleb.
B adania nasze dotyczyły 12 profili gleb o rn y c h 2, w y kazu jący ch sk ład m echaniczny gleb lekkich, pochodzących z te re n u D ośw iadczalnego IU N G w Laskow icach O ław skich. Obszar, na k tó ry m zlokalizow ane są pola Z. D. Laskow ice, w chodzi w skład południow o-w schodniej części k o m p lek su gleb piaskow ych, bielicow ych, w y tw orzonych z piasków luźnych, słabo g liniastych, k tó ry rozciąga się m iędzy S trzelcam i O polskim i i T a r now skim i G óram i n a południe, K ielcam i na wschodzie, Z duńsk ą W olą i O dolanow em na północy, a Ż m igrodem na zachodzie. Są to u tw o ry flu - w ioglacjalne, w y kazu jące budow ę w arstw o w aną.
Z badane gleby w y k azu ją dużą zm ienność pod w zględem sk ład u m e chanicznego zarów no w układzie pionow ym , jak i poziom ym na bardzo m ałym obszarze.
W b ad any ch p rofilach oznaczono skład m echaniczny m etodą Gassa- g ran d e w m o dyfikacji Prószyńskiego, pH m etodą e le k tro m e try c zn ą w ln KC1, m agnez p rzy sw aja ln y m eto d ą S ch achtschabela.
Z aw artość części sp ław ialn y ch w w ierzch nich w arstw ach b ad any ch pro fili w ah ała się w gran icach od 9 do 18%, w w iększości p rzypad k ów w ynosiła około 10%. Zgodnie z c h a ra k te re m p o kryw y glebow ej w szy st kie badan e profile ch a ra k te ry z o w a ły się budow ą w arstw ow an ą. Z aw artość
części sp ław ialn y ch w poszczególnych w arstw ach była różna (rys. 1).
We w szystkich b ad an y ch pro filach stw ierdzono w y stępow anie na ró ż nych głębokościach jed n e j lub dw óch w a rstw (w kładek gliniastych), cha ra k te ry z u ją c y c h się stosunkow o w ysoką zaw artością części spław ialnych, dochodzącą w n iek tó ry ch p ro filach do ponad 40% .
O dczyn w ierzchnich w a rstw 9 profili b y ł bardzo k w aśn y bądź kw aśny (pH 3,9— 4,7); w pozostałych trzech słabo k w aśn y (pH 5,7— 6,1). W w a r stw ach głębiej położonych w poszczególnych pro filach w ah an ia pH b y ły znaczne i dochodziły do 2,6 jedn o stek pH, p rzy czym n a ogół w w a rstw ac h głębiej położonych pH było w yższe niż w w a rstw ie w ierzch niej.
2 Szczegółowy opis i charakterystyka w łaściw ości fizycznych i chem icznych tych profili będzie przedm iotem oddzielnego opracowania.
Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. IV 45
% ►
10 20 30 40 50 ■ 10 20 30 4 0 50
Rys. 1. Zawartość części spław ialnych i m agnezu przyswajalnego w poszczególnych w arstw ach
1 — c z ę ś c i s p ła w ia ttn e « 0 , 0 2 m m ) w ° / e , 2 — M g p r z y s w a j a l n y w m g/100 g g l e b y
Content of fin e sa n d -silt particles and available Mg in the profile layers 1 — f i n e s a n d - s iil t p a r t i c l e s (< 0 ,0 2 m m ) — ° / o , 2 — a v a i l a b l e M g , m g/100 g s o il
G łę bo ko ść -D e p th , c m % и 20 30 40 50 % mg Profil Ш Ю 20 30 40______ 50 Profil YL Ю 20 30 40 50 Profil IB Rys. 1, c. d.
G łę b o ko ść - Depth , cm
Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. IV 47
Profil ШВ % mg ProTil 7 в Profil W В 10 20 30 40 SO Rys. 1, c. d.
n y ch pro fili by ła n iska i nie p rzek raczała 2 m g Mg/100 g gleby (w y jątek stanow i p rofil V I — 5,1 m g Mg/100 g gleby). W a rstw y głębiej położone w y kazy w ały dużą zm ienność zaw artości m ag nezu przysw ajalneg o. W n ie k tó ry c h poziom ach zaw artość m ag nezu była stosunkow o w ysoka, gdyż w ynosiła pow yższej 10 m g Mg/100 g gleby, a w k ilk u przy p ad k ach p rz e kraczała n a w e t 20 m g Mg/100 g gleby.
N ie stw ierdzono w y raźn iejszej w spółzależności m iędzy zaw artością części sp ław ialn y ch i pH poszczególnych w a rstw bad an y ch profili. P odob nie nie znaleziono k o relacji m iędzy pH i zaw artością m agnezu p rzy sw a jalnego w poszczególnych p rofilach. N ato m iast w e w szystkich b ad an ych
Rys. 2. Ilość części sipławialnych i zaw artość Mg przysw ajalnego w mg/100 g gleby Amount of fine san d-silt particles and available
Mg content mg/100 g soil
pro filach bardzo w y raźn ie w y stę p u je k o relacja m iędzy ilością części sp ła w ialny ch i zaw artością m ag nezu przy sw ajaln eg o (rys. 1). Zaw sze w zględ n em u zw iększeniu się lub zm niejszen iu zaw artości części spław ialn ych w poszczególnych w arstw ach p ro filu glebow ego tow arzyszy ł w zrost lub spadek zaw artości przysw ajaln eg o m agnezu.
Podobne w yniki uzyskał S e 1 к e [9], k tó ry b ad ając pro file gleb le k kich stw ierdził w ystępow anie na różnych głębokościach w arste w e k (w kła
Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. IV 49
dek) gliniastych, odznaczających się w iększą so rp cją i idącą z nią w parze zaw artością m ag nezu przysw ajaln ego .
P rz y su m ary czn y m p o tra k to w a n iu w szystkich zbadanych pró bek gle bow ych, niezależnie od głębokości ich pobrania, stw ierdzić m ożna rów nież w y stępo w anie isto tn ej w spółzależności (r = 0,74) m iędzy ilością części spław ialn y ch a zaw artością m ag n ezu p rzy sw ajalnego (rys. 2). Stoi to w p ełn ej zgodności ze stw ierd zo ną poprzednio dla w a rstw w ierzchn ich [1] k orelacją m iędzy w ielkością sorpcji i zaw artością m ag n ezu p rzy sw a jalnego.
B adania nasze n ad rozm ieszczeniem m agnezu w pro filach glebow ych gleb lek k ic h m ogą w yjaśnić obserw ow ane n ieje d n o k ro tn ie na ty ch gle bach zjaw iska zw iązane z zagadnieniem niedo boru m agnezu. T ak na p rz y k ład przeprow adzone przez nas jesien ią bądź w iosną o b serw acje ro ślin zbożow ych na polach Z. D. Laskow ice, odznaczających się n iską z a w a r tością m ag nezu przysw ajaln eg o w w a rstw ie o rn ej, w ykazały w y stępo w anie na n iek tó ry ch polach bądź na pew n ych połaciach danego pola ty p ow ej dla b ra k u m agn ezu plam istości liści. W m ia rę u p ły w u czasu te o b jaw y niedob o ru m agnezu bądź pogłębiały się w n iek tó ry ch m iejscach aż do zam ieran ia roślin, bądź szybciej lub w olniej p rzem ijały .
N aw ożenie m agnezem pól Z. D. Laskow ice daw ało rów n ież różne efekty . N a jed n y ch polach dośw iadczalnych efek t m agnezow ania, w y raż a ją c y się zw yżką plon u ziarna żyta, był bardzo w yraźn y, n a in ny ch nie stw ierdzono d ziałan ia m agn ezu n a plon.
W św ietle naszych b adań m ożna przypuszczać, że na glebach lekkich o niskiej zaw artości m agnezu przysw ajaln eg o w w arstw ie o rn ej w y stę pow anie objaw ów nied obo ru m ag n ezu o ró żn y m sto p n iu nasilenia, zjaw i sko p rze m ija n ia ty ch objaw ów oraz różne e fek ty naw ożenia m agnezem zw iązane są z m ożliw ością zasp o kajan ia przez ro ślin ę sw ych potrzeb po k arm o w y ch w sto su n k u do m agn ezu także i z w a rstw głębszych.
Im te w a rstw y są płyciej położone i im szybszy jest w zrost korzeni w głąb p ro filu glebow ego, ty m szybciej p rze m ija ją o b jaw y b ra k u m a gnezu, w y stęp u jące w pierw szych fazach rozw ojow ych roślin. Im te w a r stw y są głębiej położone, a rów nocześnie w olniejszy jest w zro st korzeni, ty m później zn ikają m akroskopow o stw ierd zane ob jaw y n iedobo ru m a gnezu, a naw ożenie m agnezem może b yć skuteczne. W przy p ad k ach k ra ń cow ych niska zaw artość m agnezu w w a rstw ie o rn ej, znaczna głębokość w a rstw bogatszych w m agnez, w olne tem po w z ro stu korzeni pow odują, że o b jaw y b ra k u m ag nezu m ogą się z czasem pogłębiać aż do zam ierania roślin. W tak ich w a ru n k a ch w zro stu ro ślin naw ożenie m agnezem pow inno daw ać e fe k ty w y ra ż ają ce się zw yżką plonów .
[1] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k o w a S., Z i ę t e c k a M.: Badania nad zaw ar tością m agnezu w glebie. Cz. III. Odczyn oraz w ielkość sorpcji gleby a zawartość magnezu. Roczn. Glebozn., t. XIV, 1964 z. 1, s. 27— 41.
[2] G ó r a l s k i J.: Zawartość przyswajalnego m agnezu w glebach w oj. w arszaw skiego ze szczególnym uwzględnieniem gleb lekkich. Roczn. Glebozn., t. XII, s. 203—213.
[3] K o n e c k a - B e t l e y K.: R ozm ieszczenie w apnia i m agnezu w profilu gleb w ytw orzonych z gliny zwałow ej jako jeden ze w skaźników typologicznych. Roczn. Glebozn., t. XII, z. s. 257—269.
[4] M u s i e r o w i c z A.: Zawartość zw iązków m agnezow ych w glebach b ielico wych, piaskow ych terenów niziny m azow iecko-podlaskiej i w ielkop olsk o-k ujaw - skiej. Post. Nauk Roln., 4, XV(45), 1957, s. 95—99.
[5] M u s i e r o w i c z A., K u ź n i c k i F.: Magnez w glebach niziny m azow iecko- podlaskiej i niziny w ielkopolsko-kujaw skiej. Roczn. Nauk Roln., t. 82-A-2, 1961, s. 252—306.
[6] M u s i e r o w i c z A., O l s z e w s k a Z., K u ź n i c k i i F., Ś w i ę c i c k i C., K o n e c k a - B e t l e y K., L e s z c z y ń s k a E.: Gleby w ojew ództw a w arszaw skiego. Roczn. Nauk Roln., 75 D, 1956.
[7] M u s i e r o w i c z A., S y t e k I.: Zawartość m agnezu „dostępnego” dla roślin i w ym iennego w glebach bielicow ych piaskowych Rolniczego Zakładu D ośw iad czalnego SGGW Wolica. Zeszyty Problem ow e Postępów Nauk Roln., 40a, 1963, s. 79— 102.
[8] P i s z c z e k J.: Zagadnienie m agnezu w glebach lekkich w ojew ództw a szcze cińskiego. Roczn. Glebozn., Dodatek do t. IX, 1960, s. 109— 112.
[9] S e 1 к e i inni: Uber die B eziehungen zw ischen Mg^Gehalt und einigen für die Ertragfähigkeit der brandenburgischen Böden bedeutungsvollen Eigenschaften. Z. f. Landwirtsch. Versuchs und Untersuchungsw esen, t. 6, 1960, s. 374—395.
M . А Д А М У С , K . Б О Р А Т Ы Н Ь С К И , Л . Ш Е Р Ш Е Н Ь ИССЛЕДОВАНИЯ ПО СОДЕРЖАНИЮ МАГНИЯ В ПОЧВЕ Ч А С Т Ь IV . Р А С П Р Е Д Е Л Е Н И Е Д О С Т У П Н О Г О М А Г Н И Я В П Р О Ф И Л Е Л Е Г К И Х П О Ч В О П . С Т . Л Я С К О В И Ц Е О Л А В С К Е К а ф е д р ы : А г р о х и м и и и П о ч в о в е д е н и я В р о ц л а в с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и и Л а б о р а т о р и я У д о б р е н и й И н с т и т у т а А г р о т е х н и к и , У д о б р е н и й и П о ч в о в е д е н и я , В р о ц л а в Р е з ю м е Изучали 12 разрезов пахотных почв из Опытной Станции И.А.У. и П. Ляско- вице Олавске. Исследуемые почвы принадлежат к комплексу песчаных под золистых почв развивш ихся из ры хлы х супесей. Это флювиоглациальные отло жения обнаруживающ ей слоистое строение. В отдельных горизонтах почвенного
Badania nad zawartością Mg w glebie. Cz. IV 51 разреза определяли механический состав, pH и содерж ание доступного магния по Ш ахтшабелю. Установлена тесная взаимозависимость м еж ду количеством почвенных частиц < 0 0,02 мм (мелкозема) и содержанием доступного магния в отдельных горизонтах почвенного разреза. Не обнаруж ено такой зависимости м еж ду содержанием мелкозема и pH и м еж ду pH и содержанием магния в го ризонтах почвенного разреза. Авторы предполагают, что усугубление или пода вление симптомов недостатка магния, наблюдаемое на этих почвах, связано с различиями в глубине размещения слоев богатых магнием, которых может быть использован растениями. М . A D A M U S , К . B O R A T Y Ń S K I, L . S Z E R S Z E Ń
STUDIES ON SOIL MAGNESIUM CONTENT
P A R T IV . D I S T R I B U T I O N O F A V A I L A B L E M A G N E S IU M I N L I G H T S O IL P R O F I L E S O F T H E E X P E R I M E N T A L S T A T IO N L A S K O W IC E O Ł A W S K IE
C h a i r s o f A g r o c h e m i s t r y a n d S o il S c i e n c e , C o lle g e o f A g r i c u l t u r e W r o c ł a w , F e r t i l i z e r L a b o r a t o r y W r o c ł a w , I n s t , o f S o il S c i e n c e a n d C u l t u r e o f P l a n t s
S u m m a r y
T w elf profiles of arable soils from the grounds of the IUNG Experim ental Station Laskow ice O ław skie were investigated. The tested soils form part of a com p lex of sandy podsols from slightly loam y loose sands. They are of fluvioglacial origin and have layered structure. In the particular layers of the investigated soil profiles w ere determ ined m echanical composition, pH and available m agnesium content (after Schachtschabel). Very d istinct correlation betw een fine sa n d -silt particles and m agnesium content w as found in the particular soil profiles, w hile no distinct relationship betw een those particles and pH, nor betw een pH and m agne sium content could be observed in the profile layers. The hypothesis w as advanced that the intensification or attenuation of m agnesiu m -deficiensy sym ptom s is con nected w ith d ifferent depth of occurrence of layers rich in p lan t-availab le m a gnesium .
