P o je d y ń cz y e g z e m p la rz 15 g ro szy. D zisiejszy n u m e r z a w ie ra 4 stro n y .
BEZPARTYJNE POLSKO-KATOLICKIE PISMO LUDOWE.
Dm—DCBAA f l n l a ł a * e k ip e d . m le s ię c x n ie 1 ,2 0 x ł z o d n o a z e -
• I f c G U p i a l d i n ie m p r z e z p o c z t ę 2 0 g r . w ię c e j . W w y p a d k a c h n ie p r z e w id z ia n y c h , p r z y w s t r z y m a n iu p r z e d s ię b io r s t w a , z ło ż e n ia p r a c y , p r z e r w a n ia k o m u n ik a c ji, a b o n e n t n ie m a p r a w a ig d a ó p o z a t e r m in o w y c h d o s ta r c z e ń g a z e ty , lu b z w r o t u c e n y a b o n a m e n t u . Z a d z ia ł o g ło s z e n io w y r e d a k c j a n ie o d p o w ia d a . R e d a k c ja i a d m in istr a c ja " : u l. M ic k ie w ic z a 1 . T e le f o n 8 0 . K o n to c z e k o w e P . K . 0 . P o z n a ń 2 0 4 ,2 5 2 . — R e d a k t o r p r z y jm u je o d 1 0 — 1 2 .
Sumiennem wykonywaniem obowiązków, budujemy silną Ojczyzną!
A r i ł s i O T n n i a » ^ a o g ło s z . p o b ie r a s ię o d w ie r s z a m m . (7 W y i U O A C I l i a . la m .) 1 0 g r , z a r e k la m y n a s tr . 4 -ła m . w w ia d o m o ś c ia c h p o t o c z n y c h 3 0 g r n a p ie r w s z e j s tr . 5 0 g r . R a b a tu u d z ie la s ię p r z y c z ę s t e m o g ła s z a n iu . .G ło s W ą b r z e s k i* w y c h o d z i t r z y r a z y t y g o d n . i t o : w p o n ie d z ia łe k , ś r o d ę i p ią t e k . P r z y s ą d o - w e m ś c ią g a n iu n a le ż n o ś c i r a b a t u p a d a . D la w s z e lk ic h s p r a w s p o r n y c h w ła ś c iw y j e s t S ą d w W ą b r z e ź n ie . Z a t e r m in o w y d r u k , p r z e p i
s a n e m ie j s c e o g ło s z e n ia a d m in is t r a c ja n ie o d p o w ia d a .
Wąbrzeźno, Kowalewo, Golub, czwartek 3 września 1931 roku.
Diimiediitli do Pomona
C Z Y JE S T M O Ż L IW E M D L A P O L S K I I E U R O P Y O D D A N IE P O M O R Z A
N IE M C O M ? III.
W szy scy ro zsąd n i m ężo w ie stan u n a fo ru m p o lity k i m ięd zy n aro d o w ej, p a trzący się trzeźw o n a b ezpo d staw n e p re
ten sje n iem ieck ie do P o m orza, zd ają so b ie jasn o sp raw ę z teg o , że P o m o rz e ta k czy ta k , z a w sz e d la jed n ej stro n y p o zo sta ć m u si k o ry ta rze m . A je st rz ec zą b a rd zo w ą tp liw ą , czy n ie m iec k i k o ry ta rz b y łb y le p sz y n iż k o ry tarz p o lsk i.
M ó g łb y b y ć g o rszy .
P o lsk a b y łab y o d d zielo n a od m o rza i zd an a n a łask ę N iem iec p o d w zg lęd em sw ojej k om un ik acji z o tw artem i m o r- sk iem i d ro g am i św iato w eg o h an d lu . — K o n tro la n a sze g o h a n d lu m o rsk ie g o p rz e z N iem cy , a z a ra z em w zm o cn ien ie te ry to rja ln e i p o lity c z n e N iem iec p rz y ich sta ły c h d ą ż en ia ch d o c o ra z to n o w y ch z ab o ró w — n ie m o g ło by b y ć p rz y - jem n em a n i d la F ra n cji, a n a w e t d la A n g lji, sy m p aty zu jącej dziś jeszcze z N iem cam i. Z czasem m u siało b y to d o p ro w ad zić d o z ata rg ó w d y p lo m a ty c z
n y ch , a co p o z a te m id zie n a jc zę ście j, d o w y b u c h u n o w ej w o jn y .
N iem cy p o siad ają szereg ro zb u d o
w an y ch o lb rzym io p o rtó w , P o lsk a zaś d o sw o jeg o je d y n e g o p o rtu m u si p o sia
d a ć n ie sk rę p o w a n y d o stę p . P o zatem t.
zw . ,,k o ry tarz p o lsk i", b ęd ący zresztą p o lsk im o b szarem , zam ieszk ały m od w iek ó w p rzez lu d n o ść p o lską — g w a
ra n tu je k ra jo m ta k im ja k C z e c h o sło w a
cja i W ę g ry a lte rn aty w n e d ro g i, k tó re b ro n ią je p rz e d w y m u sz e n ie m ze stro n y n ie m ie c k ic h ta ry f k o lejo w y ch .
B ez ro z p ę ta n ia n o w e j w o jn y św iato w ej, k tó rej w y n ik m ó g łb y d la N iem iec stać się g o rszy m jeszcze niż w r. 1918 — je st n ie d o p o m y śle n ia o d d a n ie P o m o rz a N iem co m . R ew izjo n iści n iem ieccy w y
o b rażają so b ie jedn ak , że raz k iedy ś u d a się d o p ro w a d zić d o ta k se rd e c z n e g o p o ro z u m ie n ia p o m ię d z y B e rlin e m a P a ry żem , ż e F ra n c ja m o g łab y w y w rz e ć p re sję n a P o lsk ę , a P o lsk a p o d tą p re sją m u sia ła b y P o m o rze o d d ać. W ó w czas N iem cy zg o d ziły b y się łaskaw ie z a g w a
ra n to w ać g ra n ice w sc h o d n ie P o lsk i.
W eźm y n a ch w ilę tę zb rod n iczą ilu zję n iem ieck ą za rzeczy w isto ść. C zy n a p ra w d ę p rz y n io sło b y to o sią g n ię c ie celu w y ższeg o , o siąg n ię cie p ra w d z iw ej p a c y fik a cji E u ro p y ?
Je st jasnem — jak p isała sw ego cza
su szw ajcarsk a ,,N eu e Z u rich er Z ei- tu n g " — że p o o d stąp ie n iu P o m o rza N iem co m z a c z ę ło b y się „ n a p ra w ia n ie k rz y w d ". E m igran ci n iem ieccy p o w ró ciliby n a ten teren , a elem en t p o lsk i b y ł
by co n ajm n iej zep ch nięty ze sw eg o sta
nu p o siad ania. P ro ces ten ro z p a liłb y n ie b e z p ie c z n e p rz ec iw ie ń stw a n a ro d o w o ścio w e n a P o m o rz u i w ty m stan ie rzeczy jak iek o lw iek m o żliw e sto su n k i p o m ięd zy B erlin em i W arszaw ą b y ły b y
Niemieckie materiały wojenne przechowywane w Holandii
JA K N IE M C Y U N IK A JĄ D O T R Z Y M A N IA T R A K T A T U W E R S A L S K IE G O ? B erlin , 2 . 9 . (x) T y g o d nik h o len d er
sk i „H aag sch e P o st" tw ierd zi, że tirm a h o len dersk a V lessin g i C o od lat sp ro w ad za z N iem iec m aterjały w o jen n e, k tó re p rzech o w u je w H o lan d ji,
W sp o m n ian a firm a m a b y ć p rzed się
b io rstw em h o len d ersk iem z u d aiałem n iem ieckieg o p rzem y słu w o jen n eg o . — P ark arty lery jsk i firm y w m iejsco w o ści K rip p en sk ład a się z 1500 d ział.
^Kwirynał pogodził się z Watykanem
R zy m . W d łu g o trw ający m zatargu m ięd zy W aty k an em a K w iry n ałem d o szło do p o ro zu m ien ia.
S zczeg ó ły teg o p o ro zu m ien ia trzy m an e są n arazie jeszcze w tajem n icy .
O b ie stro ny z u k ład u są zad o w o lo n e.
Jak o w y raz p o ro zu m ien ia u k azał się o k ó ln ik d o w ład z p o lity czn y ch i do p o licji, ab y o tw o rzy ć w szelkie sto w arzy szen ia m łod zieży k ato lick iej, k tó re d o ty ch czas b y ły zam kn ięte. D o tyczy to
zaró w n o o rg an izacy j k ato lick ich czy sto w ło sk ich , jak i o ch arak terze m iędzy
n aro d o w y m , jak n ap rz. zn an eg o sto w a
rzy szen ia k ato lick ieg o w ło sk o - am ery k ań sk ieg o t. zw . R y cerzy K o lu m b a.
D ziś p o licja w szy b k iem tem p ie d o k o n ała zd jęcia p ieczęci z d rzw i lo k aló w zam kn iętych p o p rzed n io sto w arzy szeń k ato lick ich , p rzy czem k lu cze o d ty ch lo k ali zo stały w ręczo n e p rzeło żo n y m o d n o śn y ch o rg an izacy j.
R o k o w a n ia tr w a ją n a d a l
C itta d e l V a tic a n o , (tel. w ł, K A P .)- R o k o w an ia d y p lo m aty czn e m iędzy W a
ty k an em i rząd em m ad ry ck im p ro w a
d zo n e są w d alszy m ciągu, jed n ak że n ie d o szło jeszcze do jak ieg o ś o stateczn eg o p o ro zum ien ia. D n ia 29, ub. m , rad a m in istró w zajm o w ała się sp raw am i ko- ścieln em i, p rzy czem p o szczeg ó ln i m in i
strow ie d ali w y raz p o g ląd o w i, „że ró w n ież i S tolica A p o sto lsk a m usi p o czyn ić jak n ajw ięk sze w y siłk i, b y d o p ro w ad zić do zlik w id o w an ia sp o ru ",
B U R Z L IW A D E B A T A w K O R T E Z A C H M a d ry t, tel. w ł. K A P .). D y sk u sja n ad sp raw ą zaw ieszen ia p ism k ato lic
k ich w p ó łn o cn o - w sch o d n ich p ro w in
cjach H iszp an ji m iała w k o rtezach b a r
dzo b u rzliw y p rzeb ieg . P rezes rad y m i
n istró w Z am o ra p ro testo w ał p rzeciw k o
Sabotażyści w Małopolsce
N A P A D N A A M B U L A N S L w ów . O n eg d aj o k o ło g o d zin y 1-ej
w p o łud n ie tero ry ści u k raiń scy d o k o n ali n iezw y k le zu ch w ałeg o n ap ad u n a p o cz
tę p o d P eczen iży n em .
W chw ili, gdy do P eczen iży n a zb li
żał się w ó z p o czto w y , k o n w o jo w an y p rzez jed n eg o p o steru n k o w eg o , zb ro d
n ie do p o m y ślen ia. E u ro p a w sch o d n ia sta łab y się w te d y z a ż e w ie m n iep o k o ju , g ro źn y m d la c ałe g o k o n ty n e n tu .
O d d a n ie P o m o rza N iem co m m o g ło b y n a stąp ić z re sz tą je d y n ie n a p o d sta w ie p le b isc y tu , a rezu ltat teg o p leb iscy tu , g d y b y n aw et ju ż d o p ro w ad zić m o żna b y ło p o w ielu tru d n o ściach d o jego o d b y cia, b y łb y d la N iem iec fa taln y . P rze
cież już w r. '1920 m n iejszo ść n ie m iec k a
u lo tce, k tó rą ro zp o w szech n ian o w k u lu
arach p arlam en tu a k tó ra zaw ierała m o
w ę p ro testacy jn ą p ew n ego k sięd za k a to lickiego ,
W d y sk usji w zięło u d ział w ielu p o słów , p rzy czem u jaw n iły się g w ałto w n e k o n tr-w ersje. S tarły się ró w n ież głosy w sp raw ie ro zd ziału K o ścio ła od p ań stw a. C zęść m ó w có w w y stąp iła za p rzy jęciem p ro jek tu u staw y , w p ro w a
d zającej ten ro zd ział, in n a część n ato m iast en erg iczn ie go zw alczała. K tó ry z ty ch k ieru n k ó w o d n iesie zw y cięstw o
— n arazie tru d n o p rzew id zieć.
W ielu p o słów n aw et rad y kałó w żą
d ało b ard ziej u m iark o w an eg o sfo rm u ło w ania zarząd zeń , d o ty czący ch m ajątk u k o ścieln eg o , k tó ry w ed łu g p ro jek tu k o n sty tu cji m ab y ć w y w łaszczo n y i u- p ań stw o w io n y .
n iarze, u k ry ci w ro w ie p rzy d ro żn y m , o d d ali do am b u lan su szereg strzałó w .
P o licjant zw alił się b ez ży cia n a zie
m ię, w o źn ica jest b ard zo ciężk o ran n y . N iezn an i sp raw cy o b rab o w ali cały w óz i zb ieg li do lasu .
n a P o m o rz u lic z y ła ty lk o n ie c ałe 2 0 p ro c e n t lu d n o ści.
T ak w ięc o d d a n ie P o m o rza N iem co m w żad n y m w y p a d k u n ie je st d o p o m y śle n ia i n a w e t g d y b y ch o d ziło o p a c y fik a c ję E u ro p y , p o d o b n y śro d e k m u si b y ć sta n o w cz o o d rz u c o n y , I to p o w in n i so b ie u św iad o m ić ja k n a jp rę d z e j N iem cy , a ra ze m z n im i w szy scy n ie sp o k o jn i p o lity cy E u ro p y . (K o n iec).
Z A M A C H N A P O C IĄ G .
L w ó w (A ), O n eg d aj o 10 w ieczorem p o ciąg o so b o w y k u rsu jący n a linji S a- p ieżan k a — S o k al n ajech ał n a p o d ło żo n y n a to rze słu p teleg raficzn y . D zięk i p rzy to m n o ści u m y słu m aszy n isty sk o ń czy ło się ty lk o n a lek k iem u szk o d zen iu p aro w ozu .
N ie u leg a w ątp liw o ści, że zam ach ten jest d ziełem sab o taźy stó w u k raiń
sk ich ,
—o—
Ć W IC Z E N IA 4 0 0 S A M O L O T Ó W . W o b ecn ości ks. H u m b erta o d b y ły się w M ed jo lanie ćw iczen ia lo tn icze, w k tó ry ch w zięło u d ział 400 sam o lo tó w .
—o—
C Z E C H O S Ł O W A C JA U Z N A JE S O W IE T Y .
P o seł do p arlam en tu czesk o słow ac- k ieg o S eb a b aw ił w M o sk w ie i ro zm a
w iał z k o m isarzem sp raw zag ran icz
n y ch w sp raw ie u zn an ia S o w ietó w de ju re p rzez C zech o sło w ację.
M O R A T O R JU M W B R A Z Y L II.
Z R io d e Jan eiro d o n o szą, że rząd b razy lijsk i o g łosił m o rato rju m d la w szy stk ich p o ży czek zag ran iczn y ch .
N IE P O C Z Y T A L N A P R O P A G A N D A M IL IT A R Y S T Y C Z N A .
n a p o lsk. te re n a ch P ru s W sch o d n ich . O d p ew n eg o czasu jesteśm y św iad
k am i w y tężo n ej p ro p ag an d y m ilitary - sty czn ej, p ro w ad zo nej p rzez R eich s- w eh rę i n au czy cieli z o b o zu cen tro w eg o w śró d m ło d zieży szk o ln ej, ze sp ecjal- n em u w zg lęd nien iem p o lsk iej W arm ji, O statn io teg o ro d zaju a k t p ro p ag an d y m iał m iejsce w P rzy k op ie, o k o licy w 90 p ro c, p o lsk iej. N au czy ciele - N iem cy zw o żą m ło d zież au to b usam i do k o szar, u siłu jąc zarazić je d u ch em p ru sk ie
go m ilitary zm u . # W o m aw ian y m w y p ad
k u (w y cieczk a m ło d zieży szk o ln ej z P rzy k op do k o szar o lszty ń sk ich R eich s- w eh ry ) p o o b ejrzen iu cały ch k o szar i o d p o w ied niem p o u czen iu m ło d zieży p rzez czy n n y ch w o jsko w y ch o d p o w ia
d ał n au czy ciel E rd m an n , d zięk u jąc za u m o żliw ien ie w izy tacji u rząd zeń k o sza- ro w y ch i p o d k reślając n iezb ęd n o ść u- trzy m y w an ia w śró d m ło d zieży d u ch a w o jen n eg o o raz w sp ó łp racy tej m ło d zie
ży zR eich sw eh ry w d u ch u , tą o statn ią o ży w iającym .
W y cieczk i p o w yższe są p o łączo ne z zn aczn em i k o sztam i. M im o jedn ak cięż
k ieg o k ry zy su g o sp o d arczego zn ajd u ją N iem cy p ien iąd ze n a teg o ro d zaju p ro p ag an d ę.
Z A W IS Ł N A S Z U B IE N IC Y . Z e L w o w a d o n o szą: O n eg d aj w y k o n an y zo stał w y ro k śm ie rc i p rz e z p o w ie sz en ie n a o so b ie F ed k a K aw alca, lat 30, p o ch o d ząceg o z p o w iatu R u d eck ieg o , k tó ry w listo p ad zie ub. r. zam o rd o w ał siek ierą sw ego stry ja, P io tra S zatk iew i- cza w celach rab u n k o w y ch i zrab o w ał zn alezion ą p rzy n im g o tó w k ę w su m ie
280 zł. (x)
Str. ZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA2 „GŁOS WĄBRZESKI*4 Nr. 1 0 3
SKRÓTY
+ T e r m in z w o ła n ia S e jm u n ie z o s ta ł je s z c z e u s ta lo n y .
+ W c z o r a j o d b y ły s ię w a ż n e n a r a d y n a z a m k u . P . P r e z y d e n t p r z y ją ł p r e z e s a R a d y M in . p u łk . P r y s to r a . M a r s z a łe k P iłs u d s k i o d b y ł r ó w n ie ż z P . P r e z y d e n - te n k o n f e r e n c ję .
+ W e d łu g o b ie g a ją c y c h p o g ło s e k A u s tr ja r e z y g n u je z „ A n s c h lu s s u * 1 z N ie m c a m i.
+ M a c D o n a ld w y s tą p ił z p a r tji „ L a b o u r P a r ty“ .
+ A m e r y k a u d z ie liła A n g lji p o ż y c z k ę w w y s o k o ś c i 2 0 0 m iljo n ó w d o la r ó w a F r a n c ja 5 m ilj. f r a n k ó w .
+ N a m ie js c e g e n . P is k o r a , s z e f a s z ta b u g łó w n e g o m a b y ć m ia n o w a n y g e n e r a ł K o r d ja n Z a m o rs k i.
+ W e d łu g k r ą ż ą c y c h w ia d o m o ś c i, m a n a s tą p ić r e k o n s tr u k c ja o b e c n e g o g a b in e tu . P r z y s z ły g a b in e t m a b y ć z ło ż o n y z f a c h o w c ó w , s to ją c y c h p o z a p o li
ty k ą .
+ W s o b o tę w y s ta r to w a ł z F r ie d r ic h s h a fe n s te ro w ie c „ Z e p p e lin 1* u d a ją c s ię w k ie r u n k u A m e r y k i P o łu d n io w e j.
+ W y s o k i k o m is a r z L ig i N a r o d ó w w G d a ń s k u h r . G r a v in a z ło ż y ł w G e n e w ie r a p o r t o s ta n ie b e z p ie c z e ń s tw a w G d a ń s k u ,
Ś. p. Tadeasz Holów^o
O d d a le k ic h s te p ó w tu rk ie s ta ń s k ic h , z p o d n ó ż a g ó r s trz e lis ty c h , n ie d o s tę p n y c h , z n ie w o li u d rę k b e z n a d z ie jn y c h — d łu g ą , m o z o ln ą d r o g ą w a lk i s z e d ł d o O jc z y z n y .
W s z ę d z ie , g d z ie w ś w ię te m d z ie le w a lk o w o ln o ś ć trz y m a ła s tr a ż ż a r ło c z n a ś m ie rć — b y ł.
P r z e z la b iry n ty k o n s p ir a c ji — p r z e s z e d ł.
F r o n tó w b o jo w y c h lin je ś m ie r c i — p o k o n a ł.
Z k u r z a w y w o jn y b o ls z e w ic k ie j — r a n n y , le c z w ró c ił.
I n a g le d z iś , w w o ln o ś c i s ło ń c u , w d n i s p o k o ju , m o r d e r c z e j k u li p a d ł o iią r ą .
Z b ro d n ia ! C z a s y n a s z e n ie m a ją z b ro d n i r ó w n ie s tr a s z liw e j, r ó w n ie p o tw o r n e j, r ó w n ie n ie z r o z u m ia łe j. B o je ś li w e w s z e lk im c z y n ie r ę k i lu d z k ie j, a w ię c i w z b r o d n i je s t ja k a ś lo g ik a , ja k a ś p r z y c z y n a i ja k o w y ś c e l — to d a r e m n ie s iliłb y s ię u m y s ł n a s z n a z n a le z ie n ie c e lu , k tó ry k a z a ł d w u o p r y s z k o m ta r g n ą ć s ię n a ż y c ie T a d e u s z a H o łó w k i,
W s z y s tk o c o p o d ty m w z g lę d e m w y p r o d u k o w a ć m o ż e n a s z a w y o b r a ź n ia ja k o d o m y s ł — n ie z a s p a k a ja e le m e n ta r n e g o p o c z u c ia lo g ik i i s e n s u .
N a w e t p o d z ie ń d z is ie js z y w s trz ą s a ją c e z a b ó js tw o w ie lk ie g o J a u r e s ‘a z n a jd o w a ło a rg u m e n ta c ję w p o tę ż n e m k łę b o w is k u u c z u ć o b u d z o n y c h p r z e z w y b u c h y w ie lk ie j w o jn y . L e c z ta r g n ię c ie s ię — w e d łu g p o w s z e c h n e g o m n ie m a n ia p r z e z d w ó c h U k r a iń c ó w — n a ż y c ie c z ło w ie k a , k tó ry b y ł n ie z m o r d o w a n y m c h o r ą ż y m id e i p o je d n a n ia i b r a te r s tw a r ó ż n o p le m ie n n y c h o b y w a te li R z e c z y p o s p o lite j, k tó ry p r a g n ą ł s z c z ę ś c ia d la t. z w . m n ie js z o ś c i n a ro d o w y c h w n a s z e m p a ń s tw ie i k tó ry n a p ra w d ę , g łę b o k o i s z c z e rz e k o c h a ł n a r ó d u k r a iń s k i, k r z e w ią c d la ń m iło ś ć w o k ó ł s ie b ie — ta z b r o d n ia d o k o n a n a w d o b ie p o k o ju i r a n k o je n ia , p o z o s ta n ie d o k u m e n te m z w y r o d n ie n ia d u s z y z a m a c h o w c ó w ta k s tra s z liw e g o , ż e in s ty n k t m o ra ln y s p o łe c z e ń s tw a , z a r ó w n o p o ls k ie g o ja k u k r a iń s k ie g o , m u s i d o z n a ć g łę b o k ie g o w s trz ą s u .
T a z b ro d n ia n ie m o ż e p o z o s ta ć b e z n a s tę p s tw . M u s z ą b y ć w y n is z c z o n e w s z y s tk ie k r y ją c e s ię w c ie m n ia c h k o n s p ir a c ji k o m ó r k i d e p r a w a c ji d u s z m ło d z ie ż y u k r a iń s k ie j, k tó ra w y d a je ta k s tra s z liw e , ta k n ie c o f n io n e , ta k b e - s tja ls k ie w s w e j tre ś c i m o ra ln e j, o w o c e . O b o ję tn e je s t, c z y z ło r a z p o s ia n e k r z e w i s ię te r a z w e d łu g p la n u i w o li s ie w c ó w , c z y o b r a c a s ię n a w e t p r z e c iw ic h z a m ie rz e n io m . S p o łe c z e ń s tw o u k r a iń s k ie , o n o w p ie r w s z y m r z ę d z ie , m u s i w y d a ć m u s ta n o w c z ą w a lk ę , je ś li n ie c h c e w z ią ć n a s w e s u m ie n ie i n a s w ó j r a c h u n e k p o lity c z n y k r w i, b e z c e n n e j d la n a s k r w i, T a d e u s z a H o łó w k i.
B y ło to n a js iln ie j, n a jg łę b ie j z d u c h e m n a ro d u n a s z e g o s p o k r e w n io n a k r e w w s p a n ia ły c h r y c e rz y . P r o s ty , s k r o m n y , s e r d e c z n y , b e z p o ś re d n i, o d w a ż n y , g o tó w z a w s z e w a lc z y ć i n a r a ż a ć s ię w im ię w ia ry s w e g o s u m ie n ia , b e z k o m p r o m is o w y w s łu ż b ie p u b lic z n e j i w ż y c iu p r y w a t- n e m — b e z z m a z y i b e z s k a z y , — o to ja k ie g o c z ło w ie k a w y rw a ły z n a s z y c h s z e re g ó w k u le m o rd e rc ó w .
W ie lk a w e w n ę tr z n a s z la c h e tn o ś ć n a p o d k ła d z ie u c z u c io w y m , w p o łą c z e n iu z o d w a g ą i te m p e r a m e n te m , s tw a r z a ją w ie lk ic h id e o lo g ó w i w ie lk ic h id e a lis tó w z a r a z e m . T a d e u s z H o łó w - k o łą c z y ł w s o b ie te d w ie ś w ie tn e w a rto ś c i, — b y ł id e o lo g ie m i id e a lis tą . D la te g o n ie m ó g ł n ig d y p o b łą d z ić w ż y c iu . P o n ie w a ż z g o d n ie z e s w ą n a tu r ą n ie m ó g ł n ie s łu c h a ć g ło s u s w e g o k r y s z ta ło w e g o i c z u łe g o s u m ie n ia , — p o s ia d ł s u g e s ty w n ą s iłę w ia r y i s z c z e r o ś c i w e w s z y s t- k ie m c o c z y n ił.
W s p o łe c z e ń s tw ie , w k tó r e m o d w a g a c y w il
n a n a le ż y d o c n ó t z a n ie d b y w a n y c h , H o łó w k o b y ł n ie le d w ie r e w e la c ją . O d w a g a je g o s ię g a ła g r a n ic b e z w z g lę d n o ś c i, n a w e t w o b e c s a m e g o s ie b ie . W u s ta w ic z n y m p o s z u k iw a n iu p r a w d y , w s p in a ją c s ię n a w y ż s z y k u n ie j s z c z e b e l, n ie w a h a ł s ię w y s tą p ić p r z e c iw w c z o r a jq je s z c z e p o p e łn ia n y m b łę d o m . N ie z a trz y m y w a ł s ię n a p r o g u m a ło s tk o w e j w s ty d liw o ś c i k o r y g o w a n ia s a m e g o s ie b ie . S z e d ł b o w ie m c ią g le n a p rz ó d , b y ł w n ie u s ta n n y m r o z w o ju — w id z ia ł je s z c z e p r z e d s o b ą r o z le g łą p r z y s z ło ś ć , s p o s o b ił s w e g o d u c h a d o p r z e z n a c z e ń , k tó re m u g o to w a ła ,
W ta k im o to m o m e n c ie p a d ł.
S tra s z n e j, n ie p o w e to w a n e j s tr a ty , ja k ą je s t d ia P o ls k i je g o ś m ie r ć tr a g ic z n a , n ie z d o ła w y r a - r a z ić w te j c h w ili p ió r o w r ę k a c h o d u rz o n e g o o - k r u tn y m c io s m p r z y ja c ie la . N ie z d o ła te ż p r z e w i
d z ie ć p lo n ó w , k tó r e w z e jd ą z o f ia ry je g o ż y c ia m ło d e g o , w s łu ż b ie n a js z c z y tn ie js z y m id e o m p o
ło ż o n e g o . <
T o p e w n e , ż e p lo n y te b ę d ą . P a d l b o w ie m c z ło w ie k , k tó ry b y ł id e ą , a id e a n ie z g in ie . A w ra z z n ią w z ra s ta ć i trw a ć w ie c z n ie b ę d z ie p a m ię ć o je j n a jś w ie tn ie js z y m c h o rą ż y m i o n a ,- p ię k n ie js z y m c z ło w ie k u n a s z e g o p o k o le n ia , k tó r e g o u g o d z iła z b r o d n ia d la te g o c h y b a , ż e b y ł z a p ię k n y .
W Y R O K S Ą D U L I T E W S K . W P R O C E S I E P R Z E C I W W A L D E M A R A S O W I .
B e r lin . W p r o c e s ie p r z e c iw k o W a l- d e m a r a s o w i, s ą d w o jsk o w y o g ło s ił w n ie d z ie lę w y r o k , W a ld e m a r a s w a z z 1 0 w s p ó ło s k a r ż o n y m i z o s ta ł p w o ln io n y .
1 2 o s k a r ż o n y c h s k a z a n y c h z o s ta ło n a 1 r o k w ię z ie n ia .
W A L N E Z E B R A N IE P o m o r s k ie g o Z w ią z k u H o d o w c ó w
D r o b iu ,
N in ie js z e m d o n o s im y u p r z e jm ie , ż e z p o w o d ó w o d n a s n ie z a le ż n y c h o d b ę -
N A S Z K A L E N D A R Z Y K ,
Wrzesień.
M ie s ią c te n w n a s z y m k lim a c ie , to s p o k o jn a i u ś m ie c h n ię ta je s ie ń , W w y o b r a ź n i p o e ty p r z e c h a d z a s ię o n a m a je s ta ty c z n ie p o z n a jn e j z ie m i- c y p ia s to w s k ie j, k tó ra „ n ie s ie je j w d a n i s r e b r n ą p ó l tk a n in ę * '.
W P o ls c e m ie s ią c w rz e s ie ń b y w a p r z e w a ż n ie je d n o s ta jn ie p o g o d n y , a c z ę s to i b łę k itn o - s ło n e c z n y . P r z y n a jm n ie j ta k je s t w p ie rw s z e j p o ło w ie w rz e ś n ia , k ie d y w o g r o d a c h d o jr z e w a ją n a jle p s z e i n a jtr w a ls z e g a tu n k i o w o c ó w , k ie d y p r z y d r o g a c h ja rz ę b in a s ię c z e rw ie n i, a liś c ie n a d r z e w a c h ż ó łk n ą c i b r o n z o w ie ją c , m ie n ią c s ię m n ó s tw e m b a r w i c u d n y c h o d c ie n i.
M ie s ią c te n m a ta k ż e i s w o je p r z y s ło w ia lu d o w e , L u d w ie js k i w ie r z y n ,, p ., ż e g d y „ w e w rz e ś n iu n a w s c h o d z ie g d z ie ś g r z m o t s ię o d z y w a — ś m ie r ć w lu d z ia c h s w o je p o d je s ie ń m a ż n iw a " .
P O 1 7 -S T U L A T A C H T U Ł A C Z K I
wrócił do rodzinnego domu
R e d a p o w . M o r s k i. ( x ).
W ie lk ą s e n s a c ję w y w o ła ł p o w r ó t d o r o d z in n e g o d o m u K a z im ie r z a Ś la d o w s k ie g o , k tó r y w r o k u 1 9 1 4 w c z a s ie w o j' n y ś w ia to w e j d o s ta ł s ię d o n ie w o li r o s y js k ie j i p r z e b y w a ł d o ty c h c z a s n a D a
le k im W s c h o d z ie .
W Z R U S Z A J Ą C Y P O W R Ó T S Y N A D O M A T K I
Surte mi wiiiDlD, że laginiu powróci..
M a r ja S z a r w a t, m ie s z k a n k a w s i S ro - c k o w p o w , p io tr k o w s k im , k o b ie ta p o d e s z łe g o ju ż w ie k u , m a s y n a S ta n is ła w a , k tó r y p r z e d w ie lu la ty w y e m ig r o w a ł d o K a n a d y i w c ią g u o s ta tn ic h la t 1 5 , n ie d a w a ł o s o b ie ż a d n e g o z n a k u ż y c ia . W s z y s c y ju ż p o c z ę li u w a ż a ć z a .n ie ż y ją c e g o , D z iw n y m ty lk o u p o r e m o d z n a c z a ła s ię , s ta r u s z k a , k tó r a s ta le tw ie r d z iła , iż s y n je j ż y je i ż e p r a w d o p o d o b n ie p o w r ó c i. L u d z ie i k r e w n i k iw a li ty l
k o g ło w a m i z p o w ą tp ie w a n ie m ,
W ty c h d n ia c h M a r ja S z a r w a to w a p r z y w o ła ła s w o je d z ie c i i w n u k i, o - ś w ia d c z a ją c , iż m a im c o ś w a ż n e g o d o p o w ie d z e n ia . G d y s ię w s z y s c y z e b r a li, s ta r u s z k a z a c z ę ła o p o w ia d a ć , ż e w id z i s w o je g o S ta s z k a , g d y je d z ie z d a le k ic h s tr o n d o o jc z y s te g o k r a ju i s to i o p a r ty
Pierwnj iloi mi®
s ię d e f ila d a p r z e d w ła d z a m i o r g a n iz a c y jn e m i,tonUiei i ini
r e p r e z e n ta n te m k o m is a r ja tu r z ą d u m , G d y n i i W G d y n i o d b y ł s ię z lo t K a to lic k ic h S to w a
r z y s z e ń M ło d z ie ż y P o ls k ie j o k r ę g u k a s z u b s k ie g o .
D z iś już — p o z lo c ie — m o ż n a i trz e b a s tw ie rd z ić , ż e z lo t u d a ł s ię r z e c z y w iś c ie . W y k a z a ł o n d u ż ą s p r a w n o ś ć o r g a n iz a c y jn ą S , M , P ,, u w y d a tn ił n ie m a łe p o c z u c ie k a rn o ś c i i d y s c y p lin y w z o r g a n iz o w a n e j m ło d z ie ż y , s ta ł s ię ja s n e m H w y m o w n e m ś w ia d e c tw e m n ie k ła m a n e j p r a c y S . M . P ., o p a rte j o n ie z n is z c z a ln ą z a s a d ę k a to lic k ą i n a ro d o w ą .
N a z lo t m ło d z ie ż s ta w iła s ię b a r d z o lic z n ie ( o k o ło 1 6 0 0 d r u h ó w ). D z ia r s k ie s z e r e g i m ło d y c h p r z e s z ły p r z e z m ia s to w o r d y n k u z o r
k ie s tr ą z C h o jn ic n a c z e le , d o k o ś c io ła p a r a - f ja ln e g o n a u r o c z y s te n a b o ż e ń s tw o . M s z ę ś w , o d p r a w ił k s , d r . R o g a la , w ik a r ju s z g e n e r a ln y z P e lp lin a . M o c n e w w a rto ś c i i w y ra z ie , z w a r
te w s o b ie , a p ło m ie n n e k a z a n ie w y g ło s ił k s . E d m u n d F ittk a u , p r o b o s z c z z P u c k a .
P o n a b o ż e ń s tw ie s f o r m o w a n o w ie lk i p o c h ó d i r u s z o n o k u p r z y s ta n i. W d r o d z e o d b y ła
d z ie s ię W a ln e Z e b r a n ie P o m o r s k ie g o Z w ią z k u H o d o w c ó w D r o b iu w c z w a r
te k , d n ia 1 0 w r z e ś n ia b r, o g o d z in ie 1 1-te j, — a n ie ja k p o p r z e d n io p o d a n o 3 w r z e ś n ia b r . — w g m a c h u P a ń s tw o w e j Ś r e d n ie j S z k o ły R o ln ic z o - H o d o w la n e j w G r u d z ią d z u , u l, V e n tz k ie g o n r, 1 6 ,
iP P , H o d o w c ó w d r o b iu , g o łę b i i k r ó lik ó w p r o s im y o ła s k a w e p r z y b y c ie n a w y ż e j w s p o m n ia n e z e b ra n ie .
Z a r z ą d .
„ W e w r z e ś n iu g d y tłu s te p ta k i, — m ró z w z im ie n ie la d a ja k i" .
N a ś w . I d z ie g o (1 w rz e ś n ia ) p o w ia d a ją p o w s ia c h : „ Ś w ię ty Id z i, z b o ż a w p o lu ju ż n ie w i
d z i, a le ty ż y to s ia ć w y jd z ij" .
D z ie ń N a ro d z e n ia N , M a r ji P a n n y (8 w r z e ś n ia ) je s t z n o w u p r z e p o w ie d n ią p o g o d y :
„ G d y n a N a ro d z e n ie P a n n y M a r ji je s t p o g o d n ie — b ę d z ie ta k p r z e z c z te r y ty g o d n ie " . M ó w ią te ż :
„ N a jś w ię ts z a P a n in a s ię r o d z i, T o ja s k ó łk a ju ż o d c h o d z i" .
N a jw ię c e j p o p u la r n y m je s t ś w , M ic h a ł, M ó w ią te d y p o w s ia c h :
„ G d y n o c ja s n a n a M ic h a ła T o n a s tą p i z im a trw a ła " .
Ś w , M ic h a ł je s t te ż g łó w n ą w y ro c z n ią n a d c h o d z ą c e j z im y ,
A le z a n im z im a , w z g l. je s ie n n e d n i n a s tą p ią , m ie s ią c w rz e s ie ń d a je n a m je s z c z e m iłą c h o ć k r ó tk ą ilu z ję la ta ,
P o w r ó c ił w ię c p o 1 7 la ta c h tu ła c z k i k tó r ą p r z e b y ł c z ę s to k r o ć o c h ło d z ie i
g ło d z ie .
Ś la d o w s k i b y ł u w a ż a n y z a z a g in io n e g o i ja k o ta k i z a p is a n y b y ł w k s ię g a c h m ie js c o w y c h .
—:o :—
n a b u r c ie w ie lk ie g o o k r ę tu . O p is a ła te ż s z c z e g ó ło w o s tr ó j i w y g lą d n ie w i
d z ia n e g o , a w k o ń c u o ś w ia d c z y ła , iż n a je g o p o lic z k u z n a jd u je s ię g łę b o k a b li
z n a , z a d a n a w c z a s ie ja k ie g o ś w y p a d k u . O b e c n i s ły s z ą c to , b y li p r z e k o n a n i, ż e k o b ie ta z u p e łn ie z a p a d ła n a u m y ś le , a lb o w ie m o d S ta n is ła w a S z a r w a ty o d la t k ilk u n a s tu n ie b y ło ż a d n y c h w ia d o m o ś c i. J a k ie ż je d n a k b y ło ic h z d z iw ie n ie , g d y p o k ilk u d n ia c h p o o p is a n y m w y p a d k u is to tn ie z a g in io n y b e z w ie ś c i, z a p u k a ł d o w r ó t r o d z in n e g o d o m u . N a tw a r z y p r z y b y s z a z d a ła w id n ia ła z a g o jo n a g łę b o k a b liz n a .
W y p a d e k te n w z b u d z ił o g r o m n e z a in te r e s o w a n ie m ię d z y o k o lic z n ą lu d n o ś c ią . (— )
p r z e d s ta w ic ie li s ta rs z e g o s p o łe c z e ń s tw a . O b ra d y z lo to w e o d b y w a ły s ię n a s to k u K a m ie n n e j G ó ry . O b ra d y z a g a ił tr e ś c iw e m p r z e m ó w ie n ie m , w y g ło s z o n e m z p o lo te m i z s e rc e m k s , d r , R o g a la . B u c h n ę ła p o tę ż n y m c h ó ra l
n y m a k o r d e m p r o g r a m o w a p ie ś ń — r o ta „ M y c h c e m y B o g a " .
P o p ły n ę ły p r z e m ó w ie n ia p o w ita ln e . D n ie n ie m w ła d z r z ą d o w y c h p r z e m ó w ił s iln ie i r z e c z o w o w ie d k o m is a r z r z ą d o w y m . G d y n i p . A . B e d e r s k i. W ita ją c z ja z d , p r z e m ó w ił k s , C a p e - łe t im ie s n ie m k a to lik ó w f r a n c u s k ic h .
P r z y s tą p io n o d o z a s a d n ic z e g o r e f e r a tu z lo to w e g o . R e fe ra t w y g ło s ił p r o f . G o łą b z L u b lin a n a te m a t „ S . M . P . a A k c ja K a to lic k a " , N a w ią z a w s z y d o h y m n u r o ty „ M y c h c e m y B o g a " i p o d k r e ś liw s z y z s iłą , ż e w te j p ie ś n i g r a i d z w o n i p r o g r a m „ A k c ji K a to lic k ie j" , n a s z k i
c o w a ł r e fe r e n t o b r a z m o ra ln e g o ż y c ia d o b y w s p ó łc z e s n e j, u w y p u k lił a k tu a ln o ś ć - g ło s u S to lic y A p o s to ls k ie j, n a w o łu ją c y k a to lik ó w d o A k c ji K a to lic k ie j i s c h a r a k te ry z o w a ł w ję d rn y c h s ło w a c h id e o w e z a d a n ia A k c ji K a to lic k ie j. — M ó w c a p r z y p o m in a i m o c n o a k c e n tu je s ło w a O jc a ś w . P iu s a X L , o d n o s z ą c e s ię d o d z ia ła l
n o ś c i m a s o n e r ji w P o ls c e . G ro ż ą w a m w ie lk ie n ie b e z p ie c z e ń s tw a , M a m tu n a m y ś li s e k tę m a s o ń s k ą , k tó r a i w P o ls c e u s iłu je s z e rz y ć s w o je z g u b n e w p ły w y i p r z e w ro tn e z a s a d y , c h c ą c w P o ls c e o s ła b ić to , c o b y ło n a s z ą c h lu b ą i s iłą . M ó w c a p r z y ta c z a a p e l O jc a ś w . d o P o la k ó w :
„ C z u w a jc ie , m ó d lc ie s ię i d z ia ła jc ie ! "
W z a k o ń c z e n iu r e fe r a tu m ó w c a u d e r z a r a z je s z c z e w s iln y to n . P o ls k a p o z o s ta ła i je s t w ś r o d k o w e j E u ro p ie , tw ie rd z ą k a to lic y z m u . W ró g z o r g a n iz o w a n y u d e rz a w n ią . Z a p r z ą g ł d o a ta k u w s z y s tk ie m o ż liw e ś r o d k i te c h n ic z n e .
M ło d z ie ż k a to lic k a k a s z u b s k a — m a o b o w ią z e k ta k , ja k je j o jc o w ie , c o p r z y w a r li d o z ie m i n a d m o r s k ie j i b r o n ili je j c h a ra k te r u p o l
s k ie g o , s ta ć i trw a ć tu ta j n a s tra ż y k a to lic k ie g o c h a ra k te ru P o ls k i.
M ło d z ie ż z z a p a r ty m o d d e c h t n
r e fe r a tu . O d c z a s u d o c z a s u b u rz ą o k la s k ó w d a w a łji s z c z e r y w y ra z p e łn e j z g o d y z tre ś c ią r e f e r a tu .
Z lo t z a m k n ię to o d ś p ie w a n ie m je d n e j z w ro tk i
„ B o ż e c o ś P o ls k ę " .
P o p o łu d n iu c z ę ś ć m ło d z ie ż y z w ie d z a ła p o d w y tr a w n e m k ie ro w n ic tw e m p o r t w G d y n i, c z ę ś ć w y ru s z y ła s ta tk ie m n a H e l,
