1
J T i ^ l u s i c
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI p C L S a l a e W c ^
IaJ C L u d a
^ O m l , o l H c i - ^ U i ( A
I. Materiały dokumentacyjne b
«• 1/1 - relacja właściwa —
I/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora —
I/3 - inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora V «-*■ - 'i
II. Materiały uzupełniające relację
\J
' * ^ - 3III. Inne materiały (zebrane przez „relatora”): —
lll/1 -d o t. rodziny relatora
III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r. — * III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1945) — III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r. —-
III/5 - inne... —
IV: Korespondencja
\J
U_ - ^ ł * ^ -V. Wypisy ze źródeł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne” ]
\J A
\/l Fofrinrafio
2
3
&qMt
'^ 7Irena K r ó l i k o w s l ^
Y/arszawa lo,ul.Sempołowskiej 3 m.25<
Warszawa, dnia .'.. .196&r.
A M K I E T A
Zamierzam napieać pracę o losach kombatantek po wojnie. ^Tako jed
na spośród Was,pra,"nę poznać historię Waszego życia,która pomoże mi zbadać wpływ służby wojskowej kobiet na ich późniejszą pozycję w społeczeństwie i ro
dzinie .Proszę więc uprzejmie o s z c z e p odpowiedź na postawione niżej pytania, ewentualnie dołączenie na osobnej kartce swego życiorysu.Jeżeli pragniecie po
zostać nie znane,ankiety można nie podpisywać lub poaać tylko wybrany pseudonim.
Mile widziane wszelkie zdjęcia,któi»e po wykorzystaniu, na życzenie adresatki,
mogą być zwrócone. <
Z góry dziękuję za współpracę.
1. Po demobilizacji osiedliłaś się: / odpowiednie podkreśl/
w mieście stołecznym, w mieście wojewódzkim, w mieście powiatowym, w małym miasteczku, na
w osicl Dlaczeg
V
2. Opisz pokrótce warunki, w jakich odbywał się Twój start życiowy po zdemobi
lizowaniu: J Ł / f ) £ Ć C u b l* Ą y - 1 ^ f i c : Ć f ć f e ^ A & 4 4 S ś
V - ^ ' a j h d e ^
A v & 2- i - e t / * i& te - e
7 f - t
n e , ;Z 4 € > y e ^ ( ć c + A * . . , _ ----
z < & £ /&y o H /y < £ > f ■ ' • * o ’ĆV
-ć £ & f € j f ’ ł i + J Ł * - f$ * > / f £ > o /*> - Ć - - C & ‘
^ " 4 / r
y ^ y T r ' / y o z s & f p o -f& j h u r .+ p ti/ y c< jp U -fi'* £<■$
. f a j p e , J J ć Z y $ ra
'l$
6$ r«łlu~>
• # / Ś A5v / v / & /c ^ ~ & e d e e f’u<G^ j
£ e r ip & lł’e ' >C % $ Z & f' Ą §M £>óxH ^--y tcQ e Us~£>*M <£, ^
^ ^ 4 e -H .-^ C ^ ł^ C c j f 'M U / ? c i O S ^ '-‘~J /
h '? - e - tC U ć * ’ V H p > Ą ~ ^ Ź £ > ]r £ ? 'J< C s £ ż .t'.
+ vKj ’ 5 k3 r -wr/ t r w a l t - r ■
o cc> X < c> rć > v > Ć € l
a M
l'ruk. rf. * 1 . . ) 0 r. 6"?- 0X11 - 0 & . b j- . ;7i/
Z £ t& ) y c ś f 'Ćh & źCźZ , < lś k jfc >
^ ^ A / / <./; r <Ti / • A> <; / i v ^ , - 6 / < • /
4
- 2 -
3. Start ten wydatnie ułatwiła Ci : rodzina, O przyjaciele,
państwo,
społeczeństwo,
instytucje społeczne, radziłaś sobie całkowicie samodzielnie, /odpowiednie podkreśl/
4.Czy rozpoczęłaś naukę po zdemobilizowaniu:
tak,
Jeieli tak , to dlaczego uważałaś to za konieczne:
5, Rozpoczęłaś naukę - dokształcanie się:
- już w rołu 1945,
- kilka lat później,/kiedy/
- kilkanaście lat później, wcale nie uczyłaś się, 6, Jeśli rozpoczęłaś naukę, to czy:
-ukończyłaś szkołę podstawową, - 11 " zawodową,
" " . średnią ogólnokształcącą, - " " " zawodową,
- wyższą.
7, Co zadecydowało o takim wyborze:
Jeżeli przerwałaś naukę, to podaj przyczyny tej decyzji / i l e klas ukończy
łaś:
8. Podaj zawód , w jakim pracujesz:
a/ Ile zarabiasz / jakie masz gospodarstwo/ : c & ) ^ ^
_ 4 & > o - i . r . , — - r : ,
b/Jakie posiadasz mieszkanie: 'VvV<2U jM
c/ Czy posiadasz: Telefon,
radio, 4 -ć j^ . telewizor, adapter, pralkę, lodówkę,
o dkurz ac z, y <£> K- inne; „— — — - ^
5
r /
t c / i P & & e c u *
f ' śS ?
'( / t ‘
9c/ Czy lubisz swoją pracę: ^ tak,
n i e * ju g o t-e n
^ / is t ,Z ć > r c £ ts tC '~ C ź ' £ U ~ & < 2 — ^ / ^ - < 0
€>*y c > o ( . f i c / f - & { ' e c -< e / i^ < £ f e e & £ rć ć ć e ^ j g*dĆł jĆ Uj > e ^ o ,
t e r e - e * c * & a w .u o & , c M ć ^ p r . ć i t / U / t / „ _
Oą pracę: . tak, A » y ^ > / 7 - J ź * f & I G n i1 m
Dlaczego tak jest? ć'r£ & e
.U M C Z J ^ e J O C u & fĄ J t e U r t & t f f ~ < 3 ^ ^ * r + u
u d * ~ m * . (j4 - £ * & ^ e / f t f/Co ‘ f £ * > * * & C?
TA r. # . v t. '' • -w.- J % 0 & & & ł0 r # te 4 4 'J£ . ć * £ t / 6 ^ Ć ■<
10, Czy fakt ,ze byłaś zołnierzem:
7
^- ułatwiał Ci - załatwianie spraw osobistych w urzędach, - otrzymanie pracy,
- dostanie się do szkoły, -otrzymania mieszkania, . - awans w pracy,
- m e miał żadnego wpływu, - utrudniał,
- nie przyznawałaś się do tego.
•ć3ą£_
Podaj ciekawsze przykłady ilustrujące powyższą odpowiedź:
J * d^, l' -źuc/
O t t o cf y f ~ Q j£ $ v J % t ‘ W f i _ y f €>„ C ' A C 4 £ C ć ? < ^ ćh S ć W < £ < i Ir Ł - O ć t ? 0
^ < ; « ^ i / c < c c . ^ y 2 £■ c h /{ < ^ y £ * ć * e g
/ • V /..
t - i- t
/© J_ , j& y f a r z * -
CĆ-i&Sl C ^ ^ ł^ tći^ -d l-ćy Ćy?/} f '^ fy 'J sc} tO / c
'J ^ / - ts $ iP ^ ć g M ) £ - e ^ iC Ł - <ćp_
£ > ^ e £ r f / C t & 'e r c £ - ^ iZ & r ś U o ^ { / ) C <& zJg
C ^ z / 'ć ^ r U ? £ * c e s & . ź s & ć if
jC & $ & -4 - & & <s- i c e> ^ T e p - ^ ^ j e u f ^
iź ip > J - t> 2 ^ e £ - £ L > d / & ć Z u z f Z i^ ~ £ j& o , -c^ ć z^
70/Z ó W « % Z
-11. Czy służba wojskowa wyrobiła w 'Tobie:
- poczucie własnej godności: _ JTak, nie*
- odwagę: tak, nie.
- wytrwałość w dążeniu do celu: tak, n i e .
tP e $ Ć 'L 4 < 2 ć < ^
C z y m o ż e s z poprzeć to jakimiś przykładami: 1 { * /<j-o , z ~e ■ t ^ & e ć L - - c ia ł
& i & łt f W / Ó lT £ £ > /P & ż ć ? t'-'-& S rg [l0 p & ł f t £ ij ę . (D ć ą fS G f € > i ■ C / C U f
■<rJ /C ' f f . r a j t t - c r ę ć > & £ k /tk * k u '*
Z .& , -g e ć -e c ć £ 4 D ź r ? '— £ * l /:'
A 4 < - ? J 'ć jy h C c £ f T t?
f f ć J r ■ & * * & ;
2/ /f? ?-< - ć - ć - i ’- ^tv^-
c<^ ^ * i
J .
t r
/be
' M f Ó ź z 'GJt— V %*■? •-/ ^ i? ^ &aeće^
?' s z + ^ o <%y h f ' P ę ^ / ■’ ^ ^
jc^CjS -0 ć < A k J ! f ! ^ e^ V/
-O - & & i. & ■ & /& *> ć 2 Ć b A * a& « V ^
/ r j
^ 4 ? / ^ y • £ £ * * # + ć u ? -e s Ą p
- ^ . . L v . U - / • .
£ '2
✓/ ^ ^ j Iłć ś Y * x ~ * / ’”" — " ■* * ,/ // /
/7 -Vn. O t — i / / , i /~ > S. v t Z / !
’ V :
d i ^ d /
J / f f f ź r t ł £~ * 4 ?
~ / f * r7 t
_/ / 0
r *.-■-&S-*
6
4
12. Czy jesteś zadowolona ze swych osiągnięć; - osobistych
*
■- osobistych tak > _nie - zawodowych tak » nie - społecznych tak » ' nie
- naukowych tak » nie
- małżeńskich tak » 2 nie - towarzyskich tak » nie 13. C z y utrzymujesz więź z kombatant kami :
Tak,
Dlaczego: S iy & e if Z u t - % * * * t - • ’u '- M —
( p - t ć H < r V ' C ć ? ->e£e & - C e o ^ p c ć t / f
£Y€>Cr O f e ^ £? o J ' £ j p f c k T r J f Ą <p rU T & ććt. <?
' 7.. <n ,
. / / < ? , >
14. Opisz swoje osiągnięcia w pracy: * & & o i£ & * * ł fe Xv z ? ~ <?-c3_j
y J t J -c y -c - u ł ^ i d& e-eJ ( fc y & t e -* -C )^ _. ę u u j '' z ^ U f '_ •
/> i^ /ć £ a ź - w - £ J € f ć o ^
' , f / '/ > '] > z ' t i r \
\ J ć U ^ 7 , - C l ę ć - i J ‘- '— y ,-i-^ -y 1 O * € e * <? t / ^ J L 7h / ęjyC —
f /
/ « £ - V/c fr ^ ^ Cc jLeaUrip/ c
p v ^ , ł'e r £ & & £ ? ł *
15* Napisz , kiedy wyszłaś zamąż, czy małżeiistwo jest udane, ile nasz dzieci,
w jakim wieku:
* , f i j f Ą ł f i rP / U f t i a fe r e £ £ i& Ą m ą l i Ł . r- ć U P - m ^ - r c d z i e c i f u b iU > ^ fa ir '
ith eUppU* o -t&efcs JHergrete -€c^-fkecs~r/£< ^ f**Jy iź/cc
^ A / / t e<D,y1 + f r e \ , ■ & W L ' b M * 4 * 0 O * / '€ * # , O , Ć U fC
\ { r k jL a ) e / r ^ f ig p e e e ^ £ ^ < i ,
■ ć ftje ć M e tc # < J e & e - -e e -tj& fć s , z ^ - e ^ l l e ^ ^ J u ^ & r fc < b r > P o ć u e j / c ó / e —
M U Z ? ^ S ^ c f ( / ^ f t f & ć > - u Ą ? e u ^ x & r j< ? v £ f o o
- ^ b ^ & p C tz z c ^ f, ( t y ć U ć U c Tć ^ & [& - £ c c £ & e ć c a
?t£ > Z M U *< 4< 9 -ć ź ć & ft <'j % * l ' c -J fe j / ę c r fc - [ e ^ ć u j j & . ę ^
16. Podaj,gdzie uczą się /uczyły się / Twoje dzieci: ( ^ r * S c a r ć g is e tz f ; 'ł \ ^ -
J } ę & & * f a i r * u l ' * i \ k r o - & * * / € > / a e / jj^ e ^ ć L e / & < / ź * e e £ x ^ ^ Ć t e o / .
''''M .-ć i. x ii.Z ^ C ^ L & if-e ć j & ^ <O c y e '& £ c c -$ e < £ > -ć e f o ^ £ fT .
- Jak k i e z o w ^ ś ich losami: / w ć .c v^>yV e 7 /
^ 'c J . /J £ C s u $
. S *
Jć y ^ ^ / V
q£
u£ ec '<&£&€>-.. •
- f< f i - t < - ^ ć ^ £ L / _ Ć Ą ^ ecć-t & <z> i y ^ .y .d ^ Ć L s. A ^ ł - jCć<LC - '
^ ( ^ ł v & c & u e ~ - /iGrrćfi z i r o ^ ^ e e Z h ^ o £ ^ > ^ ^ - u o ~ e / r >
- C z y nie zawiodły pokładanych W nich nadziei; - t C l ^ ł j ^ - $ X ' S O & -O
~ £ L tf € £ ■ '&■ - /fa c - 4 ^ r v < ^ c u £ l < Z . 2 * ć & >< ? ^ ^ / e y < P - J c X ^
I / xjh'. S£T Ć ^
• * Z Z A '# S - tf/ó -tt» -'-“ ' v W ^ e - x .C te c & f a e 4 H # & '+ * * < f
^ t M e * , ^ ć > t z s ' e * ■ * * * & & ( z e
« /> l f i k j i t ^ i U S t Ł u '- e t j ’e • * * « * <
2 > M f s i ć i ś 7 < 2 r c - ź . / i / C / J > f7 > Ą . s o o u / a > * & e ' * a ć * ' 1 1 * * -
(j4 , i\ .L i^ o j -**■'* ć ^ r C żjtstt' SC/ f / -Ć ćlf& fc ć& s ^ Z ' •4Ł-'
7
£
V ,/ ,
- 5 -
17. Czy Twoja rodzina szczyci się tym, że byłaś żołnierzem:
tak, bardzo, S&etectceutC frrrccf t W C
~ *a k * ^ t -ć c k ć/ c c & f e & t ’ r u d jć B z :',- * .
- jest obojętna, , > / , /d
_ (. t h 'V € : y J / } C Z £ is t ź '-h c^ > z -a _
Zilustruj to przykładami: ć-u # / '?>ź4-i-4ai/ t ź&tbat ez<u »
18. Czy swoją przeszłość żołnierską wspominasz z przyjemnością, czy z niechę
cią:
r,
/ • . » ' ' ' «_Dlaczego tak jest: ^ciSAi^ ^ W < < V f i A p ,JÓ-<i4^ł ,5,. £ijtŁA*&4j&yfi-
/w. ' y ' r . P ' & & t z - i c - ć e t Ą z / c l
• s P f t i A ' 1 P 1 /O ' / O / /
A / ~ & e e * r ja ,, / C & J e t 'e c e ¥ /u x . ' / * V _ * ć e t e **•? e * , _ z - C Ł c M s e c
i ć Z i e ł r c ś & * , s r 4 4 M tf£ u * ^ t u u ^ H C h U ^ ^ e e ^ n a
a/ czy uważasz, że służba wojskowa wp3ynęła ujemnie na Twoją kobiecość?
// • -> »'vv //' 0,1- ,^/y e - . y & & i £ / W / i U / i * - f f u z. ’C ? £ X j
Podaj przykłady: -/'/«< t ć -W < fu?- ■ - i -U 1 /
t f + M e r t a * w r o & Y k 4 0 4 * & U > ^ e & A t e e t y y ;* < Z ~
n j& ł, r c / + * - f & £ f f & Ć £ > w ,p T Ą & * s * + < L ł't a c b L p * . / A
z \ ' ^ 7^*N f & i i d o & i ' / t j ' & Ć O
b/ czy uważasz, że służba wojskowa da2a Ci jakieś szanse życiowe ? Podaj przykłady: -f&Ćc
v
c/ czy ktoś Ci wytykał w sposób przyloty okres służy wojskowej?
Podaj przykłady:
8
19. Czy Twoja córka /dzisiejsza młodzież/ byłaby ,Twoim zdaniam, zdolna pójść
w Twoje ślady, gdyby zaszła tego potrzeba? , ? W ' t e i C
c/ /
2o. Podaj:
a/ Ile miałaś lat w chwili mobilizacji: / / ( Ć (C { —■
c— —?
('
),~ *
J b/ Jakie miałaś wykształcenie? 't~ i- l& P t f •ć €>4>ĆU< C-: fr
e^ eM ś c ■£& & % £€+/>C c u f J J 0 < e + + f g u 'ę u t& y & u o - '^ S £u j
c/ Gdzia mieszkałaś przed wojną:
- miasto stołeczne, - miasto wojewódzkie,
— miasto powiatowe, - m ia s te cz k o, . - wieś. -<* <3.^#
- osiedle. , .
d/Gdzie mieszkałaś przd mobilizacją? /Y < $ 6 ló r o
e/ Gdzie pracowałaś? A o v K * H 'V 2 ł* 'J £ + ? m , ^ ^ .
f/ W jakim stopniu wojskowym opuściłaś wojsko? < " *e^L?
g/ Jakie otrzymałaś odznaczenia i kiedy? H ~f ? *’ ■ & ■ '! '--ś - '- * rc L ^ ' h / 9 £ j £ t t [ f% n rył^ *> -€ **+ ■ Z tp f& ttłC ■ £ , l i */<Z £4J W / lC & ffrf
VV
eoło-f
21. Czy chciałabyś coś jeszcze od siebie dodać': ^ j£>. ^ v
^ ^
& €&£'- £=-'( ^ Tc'y^} j j Cf4-
A'Ćć-ć&j €*Q & ć-tć/fa&j £>*& £■ *CX o ^ ć '
O r r / ^ / f ■ < & a W * ' f c ł t < ^ * & c * t/k x .. ą£c*
^ " / , Li y ^ a a / • / / / ? ^ / . f , •’ J * r?
^ A 7 £ *<32 // ^ ” 'r~U ‘/' ~'*S~ ^ ' ' £4^ ii /
& * * * * > :
/ j ? * ^ - ^ / < ? ' H o t t c , * < * c a&~£.ę - Ą ^ Ł c d & f o c t 1 ■-
Jeszcze raz dziękuję Ci^ii udzielenie pomocy w tej pracy. / • .
j H - c i f f r j 4 e & t
^ # '5 5 ^ ' Ły -< 7 ~ < ' - t . ■ ■ ■ ' c - ć , J - t j t — "■
y t • £ & / / < : - * €<:>(c f< ^ y _
9
10
Sylwetka Matki Chrzestnej
Lotnik-elektryk ^ :"
NIKT SPOSRÓD 40-osobowej załogi statku „T obru k" nie domyśla się ogro
mu cierpień wojennych zadanych ko
biecie, która przed czterema laty stata na kei Szczecińskiej Stoczni i rozbija
jąc butelkę szampana w yrzekła cere
monialne — „P łyń po morzach..."
W anda Datkiewicz. M atka Chrzestna 32 tys. m/s „Tobruk". Rówieśnica „K o lum bów". Jaka była Jej droga do pol
skiego Szczecina? Do przyjęcia zaszczyt
nej funkcji M atki Chrzestnej statku, któ
rego nazwa jest również symbolem wal ki o niepodległość kraju?
Urodzona w M alinówce na W ile ń szczyźnie, w momencie najazdu wojsk hitlerowskich na Zw iązek Radziecki zna lazła się wraz z rodziną pod Nowosy
birskiem, w Alejsku. Przyniesiona przez polskiego żołnierza do A łtajskiego Kra
ju wieść o tworzących się oddziałach wojska polskiego na terenie Związku Radzieckiego w yw arła na kilkunasto
letniej dziewczynce ogromne wrażenie.
Błyskawiczną decyzję przyspieszył, wzruszający wówczas dla wszystkich Polaków, widok orzełka polskiego na furażerce żołnierza w mundurze, werbu
jącego ochotników do polskiej armii. Po
żegnanie z rodzicami i rodzeństwem, najm łodszej spośród kilkorga dzieci W andy, było ogrom nie przykre. Rozpo
czął się pierwszy etap w ojennej tułacz
ki niespełna 17-letniej Polki — długa i uciążliwa podróż pociągiem (na gapę i bez dokumentów) z Alejska do Uzbe
kistanu.
Po kilkuset kilometrach jazdy przez Karagandę, Taszkient dociera do m iej
scowości Kitab w Uzbekistanie, gdzie m ieścił się Sztab W ojska Polskiego.
Skierowana do W ojskow ej Pomocniczej Służby Kobiet nie znalazła oczekiw a
nej aprobaty w oczach komendantki.
Drobna, szczupła, wycieńczona choro
bami budziła w ątpliw ości dobrze zbu
dowanej, w ysokiej, energicznej, z gwiaz dkami na ramieniu, niedoszłej przeło
żonej. Pierwsze rozczarowanie — ogro
mna w ola walki o Polskę na dalekiej obczyźnie udaremniona.
Przez kilka tygodni, dręczona malarią, żyje w skrajnej nędzy. Korzysta raz dziennie z posiłków Opieki Społecznej, sypia pod gołym niebem na halach, gdzie wypasano owce. Ową bezna
dziejność oczekiwania przerywa zasły
szana wiadomość o formowaniu się od
działów junaczek dla m łodocianych dziewcząt w pobliskim Szachris-abzie.
Radość wycieńczonej chorobami, osła
bionej dziewczynki była bezgraniczna.
Już za parę dni była w mundurze, do
stała drelichow e ubranie, szeroki pas, menażkę, ciężkie buty zwane później
„bo m bo w cam i", i przede wszystkim fu
rażerkę z najprawdziwszym polskim o- rzełkiem . Rozpoczęła regularne ż o ł
nierskie życie — musztra, nauka strze
lania, kopanie stanowisk pod namioty, szkolenie sanitarne, z zakresu łączno
ści, m eteorologii itp.
11
Z g ru p o w a n a już w re g u la rn y ch o b o z ac h w ojsk o w y ch p rz ec h o d z i k o lejn e e ta p y w ędrów ki — K rasnow odsk, M o
rzem K aspijskim d o P ah lav i-D ezh w Iranie, T eh e ran i Irak.
W Iraku sp o ty k a p o lsk ie dy w izje i ż o łn ie rz y w a lc z ą c y c h p o d Tobrukiem . T eren y b a rd z o n ie b e z p ie c z n e . W ie le sta rć polskich o d d z ia łó w z różnym i b a n d a m i, d y w e rsa n ta m i i sz p ieg a m i.
C ig g ła czu jn o ść i o s tre p o g o to w ie. Sw ię ta B o żeg o N a ro d z e n ia 1942 r. 1 7 -letnia W a n d a s p ę d z a ła p o d nam io tam i n a t e re n ie P alesty n y .
Z po b y tu n a Bliskim W sc h o d z ie m ło d e j Polce n a jb a rd z ie j utkw iły w p a m ięci w izyta w o b o z ie g e n . W ła d y s ła w a S ik o rsk ieg o , N a c z e ln e g o W o d z a Polskich Sił Z b ro jn y ch n a e m ig racji.
Były to o s ta tn ie uściski d łoni zw ykłych, sz a ry c h ż o łn ierzy , bow iem w d ro d z e p o w ro tn ej z in sp e k cji z g in ą ł n a d G ib ral
tare m .
K olejny e ta p w alki o n ie p o d le g ło ś ć O jczyzny, to słu ż b a w Polskich S iłach P ow ietrznych n a Z a c h o d z ie , czyli m o
b ilizacja d o je d n o s te k bojo w y ch . Po
p rzez Egipt, Port S aid , M orze Ś ró d z ie m n e p rzy p ły w a „ F ra n k o n ią " d o Li- v erp o o l w raz z e sw oim o d d z ia łe m . N a re sz c ie z m ie n ia n am io t n a p raw d ziw e, m u ro w a n e bloki w d a le k ie j S zkocji.
Po sz e śc io ty g o d n io w e j k w a ra n ta n n ie o d b y w a o d p o w ie d n ie kursy, sz k o le n ia (m. in. w „ O p e ra tio n Training U nit” ), zm ien ia m undur zielo n y n a n ieb ie sk i i otrzy m u je p rz y d ział d o d yw izjonu bom b o w e g o „301” ja k o w y szk o lo n y elek try k sam o lo to w y . S łu ż b a n iezw y k le tru d n a i o d p o w ie d z ia ln a . O d rz eteln e j p ra cy m łodych d z ie w c z ą t z a le ż a ło ży cie w ie lu z a łó g , la ta ją c y c h p rz e w a ż n ie n o c ą.
N ie w ie d z ia ła je s z c z e w ó w c z a s , ż e n a jed n y m z b o m b o w có w la ta jej przy
szły m ąż.
W y p is y w a ła n a z aw ie sz o n y c h b o m b ach n a jp rz e ró ż n ie jsz e h a s ła — „ Z a W a rs z a w ę " , „H itlerow i n a im ieniny",
„ J e s z c z e P olska n ie z g in ę ła ”, „ Z a n a sz ą tu ła c z k ę " ...
W ie le sa m o lo tó w nie w ra c a ło d o b a zy, w innych, o k ro p n ie p o strz e la n y c h , c z u ło się z a p a c h krwi. K ażd a n o c w a l
ki z h itlero w sk ą Luftw affe n io sła za so b ą ofiary. P a m ięta d o d ziś, iż k ażdy
„ L a n c a s te r" z a b ie ra ł z e so b ą o k o ło 6 ton bom b, z a ś z a ło g a s k ła d a ła się z
7 o s ó b . N ie z ap o m n i n igdy sły n n e j o * - ' - p e rac ji „ O v e rla n d ” czy w y p raw y „ L an c a s te r ó w " n a s ie d z ib ę H itlera w B rech- te s g a d e n .
Losy p a n i W a n d y D atk iew icz m o żn a - \ y by w z a s a d z ie p rz e rw a ć w ra z z z a k o ń cze n ie m d z ia ła ń w o je n n y ch , g d y ż o k re ś la ją w y s ta rc z a ją c o o s o b o w o ś ć i z a s łu g u ją n a o g ro m n e u z n a n ie w a lc z ą c e j o P o lsk ę d ziew c zy n y . A p rz e c ie ż p a n i
W a n d a w m o m e n c ie z a k o ń c z e n ia w o j
ny m a d o p ie ro 20 lat — c a łe życie p rz e d s o b ą . J a k ie d e c y z je p o d ejm u je?
O c zy w iście w ra c a d o z ru jn o w a n e g o , nie p ra w d o p o d o b n ie z n is z c z o n e g o k raju, d o O jczyzny.
Przez 15 lat o d chw ili w y z w o len ia kraju z a m ie sz k u je w ra z z m ężem i d w o jg iem d z ie ci w w io sk a c h w o je w ód ztw z ie lo n o g ó rs k ie g o i s z c z e c iń s k ie g o . In ten sy w n ie u c z e stn ic z y w zw al c za n iu a n a lfa b e ty z m u w śró d ludności w iejsk iej, z a k ła d a b ib lio tek i, krzew i o - św ia tę i h ig ie n ę . W sp ó ln ie z m ężem p ro w a d z ą liczne kursy o św ia to w e , otrzy m ują list p o c h w aln y o d p re z y d e n ta S z c ze cin a — z a lik w id ację a n a lfa b e ty z mu w e w sia c h P o m o rza Z a c h o d n ie g o . Do S z c z e c in a p rz y b y w ają w roku 1959.
Pani W a n d a p o d e jm u je p ra c ę w P o m orskiej A kadem ii M e d y czn ej, sk ą d p o
10 lata ch p rz ec h o d zi d o P olitechniki S zc ze c iń sk ie j. J a k o p ra co w n ik D ziek a
n atu W y d ziału B udow nictw a i A rc h itek tury m a c z ę s te k o n tak ty z e stu d e n ta m i.
P a trz ą c n a z d ro w ą, u c z ą c ą się , b a w ią c ą , m o d n ie u b ra n ą m ło d z ież z u p e łn ie b e z w ie d n ie k o n fro n tu je d w a p o k o len ia , p o ró w n u ją c — ja k ż e o d m ie n n e — ich
losy.
B ę d ąc czło n k iem Z B oW iD u d z ie la się s p o łe c z n ie w M ięd zy u czeln ian y m Kole, n a le ż y d o Klubu S ynów Pułku.
12
K P o s ia d a liczne o d z n a c z e n ia , m. in.
„ M e d al L otniczy", „ W a r M e d a l" , „ O d z n a k ę S y n a P u łk u ", „G ry fa P o m o rsk ie
g o " , „ M e d al Z w y c ię stw a i W o ln o ści".
W n ajb liższy ch p la n a c h u m ie śc iła rejs
„ sw o im " sta tk ie m , k o rz y sta ją c z przy
w ileju M atki C h rz e stn e j.
Sądzim y, ż e ta b a rd z o s k ró c o n a p re -
z e n ta c ja sylw etki p an i W a n d y D atk ie- '3
w icz pozw oli z a ło d z e m /s „T o b ru k " n a k ło n ić h o n o ro w ą p a s a ż e r k ę d o rozw i
n ięc ia w ielu in te re s u ją c y c h w ą tk ó w z jej b o g a te g o ż y cia p o d c z a s d łu g ich , o c e a n ic z n y c h p rzelo tó w .
K rystyna PO SZUM SKA
Z PRAC MORSKIEGO OŚRODKA KULTURY
T E A T R E n f 66 z K r a k o w a o t r z y m a ł n a g r o d ą M o r s k i e g o O ś r o d k a K u l t u r y w S z c z e c i n i e (5.0 0 0 z ł) z a m o n o d r a m p t :
„ W y t łu n o a c z m i s t a r y ” — J a n a B i - j a t y w r e ż y s e r i i H e n r y k a G i ż y c k i e g o i w w y k o n a n i u J a c k a S t r a m y . N a g r o d a p r z y z n a n a z o s t a ł a z a p o d j ę c i e w s p ó ł c z e s n e j t e m a t y k i s p ó ł e c z n e j w k a t e g o r i i m o n o d r a m ó w X I O g ó l n o p o l s k i e g o P r z e g l ą d u Z a tw o d o - w y c h T e a t r ó w M a ł y c h F o r m .^
W u b . r o k u n a g r o d ę M O K z d o b y ł t e a t r „O c h o t a ” z W a r s z a w y . M O K z o r g a n i z o w a ł d u m s p e k t a k l e z t e g o r o c z n e g o P r z e g l ą d u . I t a k : 13. I V . w L i c e u m M o r s k i m z a p r e z e n t o w a n o
„ C h a m p i o n a ” S t a n i s ł a w a R a d ł o w - s k i e g o w r e ż y s e r i i J a c k a S t r a m y , w
■ o y k o n a n iu J a n u s z a R . N o w i c k i e g o T e a t r u E r e f 66 w K r a k o w i e . 15. TV. b r . w I O K „ O p o w i a d a n i e z Z O O ” E d w a r d a A l b e e g o w w y - 1 o n a n i u L e c h a Ł o t o c k i e g o i J a c k a R ó ż a ń s k i e g o z T e a . r u N o w e g o w P o z n a n iu .
M o r s k i O ś r o d e k K u l t u r y i R o z g ł o ś n i a P o l s k i e g o R a d i a w Ł o d z i b y ł y o r g a n i z a t o r a m i d w ó c h k o n c e r t ó w w S z c z e c i n i e i j e d n e g o w Ś w i
n o u j ś c i u p o p u l a r n e g o „W e s o ł e g o a u t o b u s u ” . T y m r a z e m „ W e s o ł y a u t o b u s ” z a d e d y k o w a ł s w o j e w y s t ę p y l u d z i o m m o r z a . N a g r a n ie k o n c e r t u u k a ż e s i ę n a a n t e n i e P o l s k i e g o R a d i a ic c z a s i e t e g o r o c z n y c h D n i M o r z a .
W k w i e t n i u M O K z o r g a n i z o w a ł k u r s j ę z y k a p o l s k i e g o d l a m a r y n a r z y r a d z i e c k i c h s t a t k ó w p r z e b y w a j ą c y c h n a r e m o n t a c h w s t o c z n i s z c z e c i ń s k i e j . J e s t t o p i e r w s z y t e g o r o d z a j u k u r s . B i o r ą w n i m u d z i a ł m a r y n a r z e z m / s M u s o n i m / s S o - w i e t s k a j a L i t w a .
Z o k a z j i 31 r o c z n i c y p o d p i s a n i a U k ł a d u o w s p ó ł p r a c y , w z a j e m n e j p o m o c y i p r z y j a ź n i m i ę d z ’> Z S R R i P R L p r a c o w n i c y M O K z łi 'iii w iz y t y i p r z e k a z a l i p o z d r o w i e ń a z a ł o g o m r a d z i e c k i c h s t a t k ó w p r z e b y w a j ą c y c h w t y m c z a s i e w p o r c i e .
W k w ; yt n i u p o k o ń c z o n y z o s t a ł R o k T u r y j k i R o w e r o w e j M a r y n a r z y w Ś w i e c i e . W M o r s k i m O ś r o d k u P r o p o g a n d y i K u l t u r y w G d y n i g d z i e n a s t ą p i ł o p o d s u m o w a n i e w y n i k ó w , o b e c n i b y l i c z ł o n k o w i e z a ł ó g b i o r ą c y c h u d z i a ł w i m p r i —i e , p r z e d s t a w i c i e l e w ł a d z a r m a t o m ' h , Z G Z Z M iP , M O K w S z c z e c i v r a z p r z e d s t a w i c i e l e F a b r y k i w e i iw
13
14
15
Wanda D s tkiewicz Szc z e c i n
N i e z m i e r n i e u c i e s z y ł a ranie w i a d o m o ś ć od Pani,
p o n i e w a ż b y ł a m p r z e k o n na, że już nie m ^ m ż a d n y c h szans n a w i ą z a n i a k o n t a k t u z Panią.
Z w i e l k ą p r z y k r o ś c i ą m u s z ę stwierdzić, że a n kietę k t ó r ą o t r z y m a ł a m o d Pa n i r o k tem u z n i e u s tal onej p r z y c z y n y z a g u b i ł a m M e ś m i a ł a m p on ow ni e zwrócić si§ do P a n i po n ę w ą ankietę, u w a ż ałam, że to już sp ra wa opóźniona,. Cz ę sto n a d tym myś lałam, gdyż to b y ł a dla mnie sp r a w a w ie lk ie j wagi, p o n i e w a ż po 20 l a t a c h m i a ł a m choć odr o b i n ę nadzieii, że ktoś o mnie prz ypomn i, może znajdę d r o g ę do jakiejś k ob ie ce j organiz cji w której s p o t k a m , p o d o b n e sobie kobiety,
Z p r z y k r o ś c i ą m u s z ę s t w i e r d z i 0 , że n ikt o nas nie pamięta, nawet w dni c h ś w i ę t a W o j s k a P o l s k i e g o nie było m o w y o kobietach, które też były n i e j e d n o k r o t n i e b o h a t e rkami . Ni e m a m w tej ch wi li n a m y ś l i siebie, gdyż jeśli c hodzi o to, o c e n i a m siebie ba r d z o p r z e c i ę t n i e i do d zi s i e j s z e g o dnia nie m i a ł a m ś m i a ł o ś c i powiedzeć, że m o j a s ł u ż b a w w o j s k u u p o w a ż n i a mnie do jakiejś z a s ł u gi, choć po p r z e a n a l i z o w a n i u do p ew n e g o sto p n i a m o j a p r a c a też b a ł a p ożyteczna, gdyż p r a c o w a ł a m jako e l e k t r y k samolot owy , o d p o w i e d z i a l n a b y ł a m za u r z ą d z e n i a e l e k t rycz ne w samolocie, kt ór y w y r u s z a ł do a k c j i bojowej z bombami.
Dziś j e s t e m z w y k ł ą szarą, c i c h u t k ą r e f e r e n t k ą w D z i e k a n a c i e A k a d e m i i edycznej, w y p d ł n i a m ę w o j ą p r a c ę su mi e n n i e i po ż o ł n i e r s k u s ł u c h a m p o l e c e ń p r z e ł o żonyc h, ta ce c h a p o z o s t a n i e ; u mnie już do ś m i e r c i ? bo p o d tym w z g l ą d e m p r z e s z ł a m d o b r ą szkołt.
— --- — --- L u b i ę s w o j ą pracę, choć ciężko m i jest bo nie m a m zdrowia, c h o r u j ę n a p r z e w l e k ł e choroby p r z e w o d u p o k a r m o w e g o i na reumatyzm, pr acując nie ba r d z o m o ż n a le c z y ć si** s yst ema t y c z n i e . Le k a rz przy każdej w iz yci e z a l e c a mi s a n a t o r i u m lecz t ylk o n a tym
się kończy. P r o s z ę m i wybaczyć, że o tym p i s z ę do Pani, l e c z m a m nadzieję, żę od P a n i b ę d ę mo g ł a się dow ied zeć czy m a m p r a w o p rz yz na ć
się do tego, że przez s z e r e g lat n o s i ł a m m u n d u r ż o ł n i e r z a p o l s k i e g o
i n o s i ł a m go godnie, nie s p l a m i ł a m , .pracowałam s u m i enn ie i c a ł y m s ercem na obczyźnie b y ł , m przy K r a j m ? t ę s k n i ł a m i m a r z y ł a m , o p o w r o cie. P r o s z ę m i wybacz yć , że p i s z ę cos nie c o ś o s w o i m życiu, lecz tak b a r d z o w zr us z y ł a m n ie w iad o moś ć od Pani, że z tej u c i e c h y nie w i e m jak p is zę i co chce Pa n i o m n i e wiedzeć.
/ •
P o z w o l ę Sobie d o ł ą c z y 0 p a r ę zdjęć do listu, są to zdjęcia z o k r e s u mego p o b y t u n a Ś r o d k o w y m W s c h o dzie i W i e lkiej B rytanii. To zdjęcie z Gen. S i k o r s k i m jest z P a l e s t y n y k i e d y to o s t a t n i raz p r z e d k- t a s t r o f ą w której z gin ął w i z y t o w a ł nasze j e d n o s t k i na Wschodzie, j e s t e m tam w p i e r w s z y m s z e r e g u k t ó r a ś z rzędu. Pozost- łe zd j ę c i a p o c h o d z ą Z l o t n i c t w a n a terenie A n g l i i n a d s o b ą zr ob i ł a m z n a c z e k ołówkiem. J e ś l i b ę d z i e P a n i p o t r z e b o w a ć
j a k i e ś
dowody to w tej chwili m a m tylko o d c i n e k za p r z y z n a n y mi m e d a l na terenie A n g l i i i z a ś w i a dcz enie u k o ń c z e n i a k u r s u p r z e s z k o l e n i ow e go wo jskowegoc C a ł ą m o j ą c h a r a k t e r y s t y k ę s ł u ż b o w ą , z o p i n i ą i w y k o n y w a n i e m p o w i e rzo n ej pracy o t r z y m a m m a m nadzieję, gdyż n a p i s a ła m do S t o w a r z y s z e n i a L o t n i k ó w P o l s k i c h w W . B r y t a n i i po odpis gdyż to co m i a ł e m po zdemobi l izo w aniu , d o k u m e n t t ak w a ż n y został g dzieś zagubiony, nie przyv/iązywałam do tego wię kszej wagi, bo nie pr zy pu s z c z a ł e m , że kiedy może być mi potrzebn y.
K o ń c z ą c gorąco pr zepra sza m, za s p r a w i e n i e tak w i e l k i eg o k ł o p o t u i j eśli to jeszcze m o ż l i w e b a r d z o p r o s z ę o n o w ą
ankietę, k t ó r ą n a t y c h m i a s t po w y p e ł n i e n i u odeślę.
S e r d g c z n i e P a n i ą p o z d r a w i a m i bar d z o p r o s z ę jeśli b ęd zi e P a n i kiedy w S z c z e c i n i e wst ą p i ć do mnie, b y ł a b y to
- Y e r t e -
Szczeci n, dnia 20 listopada 1968 r
'V M
• .
TTa/ i
S z a n o w n a Pani,
K b -
16
\ l
