Problematyka dokumentu elektronicznego

Aleksander Sikorski

Uniwersytet Wroc³awski

Problematyka dokumentu elektronicznego

W obecnych czasach coraz czêœciej obserwujemy procesy wdra¿ania syste- mów informatycznych do ró¿nych dziedzin ¿ycia spo³ecznego. Z tego te¿ wzglê- du coraz czêœciej pos³ugujemy siê danymi elektronicznymi, elektronicznymi noœ- nikami informacji, elektronicznym przetwarzaniem danych czy nawet poczt¹ elektroniczn¹ do za³atwiania zwyk³ych czynnoœci. Proces wdra¿ania systemów informatycznych obj¹³ swoim zakresem równie¿, szeroko rozumiany, system wy- miaru sprawiedliwoœci i wiele urzêdów pañstwowych. Daleko id¹cymi konse- kwencjami tak szybko rozwijaj¹cego siê obrotu elektronicznego jest potrzeba do- stosowywania przepisów prawa materialnego i przepisów proceduralnych po- szczególnych ga³êzi prawa, wykorzystywanych w procesie stosowania prawa, do standardów i potrzeb zwi¹zanych ze swobodnym wykorzystywaniem elektro- nicznych noœników informatycznych w dostêpie do wymiaru sprawiedliwoœci i innych urzêdów pañstwowych. Z du¿ym uproszczeniem mo¿na przyj¹æ, ¿e tak pojêty dostêp do wymiaru sprawiedliwoœci i urzêdów pañstwowych drog¹ elek- troniczn¹ przejawia siê w przesy³aniu pism procesowych w formie elektronicz- nej czy te¿ w sk³adaniu oœwiadczeñ woli w formie elektronicznej.

Jednym z istotniejszych problemów zwi¹zanych z dostosowywaniem norm prawnych, dotycz¹cych oœwiadczeñ woli w formie elektronicznej do potrzeb ist- niej¹cego obrotu elektronicznego, jest dokonanie wi¹¿¹cej kwalifikacji prawnej w zakresie pojêcia dokumentu elektronicznego.

Obecny Kodeks postêpowania cywilnego z 17 listopada 1964 r. nie definiuje pojêcia dokumentu. Polski ustawodawca równie¿ nie wyjaœni³ tego pojêcia w Kodeksie postêpowania karnego i w Kodeksie postêpowania administracyjne- go. Na gruncie prawa cywilnego procesowego przeprowadzi³ jedynie podzia³ do- kumentów na urzêdowe i prywatne. Podzia³ ten zas³uguje na podkreœlenie ze wzglêdu na wynikaj¹ce z niego konsekwencje prawne, bêd¹ce punktem wyjœcia dla mocy dowodowej tych dokumentów. I tak zgodnie z art. 244 k.p.c. dokumen- ty urzêdowe, sporz¹dzone w przepisanej formie przez powo³ane do tego organy w³adzy publicznej i inne organy pañstwowe w zakresie ich dzia³ania, stanowi¹ dowód tego, co zosta³o w nich urzêdowo zaœwiadczone. Przepis ten stosuje siê równie¿ do dokumentów urzêdowych sporz¹dzonych przez organizacje zawodo- we, samorz¹dowe, spó³dzielcze i inne organizacje spo³eczne w zakresie zleco- nych im przez ustawê spraw z dziedziny administracji publicznej. Z kolei doku-

menty prywatne stanowi¹ dowód tego, ¿e osoba, która go podpisa³a, z³o¿y³a oœwiadczenie zawarte w dokumencie. Ustawodawca wyró¿nia ponadto w art.

1138 k.p.c. zagraniczne dokumenty urzêdowe, którym nadaje moc dowodow¹ równ¹ polskim dokumentom urzêdowym.

Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e w œwietle obecnej praktyki legislacyjnej, a tak¿e na gruncie polskiej doktryny prawa cywilnego procesowego nie dokonano jeszcze wi¹¿¹cej klasyfikacji prawnej odnosz¹cej siê do dokumentu elektronicznego ja- ko instytucji œrodka dowodowego. Problem dokonania tej klasyfikacji jest nie- zwykle istotny z punktu widzenia efektywnego wykorzystania formy elektro- nicznej, zarówno w obrocie prawnym dla prawnie wi¹¿¹cych oœwiadczeñ woli, jak i ze wzglêdu na wprowadzenie do praktyki stosowania prawa przez s¹dy pism procesowych wnoszonych na elektronicznych noœnikach informatycznych i reje- strów s¹dowych prowadzonych w systemie informatycznym.

Do ca³oœciowego przedstawienia problematyki dokumentu elektronicznego, punktem wyjœcia tych rozwa¿añ mo¿e byæ przepis art. 155 § 14 k.k., gdzie usta- wodawca zawar³ definicje dokumentu. I tak w œwietle tego przepisu: „dokumen- tem jest ka¿dy przedmiot lub – co nale¿y podkreœliæ – zapis na komputerowym noœniku informacji, z którym jest zwi¹zane okreœlone prawo albo który ze wzglêdu na zawart¹ w nim treœæ stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okolicznoœci maj¹cej znaczenie prawne”. Jak widaæ, pojêcie dokumentu na gruncie prawa karnego materialnego jest rozumiane bardzo szeroko. Istotny z tego punktu widzenia jest równie¿ przepis niemieckiego ustawodawcy zawar- ty w § 130a ust. 1 ZPO¹w zakresie pojêcia dokumentu elektronicznego, który stanowi, ¿e „je¿eli dla pism przygotowywanych i za³¹czników do nich, wnio- sków, oœwiadczeñ stron, jak równie¿ informacji, wypowiedzi, opinii i oœwiad- czeñ osób trzecich przewidziana jest forma pisemna, dla zachowania tej formy wystarcza zapis w postaci dokumentu elektronicznego, je¿eli nadaje siê on do dalszej pracy s¹du. Osoba odpowiedzialna powinna zaopatrzyæ taki dokument w kwalifikowany podpis elektroniczny zgodnie z ustaw¹ o podpisie elektronicz- nym”. Treœæ tego przepisu wyraŸnie zakreœla granice okreœlaj¹ce podstawowe elementy, jakie niemiecki ustawodawca wyznaczy³ dokumentowi elektroniczne- mu. W normie tej przewidzia³ mo¿liwoœæ i dopuœci³ zastosowanie dokumentu elektronicznego jako noœnika informacji w pracy wymiaru sprawiedliwoœci.

Jednoczeœnie okreœli³ w nim, jakim przes³ankom dokument elektroniczny by od- powiada³ w formie pisemnej.

1§ 130a Abs. 1 ZPO Elektronisches Dokument (1) Soweit für vorbereitende Schriftsätze und deren Anlagen, für Anträge und Erklärungen der Parteien sowie für Auskünfte, Aussagen, Gutach- ten und Erklärungen Dritter die Schriftform vorgesehen ist, genügt dieser Form die Aufzeichnung als elektronisches Dokument, wenn dieses für die Bearbeitung durch das Gericht geeignet ist. Die verantwortende Person soll das Dokument mit einer qualifizierten elektronischen Signatur nach

Problem dotycz¹cy odpowiedzi na pytanie, czym jest dokument elektronicz- ny, nie zosta³ wyraŸnie sprecyzowany. W literaturze czêsto mo¿emy spotkaæ siê z definicj¹, zgodnie z któr¹ dokumentem s¹ dane zapisane na materialnym noœni- ku, przechowywane za pomoc¹ œrodków elektronicznych lub podobnych, pod warunkiem ¿e daj¹ siê odtworzyæ w umo¿liwiaj¹cej ich percepcjê formie. Doku- mentem elektronicznym w rozumieniu niektórych regulacji jest umowa lub do- kument wytworzony, przesy³any, zakomunikowany lub otrzymany za pomoc¹

œrodków elektronicznych². W œwietle daleko id¹cych pogl¹dów przedstawicieli doktryny uznaje siê równie¿, ¿e pojêcie dokumentu elektronicznego nale¿y inter- pretowaæ jako dane przekazywane lub przechowywane za pomoc¹ elektronicz- nych noœników informacji w sposób, który umo¿liwia ich zapamiêtywanie i po- nowne odtwarzanie.

Dokumentem elektronicznym jest wiêc informacja zapisana na noœniku elek- tronicznym (np.: dyskietce, dysku twardym, kr¹¿ku CD–ROM, karcie elektro- nicznej, taœmie magnetycznej itd.), który umo¿liwia jej zapis, przechowywanie oraz odczyt przy zastosowaniu technologii informatycznych. Dokumentami s¹ efekty pracy programów, np. materia³y stworzone w edytorze tekstu czy pliki ta- bulogramów. Mog¹ one byæ Ÿród³em okreœlonych informacji³. Istotne jest okreœ- lenie pojêcia noœnika informacji. Nale¿y uznaæ, ¿e bêdzie nim wszystko to, co umo¿liwia przekazywanie innemu podmiotowi informacji zakodowanej w posta- ci znaków jêzykowych. Tak pojêty noœnik informacji odnosi siê zarówno do noœ- ników pozwalaj¹cych na utrwalenie treœci informacji, jak i do przekazywania in- formacji bez mo¿liwoœci ich utrwalenia. Dane zapisane na noœnikach umo¿liwia- j¹cych utrwalenie treœci oœwiadczenia woli stron nale¿y uznaæ za dokument⁴.

W ostatnim czasie w kilku aktach normatywnych pojawi³y siê cz¹stkowe re- gulacje dotycz¹ce sk³adania oœwiadczeñ za pomoc¹ elektronicznych noœników informacji⁵. Jednym z nich jest prawo bankowe⁶, w którym godnie z art. 7 ust. 1 oœwiadczenia woli zwi¹zane z dokonywaniem czynnoœci bankowych mog¹ byæ sk³adane w postaci elektronicznej. Paragraf 2 cytowanego artyku³u stawia dodat- kowe wymaganie. Stanowi bowiem, ¿e dokumenty zwi¹zane z czynnoœciami bankowymi mog¹ byæ sporz¹dzane na elektronicznych noœnikach informacji, je-

¿eli dokumenty te bêd¹ w sposób nale¿yty utworzone, utrwalone, przekazane,

2Por. A. Ambroziewicz, Podpis elektroniczny – pojêcie i funkcje w obrocie, przypis 11, Prze- gl¹d S¹dowy 2001, nr 1.

3 W. Sobala, Informatyczne dowody rzeczowe w postêpowaniach karnych, Palestra 2003, nr 5–6, s. 49.

4Szerzej K. Pietrzykowski, Kodeks cywilny – komentarz, t. I, C.H. Beck, 2005.

5A. Ambroziewicz, Podpis elektroniczny – pojêcie i funkcje w obrocie, Przegl¹d S¹dowy 2001, nr 1.

6Zob. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 z póŸn. zm.).

przechowywane i zabezpieczone. W kolejnym przepisie ustawodawca stanowi,

¿e je¿eli prawo bankowe zastrzega formê pisemn¹ dla czynnoœci prawnej, a czyn- noœæ ta zostanie dokonana w formie elektronicznej, to forma tak z³o¿onego oœwiadczenia woli spe³nia wymagania formy pisemnej i jest równowa¿na tej for- mie. Polski ustawodawca nie okreœli³ jednak wymagañ, jakie powinny spe³niaæ elektroniczne noœniki informacji po to, by zawarte w nich oœwiadczenie spe³nia-

³o wymagania formy pisemnej⁷.

Aby dane elektroniczne mog³y byæ uznane za dokument elektroniczny, musz¹ mieæ kwalifikowan¹ postaæ: byæ utrwalone i mo¿liwe do ponownego odczytania, czyli musz¹ spe³niaæ wymogi formy pisemnej okreœlone w art. 78 § 2 k.c. w zw.

z art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym⁸. Ustawodawca w przepisie art.

78 § 2 k.c. stanowi, ¿e „oœwiadczenie woli z³o¿one w postaci elektronicznej opa- trzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomoc¹ wa¿- nego kwalifikowanego certyfikatu jest równowa¿ne z oœwiadczeniem woli z³o¿o- nym w formie pisemnej”. Zapis ten pozostaje w œcis³ym zwi¹zku z art. 60 k.c., w œwietle którego „z zastrze¿eniem wyj¹tków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonuj¹cej czynnoœci prawnej mo¿e byæ wyra¿ona przez ka¿de zachowa- nie siê tej osoby, która ujawnia jej wolê w sposób dostateczny, w tym równie¿

ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej”. Ogólna regu³a wyra¿ona w art. 60 k.c. stanowi dostateczn¹ podstawê, aby informacjom komunikowanym mediami elektronicznymi nie odmówiæ donios³oœci prawnej z tego tylko wzglêdu, i¿ w ten sposób s¹ komunikowane⁹.

Nale¿y wiêc przyj¹æ, ¿e przepis art. 78 § 2 k.c. wprowadza do obrotu prawne- go oœwiadczenia woli (czynnoœci prawne) sk³adane w œciœle okreœlonej w tym przepisie postaci elektronicznej. Analizuj¹c ten przepis, wydaje siê, ¿e intencj¹ ustawodawcy przy jego konstruowaniu by³o wskazanie, i¿ dla oœwiadczenia wo- li w postaci elektronicznej nie jest wymagane z³o¿enie pod nim podpisu elektro- nicznego. Konsekwencj¹ prawn¹ wyp³ywaj¹c¹ ze z³o¿enia takiego podpisu jest jedynie mo¿liwoœæ traktowania z³o¿onego w ten sposób oœwiadczenia jako oœwiadczenia w formie pisemnej, wiêc równowa¿nego oœwiadczeniu woli w for- mie pisemnej. Nie ma oczywiœcie przeszkód, by oœwiadczenie woli z³o¿one w postaci elektronicznej nie by³o opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicz- nym weryfikowanym za pomoc¹ wa¿nego kwalifikowanego certyfikatu. Ta for- mu³a nie stanowi jednak o zachowaniu formy pisemnej takiego oœwiadczenia, do czego konieczne jest zrealizowanie przes³anek przewidzianych w art. 78 § 2 k.c.

Samo zatem elektroniczne oœwiadczenie woli uwa¿ane byæ musi za jeden z wie-

7A. Ambroziewicz, op. cit.

8A. Koncewicz, Glosa do postanowienia SN z dnia 10 grudnia 2003 r., V CZ 127/03, Orzecz- nictwo S¹dów Polskich 2005, nr 6.

lu technicznych sposobów wyra¿enia woli, przy czym nie mo¿e byæ tu mowy o nowej postaci formy czynnoœci prawnych¹⁰. Nale¿y podkreœliæ, ¿e przepis zawarty w art. 78 § 2 k.c. nie nak³ada wymogu formy elektronicznej. O wymogu formy elektronicznej mo¿na mówiæ, gdyby ustawodawca nakazywa³, pod pew- nymi sankcjami, dokonanie czynnoœci na noœniku elektronicznym i opatrzenie go bezpiecznym podpisem, który by³by weryfikowany przy u¿yciu kwalifikowane- go certyfikatu. Artyku³ 78 k.c. nie zawiera takiego nakazu, a wprowadza jedynie alternatywny katalog przes³anek dochowania formy pisemnej¹¹.

Dyspozycja zawarta w art. 78 § 2 k.c., dotycz¹ca z³o¿enia bezpiecznego pod- pisu elektronicznego weryfikowanego z pomoc¹ wa¿nego kwalifikowanego cer- tyfikatu, warunkuje równowa¿noœæ, z punktu widzenia skutków prawnych, oœwiadczenia woli w formie elektronicznej oœwiadczeniu woli w formie pisem- nej oznaczonej w § 1 analizowanego przepisu. Z pewnym uproszczeniem mo¿na wiêc przyj¹æ, ¿e forma elektroniczna oœwiadczenia woli z bezpiecznym podpi- sem elektronicznym, weryfikowanym wa¿nym kwalifikowanym certyfikatem, jest równowa¿na formie pisemnej pod ka¿dym rygorem¹². Dla wspomnianej równowa¿noœci ustawodawca wymaga z³o¿enia podpisu, który jest „bezpiecz- ny”. Pojêcie bezpiecznego podpisu elektronicznego formu³uje art. 3 pkt 2 ustawy o podpisie elektronicznym¹³, wed³ug którego taki podpis odznacza siê tym, ¿e jest przyporz¹dkowany wy³¹cznie do osoby sk³adaj¹cej ten podpis, jest sporz¹- dzony za pomoc¹ podlegaj¹cych wy³¹cznej kontroli osoby sk³adaj¹cej podpis elektroniczny bezpiecznych urz¹dzeñ s³u¿¹cych do sk³adania podpisu elektro- nicznego i danych s³u¿¹cych do sk³adania podpisu elektronicznego oraz jest po- wi¹zany z danymi, do których zosta³ do³¹czony, w taki sposób, ¿e jakakolwiek póŸniejsza zmiana tych danych jest rozpoznawalna.

Istotny jest równie¿, z punktu widzenia omawianej problematyki, przepis art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym, gdzie ustawodawca stanowi, ¿e

„dane w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicz- nym weryfikowanym przy pomocy wa¿nego kwalifikowanego certyfikatu s¹ równowa¿ne pod wzglêdem skutków prawnych dokumentom opatrzonym podpi- sami w³asnorêcznymi, chyba ¿e przepisy odrêbne stanowi¹ inaczej”. Dane w po- staci elektronicznej oznaczaj¹ wszelkie dokumenty, które zdaniem osób korzy- staj¹cych z podpisu elektronicznego s¹ dla nich istotne ze wzglêdu na obrót elek-

10Por. J. Go³aczyñski, Prawne i ekonomiczne aspekty komunikacji elektronicznej, Warszawa 2003, s. 227.

11Por. F. Wejman, Wprowadzenie do cywilistycznej problematyki ustawy o podpisie elektronicz- nym, Prawo Bankowe 2002, nr 2.

12 M. Butkiewicz, Wp³yw ustawy o podpisie elektronicznym na formê czynnoœci prawnych, Przegl¹d Prawa Handlowego 2003, nr 4.

13Zob. ustawa z dnia 18 wrzeœnia 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz.U. z 2001 r., Nr 130, poz. 1450 z póŸn. zm.).

troniczny¹⁴. Dziêki temu postanowieniu nastêpuje faktyczne i prawne zrównanie danych w postaci elektronicznej z dokumentami sygnowanymi podpisami w³a- snorêcznymi. Oznacza to, ¿e tego typu dane w postaci elektronicznej spe³niaj¹ ta- kie same wymagania, jakie stawiane s¹ podpisowi w³asnorêcznemu¹⁵.

Przedstawione uwagi dotycz¹ce regulacji ustawowej omawianej problematy- ki dokumentu elektronicznego prowadz¹ do wniosku, ¿e w kategoriach postêpo- wania cywilnego ka¿de dane elektroniczne w postaci elektronicznej, wywo³uj¹- ce skutki oœwiadczenia woli w formie pisemnej, a wiêc spe³niaj¹ce wymagania formalne z art. 78 § 2 k.c. w zw. z art. 5 ust 2 ustawy o podpisie elektronicznym w zakresie dotycz¹cym opatrzenia bezpiecznym podpisem elektronicznym wery- fikowanym za pomoc¹ wa¿nego kwalifikowanego certyfikatu, powinny byæ uznane za dokument w rozumieniu art. 244 k.p.c. i nast. Uzasadnieniem takiego stanowiska mo¿e byæ orzeczenie S¹du Najwy¿szego z 17 kwietnia 1967 r., w którym stwierdzi³, ¿e nie ma ¿adnego uzasadnienia, aby pojêcie podpisu w ro- zumieniu przepisów procesowych traktowaæ inaczej ni¿ w rozumieniu przepisów prawa materialnego cywilnego¹⁶.

Bior¹c pod uwagê to orzeczenie, przy jednoczesnym uwzglêdnieniu przepi- sów art. 78 § 2 k.c. i art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym, mo¿na wy- prowadziæ nastêpuj¹ce wnioski. Na gruncie prawa cywilnego materialnego usta- wodawca w art. 78 § 2 k.c. zawar³ przepis, w którym zrównowa¿y³ oœwiadczenia woli w formie pisemnej w zakresie skutków prawnych z oœwiadczeniami woli z³o¿onymi w postaci elektronicznej, opatrzonymi bezpiecznym podpisem elek- tronicznym weryfikowanym za pomoc¹ wa¿nego kwalifikowanego certyfikatu.

Paragraf 1 omawianego artyku³u stanowi, ¿e „do zachowania pisemnej formy czynnoœci prawnej wystarcza z³o¿enie w³asnorêcznego podpisu na dokumencie obejmuj¹cym treœæ oœwiadczenia woli”. Innymi s³owy, oœwiadczenie woli w for- mie pisemnej równe jest oœwiadczeniu woli w formie elektronicznej przy zacho- waniu przez tê ostatni¹ wymogów z art. 78 § 2 k.c. Z kolei w œwietle przepisu art.

245 k.p.c. „dokument prywatny stanowi dowód tego, ¿e osoba, która go podpisa-

³a, z³o¿y³a oœwiadczenie zawarte w dokumencie”. Przepis ten dotyczy wiêc oœwiadczenia woli w formie pisemnej, o którym mowa w art.78 § 1 k.c. W przy- toczonym orzeczeniu S¹d Najwy¿szy nie widzi przeszkód, by pojêcie podpisu bêd¹cego elementem konstytutywnym i warunkuj¹cym skutecznoœæ zarówno oœwiadczenia woli w formie pisemnej, jak i w formie elektronicznej traktowaæ jednoznacznie, jako pojêcia to¿same na gruncie prawa cywilnego materialnego i procesowego. Skoro wiêc pojêcie podpisu wystêpuj¹ce w art. 78 k.c., dotycz¹- ce oœwiadczenia woli w formie pisemnej, które to oœwiadczenie jest zrównane

14J. Przytocki, J. Jacyszyn A. Wittlin, S. Zakrzewski, Podpis elektroniczny – komentarz, War- szawa 2002.

15Ibidem.

pod k¹tem skutków prawnych oœwiadczeniu woli w formie elektronicznej (przy zachowaniu wymagañ z art. 78 § 2 k.c.), to wnioskuj¹c argumentum a miniori ad maius, nale¿a³oby dojœæ do wniosku, ¿e oœwiadczenie woli z³o¿one w postaci elektronicznej, bêd¹ce dokumentem elektronicznym, opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomoc¹ wa¿nego kwalifikowane- go certyfikatu, nale¿y na gruncie prawa cywilnego procesowego rozpatrywaæ w kategoriach przepisu art. 245 k.p.c. Daleko wiêc id¹cym wnioskiem tych roz- wa¿añ jest przyjêcie pogl¹du, i¿ przeprowadzanie dowodów z dokumentów elek- tronicznych powinno nastêpowaæ przy wykorzystaniu przepisów dotycz¹cych dowodu z dokumentu. B³êdne natomiast by³oby kwalifikowanie dokumentu elektronicznego, spe³niaj¹cego wymogi z art. 78 § 2 k.c. i art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym, w œwietle art. 309 k.p.c. Dane, które nie spe³niaj¹ wa- runków z art. 78 § 2 k.c., nie s¹ jednak pozbawione mocy dowodowej, co wyni- ka z art. 8 ustawy o podpisie elektronicznym, ale do nich zastosowanie znalaz³- by art. 309 k.p.c. dotycz¹cy „innych œrodków dowodowych”¹⁷.

Uzasadnieniem stanowiska dopuszczaj¹cego stosowanie do dokumentów elektronicznych przepisów kodeksu postêpowania cywilnego, odnosz¹cych siê do dokumentów w tradycyjnej formie pisemnej, jest art. 5 ust. 1 Dyrektywy 1999/93/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 grudnia 1999 r. o wspól- notowej infrastrukturze podpisów elektronicznych. Przepis ten brzmi: „Pañstwa Cz³onkowskie zapewniaj¹, ¿e zaawansowane podpisy elektroniczne, które s¹ oparte o kwalifikowane certyfikaty i które generowane przez bezpieczne urz¹- dzenia do generowania podpisów: a) spe³niaj¹ wymogi prawne podpisu w odnie- sieniu do danych w formie elektronicznej w ten sam sposób jak w³asnorêczny podpis wype³nia te wymogi w odniesieniu danych na noœniku papierowym i b) s¹ dopuszczalne jako dowód przed wymiarem sprawiedliwoœci”¹⁸. Nie mo¿na wiêc odmówiæ dokumentom przymiotu œrodka dowodowego, powo³uj¹c siê je- dynie na okolicznoœæ, ¿e zosta³y sporz¹dzone elektronicznie lub podpisane przy u¿yciu innego ni¿ bezpieczny podpis elektroniczny. W zwi¹zku z tym dokumen- ty sporz¹dzone w postaci elektronicznej mog¹ wchodziæ w sk³ad materia³u do- wodowego bez wzglêdu na to, z jakiego rodzaju podpisem elektronicznym dany dokument logicznie powi¹zano¹⁹.

Do dokumentu elektronicznego opatrzonego bezpiecznym podpisem elektro- nicznym, weryfikowanym za pomoc¹ wa¿nego kwalifikowanego certyfikatu,

17Por. A. Koncewicz, op. cit.

18Za J. Go³aczyñskim, Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, Warszawa 2005: Direc- tive 1999/93/Ec of the European Parlament and of the Council of 13 December on a Community framework for electronic signatures, „Official Journal of the European Communities” No. L. 13/12 (19.01.2000). Por. te¿ F. Wejman, Przek³ad Dyrektywy o wspólnotowej infrastrukturze podpisów elektronicznych, Transformacje Prawa Prywatnego 2000, nr 1–2.

19W.J. Kocot, Wp³yw Internetu na prawo umów, Warszawa 2004.

znajd¹ zastosowanie art. 244–248, 250–253, 255 oraz 256 k.p.c. Nie jest nato- miast mo¿liwe w odniesieniu do dokumentu elektronicznego opatrzonego bez- piecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomoc¹ wa¿nego kwa- lifikowanego certyfikatu, przeprowadzenie dowodu prawdziwoœci pisma, o którym mowa w art. 254 k.p.c.²⁰Przeprowadzenie dowodu na okolicznoœæ po- chodzenia podpisu elektronicznego, o którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy o pod- pisie elektronicznym od wskazanej osoby, bêdzie mo¿liwe w oparciu o certyfi- kat, nie wymaga zaœ udzia³u bieg³ego²¹.

Przy przeprowadzaniu dowodu z dokumentu elektronicznego niespe³niaj¹ce- go wymogów opisanych w art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym zasto- sowanie znajd¹ przepisy zamieszczone w Oddziale 7. Dzia³u III zatytu³owanego

„Inne œrodki dowodowe”. Nie bêd¹ zaœ mia³y zastosowania przepisy Oddzia³u 2.

zatytu³owanego „Dokumenty”. Dokument elektroniczny niespe³niaj¹cy wymo- gów opisanych w art. 5 ust. 2 ustawy o podpisie elektronicznym nie jest bowiem dokumentem w rozumieniu przepisów kodeksu postêpowania cywilnego, nato- miast bêdzie traktowany jako inny œrodek dowodowy²².

Przy omawianiu problematyki dokumentu elektronicznego nale¿y równie¿

podkreœliæ, i¿ ma on zastosowanie w postêpowaniu s¹dowym, jednak rozpatry- wanym w tym miejscu z punktu widzenia wnoszenia pism procesowych na elek- tronicznych noœnikach informatycznych – chodzi zw³aszcza o przepisy z art. 125

§ 2, art. 130¹§ 3 i art. 187²k.p.c. Odnoœnie jednak do art. 125 § 2 w zw. z § 4 k.p.c. Minister Sprawiedliwoœci nie wyda³ jeszcze rozporz¹dzenia w sprawie wnoszenia pism procesowych na elektronicznych noœnikach informatycznych²³. Równie¿ art. 130¹§ 3 i art. 187²k.p.c. nie znajduj¹ zastosowania z tych samych powodów.

Rozpatruj¹c problematykê dokumentu elektronicznego, nale¿y równie¿ wspo- mnieæ o ostatniej nowelizacji kodeksu postêpowania administracyjnego w przedmiocie sposobu wnoszenia podañ. Ustawodawca w art. 63 k.p.a. doda³

§ 3a²⁴, w którym okreœli³ elementy konstytutywne sk³adaj¹ce siê na dokument elektroniczny. We wprowadzonym przepisie ustawodawca stanowi, ¿e podanie wniesione w formie dokumentu elektronicznego powinno byæ opatrzone bez- piecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomoc¹ wa¿nego kwa- lifikowanego certyfikatu, przy zachowaniu zasad przewidzianych w przepisach ustawy o podpisie elektronicznym, oraz zawieraæ dane w ustalonym formacie,

20Za J. Go³aczyñskim; por. R. Podp³oñski, P. Popis, Podpis elektroniczny. Komentarz, Warsza- wa 2004, s. 181.

21Ibidem.

22J. Go³aczyñski, Umowy elektroniczne...

23A. Zieliñski, Kodeks postêpowania cywilnego – komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2005.

24Art. 63 § 3a dodany przez art. 36 pkt 5 lit. b ustawy z 17 II 2005 r. o informatyzacji dzia³al-

zawarte we wzorze podania okreœlonym w odrêbnych przepisach, je¿eli te prze- pisy nakazuj¹ wnoszenie podañ wed³ug okreœlonego wzoru.

W œwietle tych rozwa¿añ nale¿y obiektywnie stwierdziæ, ¿e istotnym proble- mem z punktu widzenia stosowania prawa w zakresie omawianej problematyki jest brak prawnie wi¹¿¹cej definicji zarówno w prawie cywilnym materialnym, jak i procesowym, wyznaczaj¹cej pojêcie dokumentu elektronicznego. Nale¿y równie¿ zauwa¿yæ, ¿e ustawodawca nie zawar³ regulacji prawnej w przedmiocie kwalifikacji dokumentu elektronicznego jako œrodka dowodowego w postêpowa- niu cywilnym. Brakuje bowiem przepisów, które wyraŸnie nakazywa³yby stoso- wanie do dokumentu elektronicznego, jako nowego œrodka dowodowego, prze- pisów odnosz¹cych siê do dokumentu w tradycyjnej formie pisemnej.

Nie bez znaczenia dla efektywnego usprawnienia pracy polskiego wymiaru sprawiedliwoœci pozostaje równie¿ problem wydania przez Ministra Sprawiedli- woœci podustawowych aktów wykonawczych w przedmiocie urzeczywistnienia swobodnego pos³ugiwania siê form¹ elektroniczn¹ w zakresie inicjowania postê- powania s¹dowego. Zagadnienie to dotyczy mo¿liwoœci wnoszenia szeroko po- jêtych pism procesowych w formie elektronicznych noœników informatycznych.

Jak wiadomo, orzecznictwo w œwietle Konstytucji RP nie stanowi Ÿród³a pra- wa, ale prymat ustawy w procesie stosowania prawa nie wyklucza poœredniego wp³ywu donios³ej roli orzecznictwa na proces kszta³towania prawa. Orzecznictwo s¹dów powszechnych, ale równie¿ s¹dów szczególnych, powinno byæ sygna³em dla ustawodawcy, jak s¹dy rozumiej¹ przepisy prawa i – co nale¿y podkreœliæ – ja- kich zmian wymagaj¹ obecne regulacje prawne. Wprowadzenie przepisów okreœ- laj¹cych pojêcie dokumentu elektronicznego i jego klasyfikacjê jako œrodka do- wodowego w postêpowaniu cywilnym zapewni³oby efektywne wykorzystanie formy elektronicznej w obrocie prawnym dla prawnie wi¹¿¹cych oœwiadczeñ wo- li, a przede wszystkim znacznie u³atwi³oby prowadzenie dowodu z tego dokumen- tu oraz zapewni³oby jednolitoœæ stosowania prawa w tym zakresie.