P R Z E G L Ą D R O L N I C Z Y ,
p o ś w ię c o n y spraw om odbudowy r o l n i c t w a p o ls k ie g o i o ś w ia t y r o l n i c z e j .
T H E S Ó i
J r J ^ G o d le w s k i - W chodzim y do r o d z in y t e c h n ik ó w .
i n ż A . K o t iu ż y h s k i - z a g a d n ie n ia o s a d n ic z e na Z ie m ia c h Low yc .
p r u s y W s c h o d n ie . ,
4 . W ła d y s ła w G e rin g e r- c e le i z a d a n ia nowoczesnej księgowości r o
n i c z e j , , . ,
5. D r,W . P i l e w i c z - S zko d y w y rz ą d z o n e p r z e z m ro ź w s a d a c h owo
c o w y c h , „ „ , „ .
6 . t a ż . Z . K l e r s n o w s l i i - N ie k t ó r e z a g a d n ie n i a go r z e l n i s p ó ł d z i e l c z e j . 7 o i n ż , J . F . - S praw y r o l n i c z e w UNRRA
8, p r z e g lą d w y d a w n ic tw 9 , A r t y k u ł y d y s k u s y jn e , 1 0 , L i s t y do R e d a k c ji.
11 . K o m u n ik a ty .
w yd a n y s ta r a n ie m
SEKCJI ROLNEJ STOWARZYSZENIA TECHNIKÓW POLSKICH W WLK. B R Y T A N II,
*
LONDYN, PAŹDZIERNIK 1 9 4 4 r .
T y lk o d la c z ło n k ó w .
X«
OD REDAKCJI o
W tr u d n y m i p rz e ło m o w y m o k r e s ie - - z n a jd u je m y s ię w c h w i l i g d y od
d a je m y do d r u k u N r. 2 . n a s z e g o ''P r z e g lą d u R o ln ic z e g o " . W arszawa p a d ła , , n a s z e o d d z ia ły b r o c z ą s ię k r w ią , s e t k i t y s i ę c y n a s z y c h Rodaków skrw a
w io n y c h , s k a to w a n y c h , g i n i e w w a lk a c h , w ię z ie n ia c h i o b o z a c h , R ząd n a k a z a ł d w u ty g o d n io w ą ż a ło b ę n a ro d o w ą .
S e rc a i m y ś li n a s z e dążą do t y c h c o ' z o s t a l i w K r a j u , c o ^ g o d n ie p o d tr z y m u ją s z t a n d a r P o l s k i , n ie z a p ie r a ją c s ię s w o ic h p o g lą d ó w a n i
r e l i g i i , w a lc z ą m ę ż n ie , do o s t a t k a y t n . n l c . W id z im y j a k s ię k u r c z ą s z e r e g i t y c h n a jle p s z y c h , n a j b a r d z i e j o d d a n y c h s p r a w ie i id e a ło m . Z<5 s m u tk ie m k o n s t a t u je m y f a k t , że j e s t i c h z każdym d n ie m c o r a z m n ie j.
C zyżbyśm y s ię m i e l i p o g rą ż y ć w s m u tk u i oddać r o z p a c z y , w y ra ż a ją c je d y n ie c z c z e s ło w a w s p ó łc z u c ia ? N ig d y , p r z e n ig d y . O b o w ią z e k n a s z g d z ie i n d z i e j w o ła . N ie w o ln o nam, n i e mamy p ra w a , p o d d a w a ć ^ s ię c h w ilo w e j d e p r e s j i , u p a d a ć na du chu i g ł o s i ć je d y n ie ż a ło b n e w i e ś c i . O b o w ią z k ie m na szym j e s t t e r a z , i t o j a k n a j b a r d z i e j t e r a z w ła ś n ie , w j tę ż o n a p r a c a . M usim y p a m ię ta ć , że t y l u n a jle p s z y c h , n a j ś w i e t l e j s z y c h z r o ln i k ó w z g in ę ło w W a rs z a w ie , g i n i e na f r o n t a c h , w o b o z a c h , ż e po w o jn ie i c h n ie b ę d z ie , a: ogrom p r a c y b ę d z ie s t r a s z l i w y . Na n a s zpa1
da t e r a z ty m w ię k s z y o b o w ią z e k w y t ę ż o n e j, ś w ia d o m e j p r a c y .
S y t u a c ja n a s z a j e s t c ię ż k a . L e c z m u sim y m ie ć t ą w ia r ę w p r z y s 0 ło ś ć i s p r a w ie d liw o ś ć B o s k ą , że n a s z e z n o je , zm a gan ia i k r z y w d y z o s ta n ą nam w p r z y s z ł o ś c i w y n a g r o d z o n o . P r z y jd z ie po w o jn ie c h w ila o g c i- n e g o w y c z e r p a n ia , p r z e t a r g ó w i u s t a l a n i a g r a n i c , a k t o b ę d z ie wowczs- s i l n i e j s z y / t e n o k r e s t e n p r z e t r w a i z w y c ię ż y . _N ie w o ln o nam z a ła m y wać r ą k , a r a c z e j ze z d w o jo n ą e n e r g ią w z ią ś ć s ię mamy do p r a c y , do p r z y g o t o w a n ia t e j n a s z e j t ę ż y z n y d u c h o w e j, na c z a s k ie d y ^ p r o g r a m y oo b u dow y i p rz e b u d o w y n a s z e g o g o s p o d a rs tw a n a ro d o w e g o , a w ię c i r o l n i oj
tw a ,b ę d ą w o ł a ł y o g o to w e w z o ry i w y p ra c o w a n ia .
Z a tjrn i b ie r z m y s ię do p r a c y . W y k o r z y s tu jm y w p e ł n i b ie d z ę i doś
w ia d c z e n ie z ja k im - s ię s p o ty k a m y t u na e m i g r a c j i , o r a z s p o k ó j z j a k im t u możemy p r a c o w a ć 0 N a w ią z u jm y i u t r w a la jm y p r z y ja z n e s t o s u n k i m ie js c o w y m r o ln ic t w e m , T e p r z e s ł a n k i p o b u d z a ją n a s do d a ls z e g o , n ie p rz e rw a n e g o w y d a w a n ia " P r z e g lą d u " ja k o m ie s ię c z n ik a . T y lk o n ie c h na
sze p r a c e , d y s k u s je i ro z w a ż a n ia n i e b ę d ą zam ącano w e w n ę trz n e irc i-ro z g ry w k a m i, n ie c h b ę d ą o p a r t e o p r z e s ł a n k i rz e c z o w e i m a ją zaw sze k o n t a k t z id e a ła m i t y c h co w K r a ju z p o ś w ię c e n ie m p r a c u ją c z y g i n ą , k t o r y c h m y ś lą p r z e w o d n ią , z w a lc z a n ą t a k z a ja d le p r z e z o k u p a n tó w ę e s t u m iło w a n ie N a ro d u i W ia r y C h r y s t u s o w e j. -
R e d a k c ja ze s m u tk ie m z a w ia d a m ia o ś m ie r c i n a p o l u c h w a ły dwócfl c z ło n k ó w n a s z e g o s to w a r z y s z e n ia ,
ś p . p o r . E m anuela M o s z y ń s k ie g o i ś p , p o r . Ja n a S k ir m u n t t a
2,
J* G -odlew Llci.
WCHODZIMY DO RO DZIDY TECHNIKÓW.
Do c z a s u W i e l k i e j W o jn y 1 9 1 4 -1 8 ę n is k ie p r o b le m y r o l n i c z e u k ł a - d a 3:y s ię n i e je d n a k o w o w t r z e c h z a b o ra c h .
W z a b o rz e r o s y js k im , p r a w ie do o s t a t n i e j c h w i l i , ze w z g lę d ó w p o l it y c z n y c h , o r g a n iz a c je r o l n i c z e m i a ł y je d y n ie o g r a n ic z o n y z a s ię g m o ż liw o ś c i. N a to m ia s t R o s y js k i B ank W ło ś c ia ń s k i d z i a ł a ł D.ez t r u d n o ś c i , w y k u p u ją c z n a c z n e p o ł a c i e g r u n t u z r ą k p o l s k i c h d la k o lo n is t ó w z c e n t r a l n e j R o s j i . S p e c ja ln e u lg o w e t a r y f y k o le jo w e p o w o d o w a ły z a w a le n i e ry n k ó w p o l s k i c h zbożem, r o s y js k im , s z c z e g ó ln ie owsem, o b n iż a ją c m o ż liw o ś c i z b y tu , p r o d u k tó w r o ln y c h z ie m p o l s k i c h , c o , wobec w y ż s z y c h k o s z tó w p r o d u k c j i p r z y w ię k s z e j s k a l i p o d a t k o w e j, b y ł o d la p o l s k i e j w s i t y m b a r d z ie j d o tk liw e m .
U p r z e m y s ło w ie n ie t y c h z ie m b y ł o n i k ł e . N a d m ia r p r z y r o s t u l u d n o ś c i n i e m i a ł u j ś c i a do m ia s t i in n y c h zawodów, s k u tk ie m c z e g o n a s
t ą p i ł o p r z e l u d n i e n i e w s i w y tw a r z a ją c w a d liw ą s t r u k t u r ę a g r a r n ą , I l o ś ć k a r ło w a t y c h g o s p o d a rs tw m n o ż y ła s i ę , g d y ż i c h p o s ia d a c z e w m ia r ę r o z
r o s t u w ła s n y c h r o d z i n d z i e l i l i swą r o l ę na p a s lc i, Z n a czn a i l o s c - p r z e w a ż n ie m ło d z ie ż y w i e j s k i e j , e m ig ro w a ła na z a c h ó d i do k r a jó w za
m o r s k ic h , N i k ł e i l o ś c i w ie ś n ia k ó w w ę d ro w a ły na t e r e n y R o s j i E u r o p e j
s k i e j i S y b e r y j s k i e j .
r o l n i c t w o /
W b y ły m z a b o rz e a u s t r y j a c k i n / b y ł o n ie c o , l e p i e j z o r g a n iz o w a n e , co n a le ż y z a w d z ię c z a ć o r g a n i z a c j i s p o łe c z e ń s tw a , w ię k s z e j i l o ś c i s z k ó ł w s z e lk ie g o t y p u i w arunkom g o s p o d a rc z y m . Je d n a k o w o ż u p r z e m y s ło w ie n ie b y ł o n i e w y s t a r c z a ją c e , a p r z e l u d n i e n i e b y ł o n a w e t w ię k s z e n i ż w z a b o rz e r o s y js k im , 'p o w o d u ją c r ó w n ie ż r o z d r o b n ie n ie g o s p o d a rs tw , s k u t k ie m b r a k u m o ż liw o ś c i z a t r u d n i e n i e w in n y c h g a łę z ia c h p r a c y . To t e ż e m ig r a c ja na Z a ch ó d i do A m e ry k i p r z y b i e r a ł a t u c o r a z w ię k s z e r o z m ia r y / Co s i l n i e j s i i t ę ż s i u c i e k a l i od b ie d y w i e j s k i e j t . zw .'.’n ę d z y ga
l i c y j s k i e j " w ś w ia t s z e r o k i , by. c z ę s t o ;u ź p o te m n ig d y n i e w r ó c ić do s t r o n o jc z y s t y c h . '
W z a b o rz e p r u s k im , j u n k r z y s t a r a l i s i ę w y tw o r z y ć s p i ż a r n i ę R e i
c h u , o r g a n iz u ją c r o l n i c t w o i u d z i e l a j ą c , s p e c j a l n i e Niem com , u p r z y w i
le jo w a n y c h k r e d y tó w . L u d n o ś ć w s i z n a jd o w a ła o w i e l e ł a t w i e j z a t r u d n i e n i e w m ia s t a c h , s z c z e g ó ln ie w p r z e m y ś le na Ś lą s k u , lU b t e ż w y je ż
d ż a ją c w g łą b ’N ie m ie c do W e s t f a l i i . U ś w ia d o m ie n ie n a ro d o w e s p o łe c z e ń s tw a p o ls k ie g o w z a b o rz e p r u s k im b y ł o d u żo W ię k s z e , o d p o rn o ś ć n a ^ w y n a ro d o w ie n ie w ię k s z a , w obec te g o s p o łe c z e ń s tw o s k u t e c z n i e j p o t r a f i ł o
o p ie r a ć s ię n a c is k o w i g e rm a n !z a c y jn e m u . S t r u k t u r a r o ln a z a w d z ię c z a ją c p o s t a w ie s p o łe c z e ń s tw a , b y ł a t u o w i e l e le p s z a , g d y ż s p o łe c z e ń s tw o n:..e d o p u s z c z a ło do t w o r z e n ia k a r ło w a t y c h g o s p o d a rs tw . U ła t w io n e , t o b y
ł o w z n a c z n e j m ie r z e p r z e z s k r z ę t n e p r z e s t r z e g a n ie z w y c z a jo w e g o p r a wa d z ie d z ic z e n ia , t y l k o d z ie c k o p o z o s ta w a ło na g o s p o d a r s t w ie , r e s z t a zaś r o d z e ń s tw a o d c h o d z iła dc in n y c h -z a w o d ó w , do m ia s t i m ia s t e c z e k , k t ó r e s ię z a l u d n i a ł y r o z r a s t a j ą c s z y b k o . W y tw o r z y ł s ię za
możny. s t a n t r z e c i w b y ły m , z a b o rz e p r u s k im . N ie z a le ż n ie od te g o pew ne Z e s p o ły lu d n o ś c i p o l s k i e j e m ig r o w a ły na Z a ch ó d i za m o rz e .
W ie lk a W ojna sp o w o d o w a ła w ie lo m iljo n o w e s t r a t y w in w e n t a r z a c h ż y w y c h i m a rtw y c h o r a z w u r z ą d z e n ia c h r o l n i c t w a na o b s z a r a c h c a ł e j
• P o l s k i . S z c z e g ó ln ie z ie m ie w s c h o d n i e - w i e l o l e t n i t e a t r w o je n n y - z o s t a ł y c ię ż k o d o t k n i ę t e . Po u s t a l e n i u g r a n i c , w obec z n is z c z e ń w o je n n y c h , P o ls k a n i e b y ł a w s t a n i e — z b r a k u k a p i t a ł ó w w ła s n y c h i . d o p ł y wu o b c y c h z a t r u d n ić n a d m ia ru r ą k r o b o c z y c h a z w ła s z c z a n ie fa c h o w y c h ^ w i e j s k i c h . P o ls k a b y ł a wyoompowana z w s z e lk ic h o s z c z ę d n o ś c i i j a k ju ż w s p o m n ie liś m y m ia ła w a d liw ą s t r u k t u r ę s p o łe c z n ą , s k u tk ie m cze g o
t r z e c h m ie s z k a ń c ó w w s i p r a c o w a ło na je d n e g o m ie s z k a ń c a m ia s t a . Po w o jn ie n i e mogąc dać z a t r u d n i e n i a n a d m ia ro w i lu d n o ś c i w i e j s k i e j w m ia s t a c h i w p r z e m y ś le e b r a k u u r z ą d z ę .' i k a p i t a ł ó w , s t a r a n o s ię dać
z a t r u d n ie n ie p r z e z p a r c e l a c ję w ię k s z y c h w ła s n o ś c i o r a z u p o w s z e c h n ie n i e w ła s n o ś c i w i e j s k i e j , p r z y je d n o c z e s n y m u z u p e ł n i e n i u i k o m a s o w a n iu
r o z d r o b n io n y c h g o s p o d a rs tw k a r łó w a t y c h , W o k r e s ie OT]„ 4- p a r c e lot ano o k o ło 4 m i l j . h e k ta r ó w g r u n tó w p r y w a tn y c h
o l e t n i m r o z p a d s tw o wy c h , s e r w it u t ó w o r a z k o m a s a c ję . J e d n a k t e n w i e l k i p r z e p r o w a d z a ją c u g o d y
z a s a d n ic z y z a b ie g n i e d a ł o c z e k iw a n y c h w y n ik ó w , W b r a k u u s ta w y o n ie p o d z i e l n o ś c i , r o z w in ię t e g o s z k o ln ic t w o zawodowego, o d p o w ie d n ic h k r© '
d y tó w , p o w o ln e g o r o z w o ju p r z e m y s łu , w s k u te k b r a k u a t r a k c y j n o ś c i w m ia s t a c h o r a z c a łk o w it e g o z a m k n ię c ia m o ż liw o ś c i e m ig r a c j i - u p e łn o ro n i one g o s p o d a rs tw a znów u l e g a ł y r o z d r o b n ie n iu na g o s p o d a rs tw a k a r lę w a tę , n ie z d o ln e do p o s tę p u i r o z w o ju , E r a k o ś w ia t y u t r u d n i a j ą c y włas c iw ą p r a c ę o r g a n iz a c jo m r o ln ic z y m , d e m ag ogia p o l i t y c z n a , n i e l i c z e n i s i ę z o p in ję k a d r m y ś lą c y c h e k o n o m ic z n ie o r a z r e p r e z e n t a c j i o rg a n lz s c j i r o l n i c z y c h - p o g ł ę b i a ł y t r u d n o ś c i s to s u n k ó w p a n u ją c y c h ^ !/ P o ls c e .
M ia s t a z o r g a n iz o w a ły s ię ^ h r r r n i
m ych i n t e r e s ó w , .
o w i e l e s z j / b c i e j i s p r a w n ie j b r o n ią c w ła s -
J e d y n ie w ie ś s z ła w p o je d y n k ę , m a ją c k i l k a _ o r g a n i z a c j i r o l n i c z y c h k t ó r e n i e m o g ły z w ią z a ć c a ł o ś c i r o l n i c z e j i s ta n ą ć w o b r o n ie in t e r e s ó w z a b ie d z o n e j w s i. T o w a rz y s tw o r o l n i c z e , S to w a r z y s z e n ia R o l
n ik ó w z W yższym W y k s z ta łc e n ie m , K ó łk a R o ln ic z e , S am orząd R o ln ic z y r<
p r e z e n to w a n y w Iz b a c h R o ln ic z y c h , n i e m o g ły opanować t e j s y t u a c j i , c<
u m o ż liw ia ło in n jm g a łę z io m ż y c ia g o s p o d a rc z e g o p o b ie r a n ie ze w s i na]
w y ż s z y c h k o r z y ś c i ,
P ro d u k o w a n o b o c h e n e k c h le b a - p r z y p o d z ia le k t ó r e g o r o l n i k mi*
b a r d z o n ie z n a c z n y g ło s .
R o ln ic y w c z a s ie o b e c n e j w o jn y z o s t a l i r o z p r o s z e n i po całym , ś w ie c ie . Tu na W yspach B r y t y j s k i c h p o d ję liś m y s t a r a n i a z o rg a n iz o w a n i fa c h o w e g o r o l n i c t w a p r z y S to w a r z y s z e n i11 T e c h n ik ó w , Z o s t a ła u tw o rz o n * S e k c ja R o ln a p r z y S to w a r z y s z e n iu T e c h n ik ó w i I n ż y n ie r ó w P o l s k i c h ^ <
t e n spo sób n a s t ą p i ł o z w ią z a n ie fa c h o w e g o ś w ia t a r o ln i c z e g o ze św iąt®
te c h n ic z n y m p o ls k im '. W szyscy s t a n ę liś m y na s ta n o w is k u k o n ie c z n o ś c i o b r a d p r z y w s p ó ln y m s t o l e in ż y n ie r ó w i t e c h n ik ó w , t a k r o ln y c h j a k le jo w y c h , a r c h it e k t ó w , b u d o w n ic z y c h , d r ó g lą d o w y c h i w o d n y c h , e l e k t ! ków i t d , r o z u m ie ją c , że w s p ó ln y m i s i ł a m i j e s t dużo ł a t w i e j u s k u te c # ' n i ć ogrom p r a c y j a k i po t e j w o jn ie znów p r z e d na m i s ila n ie , n i ż g d y W my s z l i w p o je d y n k ę i k a ż d y d z i a ł a ł na w ła s n ą r ę k ę .
N ie p o m n ie js z a m y r o l i z a d a ń j a k i e m a ją zaw sze do s p e ł n i e n ia o r g a n iz a c je r o l n i c z e j a k T o w a rz y s tw a R o ln ic z e , K ó łk a , S am orząd R o ln i c z y , i t d , , g d y ż one są w ła ś c iw e m i o r g a n iz a c ja m i w t e r e n i e i na n i c h n a le ż y o p ie r a ć r o z w ó j r o l n i c t w a .
Chcerm1 n a t o m ia s t p r z y c z y n ić s i ę do z m ia n y u s t r o j u a g r a r n e g o a s p o łe c z n e g o w P o ls c e , N ie możemy d o p u ś c ić b y e m ig r o w a ły żywe s i ł y Na?
du, W ty m c e lu uważamy za k o n ie c z n e p r z e s u n ię c ie n a d m ia ru l u d n o ś c i w s i do in n y c h zawodów d a n ie fa c h o w e g o w y k s z t a łc e n ia t a k ty m co po
z o s t a ją n a " w s i, j a k tym ' co o d c h o d z ą , p o w s tr z y m a n ie p ro c e s ó w d r o b ie n g o s p o d a rs tw p r z e z o d p o w ie d n ią p o l i t y k ę lu d n o ś c io w ą i fin a n s o w ą , n o r d n i e n i e i u z d r o w ie n ie k a r ło w a t y c h g o s p o d a rs tw , zabudowę w s i zgo n i e z w ym a g a n ia m i z d r o w ia i p o s tę p u p r z e z z a b e z p ie c z e n ie p r z e d d r o n ie m z d ro w y c h g o s p o d a rs tw w ło ś c ia ń s k ic h , u t r z y m a n ia o d p o w ie d n ie j i 1 c i ś r e d n ic h i w ię k s z y c h w a r s z t a t ó w r o ln y c h p o t r z e b n y c h ze w z g lę d ó w g o s p o d a rc z y c h , s p o łe c z n y c h o r a z p o s tę p u k u l t u r y .
N ow oczesna g o s p o d a rk a , o i l e ma b y ć d o b ra , ma ^ s ię g a ć na d a ls ^ j met ę i d la t e g o m u s i b y ć p la n o w a . P la n o w a n ie j e s t m o ż liw e w te d y t y l * | g d v Vo b e j m u je ° c a ł o k s z t a ł t z a g a d n ie ń , d la t e g o my r o l n i c y w ch o d zą c do R o d z in y T e c h n ik ó w w n o sim y n a s z d o ro b e k fa c h o w y w p o s t a c i d o ś w ia d c z n i a , p r a c y i w ie d z y łą c z ą c z tern w i e l k i e n a d z i e j e , że u d a s ię nam ,
s k o n s tru o w a ć w s p ó ln y m i s i ł a m i w ra z z in n y m i K o le g a m i T e c h n ik a m i t o j s ta n r z e c z y w k t ó r y m p o t r a f i m y p o d n ie ś ć s t n n d a r t ż y c ia w P o ls c e , w z y s k u ją c p r a c o w it o ś ć i tę ż y z n ę l u d n o ś c i , j e j z d o ln o ś c i, s i ł y , s u r o ' ce i n a t u r a l n e b o g a c tw a k r a j u , J e s t t o moment w a żn y do p o d k r e ś le n i^
r e w h i s t o r j i r o z w o ju ż y c ia g o s p o d a rc z e g o i o r g a n iz a c y jn e g o po rn Z p ie r w s z y n a s t ą p i ł o z w ią z a n ie ś w ia t a fa c h o w e g o r o ln i c z e g o z r e s z t ą
ś w ia t a te c h n ic z n e g o P o l s k i ,
JUŻ h n ik ó w w k o r z y s t n e j p r z y s z ło ś ć »
Zij/ch. p r a c k t ó r e Jako S e k c ja P.olna S to w a rz y s z e n ia . --- v z a in ic jo w a n e mamy m ożność s t w i e r d z i ć , że J e s te ś m y
s y m b io z ie fa c h o w e j k t ó r a r o k u je J o k n o J Ie p s z e n a d z ie je n a z p ie r w s
z o s t a ły
C h a r a k t e r y s t y k a U s t r o j ą R o ln e g o o r a z w y ty c z n e z o s t a ł y o p ra co w a n e z i n i c j a t y w y S e k c ji R o ln e j k o m is y jn ie , na s z e r e g u o d i ^ t y c h w ty m c e lu zebrań» M a t e r j a ł y o p ra c o w a n e , z o s t a ł y p r z y j ę t e p r z e z o s t a t n i e W alne Z g ro m a d z e n ie S e k c j i R o ln e j J e d n o g ło ś n ie , zaś p o z a S e k c ją R o ln ą
s p o t k a ły s ię z pow szechnym u z n a n ie m d la z a s a d w n i e j z a w a r ty c h , p r z y - czem o p u b lik o w a n o Je w B i u l e t y n i e S to w a r z y s z e n ia T e c h n ik ó w o r a z w B i u l e t y n i e S e k c ji R o ln e j»
W o k r e s ie m ię d z y w o jn a m i, r o l n i c t w o p o l s k i e d o k o n a ło w i e l e r z e c z y o d b u d o w u ją c i tw o r z ą c l i c z n e a c z ę s t o p ię k n e w a r s z t a t y . Na s w e j d ro d z e r o l n i c t w o p o k o n a ło w i e l e t r u d n o ś c i id ą c w p o je d y n k ę » O b e c n ie gd y fa c h o w y ś w ia t r o l n i c z y p o ł ą c z y ł s w o je w y s i ł k i z fa c h o w y m ś w ia te m te c h n ic z n y m P o l s k i , w s p ó ln e m o ż liw o ś c i w z r a s t a ją w i e l o k r o t n i e napawa
ją c n a s w ia r ą , że w t e n sposób s p ro s ta m y z a d a n io m J a k ie marny p r z e d sobą p r z y o d b u d o w ie t a k n i e s ły c h a n ie z n is z c z o n e g o K ra ju »
P. S, N a le ż y w y r a z ić p o d z ię k o w a n ie za p r z y c z y n ie n ie s i ę i pomoc w o r g a n iz o w a n iu S e k c ji R o ln e j K o le g o m i in ż » S t» P o łu J a n o w i, in ż . B o - g u s ła w o w i W e rn e ro w i, i n ż . K. S ik o r s k ie m u o r a z w p ie r w s z y m r z ę d z ie P re z e s o w i S tó w . T e c h n ik ó w in ż » F » O ls z a k o w i»
— 00OO00—
I . :
i • ' '
in ż « A. K o t P u ż a ń s k i
ZAGADNIENIA OSADNICZE NA ZIEMIACH NOWYCH»
PRUSY WSCHODNIE,
P o l o n i z a c j a , c z y t e ż t y l k o r e p o lo n iz a c J a te r e n ó w , J a k ie p r z y p a dną P o ls c e w w y n ik u t o c z ą c e j s ię w o jn y , b ę d z ie z a d a n ie m , k t ó r e m u s i b y ć p rz e p ro w a d z o n e n a l e ż y c ie i w sposób p r z e m y ś la n y . W w y k o n y w a n iu t 'te g o z a d a n ia , a k c ja o s a d n ic z a na te r e n a c h r o l n i c z y c h o d g ry w a ć b ę d z ie
r o l ę czoło w ą »
j N ie w ie m y J e s z c z e w t e j c h w i l i , J a k r o z l e g ł e b ę d ą t e t e r e n y , J a k
| d a le k o na z a c h ó d s ię g a ć one b ę d ą . J e ś l i c h o d z i n o t o m ia s t o P r u s y
\ W s c h o d n ie , t o k o n ie c z n o ś ć p r z y łą c z e n ia i c h do P o l s k i w y d a je s ię J u ż j d z iś b y ć s p ra w ą , p r z e z w ię k s z o ś ć w o b o z ie s o ju s z n ic z y m , p o z y t y w n ie c h a n a s z ą k o r z y ś ć p rz e s ą d z o n ą »
Ten w z g lą d , J a k r ó w n ie ż i f a k t , że P r u s y W s c h o d n ie s ta n o w ią o k r ę g o g r a n ic a c h ś c i ś l e o k r e ś lo n y c h , o k r ę g s ta n o w ią c y pew nego r o d z a - j Ju ^o d rę b n ą c a ło ś ć , s k ł a n i a j ą do te g o , a b y t r a k t o w a ć Je o s o b n o . K i l k a c m y ś li r z u c o n y c h w p o n iż s z y c h r o z w a ż a n ia c h , z n a jd z ie b y ć może z a s t o s o
w a n ie za ró w n o do P om orza P r u s k ie g o , J a k i do in n y c h te r e n ó w p o m ię d z y , O drą a d o ty c h c z a s o w ą g r a n ic ą z a c h o d n ią P o l s k i . P a m ię ta ć t y l k o n a le ż y ,
że Imi d a l e j na p o łu d n ie , tym . w ię k s z y m u le g a zm ianom u k ła d w aru nkó w j n a t u r a ln y c h , lu d n o ś c io w y c h i g o s p o d a rc z y c h , co p o c ią g a ć może za sob^
, k o n ie c z n o ś ć s to s o w a n ia o d m ie n n y c h m e to d w a k c j i o s a d n ic z e j,
f J e ż e l i t a k J e d n o m y ś ln ie i n a t a r c z y w ie dążym y do p r z e s u n ię c ia n a s z y c h g r a n ic na p ó łn o c aż do m o rz a , a J e d n o c z e ś n ie d a l e j na z a c h ó d ,
t o d la t e g o , że p rz e m a w ia za tym' b a r d z o w i e l o w z g lę d ó w z d z ie d z in y
b e z p ie c z e ń s tw a n a s z e g o P a ń s tw a , n ie p r z e d ą w n io n y c h p ra w h is t o r y c z n y c h , k o n ie c z n o ś c i, u z y s k a n ia s z e r o k ie g o o p a r c ia o m o rze i in n y c h ,^ k t ó r y c h n i e mamy z a m ia ru t u t a j porusza ć«, T rz e b a je d n a k w ska za ć na je d e n je s i
cze w z g lą d b a r d z o i s t o t n y . •
C h o d z i o t o , żo p r z y p r ę ż n p ś c i b i o l o g i c z n e j N a ro d u P o ls k ie g o , k t ó r e j w yra ze m j e s t m. i . w y s o k i p r z y r o s t n a t u r a l n y , n io d b y lib y ś m y w
s t a n i e w y b rn ą ć z c ią ż ą c e g o n a d P P ls k ą p r z e l u d n i e n i a y s i , ^bez u z y s k a n i a n o w y c h te r e n ó w o s a d n ic z y c h . O d p ły w lu d n o ś c i w i e j s k i e j do in n y c h zawodów z a le ż y c d ro z b u d o w y p r z e m y s łu s z e re g u in n y c h p o c z y n a ń z z®
k r e s u p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j. Tą d ro g ą b ę d z ie m y m o g li z a p o b ie c z ł u n p r z y s z ło ś ć , t o j e s t dać u j ś c i e d a ls z e m u p r z y r o s t o w i lu d n o ś c i w i e j s k i e j , P r z e l u d n i e n i e o b e cn e j e s t n a t o m ia s t c ią ż ą c y m na n a s s p a d k ie m . po d a w n ych z a b o r c a c h , k t ó r z y w ro g ą w s to s u n k u do n a s z y c h z ie m p o l i t J k ą , n i e d o p u s z c z a li do u p r z e m y s ło w ie n ia P o l s k i .
P r z e z c a ł y w ie k X IX w s z y s t k ie k r a j e E u ro p y Z a c h o d n ie j, a c z ę ś c io w o i R o s ja , b y ł y w id o w n ią in t e n s y w n e j ro z b u d o w y p r z e m y s łu , o d p ły wu c z ę ś c i l u d n o ś c i w i e j s k i e j do m ia s t i o ś ro d k ó w p rz e m y s łó w y c n .W s z ę j d z ie w E u r o p ie Zach» o d s e te k l u d n o ś c i z a t r u d n io n e j w r o l n i c t w i e obu ż a ł s i ę ty m c z a s ie b a r d z o zn a cznie« , I l o ś ć ko n su m e n tó w a r t y k u łó w ż y w n o ś c io w y c h w z r a s t a ł a , i l o ś ć p r o d u c e n tó w t y c h ż e a r t y k u łó w r e l o t y # ' n i e s p a d a ła . D z i ę k i ty m p r z e s u n ię c io m w s t r u k t u r z e l u d n o ś c i p o w s to ji w a r u n k i, k t ó r e n i e t y l k o u ł a t w i a j ą i n t e n s y f i k a c j ę r o l n i c t w a , a le n i ą j ą n ie z b ę d n ą . P o c ią g a t o za sobą w k o n s e k w e n c ji w z r o s t d o ch o d u lu d n o ś c i z a t r u d n i o n e j w r o l n i c t w i e .
F o ls k ję , n i e i s t n i e j ą c ą w o k r e s ie t y c h p r z e m ia n ja k o p a ń s tw o n i e p o d l e g ł e , t e n p r o c e s o m in ą ł, a s k u t k i te g o o d c z u w a liś m y d o t k l i w i w d o b ie N i e p o d l e g ł o ś c i .
P o z y s k a n ie nOfWjth te r e n ó w o s a d n ic z y c h p o z w o li nam na g ru n to w n ą n a p ra w ę s t r u k t u r y a g r a r n e j , na r o z ła d o w a n ie p r z e l u d n i e n i a w s i, na 1^
k w id a c ję k a r ło w a t y c h g o s p o d a r s tw . D a ls z a p r a c a n a d ro z b u d o w ą p r z e m y i t r z a le ż oś b ę d z ie n i e t y l k o od ś ro d k ó w f in a n s o w y c h , ja la ic na uen co p o ś w ię c ić b ę d z ie m ożna, a le i od p r z y g o t o w a n ia fa c h o w c ó w n a ro z m a ią t y c h s z c z e b la c h , t o t e ż p r z y n a j u s i l n i e j s z y c h s t a r a n ia c h tr w a ć m u si c z a s d łu ż s z y . D e b rz e b ę d z ie , j e ż e l i w w y n ik u swym p r a c a t a do p ro w a d ź do t a k i e g o s ta n u r z e c z y , że p r z e m y s ł i in n e g a ł ę z i e ż y c ia g o s p o d a r
cze g o n o ż a r o ln ic tw e m ', będą. m o g ły w c h ł " i l a ć c a ły p r z y r o s t ; n a t u r a l n i lu d n o ś c i w i e j s k i e j . R o z ła d o w a n ie p r z e l u d n i e n i a o b e c n e g o , ja k o n ą ro s ło g o w o k r e s ie s t u l e c i a c a łe g o , p r z e z r o z b u d o w ę ^ p r z e m y s łu ^ je d y n ie , b y ło b y z a d a n ie m p o n a d s i ł y n a s z e . W iadomo z a s , że zap a s z ie m i, p r z j
c a ł k o w i t e j l i k w i d a c j i w i ę k s z e j w ła s n o ś c i, n i e w y s t a r c z a na w y z y s k a n i e w s z y s t k ic h r ą k do p r a c y .
Moment m u s i b y ć w y z y s k a n y w p e ł n i , n i e w o ln o nam1 za żadną c o ^ zm arnować w y ją t k o w e j b y ć może o l t a z i i . P r z y s z ła , p o w o je n n a r e fo r m a r o l n a m u s i b y ć s z e r o k o u j ę t a , m u s i w z a ło ż e n ia c h s w o ic h , koncepcja ; i w y k o n a n iu o b ją ć c a łą P o ls k ę , P o ls k ę w g r a n ic a c h p r s e c -o ą c n n y c r o * j e j Z ie m ie Nowe. P rz e b u d o w a u s t r o j u r o ln e g o m u s i s ię g n ą ć w g łą b i w s z e r z ; j e j w y k o n a n ie , n a r ó w n i z in n y m i p o c z y n a n ia m i, p o w in n o s ię p r z y c z y n ić w o ln ie do z w ią z a n ia Z ie m N ow ych z P o ls k ą p r z e d w o je n n ą W i
je d e n z w a r t y o r g a n iz m , / . k e ja o s a d n ic z a n a t e r e n a c h p r z y łą c z o n y c h w n a b y ć ś c i ś l o s p rz ę ż o n a z a k c ją l i k w i d a c j i g o s p o d a rs tw k a r ło w a t y c h ] n a in n y c h t e r e n a c h , je d n a w in n a b y ć u z u p e łn ie m ie m d r u g i e j ,
W P ru s a c h W s c h o d n ic h , zn a ny.d m am z w i e l u p r o c i o p is ó w w pub- l i e y s t y c e o s t a t n i e j d o b y , b ę d z ie m y m i e l i do c z y n ie n ia z k r a je m o o- s t r y m k l i m a c i e , o g le b a c h b ą d ź s ła b y c h , b ą d ź _ te ż do u p ra w y tr u d n y c /R w w i e l u w y p a d k a c h p o d m o k ły c h , n ie d o s t a t e c z n ie z m e lio r o w a n y c h . Z a l i n i e n i e r z a d k ie , r o z w ó j p r z e m y s łu b a r d z o s ła b y . J e s t t o w ię c t e r e n d la o s a d n ic tw a t r u d n y .
Z p ro b le m a m i o s a d n ic z y m i w P r u s a c h W s c h o d n ic h n i e p o t r a f i l i n ig d y u p o r a ć s ię N ie m c y , pomimo w i e l k i c h ś ro d k ó w , j a k i e na t e n cC3 . p r z e z n a c z a l i . A le N iem com b r a k b y ł o zaw sze dwóch z a s a d n ic z y c h w aru1' ków do n a le ż y t e g o s k o lo n iz o w a n ia P r u s W s c h o d n ic h .
p0
W a ru n e k p ie r w s z y — t o p o s ia d a n ie z a p le c z a « W s to s u n k u do R z e s z y
’r u o y W sch o d n ie b y ł y zawsze z b y t d a le k o na w s c h ó d w y s ip n iity i.i. b a s t i o - lem, b a z ą wypadową d l a e k s p a n s ji p o l i t y c z n e j i m i l i t a r n e j , k t ó r e j u - irz y m a n ie b a r d z o d ro g o k o s z to w a ło «
Z a p le c z e m P ru s W s c h o d n ic h j e s t Polska«, N ic w ię c d z iw n e g o , że po - r a k t a c ie w e r s a ls k im s f e r y g o s p o d a rc z e P ru s W s c h o d n ic h w y s u n ę ły s ®n "
la c y jn y p r o j e k t p o łą c z e n ia t e j p r o w i n c j i u n ją c e ln ą z Polską«, P r o j e k t ,en z o s t a ł o c z y w iś c i© s z y b k o p r z e z B e r l i n s to r p e d o w a n y . Może j e d n a j :to p o m y ś li, - że moment w k tó r y m t a k i p r o j e k t p o w s t a ł w g ło w a c h l u d z i l a j b a r d z i e j w r o z w o ju p r o w i n c j i z a in te r e s o w a n y c h , w s k a z y w a ł b y na t o ,
;e ź r ó d ł o je g o t k w i w o d łą c z e n iu P ru s W s c h o d n ic h od R z e s z y ,N ic p o d o b - le g o , P r u s y W s c h o d n ie b y ł y zawsze w swym r o z w o ju ^ g o s p o d a rc z y m z a c o fa n e , zaw sze w ła d z e c e n t r a ln e R z e s z y m ia ły z n im i k ło p o o . N ie m ie js c e
;u na p r z e g lą d h i s t o r y c z n y , a l e p o w o ła ć b y s ię można na r a p o r t n a d p r e - J y d e n ta P ru s W s c h o d n ic h z 1822 r o k u , T e o d o ra v . S ch o e n a , k t ó r y r z u c a lie z m i e r n i e c ie k a w e ś w i a t ł o na t e p r o b le m y i p r z e j ś ć o d ra z u 0.0 c h w il
> ie ż a c e j, do w y n u rz e ń G a u le it e r a t e j ż e p r o w i n c j i w r . 1939 L r y k a K ocha i c z a s o p iś m ie n ie m ie c k im . " P la n C z t e r o l e t n i " . S k w a p liw ie k o r z y s t a ł on 5 p o m y ś ln y c h d la N ie m ie c w y n ik ó w k a m p a n ii w r z e ś n io w e j 1 domaga s ię p r z y łą c z e n ia do P ru s W s c h o d n ic h d e b rz e z a g o s p o d a ro w a n y c h p o w ia tó w iie c h a n ó w s k ie g o i in n y c h . J a k w ia d o m o , p o s t u l a t t e n z o s t a ł z r e a l i z o wany- p r z e z " i n k o r p o r a c j ę " o k r ę g u b i a ł o s t o c k i e g o .
W arunek d r u g i - t o d o s ta te c z n a i l o ś ć e le m e n tu lu d z k ie g o o d p o w ie d n ie g o na o s a d n ik ó w . Tego N ie m c y o d c z u w a li d o t k l i w y . b r a k . W iadomo, ze w c a ł e j R ze szy i s t n i a ł o ju ż z ja w is k o u c i e c z k i ze w s i, a Prusom^ vv o chod.- n im z a g r a ż a ło w y lu d n ie n ie . P r z y pom ocy d r a s ty c z n y c h ^ z a r z ą d z e ń i_ o g ro m n y c h ś ro d k ó w fin a n s o w y c h s t a r a n o s ię tem u z a p o b ie g a ć , ^ a le n a p ro z n o . W z g lę d n y sp a d e k z a lu d n ie n ia w P ru s a c h V c h o d n ic h b y ł z ja w is k ie m s t a ły m , tr w a ją c y m n ie z m ie n n ie do l a t o s t a t n i c h .
P r z y łą c z e n ie t e j p r o w i n c j i do P o l s k i d a je j e j r o z l e g ł e z a p le c z e lu d n o ś c i r o l n i c z e j P o ls k a ma n a d m ia r . D la n a s w ię c z a g a d n ie n ie o - s a d n ic tw a w P ru s a c h W s c h o d n ic h b ę d z ie
z a n ia n i ż d la Niem ców.
z n a c z n ie ł a t w ie js z y m do r o z w ią -
T ru d n o j e s t je s z c z e . d z iś p r z e w id z ie ć k ie d y b ę d z ie m y m o g li do p r a c y na t e r e n i e P ru s W s c h o d n ic h p r z y s t ą p i ć i w j a k i c h w a ru n k a c h . Czy N ie m c y z a Ł a n ią s i ę p o g r ą ż a ją c t e n k r a j na c z a s pow en w c h a o s ie , c z y t e ż b ę d ą s ię b r o n i ć dc o s t a t k a i u s tę p o w a ć w a lc z ą c o ^ a z d ą p i ^ d z z i e m i. W ty m d r u g im w yp a d ku p rz e jm o w a ć b ę d z ie m y p o d n a s z w ła s n y , ,za ą_
t e r e n y s to p n io w o , od a r m j i o k u p a c y jn e j, k t ó r a p r z e z c z a s d łu ^ s 3 c 3 k r ó t s z y r z ą d y spraw ow ać ta m b ę d z ie .
N ie p r z e s ą d z a ją c w ię c z a g a d n ie n ia m om entu i w a ru n k ó w , 0(1 k t ó r y c h może w ie le z a le ż e ć , s t w i e r d z i ć n a le ż y , że na p o c z ą tk u z a j d z ie k o n ie c z n o ś ć w y k o n a n ia s z e r e g u c z y n n o ś c i w s tę p n y c h , z a p o b ie g a w c z y c h . C z y n n o ś c i te - p o le g a ły b y na : l - o z a b e z p ie c z e n iu k s i ą g g r u n to w y c h , . 2 - o p o ło ż e n iu r ę k i na a g e n d y iz b i o r g a n i z a c j i r o l n i c z y c h , s p o łd Z u o l - n i , b a n kó w . 3 - 0 z a s to s o w a n iu ś ro d k ó w n ie d o p u s z c z a ją c y c h d e w a s to w a n ia w a r s z t a tó w r o ln y c h , u s u w a n ia i n is z c z e n ia ^ z a p a s ó w , w s z e lk ic h in w e n t a
r z a i m ie n ia ru c h o m e g o .P o o b s a d z e n iu p la c ó w e k w o r g a n iz a c ja c h 1 i n s t y t u c j a c h r o l n i c z y c h i ' z r o ln ic t w e m z w ią z a n y c h , w in n o n a s t ą p ić o b s a d z e n i e g o s p o d a rs tw o p u s z c z o n y c h p r z e z w ł a ś c i c i e l i p r z y w s p ó łu d z i a l e ^1 p o d n a d z o re m u s t a n o w io n e j do te g o c e lu o r g a n i z a c j i k o m is a r z y p o w ia t o w ych i g m in n y c h . Z a j d z i e r ó w n ie ż p e w n ie p o t r z e b a z o r g a n iz o w a n ia d r u
ż y n r o b o t n ic z y c h , d y s p o n u ją c y c h in w e n ta r z e m p o c ią g o w y m , m a szynam i i N a r z ę d z ia m i, d la d o k o n y w a n ia u p ra w w g o s p o d a rs tw a c h o p u s z c z o n y c h .
W o k r e s ie ty m 1 w y s z u k a ć n a ło ż y i u s t a l i ć , t e e le m e n ty w ś ró d m ie js c o w e j l u d n o ś c i p o l s k i e j , na k t ó r y c h o p rz e ć s ię m o ż n a ^ b ę d z ie p r z y 7 w s z e lk ic h p o c z y n a n ia c h . J e d n o s t k i t a k i e n a le ż y o to c z y ć o p ie k ą , p o w o ła ć do p r a c y w l o k a l n y c h i n s t y t u c j a c h , p o s ia d a n e p r z e z n i c h g o s p o d a r s tw a p o w ię k s z y ć , lu b t e ż oddać im we w ła d a n ie w ię k s z e g o s p o d a rs tw a
z k t ó r y c h u s u n ię c i zo sta n ą . N ie m cy.
P o n ie w a ż na s z e r o k ą s k a lę z a k r o jo n a a k c ja w y s ie d la n ia Niemców w in n a b y ć r o z p o c z ę ta m o ż liw ie n a j r y c h l e j , a p o łą c z o n a b y ć m u si z poz
b a w ie n ie m w y s ie d la n y c h i c h w ła s n o ś c i n ie r u c h o m e j, celo w e m zapewne ołfl że s i ę g e n e r a ln e z n i e s ie n i e w ła s n o ś c i z ie m s k ie j. N ie z w ło c z n ie potem:
n a s t ą p ić w in n o n a d a n ie m ie js c o w y m P o la k o m n o w ych t y t u ł ó w w ła s n o ś c i, Z u w z g lę d n ie n ie m z w ię k s z e n ia i c h s ta n u p o s ia d a n ia .
O g ó ln y o b s z a r u ż y tk ó w r o ln y c h w P ru s a c h W s c h o d n ic h i p o d z i a ł go p o m ię d z y g o s p o d a rs tw a r o z m a i t e j w i e l k o ś c i p o d a je n i ż e j u m ie s z c z o k t a b l i c a . ( N ie m ie c k ie dane u r z ę dowe z 19 33 r . )
G ru p y I l o ść g o s p o d a rs tw Ł ą c z n y o b s z a r u ż y t . V/ % o g ó ln e g o oh- 0 , 5 - 2 h a 1 9 ,3 7 0 r o ln y c h ^ w t y s . h a . s z a r u u ż y t k , r o i »
0 , 9
2 - 5 2 6 ,2 5 7 81 3 , 2
5 - l.o 2 9 ,4 2 8 1 9 4 7 , 7
l o - 2o 2 9 , 9o5 376 1 5 .
2o - 5o 2 0 ,1 3 4 536 2 1 ,4
5 o - lo o 6 ,9 3 8 ■ 4o5 1 6 , 2
l o o - 2oo 2, 3o8 273 1 1 ,
2oo i w y ż e j , 1 , 8o 3 613 2 4 ,6
Razem 1 3 6 ,1 4 3 2 ,4 9 9 1 0 0 , -
W M e r a r c h j i n a s z y c h za d a ń i c e ló w p o w in n iś m y na p ie rw s z y m mic*
scu p o s t a w ić s p o ls z c z e n ie g o s p o d a rs tw c h ło p s k ic h n a jm o c n ie js z y c h , sa
m o w y s ta r c z a ln y c h , b ę d ą c y c h w p o s ia d a n iu je d n o s t e k n a j b a r d z i e j o d p o r
n y c h , n a jm o c n ie j z te r e n e m z w ią z a n y c h . P o z o s t a w ie n ie t a k i c h gospodarz w r ę k u i c h d o ty c h c z a s o w y c h w ł a ś c i c i e l i - Niem ców p o w in n o tr w a ć j a k n a j k r ó c e j . N ie m cy c i m uszą b y ć u s u M ę c i m o ż liw ie s z y b k o w ra m ach og$
nego p la n u p r z e s ie d le ń c z e g o , do k t ó r e g o r e a l i z a c j i , m ie jm y n a d z ie ję p r z y s t ą p im y n ie z w ło c z n ie p o w p ro w a d z e n iu n a s z e j a d m i n i s t r a c j i w P ru s a c h W s c h o d n ic h , S ta ć s ię t o p o w in n o je s z c z e w o k r e s ie p r o w iz o r iu m , ja k im b ę d z ie o k r e s p o m ię d z y z a w ie s z e n ie m d z i a ł a ń w o je n n y c h a o s t a te c z n y m t r a k t a t e m p o k o jo w y m , W g o s p o d a rs tw a c h t y c h Niem ców n a le ż y o- s a d z ió P o la k ó w m ie js c o w y c h , w ł a ś c i c i e l i d o r b n i e j s z y c h g o s p o d a r s tw , do"
t ą d u p o ś le d z o n y c h i p r z e ś la d o w a n y c h , a b y t ą d ro g ą dać im o d ra z u od
c z u ć zm ia n ę lo s u . N ie w y s t a r c z y ic l^ n a jp r a w d o p o d o b n ie j n r o b s a d z e n ie , w s z y s t k ic h t e g o t y p u g o s p o d a r s tw , t o t e ż na p o z o s ta łe , p o w in n i p r z y j ś c d a l s i o s a d n ic y z P o l s k i r d z ie n n e j ,
Do k a t e g o r j i t y c h g o s p o d a rs tw n a j b a r d z i e j ż y w o tn y c h a p r z e t o i , o d p o r n y c h , z a l i c z y ć n a le ż y t r z y g r u p y z w y m ie n io n y c h w p o d a n e j t a b e l i Są t o g o s p o d a rs tw a w g r u p a c h : 5 ~ lo , l c - 2 o , i 2 o -5 o h a , L ic z y m y i c h razem, w P ru s a c h W s c h o d n ic h o k o ło 80 t y r i | c y z o g ó ln y m o b s z a re m o k , l , l o o t y s . h a . N ie są t o c y f r y z b y t w i e l k i e .
Na o s a d n ik ó w w t§ -c h g o s p o d a r s tw a c h w in n i p r z y j ś ć w p ie r w s z e j k o l e j n o ś c i r o l n i c y , k t ó r y c h o k u p a n c i p o z b a w i l i w ła s n o ś c i k o n f i s k u j ą c
ją n a c e le u p e ł n o r o l n i e n i a , t w o r z e n ia zkom asow a nych g o s p o d a rs tw drób'' n e j w ła s n o ś c i. N ie m c y r o z p o c z ę l i p o d o b n ą a k c j.ę na z ie m ia c h p o l s k i i
w o k r e s ie p i ę c i o l e t n i e j o k u p a c ji p o s w i ę l i j ą m ie js c a m i d o ść d a le k o . H k u p a n c i m i e l i s w o je w ła s n e k o r z y ś c i na oku i z m i e r z a l i k u c e lo m naifl w ro g im , a le ty m n ie - m n ie j w w i o l u w y p a d k a c h t a k i e skom asowane go sp o ' d a r s tw a nadaw ać s ię b ę d ą do u t r z 3?m onia, W tym- k ie r u n k u w y p o w ia d a ją s ię r ó w n ie ż i fa c h o w c y w n a d s y ła n y c h z. K r a ju r a p o r t a c h , p o d k r e ś la ją c o c z y w iś c ie , że w ł ś c i c i e l o m , k tó r y m g o s p o d a rs tw a s k o n fis k o w a n o , n a le ż y dać in n e w a r s z t a t y .
D a ls z y m i k a n d y d a ta m i na o s a d n ik ó w w in n y b y ć j e d n o s t k i z p o ś ró d lu d n o ś c i w i e j s k i e j n ie p o s ia d a ją c e w ła s n y c h w a r s z t a tó w p r a c y , a w yko -, ż u ją c e d o s t a t e e t n ą r u c h liw o ś ć , i n i c j a t y w ę , p r ę ż n o ś ć , p r z e d s i ę b i o r c z o ^ 1 W a ru n k i p r a c y b ę d ą m i e l i na p o c z ą t e k t r u d n e i d la te g o . w y s u k iw a ć na
l e ż y e le m e n ty n a j b a r d z i e j .o d p o rn e .
G ru p y g o s p o d a rs tw 0 , 5 - 2 , i 2 - 5 ha k t ó r y c h lic z y m y w P ru s a c h W s c h o d n ic h o k . 4 5 ,6 o o - t o g o s p o d a rs tw a t y p u p o d m ie j s k i e g o , d z i a ł k i r o b o t n ic z e , b ą d ź t e ż g o s p o d a rs tw a s ła b s z o , n i e s a m o w y s ta r c z a ln e .
sa
Z a g a d n ie n ie s p o lo n iz o w a n ia t e j k a t e g o r j i m ożnaby s ta w ia ć w d a l s z e j k o le jn o ś c i® P o n ie w a ż w ł a ś c i c i e l e t y c h g o s p o d a rs tw p o z a g o s p o d a rs tw a m i ó c h a r a k t e r z e w y b i t n ie o g r o d n ic z o - w a rz y w n ic z y m ,, c z e r p ię , d o d a tk o w e ś r o d k i u t r z y m a n ia z p r a c y w p r z e m y ś le , r z e m io ś le c z y t e ż in n y c h zawo
d a c h , p o d z ie lę o n i l o s t y c h p r z e d s i ę b i o r s t w w k t ó r y c h - p r a c u j ę , ^ p o lo n i- z a c ja t y c h d z i e d z i n ż y c ia g o s p a fe rc z e g o i u s u w a n ie z n i c h Niem ców da w sw oim w y n ik u r ó w n ie ż p o l o n i z a e j ę te g o o d c in k a w s i, k t ó r y sam p r z e z ^ s ię n i e o d g ry w a w ię k s z e j r o l i . C zęść t y c h g o s p o d a rs tw b ę d z ie m y m u s ie l i b y ć może t a k samo skom asow ać, c z ę ś ć nabędę, n o s i r z e m i e ś l n i c y , r o b o t n i c y , u r z ę d n ic y .
S w o iś c ie n a le ż a ło b y p o tr a k t o w a ć p a r c e l a c ję w ię k s z e j w ła s n o ś c i.
P a m ię ta jm y , ż e c a łe r o l n i c t w o w s c h o d n io - p r u s k ie , g łó w n ie w ię k s z a w ła s n o ś ć , a le t a k samo., cho ć w m n ie js z e j m ie r z e i d r o b n a , w a lc z y ło z pew nym i t r u d n o ś c ia m i, c h o c ia ż i s t n i a ł o w ra m a ch g o s p o d a r k i p a ń s tw o w e j n i e m i e c k i e j a w ię c w y k a z u ją c e j n ie d o b o r y W b i l a n s i e ż y w n o ś c io w y m ; N ie d o b o r y ż y w n o ś c io w e i na s z e r s z ą s k a lę t r a k t o w a n a o c h ro n ę c e ln a r o d z im e j p r o d u k c j i , d a w a ły w w y n ik u w y s o k i p o z io m c e n na a r t y k u ł y r o l ne w N ie m c z e c h . P r z y łą c z o n e do P o l s k i , do k r a j u o c h a r a k t e r z e r o l n i czym , k t ó r y zaw sze b ę d z ie m i a ł n a d w y ż k i t y c h c z y in n y c h a r t y k u łó w r o l n ic z y c h n a e k s p o r t , r o l n i c t w o w s c h o d n io - p r u s k ie b ę d z ie m u s ia ło
p r z e j ś ć p r z e z p e w ie n k r y z y s i zm ian ę n a s t a w ie n ia s w o je j p r o d u k c j i , y z w ią z k u z ty m , p ra w d o p o d o b n ie n ie w s z y s t k ie g r u n t y w ię k s z e j w ła s n o ś c i na tym . t e r e n i e , p o s ia d a ją c y m z n a c z n y o d s e te k g le b s ła b y c h , lu b t e ż , p r z e c iw n ie , b a r d z o c i ę ż k i c h do u p ra w y - b ę dą m o g ły b y ć w y k o r z y s t a n e d la c e ló w o s a d n ic z y c h . N i e k t ó r e z n i c h b ę d ą m u s ia ły b y ć z a le s io n e a n i e k t ó r e z a g o s p o d a ro w a n e w i n n y s p o s ó b .
k a le k o p o s u n ię t a d e w a s ta c ja la s ó w w P o ls c e u ł a t w i nam b y ć może p r o b le m p e w n y c h p r z e s u n ię ć o b s z a ró w le ś n y c h .^ T a k n p . z a l e s i a j ą c w ię k
sze o b s z a r y .w P ru s a c h W s c h o d n ic h p r z e z n a c z y ć b ę d z ie m y m o g li na u ż y t k i r o ln e i i c h p a r c e l a c ję n i e k t ó r e t e r e n y w in n y c h o k r ę g a c h p o l s k i , g d z ie o k u p a n c ila s y w y n i s z c z y l i i n i e d b a l i o ponow ne z a l e s i e n i e .
In n e s p o s o b y z a g o s p o d a ro w a n ia w ię k s z y c h o b s z a ró w b y ł y b y m o ż liw e d ro g ą o r g a n i z a c j i p a s t w is k g m in n y c h lu b te ż . s p ó łd z ie lc z y c h . P r u s y ^ W s c h o d n ie są te r e n e m o d p o w ie d n im do r o z w o ju g o s p o d a r k i h o d o w la n e j.P e w n a c z ę ś ć g o s p o d a rs tw m o g ło b y b y ć p ro w a d z o n a p o d za rz ą d e m ^p a ń s tw o w y m i p rz e z n a c z o n a d l a h o d o w li w y s o k o w a r to ś c io w y c h r e p r o d u k t o r ó w i m a te k .
Po u s u n i ę c i u w ł a ś c i c i e 3 . i N iem ców n a le ż a ło b y p r z e jś c io w o u t r z y - t o ć w ię k s z e w a r s z t a t y w d o ty c h c z a s o w e j i c h p o s t a c i . Z a g o s p o d a ro w a n ie m
i c h n a le ż y o b a rc z y ć a lb o s p e c j a l n i e p o w o ła n ą do te g o c e lu o r g a n iz a c ję , a lb o P a ń s tw .B a n k R o ln y . G o s p o d a rk a t a m u s i b y ć p ro w a d z o n a w ^ te n sp o só b a b y m ia ła je d y n ie p r z e j ś c i o w y c h a r a k t e r , s t a n o w iła e ta p p r z y g o to w a w c z y do r a c j o n a l n e j , na z d ro w y c h p o d s ta w a c h o p a r t e j ^p a r c e l a c j i . W ty m c e lu w s z y s t k ic h r o b o t n ik ó w r o l n y c h s p ro w a d z a ć n a le ż y z P o l s k i , z t y c h o k rę g ó w , k t ó r e u l e c muszą r o z ła d o w a n iu . T r a k to w a ć i c h n a le ż y o d ra z u
ja k o k a n d y d a tó w n a o s a d n ik ó w . N a le ż y im. w ię c o d p o c z ą tk u w y d z i e l i ć d ro b n e d z i a ł k i r o b o t n ic z e n a w ła s n o ś ć , u lo k o w a ć i c h n i e w f o l w a r c z n y c h c z w o ra k a c h , a l e , a m ia r ę m o ż n o ś c i, w dom kach p r z y g o to w a n y c h ja k o
d e m ki m ie s z k a ln e p r z y s z ły c h o sa d . P a m ię ta jm y b o w ie m , że e le m e n t z o k o l i c n a j b a r d z i e j
o s a d n ic z y b ę d z ie m y m u s i e l i c z e r p a ć p r z e lu d n io n y c h , a w ię c w p ie r w s z y m r z ę d z i e z Ma
ł o p o l s k i i K i e l e c k i e g o , I s n i e j e u z a d n io n a obaw a, że c h ło p p r z e s i e d l o h y z t y c h o k o l i c do P r u s W s c h o d n ic h , w w a r u n k i z u p e łn ie .^ o d m ie n n e i
t r u d n e , n i e d a s o b ie o d ra z u r a d y ,g o s p o d a r s t w o je g o b | d z i e k u l a ł o , o n sam: b ę d z ie k l e p a ł b ie d ę . T a k ie s ła b e od p o c z ą tk u g o s p o d a rs tw o b ę d z ie ź ró d łe m , n ie u s t a n n y c h k ło p o t ó w d la i n s t y t u c j i p r o w a d z ą c e j i f m a n s u j ą -
o s a d n ic tw o , d l a m ie js c o w y c h ó r a g o n i z a c j i s p ó ł d z i e l c z y c h , d la
n ie s t a n i e s ię zdrow ym i p rę ż n y m O r g a n iz u j .
w ła d z a d m i n i s t r a c j i o g ó ln e j, — - -
mem. W ł a ś c i c i e l t a k i e g o k o L e ją c e g o g o s p o d a rs tw a ła t w o s t a ć _s ię może e le m e n te m ro z g o r y c z o n y m , k o m p r o m itu ją c y m n a s z ą a k c ję p o lo m ż a c y jn ą .
o*/ (ftf
Ze t a k s i? c z ę s t o d z i e j e , mamy na t o s p o ro p r z y k ła d ó w i z doby p r z e d w o je n n e j, gd y p r z y w y k o n y w a n iu p rz e b u d o w y u s t r o j u r o ln e g o p r z e
s ie d la n o o s a d n ik ó w z o d le g ły c h o k o l i c na t e r e n y d la n i c h n i e z n a n e ,o o d m ie n n y c h w a ru n k a c h n a t u r a ln y c h 1 e k o n o m io z n y c h , T a k n p . o s a d n ic y z k r a k o w s k ie g o o s i e d l e n i na P om orzu p r z e z s z e r e g l a t g o s p o d a r o w a li zns:
n i e g o r z e j n i ż c i , k t ó r z y p r z y b y l i z p o b l i s k i c h p o w ia tó w W ie lk o p o ls K M ie js c o w a lu d n o ś ć w ie js k a o d n o s i s ię b a r d z o k r y t y c z n i e ; d o . t a k i c h
Z ły c h g o s p o d a rz y i s k ło n n a j e s t uw ażać i c h za coś g o rs z e g o , n i e będą w s t a n i e w n ik n ą ć w p o w ody t a k ie g o s ta n u r z e c z y , z ro z u m ie ć . go , Na s k u te ’ n i e u f n o ś c i i n i e c h ę c i , ja k a i c h o ta c z a , p r z y b y s z e m a ją tern b a r d z i e j u t r u d n io n e z a d a n ie , p o w s ta ją r o z d z w ię k i i t r z e b a no t o d ł u g i c h l a t p r a c y , b y w yrów n ać p o z io m g o s p o d a rc z y i z n iw e lo w a ć r o z ła m , p o w s ta ją c ; m ię d z y a u to c h to n a m i i p r z y b y s z a m i.
T a k s ię u k ł a d a ł y s t o s u n k i w P o ls c e , w w a ru n k a c h z n a c z n ie b a rd $ n o r m a ln y c h n i ż t e , a j a k i m i b ę d z ie m i m i e l i do c z y n ie n ia w P ru s a c h W s c h o d n ic h , Tam do n a s z y c h p o c z y n a ń k o lo n iż a c y jn y c h , do z a c h o w a n ia &
i sposobów g o s p o d a ro w a n ia o s a d n ik ó w , b a r d z o w i e l e c z y n n ik ó w / b ę d z ie o d n o s iło s ię k r y t y c z n i e i s t a r a ł o s ię w y w le k a ć o r a z w y ja s k r a w ia ć w s z e lk ie p o p e łn io n e b łę d y i n i e d o c i ą g n i ę c i a .
K a n d y d a to m na o s a d n ik ó w w P ru s a c h W s c h o d n ic h t r z e b a dać możnoC o t r z a s k a n ia s ię z m ie js c o w y m i w a ru n k a m i, p o z n a ć j e m o ż liw ie d o k ła d n i t r z e b a t y c h k a n d y d a tó w p r z e s z k o l i ć i p r ^ s e le k c jo n o w a ć ,, z a n im odda $ d e f i n i t y w n i e w i c h r ę c e s a m o d z ie ln e g o s p o d a rs tw o ,
Na b o r k i k ie r o w n ik a ( z a r z ą d c y ) g o s p o d a rs tw a f o lw a r c z n e g o b ę d ą ł go p o d p r z e jś c io w y m z a rz ą d e m s p e c j a l n e j o r g a n i z a c j i w z g l,P a ń s tw o w e g o B a n ku S o ln e g o , m uszą b y ć "w ło ż o n e s p e c ja ln e o b o w ią z k i. T a k i k ie r o w n ik m u s i b y ć n i e t y l k o z a rz ą d c ą m a ją tk u w u t a r t y m te g o s ło w a z n a c z e n iu , a le m u s i b y ć je d n o c z e ś n ie i n s t r u k t o r e m d l a R o b o tn ik ó w r o l n y c h , k t ó r z i są d e syg n o w a n ym i k a n d y d a ta m i na p r z y s z ły c h s a m o d z ie ln y c h ^ g o s p o d a r z y . A by c i r o b o t n i c y m o g li r e a l n i e o d c z u ć t D , n a le ż y , j a k ju ż p o w ie d z ia ł
d ro b n e d z i a ł k i o d ra z u na w ła s n o ś ć im w y d z i e l i ć * Po pewnym c z a s ie mP*
t e d z i a ł k i p o w ię k s z y ć , a z c h w ilą g d y b ę d z ie m y m ie li^ p e w n o ś ć , że są o n i j u ż d o d t a t e c z n ie z w a ru n k a m i m ie js c o w y m i o b e z n a n i - d o p ro w a d z ić d z i a ł k i do n o rm o b s z a ró w p r z e w id z ia n y c h i u s t a lo n y c h d la s o m o w y s ta l1"
e z a ln y c h g o s p o d a r s tw , W ty m p r z e jś c io w y m o k r e s ie - b y ć m o ż e ^ n ie k tó r z y k a n d y d a c i o ka żą s ię n i e u d o l n i , i t y c h t r z e b a b ę d z ie u s u h ą ć , z a s t ą p ić in n y m i. Taka e l i m i n a c j a może b y ć z a b ie g ie m k ło p o t l i w y m i p r z y k r y m d l p r z e p r o w a d z e n ia , a le o d p o w ie d n i d o b ó r e le m e n tu o s a d n ic z e g o j e s t r z e j;
t a k b a r d z o ważną na ty m 1 t e r o n i e , że z t r u d n o ś c ia m i n i e p o w in n iś m y ^ l i c z y ć . Z c h w ilą g d y w s z y s t k ie o s a d y d o p r o w a d z a m y ^ d o ^ u p e łn o r o ln ie n ia f u n k c j e f o l w a r k u - o ś r o d k a końctsą s i ę . Może on b y ć w ów czas s p r z e d a n i w r ę c e p r y w a tn e , lu b t e ż p r z e s t a ć i s t n i e ć p r z e z w y c z e r p a n ie c a łe g o » p a s u z ie m i na u p e ł n o r o l n i e n i e o sa d. Z a le ż y t o od z g ó r y u s t a lo n e g o p la n u , k t ó r y może p r z e w id y w a ć i s t n i e n i e o ś ro d k a na s t a ł e lu b t e ż n i p r z e w id y w a ć t a k i c h r e s z tó w e k , W z a le ż n o ś c i od t a k i e j c z y i n n e j k o n c e p c j i u s ta la m y p r z y s z ł y je g o o b s z a r o r a z i l o ś ć m a ją c y c h na ty m m ie j scu p o w s ta ć g o s p o d a rs tw o s a d n ic z y c h .
T a k i s y s te m ' ' p a r c e l a c j i s t o p n io w e j" w y d a je s i ę b y ć j e d y n i e od"
p o w ie d n im d la p r z y s z ł e j a k c j i k o l o n i z a c y j n e j w P r u s a c h W s c h o d n ic h , S y s te m t e n może b y ć p o ż y te c z n y m i w in n y c h w a ru n k a c h , w s z ę d z ie ta m , g d z ie ma s ię do c z y n i e n i a z m a t e r ja łe m 'u d z k im n i e d o s t a t e c z n ie ao s a m o d z ie ln e j g o s p o d a r k i na w ła s n y m w a r s z t a c ie p rz y g o to w a n y m .
, P oza ty m p a m ię ta ć n a le ż y , .ż e k a ż d e g o s p o d a rs tw o o s a d n ic z e , z re "
g u ły i we w s z e lk ic h w a ru n k a c h , w p ie r w s z y c h l a t a c h swego i s t n i e n i a maga pom ocy i o p i e k i . Z u p e łn ie t a k samo j a k m ło d y o r g a n iz m l u d z k i o*
z w ie r z ę c y . Tą pomoc i o p ie k ę o s a d n ik p r z y t a k im s y s te m ie p a r c e l a c j i z n a jd u je w o s o b ie z a r z ą d c y - i n s t r u k t o r a , k t ó r y o c z y w iś c ie m u s i s t ó j na w y s o k o ś c i z a d a n ia , a g o s p o d a rs tw o f o lw a r c z n e na o ś r o d k u p r o w a d z i w te n - s p o s ó b , a b y b y ł o ono g o s p o d a rs tw e m p rz y k ła d o w y m .
P r z y ty m s y s te m ie ma m ie js c e je s z c z e je d e n n ie z m ie r n ie w ażny rt1 mc n i . O s a d n ik w p ie r w s z y c h l a t a c h z n a jd u je ź r ó d ło z a r b b k u .w- p r a c y o ś r o d k u , n i e ma p r z e d sobą te g o p r o b le m u , k t ó r y n i e r a z j e s t n ie m o ż li
I o Id
do r o z w ią z a n ia , a k t ó r y p o le g a na ty m , że nowo u tw o r z o n e g o s p o d a rs tw o k t ó r e p r z e z l u l k a p ie r w s z y c h la t . s w e g o i s t n i e n i a m u s i b y ć d o p ro w a d z o n e
do o d p o w ie d n ie g o s ta n u o r g a n iz a c y jn e g o , s to p n io w o z a o p a trz o n e w komp
l e t n y in w e n t a r z , n i e może je d n o c z e ś n ie w y ż y w ić o s a d n ik a i je g o r o d z in y . F o lw a r k i p r z e z n a c z o n e na t a k ą ''p a r c e l a c ją s to p n io w ą 1, m o g ły b y b y ć r ó w n ie ż w y d z ie r ż a w io n e osobom1 .p r y w a tn y m , z ty m , że w k o n t r a k t a c h d z ie r ż a w n y c li m u s ia ły b y b y ć u m ie s z c z o n e o d p o w ie d n ie k l a u z u l e , w k ła d a ją c e na d z ie r ż a w c ę o b o w ią z k i i n s t r u k t o r a i o p ie k u n a o s a d n ik ó w , T a k ie r o z w ią
z a n ie s p ra w y j e s t je d n a k z n a c z n ie t r u d n i ę j s z e , n i e ła t w o j e s t b o w ie m p o łą c z y ć w je d n e j o s o b ie p ry w a tn e g o p r z e d s ię b io r c ę z f u n k c jo n a r iu s z e m
od k t ó r e g o wymaga s ię s p e łn ia n ia p e w n y c h c z y n n o ś c i i k t ó r y ^ m u s i ^byc p r z e z t o p o d d a n y k o n t r o l i . D a le j g o s p o d a rs tw o t a k i e n i e może by/c t i a k to w a n e ja k o i n t e r e s dochodow y. Może ono b y ć n a w e t d e f ic y t o w e , j e ż e l i d e f i c y t t e n j e s t ś w ia d o m y , z g ó ry p r z e w id z ia n y , . P r z e s t a j e on b y c wów
c z a s d e f ic y t e m , s t a je - s i ę zaś ś w ia d c z e n ie m no r z e c z o s a d n ik ó w i rrn .ję - c y swe u z a s a d n ie n ie w k o n ie c z n o ś c i r a c jo n a ln e g o w y k o n a n ia p lo n u k o l o n i ż a c y jn e g o .
T a k czy i n a c z e j , a k c jh p a r c e la c y jn a n i e m o że ^b yć w ykonana zbyu p o s p ie s z n ie . J e ż e l i p ra g n ie m y o s ią g n ą ć c e l n a jw a ż n ie js z y , co j e s t ^
s tw o r z y ć g o s p c d irs tw a zdrowe., e k o n o m ic z n ie m ocne, s ta n o w ią c e o p a r c ie d la p o ls k o ś c i? t o m u sim y zachow ać n a s t ę p u ją c e n a jw a ż n ie js z e ^ w a r u n k i : 1 - d o b ie r a ć o d p o w ie d n i m a t e r j a ł l u d z k i , p r z e s z k a la ć go i o p ie k o w a ć ^
s ię n im w p o c z ą tk o w y m o k r e s ie ; 2 - o p r z e z n a c z y ć na c e le a k c j i o s a d n i
c z e j o d p o w ie d n ie ś r o d k i fin a n s o w e ; 3 - o p r o w a d z ić p a r c e l a c ję o d p o w ie d n im i me ro d a m i; 4 - o ro zb u d o w yw a ć je d n o c z e ś n ie s p ó łd z ie lc z o ś ć i ^ s z k o l n ic t w o t a k ab y s p r o s t a ł y p o trz e b o m ; 5 -o n a d e w s z y s tk o p r o w a d z ić a k c ję k o lo n iż a c y jn ą u z d r a w ia ją c je d n o c z e ś n ie w a d liw ą s t r u k t u r ę ^ a g r a r n ą w o k r ę g a c h p r z e lu d n io n y c h , l i k w i d u j ą c ta m g o s p o d a rs tw a k a r ło w a t e .
N a le ż y t e w y k o n a n ie a k c j i k o l o n i ż a c y jn e j wymaga p r z e p r a c o w a n ia p la n u , u r u c h o m ie n ia ś ro d k ó w , d y s p o n o w a n ia z e s p o łe m fa c h o w e g o p e r s o n e l u , wymaga w ię c c z a s u . P e w n ie że p o żą d a n ym b y ło b y m o ż liw ie s z y b k ie ^
s p o lo n iz o w a n ie p r z y łą c z o n y c h te r e n ó w , a le w y n ik - . . a k c j i , ^ j ę j t r w a ło ś ć , napewno m n ie j b ę d ą z a le ż n e o d te m p a p r a c , t o j e s t od i l o ś c i - r o z p a r c e lo w a n y c h 'w p o s z c z e g ó ln y c h l a t a c h m a ją tk ó w i s k o lo n iz o w a n y c h o b sza 3 a z n a c z n ie b a r d z i e j od j a k o ś c i t y c h p r a c .
J e ż e l i z a c z n ie m y od t e g o , że. b ę d z ie m y z b y t s p ie s z n ie , a w ię c me
c h a n ic z n ie t y l k o p a r c e lo w a ć w ię k s z ą w ła s n o ś ć w P ru s a c h ^ W s c h o d n ic h ,m o żemy t o z r o b ić ź le ., a na o s a d n ik ó w w p u ś c im y - a lb o l u d z i n ie o d p o w ie d n i c h , a lb o t e ż w ła ś n ie t y c h n a j b a r d z i e j z a p o b ie g liw y c h , k t ó r y c h n a le
ż y s k ie r o w a ć do o b j ę c i a n i e m i e c k i e j d r o b n e j w ła s n o ś c i. N ie m ie c c y ob
s z a r n ic y napew no p i e r w s i o p u s z c z ą t e r e n , napew no n i e w r ó c ą ,a m a ją tk ó w i c h z r ę k i n i e w y p u ś c im y . C h ło p n ie m ie c k i b ę d z ie n a t o m ia s t ^ z w y ja z d e m o c i ą g a ł s ię , a g d y go n i e u s u n ie s i ę s z y b k o , z każdym m i e s ią c e m , tyrrr- b a r d z i e j z k a ż d y m 'r o k ie m - z a d a n ie s t a n ie ' s ię t r u d n i e j s z e .
B.j-ędziem y i c h w y s i e d l a l i w d r o d z e p rz y m u s u , r o p e w n a ,A le r o b o t a p ó j d z i e s z y b c i e j i s p r a w n ie j, s k o r o na k a ż d e g o s p o d a rs tw o n ie m ie c k ie b ę d z ie c z e k a ł p r z y n a jm n ie j je d e n k a n d y d a t - p o la k , k u O ry s a m o r z u tn ie w ykaże i n i c j a t y w ę Z a in s t a lo w a n ia s ię na no w ych t e r e n a c h . Ten s a m o rz u t
n y p ę d t r z e b a w y k o r z y s t a ć , s k ie r o w a ć go na p o l o n i z a c j ę g o s p o d a rs tw - - ... id z i e z a d a n ie m n a szym n a j p i l n i e j s z y m i b y c może w ło ś c ia ń s k ic h , co
na j t r u d n i e js z y m . b
Jak: w i d z i m y , i l o ś ć t y c h s a m o d z ie ln y c h g o s p o d a r s t w ^ w ło ś c ia ń s k ic h w sam ych P ru s a c h W s c h o d n ic h n i e j e s t z b y t w i e l k a . W yn o si ona o k . 80 t y s .
A le gd y weźm iem y p o d uwagę w s z y s t k ie t e r e n y le ż ą d e p o m ię d z y d o ty c h c z a sową &na sza g r a n ic a z a c h o d n ią o l i n i ą O d r a -B o b e r, t o t y c h samych, g o s p o - d a r l t w w g r u p a c h o d 5 do 5o ha lic z y m y 1 6 2 , 6oo o o g ó ln y m i c h _ o b s z a r z e b e z m a ła 2 m i l . h a . N a to m ia s t g o s p o d a rs tw w g r u p a c h 50 ha 1 , _v;i | c zap as z ie m i p o p a r c e l a c j i w y n o s i tarn 1 , 6oo _ t y s , h a na co s k ła d a s ię 1 t y s . F o s n o d a r s t w . P o z o s ta łe g o s p o d a r s t w a , p o n iż e j ha o b o z a ru k a ż d e ,
z n a jd u je m y ta m w i l o ś c i 1 3 8 , ooo p r z y o g ó ln y m i c h o b s z a rz e ok 3oo tysjn a K o lo n iz a c ja c a łe g o te g o o b s z a r u łą c z n ie , z P ru s a m i W s c h o d n im i s t a n o w iła b y z a d a n ie , k t ó r e n i e p r z e r a s t a n a s z y c h s i ł i m o ż li w o ś c i, a l e w ym a g a ła b y w y s i ł k u p o w ażne go.
