\U RRAJOY
Tom III. — Nr 2.
> > J ■ -r-~—' V •/ ' ' - •
I l o k i l r u g i .
Expedycya Glowna w Ksiggarmi Vr. Spiessa i S p ô lk i, przy ulicy Senatorskiéj K” 460.
D r u l t l e m S . S t r ^ b g k i e g o ,
przy ulicy Bednarskiéj N° 2690.
KX>-
1843.
Zeszyty Rocznikow Gospodarstwa Krajowego wy- chodzq regularnie z piérwszym dniem kàzdego kwartalu, tojest: l g0 lipca, l g0 pazdziernika, l g0 stycznia i l g0 kwietnia. — Na prenumeratç, ktôra jak doUjd, tak na
dal wynosic bçdzie zlp. 2 0 rocznie, zapisywac siç mozna:
w Warszawie w Redakcyi Rocznikow Gospodarstwa Krajowego, przy ulicy Krakowskie Przedmiescie 442;
gdzie, tak zeszloroeznych, jako téz z roku biezqcego na- byc mozna; wExpedycyi Glôwnéj, tojest: w ksiçgarni Franciszka Spiess i Spâlki, przy ulicy Senatorskiéj N ° 4 6 0 ; do ktoréj takze wszelkic listy i rozprawypod adressem : „Do Redakcyi Rocznikow Gospodarstwa Kra
jowego“ „franco“ majq byc przesétane. — Oraz u Ksiç- garzy: Gustawa Sennewalda, S. H. Mcrzbacha,, Za
wadzkieyo i Wçckiego, Hugues, G. Leona Glücksberga, A. Emmanucla Glücksberga, S. Orgelbranda, Franci
szka Dmochowskiego, i Z. Sleblera w W arszawie, Hir- sclila w Kaliszu; Rosenthala w Radomiu; Strejbla wLublinie; D. E. Friedleina i J. Czecha w Krakowie;
Millikowskiego, Pillera i Spolki, Winiarza, Jablonskie- go i Syna, wé Lwowie ; Jpzefa Zawadzkiego, vv Wilnie i Kijowie ; E. Günthera, w Lesznie i Gnieznie; w no- wéj ksiçgarni J. Zupanskiego, W. Stefanskiego, w Po- znaniu. Jako téz vve wszystkich Urzçdach i Stacyach pocztowych w Krôléstwie.
GOSPOMRSTWA KRAJOWEGO
ÏOII TRZECI.
R O K D R U G I .
W A R S ZA W A ,
E x p e d y c y a G lo w n a w K sig g a rn i F r . S p i c s s a i S p o l k i , p r z y a lic y S e n a to r s k ié j N° 4 6 0 .
D r u k ie iii S. N tr ;|lis k lc » » .
p rzy u lic y B e d n a r s k ié j [V>209O.
-oo-
1843.
Za pozwoleniem Cenzury Rzqdowéj.
n T o m le IJI. z a w a r ty c h .
R ozpraw y, O pisy, Rozbiory i t. d,
S tro n . Badania szczegotow e nad przyczynam i upadku gospodar-
stw a w iejsk iego. przez Kornela Malczewskiego . . . 97 0 upraw ie rzçdowéj rzepy, brukw i i kartofli na sposôb an-
g ie ls k i, (z rycin a) przez A. hr. Z ....61 N iekorzysci projektow anego zakazu palenia w ôdki z kar-
to ü i, przez A. hr. 0 ...181 N iektore praktyczne uw agi nad udoskonaleniem chow u krajow ych k o n i, przez F ilipa Eberharda, ;Pod-Inspe- ktora Stada Janow skiego . . . . . . . . . . . 204 O nieodzow néj p otrzeb ie popraw ienia splaw ôw w naszym
kraju, przez A. G... 214 R zut oka na o b ecn y stan chodow li ow iec w K r o le stw ie P o l- skiém , z przed staw ien iem projektu do zalôzen ia w kra
ju tutejszym szkoly w yzszéj ow czarzy, przez Jalwba Lewandowskiego, Lékarza w eterynaryi klassy I. . . 258 D oéw iadczenia z naw ozem guano, tlu m aczen ie z francuz-
k ie g o : „Journal d’agriculture pratique de jardinage e t d ’écon om ie dom estique.*1 ... 296 Uprawa zboza b ez naw ozôw i orania. W ypadki ostatnich
dosw iadczeft ; tlum aczenie z fran cu zk iego...316 O bchod ukonczonéj o ém io -letn iéj k olei na folwarku Mi-
chalow sk im , przez K. G. z S tan islaw ow skiego . . . 220 W y ciq g zd zien m k a podrôzy po niektôrych okolicach W iel-
k ie g o X içz tw a M eklem burg-Schw erin i P om eran ii n ie- gdys Szw edzkiéj, w sierp niu r. 1838 odbytéj. Przez K . W. (Dokoûczenie) . . . ... 1 N iektore [znakomitsze wypadki w zagranicznycii krajaeh za
pom oca zaléwania Iqk (irrygacyi) otrzym ane, (z rycina). 129
Sprawozdanîo kw artalne o gospodarstw ic Inilandzkiéra ; tlum aczenie z n ie m ie c k ie g o ... 320 Ekonoraia przem yslow a, kurs z r. 1837 i 1838, w ykladany
w K onserw atoryum P aryzkiém sztuk i rzem iô sl, przez P . Blanqui; przez K . G. z Stanislaw ow skiego . . . 273 A th enaeu m P . Kraszewslciego takze zajmuje siç rolni-
ctw em , przez K . G. z S t a n is la w o w s k ie g o ... 308
Korrespondencye i Rozm aitosci.
O usam ow olnien iu w loécian przez H ru bieszow ian in a . . 141 O potrzebie w zajem nego porozum iew ania s iç , w celu
u dzielan ia sob ie w iadom osci gospodarskich i fabry- cznych, majjjcych zwiqzek z naszém rolnictwera, przez J. L e s z c z y û s k ie g o...148 W iadom osci z G ubernii Podlaskiéj z czçéci Pow iatu Bial-
s k ic g o , przez A. G. , ... 152 P roéby do P P . Ziem ian i Spôlpracow nikôw R ocznikôw
G ospodarstw a K r a j o w e g o ... 335 O papiérach pu blicznych w o gôln oéci, ze szczegôlow ym
opisem papiérow krajowych i t.d ., przez Floryana Aie- xandra Zubelewicza. W arsz. 1843. P rzez K . G. z Sta. 336 W ykaz fabrykacyi cukru burakow ego w P aftstw ach Zwiçz-
ku c e ln e g o , i w p row adzonego cukru kolon ialnego do ty c h z e, od piérw szego kw ietnia 1842, do konca m ie- siçca m arca 1843 r . . ... 338 R oczna produkcya zelaza w E u r o p i e ... 340
W iadomosci handlowe.
O cen ach pszenicy i in n ego zboza na W o ly n iu z zim y.
P rzez W. K rzy ia n o w sh ie g o...161 W iadom oéci z G a l i c y i ... 163 W iad om osci o jarmarku na w e ln ç w W roclaw iu i Kaliszu.
(N a d e s la n e ) ...177 W iadom oSci o handlu zb ozow ym , z ostatniego kw artalu,
przez L . L... 341
S t r o n .
O bjasnienie rysunku 179
PROJEKTOWANEGO ZAKAZO
P A L E O T A W Ô Ü H I » I t i R T O F l A .
Czyli dla zapobiezenia pijanstwu, azarazemzabezpieczenia gospodarstwa od zubozenia gruntôw z uprawy kartofli wy- nikaj^cego, nalezatoby zyczyc, abypalenie wôdki z kartofli byio wzbronieném ? — s;j to pytania, po kilka razy w na- szych pismach peryodycznych rozbiérane, i na niekorzysc gorzelnictwa kartoflannego rozstrzygnigte. — Niemog§c w tym wzglgdzie podzielac przekonania szanownych no- watorôw powyzszych twierdzeii, zamierzytem zwrôcic uwagç publicznosci natez same zapytania, z innego stano- wiska rozebrane, a to pod wzglçdem rolnictwa, ekono- mii politycznéj, i spodziéwanych skutkôw moralnych.
24
Pod wæglçdem rolnictwa.
Nie jeden rolnik spostrzeglszy zmniejszon§ produkcyi slomy, od czasu zaprowadzenia na wiçkszy skalç uprawy kartofli, przekonany przytém, ze sîoma bgdtjc w gospo
darstwie glôwn^ scielk^, jest zarazem podstaw.-j wiel
kiéj massy nawozow, za ktôr^ idzie wzrost urodzajnosci ziemi, obawia siç zlych skutkôw w rolnictwie z uprawy kartofli, obawia siç , aby ta roslina nie zubozyla z czasem gruntôw, i nie zmniejszyla zbytecznie produkcyi pszenicy i zyta. — Najsilniejsza na to odpowiedzifi jest trzydzie- stolctnie doswiadczenie, ktôre dowiodlo, iz Iubo produ- kcya slomy, nierôwnie jest mniejsza, w porôwnaniu z owym czasem, kiedy cale nawozy wywozono pod oziming, je
dnakze massa nawozow, a zwlaszcza ich dobroc, znacznie sie powiçkszyîy w folwarkach, w ktôrych karmienia in- wentarzy wywarem kartoflanym, zaprowadzoném zostalo.
Przyczyna tego wypadku, ktôremu przeczyc niepodo- bna, jest jasna. — Przed zaprowadzeniem uprawy kar
tofli, a nastçpnie gorzelnictwa, stosunek produkcyi slomy do roslin pastewnych byl zbyt przewazajacy; inwentarz powiçkszéj czçsci slom$ zywiony, z malym datkiem siana, z powodu braku dostatecznie pozywnéj paszy, nçdznie przez cala zimç utrzymywany, chudy nawôz wydawal; a lubo sloma obficie poscielana, masse jego zwiçkszala, sto
sunek jéj byt zbyt [irzcwazoj.jcym, aby nawôz nietracil na dobroci, zwlaszcza na gruntach lekkich, majgeych ma- lo spôjnosci.
Slomiasty nawôz moze byc skutecznym na gruntach, majacych zbyt wielka siîç spôjnosci; na gruntach zas, ktôrym na sile téj zbywa, nawôz przegnily, rnajacy sto-
suiikowo mniéj sîomy a wiçcéj czçsci wilgotnych, a za- tém nawôz taki jaki wychodzi z pod bydia na wyvvarach utrzymywanego, jest bez porôwnania skuteczniejszym.
Zgadzarn siç zupeïnie ze zdaniem P. L. G. w Rzucie Oka na stan terazniejszy i przyszly gorzelni, w tomie I, N. 2, Rocznikôw Gospodarstwa krajowego objawioném:
iz w zaniedbaném, ubogiém w nawôz gospodarstwie, piér- wszym srodkiem zaradczym, ktôrego siç powiçkszéj czç
sci kazdy z pospiechem chwyta, jest gorzelnia. — Jak glodny, bez wahania siç rçkg do chleba wyci^ga, tak ubogi w nawôz rolnik, bez namyshi chwyta siç gorzel- nictwa, ktôre pewno jego nadziei nie zawiedzie. — Jesli poîozenie nie po temu, albo lata niepomyslne, byc moze, iz nietylko korzysci nieodniesie, a nawet na straty pié—
niçzne narazonym bçdzie; lecz z pewnosci^ wiçcéj i le- piéj bydia wyzywi, i cel glôwnie zalozony, to jest powiç- kszenie i polepszenie massy nawozu, osiggnie.
Regestra z ciggu ostatnich lat trzydziestu, dowodz§, ze produkcya rolna w gospodarstwach, gdzie kartofle i go- rzelnictwo zaprowadzone zostaly, cingle wzrastala, cho- ciaz pod innémi wzglçdami roinictwo zadnym ulepszeniom nie uîeglo. Powiçkszanie siç coroczne liczby chodowa- nego inwentarza, ktôrego utrzymywanie pomimo tego bylobezzaprzeczenialepszém,jest takze silnym dowodem, wykazujncym zwiçkszenie siç produkcyi rolnéj. — Jesli wiçc regestra, od czasu zaprowadzenia uprawy kartofli i gorzelni, dowodz§ wzrostu produkcyi; jesli wzrost ci^gîy, a przytém moznosc stosownego utrzymywania wiçkszéj liczby inwentarza popiéra to twierdzenie; moznaz pôjsc za zdaniem rolnikôw, obawiaj^cych siç zubozenia grun- tôw, z powodu uprawy kartofli ?
Jeszcze sig tu jedna uwaga nastrgeza. — Gdybv isto—
tnie uprawa kartofli niszczyla silg produkcyjnq gruntu, czylizby po dwudziestu latach silnéj uprawy téj rosliny, ktôra zajgia na piérwszym nawozie miejsce dawniéj wy- lacznic dla oziminy zachowane, ktôréj uprawa do tak wysokiego stopnia sig upowszechnila, niedat sig uczuc brak zyta? a wskutku tego czyzby sig nie podniosta jego cena? — Tym czasem tego roku w wielu miejscach, po- mimo nizkiéj ceny wôdki, kartofle byly po ztp. 4 , zyto po zIp. 8. — Cena taka byla po miasteczkach, gdzie kar
tofle i zyto jako zywnosc dla ludzi kupowano, a gorzel- nictwo zadnego wplywu nie wywiéralo, gdyz, wstosunku do zyta, nie mogloby po téj cenie ptacic kartofli. Czgsto sig u nas zdarza, iz cena kartofli, w stosunku do jedno- czesnéj ceny wôdki, jest zbyt w ysoka— a to ztéj przy- czyny, iz gospodarze w takim razie rachuja wigcéj na ko- rzysci, jakie osiagnq z ci agio stosownego utrzymania in- wentarzy, nizli na spodziéwane zyski, majace wyplynqc z przepalania kartofli na wôdkg. — Block w swém dziele agronomiczném Tom I str. 1 7 9 - 1 8 1 , oceniajac stosun- kowe wysilenie gruntu przez uprawg rozmaitych roslin, w ten sposôb kartofle z zytem porôwnab
Za skalg do obrachowania wszystkich rezultatôw agro- nomicznych, przyjql Block zyto na funty policzone.
184
Morg n. polski gruntu zytnego klassy l 61é) wyda:
I . R e t a e y a . 1. Z y t o ...
2. O w i e s ...
3. K o n ic z y n a ...
4. Z y t o ...
S u m m a . . . . I ï . K o t a c y a .
1. K a r t o f l e ...
2. O w ie s ...
3. K o n ic z y n a ...
4. Z y t o ...
S u m m a . . . .
W obyclwôch rotacyach tak zyto piérwszoroczne, jako i kartofle byly siane na jednorocznym ugorze, swiézo na- wozonym. (*)
Powyzsza Tabella okazuje, ze Iubo w piérwszéj rota- cyi grunt wyda! wigcéj w roku czwyrtyin o 2 2 1 funtôw zyta, a zatém byt mniéj wysilony, jednak w drugiéj ro- tacyi przez piérwsze trzy lata wydawat wigcéj, a ogôlem w ciagu cztérech lat drugiéj rotacyi wyda! wigcéj o 1320 funtôw zyta; — a zatém 1 2 0 morgôw n. pol. podlug dru
giéj rotacyi zagospodarowanych, przyniesie wlatach czté
rech wigcéj zysku o 39,600 funtôw zyta, to jest 180 korcy nizbysmy otrzymali prowadz^c je podlug piérwszéj rotacyi.
(*) W tcj T ab elli przvjçtc jest podlug B lock a:
0 funtôw slom y zytnéj lub o w s ia n é j ...= 1 fiint zyta
' % funt o w s a ... = 1 funt zyta 6 '/. funta k a rto fli... , . . = 1 funt zyta 9 funtôw suchéj naci kartoflanéj...= 1 funt zyta 3 a/4 funta koniczyny s u c h é j... = 1 funt zyta
fu n ty z ia rn o
f u n ty slo m a
f u n ty k a r to lle
f u n ty s ia n o
O g ô le m fu n tô w
z y ta 2272
1640 1060
8330 3937 4544
2499 3660 2045 735 1817
4972 16811 2499 8257
1767 972
971 4241 3748
31808 2638
5001 2204 776 1596
2739 8960 31808 2638 9577
186
W tabellach swych porôwnawczych wykazat B lock, ze ze wszystkich roslin uprawianych, kartofle najbardziéj grunt wysilajg ; okazuje siç jednak zarazem, iz upravva' kartofli, procz uprawy konopi i brukwi, ktore dotad u nas na wiclka skalç nigdzie nie s5 uprawiane, najwiçcéj przy- nosi korzysci.
Przyjçcie zvta za skalç do porôwnania wartosci wszy
stkich ziemioplodôw, jest nader korzystném, w ceiu usta- lenia i wyjasnienia teoretycznych zasad Agronomii. — Lecz poniewaz za podstawç do porôwnania wartosci rô- znych plodôw, 0 ile moznosc pozwalafa, brano silç poiy- wna, wykryta przy karmieniu zwiérzat temiz pfodami;
przeto wartosci z tego porôwnania wykryte, niemogij siç zgodzic z wartosciami wypadajijcemi z porôwnania poje- dynczych plodôw, w inny sposôb.jak na paszç dla bydla zuzytych.
Block przyji}!, iz wartosc 1 funta zyta, rôwna siç war
tosci 6 i/a funta kartofli. — W tym roku podlug cen tar- gowych, w vvielu miasteczkach 1 funt zyta rôwnal siç 2 i y50 funt kartofli. — W produkcyi wôdki 3 korce kar
tofli rôwnaj.'i , a nawet przewyzsz<y 1 korzec zyta. — Jesli zas zwazymy, iz zmielenie wszystkîego zboza na za- cier uzytego, roszczenie i suszenie, prawic dwa razy wiçkszéj ilosci slodu do zaciéru zbozowego potrzebnego, podwyzsza koszta produkcyi wôdki ze zboza, mozemy smialo przyjac zasadç, iz funt zyta rôwna siç w wartosci
3 / 5 funt kartofli.
Rôznicç korzysci tak piéniçznych jako i w nawozie, z obydwôch powyzéj przytoczonych rotacyj, wykryje naj- iepiéj nastçpujqca Tabella, takze podlug Blocka co do nawozôw ulozona.
Przyjalem, i i wartosc pozywna tak kartofli jako i zbo- za, w wywarze o polowç siç zmniejsza, i ze nawoz z funta zboza w wywarze, jest zupelnie natury i wartosci nawozu z trzech funtow kartofli. — Tabella ta ulozonq jest na zasadzie piéwszéj Tabelli. — Przypuszczam, iz przy oby- dwôch rotacyach jednakowa ilosc bydla jest utrzymywan^, a zatém jednakowéj ilosci paszy i scielki potrzebuje. — Stosunkowa zas intrata wykrywa siç tylko z okowity, ja- kq jedna i druga rotacya wydac jest w stanie.
I. lîo t a c y a z y tn a . Z y ta 3332 f u n ty = 15 k o r . 4 g a r. z y ta po
8 g a rc y o k o w ity 10 p rô b y - ...
O w sa w z ia r n ie 1040 fu n to w i ...
S lo m y o w sia n n é j 3937 fu n to w • ...
'K o n ic z y n y su c h é j 2499 f u n t ô w ...
S lo m y z y tn é j n a p a s z ç 9120 f u n tô w . . . S lo m y z y tn é j n a é c ie lk ç 3748 fu n tô w . . S u m m a . . . . SI. H o ta c y a Iiarto fla n a . K arto fli 31808 fu n t = 127‘/ 4 k o r c y p o 11 . k w a r t o k o w ity 10 p r ô b y ...
Z y ta 972 f u n ty — 4 k o r . 13 g a r. p o 8 g a rc y O w sa w z ia r n ie 1707 fu n tô w » ...
S lo m y o w sia n n é j 4241 fu n tô w > ...
K o n ic z y n y s u c h é j 2038 f u n t ô w ...
N aci k a rto fla n n é j 971 fu n tô w . . . . S lo m y z y tn é j n a é c i e l k ç .
S u m m a . . . .
Z téj Tabelli wykazuj;j sie nastçpujçce korzysci karto- flanego gospodarstwa:
1. Jeden morg wvdaje wiçcéj dochodu w ciggu lat cztérech: okowity garcy 2 6 3 , zyta na paszç dla bydla 6 3 funty, i suchego nawozu funtôw 2 1 2.
O k o w ity g arcy
S c ie l
ki f u n tôw
P a s z a K aw ôz n a fu n ty
n a fu n ty
z y ta w s ta n ie n a lu r a l-
n y m su c h y
121 3748
1666 1389 050 735 1521
8G9G j 13896 6872 24457 10072
1399 836 1092 1099 3924 3635 121
349 35 y*
3748
3748 5967
2440 480 1497 707 770 108
63993
27672 2536 J 14969 7254 2602 10072
12585
4453 408 901 1823 1100 417 3035
384 >/4 3748 0020 65105 12797
2. Przy rotacyi kartoflanéj, mozna uzyc na paszç dla bydla w wyvvarze, w ziarnie i koniczynie, wartosc wyrô- wnywaj;jc;j 5 2 0 5 funt. zyta, slomy ilosc wyrôwnywajçcQ 8 1 5 funt. zyta; czyli, ze wartosc slomy ma siç do caléj paszy jak 1 do 7 ^ 0. Przy rotacyi zytnéj, pasza sklada siç z wywaru, koniczyny i ziarna wyrôwnywajacych warto
sci 3 7 9 0 funt. zyta, i ze slomy rôwnéj wartosci 2 1 7 7 funt: zyta — a zatém wartosc slomy do caléj paszy ma siç jak 1 do 2 7/ 10.
3. Wartosc nawozu otrzymanego przy obydwôch ro- tacyach na funty zyta, obliczona podlug zasad przez Blo- cka ustalonych, jest nastepujaca :
188
l l o t a c y a i y t n a .
Z z ia r n a , w y w a rô w i s i a n a ...
Z e s lo m y u z y té j n a p a s z g ... • Z e s lo m y n a s c i c l k Q ...
S u m m a . . . . R o t a c y a k a r t o f l a n a . Z z ia r n a , w y w arô w i s i a n a ...
Z e s lo m y n a p a s z g ...
Z e s lo m y n a â c ie lk Q ...
S u m m a . . . .
Wartosc wiçc otrzymanego nawozu przy rotacyi kar
toflanéj, przewyzsza o 6 8 0 funtow zyta, co jest az nadto dostateczném do zastgpienia 2 2 1 funtow wysilenia w iç- kszego, ktôrego rola po téj rotacyi doznala.
4. Nawôz drugiéj rotacyi, jako wynikly z przeszlo trzy razy takiéj ilosci wywaru jak wpiérw széj, zawiérajacy przeto daleko wiçcéj wilgoci, bardziéjjest stosownym na lekkie i suche grunta.
N aw ôz s u c h y n a f u n ty
W a rto é é n a w o z u o b lic z o n a n a f u n ty z y ta
3334 1333
5016 1248
3035 538
12585 3119
6922 2764
2240 497
3035 530
12797 3799
5. Inwentarz, z powodu lepszego gatunku paszy, mo
ze byc lepiéj utrzymany, a zatém wiçksze zapewnic ko- rzysci.
Poniewaz Block nie obrachowal ilosci nawozu jakq wywar daje, przyjalem przeto, iz kartofle w w yw arze, wydadz<j tyle nawozu, ileby wydaïy surowo spasio- ne ; — a to z nastçpujacych powodôw. — Jakkolwiek czçsci sta le, w stosunku do cieklych w nawozie wy- warnym, z korca kartofli mniéj wyniosa, anizeli gdyby te kartofle surowo na paszç byly uzyte, jednakowoz z przyczyny bardzo przewazajqcego w tymze nawozie sto
sunku czçsci cieklych do stalych, nastrçcza siç gospoda- rzowi sposobnosc, uzycia z korzyscûj scielek sztucznych, jakiémi powiçkszéj czçsci lesne, a jeszcze lepsze sto- sowne do miejscowosci scielki ziemne, bez najmniejszéj szkody dla wegetacyi, z glçbi ziemi wydobywane.
Przy zastosowaniu tych scielek, nawôz wywarny z kor
ca kartofli, bçdzie zawiérac wiçcéj czçsci stalych, anizeli gdyby ten korzec kartofli byî surowo spasiony; wiçkszy zas dochôd piéniçzny, jaki otrzymuje siç przy gospodar- stwie kartoflaném, daje zarazem moznosc uzywaniü zie- mnéj scielki, wprawdzie bardziëj kosztownéj, aie téz wiçcéj korzysci przyniesc mog^céj.
Nawôz slomiasty dobrvm jest na grunta ciçzkie ; grunta lekkie potrzebuj^ raczéj wiçkszego skupienia, i nadania zbywajqcéj im wlasnosci, zatrzymywania wiçkszéj ilosci wilgoci; do czego stosowna scielka ziemna jedynym jest srodkiem. — Do coraz wiçkszego jéj uzycia przy gospo- darstwie kartoflaném, zmusi nas sama polrzeba scielki — a za jéj uzyciem nastgpi wolne polepszenie klassy grun- tôw. — Jak wielkie zt§d skutki dla naszego rolnictwa
•25
190
inogg wyplynijc, latw o daje siç przeczuc, chociaz siç nie da obrachowac.
W artosc gruntu zalezy od zwo/.nosci i klassy gruntu ; podwyzszenie zwo/.nosci gruntu lub polepszenie klassy, powiçksza jego wartosc. Te dwa srodki zamieniaja rolç dla gospodarza na kassç oszczçdnosci, w ktôréj z w szel- kiérn bezpieczenstwem swôj oszczçdzony kapital sklada i powiçksza. — Zachodzi jednak pomiçdzy témi dwoma srodkami pewna rôznica. ■— Zwoznosc gruntu jest kapi- talem , ktôry m o/.napodniesc,ktôry wysoki procent przy- nosi, gdyz w kilku latach zwoznosc gruntu moze byc wyczerpana (*). — Klassa gruntu jest kapitalem, ktôrego podniesc niemozemy, i z ktôrego przy upraw ie, stosowny tylko procent pobiéramy. Dla téjto przyczyny polepsze
nie klassy gruntu, w stosunku do kosztôw, m aie na p o- zôr zapewnia korzysci, i mata ma liczbç praktycznych zwolennikôw; mimo to jednak nie przestaje byc srodkiem oszczçdnosci, ktôréj dobroczynne skutki na najdalsze po- kolenia splywac bçda.
Za podstawç porôwnan kartoflanéj i zytnéj rotacyi, przyj^lem zasady przez Blocka, jako axiomata agronomi- czne polo/.one.
Rolnictwo rôwnie jak i kazda inna nauka, ma swoje ogôlne, stale prawdy, ktôrych zastosowanie urozmaica siç podtug rô/norodnych okolicznosci m iejscowych, i ktôre, pontimo teg o , nie przestajg byc stalémi i nieza- chwianémi prawdami. — Block w sw cm obszerném dziele
(*) Zdajc s iç , z.e zw o zn o sé— znaczy to samo eo zam oznoéé czyli sila pozywna gruntu przez naw ôz otrzymana, inaczéj trudno pojijé
niySI A utora. Ii. G. i St.
o rolnictvvie, slarat siç wyrwaé z ciasnych stosunkow m iejscowych, i z ogolnych widokôw rolniczycli, wykry stale i ogôlne pràwdy. Opiuia publiczna, ktora potnimo tych ogolnych dy/.eii, przyznala mu praktycznosé w jego teoryach, przyznala tém sam ém , iz jego zasady nie z w y- obrazni, lecz z natury byly czerpane. Ciorac jego ogôlne zasady za podstawg moich dowodzeii numerycznych.
chcialem wszelka zachowac scislosc, i ile moznosci uni- knqc zarzutu stronnictwa.
Uprawa kartofli rôw nie jak kazdéj innéj rosliny, moze poslu/.yé niepomnemu na blizkq przyszlosc gospodarzowi, za srodek do podwyzszenia chwilowo zyskôw piénig- znycli, bez wzglgdu na zbytnie wysilenie gruntu; moze rôwniez zajqc miejsce na niestosownych gruntach, gdzie inné rosliny z wigksza korzysciq moglyby byc uprawiane ; • lecz te dwa zarzuty, czyli raczéj naduzycia, towarzysza niniéj wigcéj uprawie kazdéj rosliny.
Pod w zglgdem Ekonomii politycznéj.
W igksze lub mniejsze bogactwo narodu, zalezy od obfitszego lub mniejszego tworzeuia wartosci, silami pod rozrzadzeniem tego narodu bgdgcémi. — Stale i powolne znizanie sig ceny jakiego produktu, pochodzi z oszczg - dzenia sil uzytych do produkowania tegoz. — Zuizenie bowiem ceny, z powodu braku zqdania, moze byc tylko chw ilow ém , rôwnie jak znizenie ceny bgdqce skutkiem zbytecznéj produkcyi w stosunku do istotnéj potrzeby.
W miarg objawiajqcego sig zqd ania, wzrasta wartosc pro
192
duktu, w przeciwnym razie byloby to znakiem zbytecznéj produkcyi w stosunku do potrzeby, i wkrotce produkcya zmniejszycby sie musiata. Ogôlne znizenie eeny wodki, w stosunku do cen dawniejszych, pochodzi z oszczçdze- nia si! uzytych do produkcyi wodki. — Coroczne spada- nie eeny, pochodzi z urodzajnosci la t, skutkiem czego, okowita stosunkowo do potrzeby, w zbytecznéj ilosci na targ dostarezana, odbytu w calkowitosci znalezc nie moze.
Piérwsze spadanie eeny, jest istotném szczçsciem dla kraju, oznacza bowiem zazwyczaj, iz udoskonalenia w produkcyi zaprowadzone, oszczçdzenie sil za sobij po- pociqgnçly, a témsamém postawily kraj w moznosci pro- dukowania wiçkszéj ilosci tegoz samego lub innych p lo - dôw, co pociçga za sobg powiçkszenie bogaetwa naro- dowego.
Dlategoto zaprowadzenie gorzelnictwa z kartofli, po- ciggajgc potrojenie produkcyi z téjze saméj pizcstrzcni gruntu, pomimo powiçkszenia siç zadania, spowodowalo ciggle znizanie siç cen tego produktu. Kraj jednakze zbogacil siç — gdyz % siîy ziemi na téj produkcyi oszczç- dzil, i postawil siç w moznosci uzycia tychze sil do innego celu. Powracac rozmyslnie do dawnego polozenia i do dawnych kosztôw produkcyi, jest to kraj dobrowolnie zubozyc i utracic ow oe tyloletnich prac i wvsilen.
Dziwtia zaistc jest rzecz.'j, iz na dopelnienie rzucanego w celach filantropijnych projektu, niepodano mysli po- w’rôcenia do garcôw rurowych, do zaciérow bez miary wody, bez termometrôw, na rozum i na lokiec •— wszakze przez to wôdka jeszcze bardziéjby zdrozala, oszczçdzili- bysmy kapitaly utkwione w pistoryuszach, i innych tym
zwtaszcza gdyby mozna jeszcze zyskac zakaz palenia su- chém drzewem.
Gorzelnictwo w terazniejszym stanie, jest czysto rol- niczym przemyslem. Nie wiem o zadnéj gorzelni, prowa- dzonéj fabrycznie i opartéj na samych kupnych plodach (*).
Pod tym wzglçdem gorzelnictwo nasze malo zmian do zyczenia pozostawia. Skoncentrowanie gorzelni pomniej- szych w jedn a, spowodowaloby zubozenic gruntôw, do- tad glôwnie z przyczyny istniejacycb gorzelni, nawozem podsycanych. — Zbyteczne rozdrobnienie gorzelni, po- wiçkszyloby koszta produkcyi. •— Zaprowadzenie palenia wôdki ze zboza, pociggnçloby za soba powstanie w iel- kich fabrycznych gorzelni, z ktôremi pomniejsze, z tru- dnoscitj moglyby konkurencya utrzymac. — Kazda bowiem wielka fabryka, byleby nie przechodzila granic rozsadnéj wielkosci, moze produkowae mniejszym kosztem niz fa
bryka mala, a to zprzyczyn, iz zaklad jéj stosunkowo, jest mniéj kosztownym, ze latwiéj o jednego niz o kilku zdatnych dyrektorôw, i t. p.
Jezeli dotad, pomimo tych waznych korzysci, gorzelnie fabryczne nie powstaly, to ztad jedynie pochodzi, ze da- leki transport kartofli, bçdacych maléj wartosci w sto- sunku do wagi, byl zbyt kosztownym i niepodobnym wsrôd zimy, kiedy drogi s;j najlepsze, i czas do tego naj-
(’ ) Wszystkic prawie gorzelnie w Ordynacyi Zamojskiéj: zyto, lub kartofle przed niewiclu laty, kupowaly;— a wielu jest prywa- tnych Obywateli, klôrzy, jesli nie w zupelnosci, to w znacznéj czç- éci, trzymali siç liib trzymaja léj metody, przynajmnicj w Lubel- skiém i Podlaskiém. Uwaga ta w niczém nieubliza scisléj argu- mentacyi szanownego Autora rozprawv. K. G. z St.
194
wolniejszy. Kartolle bowiem przemarzuiçte, nièdadzg siç przechowac, lecz musz;j byc zaraz wypalone. — Niemo- znosc palenia przez rok caly, skutkicm czego fabryka i fabrykanci znaczmy czçsc roku byliby bez zatrudnienia, staje takze na przeszkodzie povvstaniu fabrycznych gorzelni.
Te wszystkie przeszkody do zalozenia gorzelni fabry
cznych upadlyby, gdyby tylko palono wôdkç z samego ziarna. — Ziarno, jako w stosunku do wagi wyzszéj od kartofli wartosci, tym samym kosztem daléj siç da prze- wozic, z lat tanich na lata drogie przechowaném, i przez rok caly bez przerwy na wôdkç przerabianém byc mo
ze. — Zakaz wiçc palenia wôdki z kartofli, sprzyjalby bardzo powstaniu gorzelni fabrycznych, i nicktôre tylko szczçsliwe miejsca i osoby, przywlaszczylyby sobie ten rodzaj prze- myslu, z wielkcy strate ogôlu i rolnictwa naszego. — Kar- tofle s<i glôwnym plodem piaszczystych okolic, ktore powiçkszéj czçsci obfituj^c w lasy i torfy, dotc^d prawie bez uzytku i wartosci spoczywajgce, sprzyjaj;j bardzo kar- toflanemu gorzelnictwu. Kartolle przerobione na wôdkç daj^ siç rôwnie jak drzewo i torf w dalekie strony prze- sélac. Centnar okowity kosztuje od 12 do 36 zlp., cen- tnar kartofli zlp. 1, centnar drzewa gr. 10, centnar torfu gr. 5; a zatém okowita tym samym kosztem 12 do 3 6 razy daléj jak kartolle, 3 6 do 108 razy daléj jak drzewo, a od 72 do 2 1 6 razy daléj jak torf, przewozon^ byc moze.
Gorzelnictwo kartoflane daj.ic sposobnosc okolicom piaszczystym i lesnym produkowania wiçkszéj ilosci wôdki, nizeliby mogly produkowae w przypadku, gdyby wôdkç tylko z zyta pçdzono, daje zarazem sposobnosc wiçkszego uzytkowania z lasôw i torfu. Gdyby gorzelnictwo zbo-
zowe, zajçlo w tych okolicach miejsce kartoflanego ; dvvie trzecie wartosci drzewa i torfu, nateraz za posrednictwem okowity spieniçzane, pozostalyby bez odbytu.
Natura, rozmaitémi bogactwy kraj nasz obdarowala.
S ci okolice, w ktorych ziemia bardzo urodzajna, zachçcila oddawna swych mieszkancôw do wytçpienia lasôw, i za- miany ich, o ile siç tylko dalo na pola i ifjki; s;} inné mniéj urodzajne, w ktorych lasy dzisiaj jeszcze ogromue obszary zalegaja. Pomiçdzy tém i, jedne z powodu bliz- kosci splawôw lub jakiéjkolwiek wody, lub téz skupionéj na jednym punkcie ludnosci, majg zapewniony odbyt na wszelki rodzaj drzewa, i to po dobrych cenach; dru- gie zas tylko bardzo tanio lub z wielkiémi kosztami prze- vvozu zbywac je mog^; s§ takze i takie u nas okolice, w ktorych drzewa nawet po nizkiéj cenie trudno spié- niçzyc; torfy zas z malym bardzo wyjatkiem, nigdzie pié—
niçznego odbytu nie maj§. Dla takichto okolic, gorzel- nictwo kartollane prawdziwém jest dobrodziejstwem, one s,y glownie przeznaczone do dostarczania wôdki okolicom, ktôre bçdc^c tym sposobem w produkt ten zaopatrzone, tém silniéj i wylaczniéj moga siç chwycic przemyslu i handlu sobie wlasciwego. Dlatego wôdka stala siç juz jednym z glôwniejszych przedmiotôw wewnçtrznego han
dlu naszego kraju, i mozna przewidywac, ze im bardziéj ogôlnie bçdéj siç zmniejszac zyski na gorzelnictwie, tém bardziéj produkt ten bçdzie wzrastal w w aznosci, jako przedmiot handlu wewnçtrznego; wszystkie bowiem oko
lice, w ktorych stosunki miejscowe s;j mniéj przyjazne gorzelnictwu, chwyc§ siç innego rodzaju przemvslü, a gorzelnictwo témbardziéj wzrosnie i zakorzeni siç tam , gdzie miejscowosc sprzyjac mu bçdzie.
Jednym z gtôwniejszych srodkôw do takiego uksztal- cenia stosunkôw naszego kraju, jest utatwienie komuni- kacyj tak wodnych jako i ladowych -— drugim jest wy- ksztalcenie przemvslowe nasze, ktôre urozmaici nasze pîody, wykryje najwlasciwsze dla kazdéj okolicy, a tym sposobem podwyzszy ruch handlu wewngtrznego i pto- dnosc naszego kraju. — Taniosc produkcyi byla i jest jednym z odwiecznych celôw przemystu; w skutku zni- zenia cen, podaje ona moznosc ciagnienia nowych uzytkôw z produktu. Ktôz zargczyc zdola, ze wkrôtce, w skutku nowych udoskonalen technicznych, nie odkryja now ych, nader korzystnych sposobow uzycia wôdki, zapewniaj;j- cych te korzysci jedynie z powodu nizkich cen; sposobôw, ktôre moze nawet juz odkrytémi byly. — Nadzieja wiçc, iz z czascm okowita moze byc uzyt% do rozmaitych te
chnicznych zastosowan, jest jednym z waznych powodôw, dla ktôrych dqzenie do zdrozenia produkcyi, byîoby zgu- bném dla dobra ogôlu. Smutny, jak niektôrzy utrzymujq, widok okolic, gdzie dachy wiejskie nie slonuj lecz gon- tem lub dacliôwkq sq pokryte, radosc w nas obudzac powinien — jestto bowiem dowodem, iz w tych okoli- cach poznano juz wartosc rzeczywista slomy, i ze téj w gospodarstwie rolném, ani drzewo, ani glina palona zastapic nie mogq, lecz ze j§ w budownictwie z korzysci;}
zastgpic zdolaja, a nawet pod niektôrémi wzglgdami, maja nad nia piérwszenstwo. — Towarzystwa ogniowe z.abezpicczaj;} pojedyncze osoby od wielkich strat, ogôl jednakze stowarzyszonych traci na pogorzeli, gdyz oplata od summy szacunkowéj zmniejsza siç lub powiçksza, sto- sunkowo do wydarzonycli pogorzeli. — Gont, a témbar- dziéj dachôwka, na wsiach, gdzie zabudowania dosyc od
196
siebie s«j oddalone, zabezpieczajq bardzo od pogorzeli zewnçtrznéj. Im wiçcéj bçda, jako materyal do krvcia dachôw uzyte, témbardziéj zabezpiecz;j od wielkich zni- szczeii, jakie czçstokroc pockjgaja za sobrj wynikle po wsiach pozary, wydarzajqce siç najczçsciéj w porze su
chéj , a tak w przyczynie jako i w skutkach, ulatwiane i rozszérzane przez nadzwyczajiuj palnosc wyschléj slomy.
W e Francyi, jest juz zakaz pokrywania sloma nowych po wsiach budynkôw; u nas zakaz ten bylby niestoso- wnym ze wzglçdu na ubôstwo kraju: cieszyc siç jednak wypada, jezeli kartollane gospodarstwo, przymusi nie- ktore okolice do téj zmiany tak uzytecznéj, pod wzglç- dem utrwalenia nabytych zasobôw.
Ogôlnic powtarzaném , a nawet w Ukazach Cesarskich za pewnik przyjçtém zdaniem, jest opinia, ze uprawa kartofli na wielkcj skalç, zabezpiecza od glodow. Powôd tego jest nader jasny. — PodstawQ zywnosci ludu jest pokarm roslinny, ktôry glôwnie zyto stanowi, jedne tylko kartofle moga pod tym wzglgdem roslinç tç zastapic.
Przyczynq ogôlnego nieurodzaju zyta, s§, albo bardzo nie- przyjazne wegetacye téj rosliny, jesieii i zima, lub téz pora szkodliwa w czasie kwitniçcia (*). Podczas téj szkodli- wéj dla wegetacyi jesieni i zimy, kartofle spoczywaly jeszcze bezpiecznie w kopcach, szkodliwa zas pora na kwiat, maty tylko wplyw wywrzéc mogla na urodzaj kartofli. Susza ku kohcowi wiosny i wsrod lata, jest przvczyna nieurodzaju kartofli; lecz jesli jesien i zima sprzyjaly, maj byl mokry, susza i ciepta w czasie kwiatu, dojrzéwaniu zyta nie szkodza, owszem pion zapewniajq. —
(*) Mozna dodac, obfita wprzymrozki, a zwlaszcza sucha i wie-
trzn q wiosnç. K . G. z S t.
26
Grady okolicami w niektorych latach, tak wielkie szkody w zycie i innych zbozach zrzgdzaj^ce, kartoflom malo szkodzç.
W arunki wiçc urodzaju tych dwôch roslin, sa zupet
nie odm ienne, i bardzo rzadko trafiajg siç takie lata, w ktôrychby pora tak dla jednéj jak i dla drugiéj zupel- nie byla nieprzyjazng. Natura przeznaczyta kartofle do zastçpienia zyta w sile pozywnéj ; zwlaszcza téz w latach zupelnego nieurodzaju zyta, dawniéj zazwyczaj wielki glod dla ludu ubozszego za sob;} poci§gaj§cych. — Za- kaz palenia wôdki z kartofli, musialby spowodowac zrnniejszenie uprawy rosliny, ktôréj jeden z glownych uzy- tkôw, bylby prawem zabroniony, i ktora, w stanie natu- ralnym, w latach wielkich urodzajôw, z roku na rok nie- moglaby byc przechowan‘3. — W skutku zas zmniejszenia uprawy kartofli, bylibysmy w zupelnéj niemoznosci zastq- pienia zyta na zywnosc dla ludu, w przypadku zupelnego nieurodzaju. — Teraz w czasie g lo d u , lud potrzebuj^c koniecznie kartofli do uzycia ich za zyto, a mog§c w ta - kim razie obejsc siç bez w od k i, placi za kartofle na zy
wnosc w içcéj, nizeli za w ôdkç, ktôr§ z kartofli tych mozna uprodukowac, i tym prostym srodkiem , zabiéra gorzel- niom tyle kartofli, ile mu do zycia potrzeba. — Lecz gdyby kartofle tylko na zywnosc byly uprawiane, niemoglibysmy w czasie glodu, oderwac od innego uzytku, dla zaspoko- jenia téj najpiérwszéj potrzeby.
198
Pod w zglçdem skutkôw moralnych.
Naduzycie w ô d k i, jest wszystkim szkodliw e, umiar- kowane zas jéj uzycie, jest dla ludu prostego dobroczyn- ném. Klassy bogatsze majij dla nerw ôw rozliczne bodzce, tak um yslowe jako i materyalnc, ktôrémi codziennie dzialalnosc tychze wzmacniaj§. D o w o d em , ze natura Iudzka bodzcôw tych potrzebuje, jest ich odwieczne i tak ogôlne uzycie. Naprôzno podnosz^ siç przeciw temu niektôre pojedyncze, wym owne gfosy, uderzone zlémi skutkami naduzyc, i w peînym milosci ludzkiéj zapale, powstojac przeciw naduzyciom, nawet umiarkowane u/.y- cie potçpiajg. — Kto tylko w trudach i niewygodach w o - jennych sil swoich prôbow al, teu niezaprzeczy, iz czçsto doswiadczyl wzmacniaj^cych skutkôw wôdki, obudzaj^céj znuzony systemal ncrwowy, a wraz z uim i muskularny, wskrzeszajacéj sily wtenczas, kiedy sa niezbçdnie potrze- b n e, obudzajcicéj apetyt w tych rzadkich wolnych chw i- lach, do pokrzepienia sil pokarmem. — O tôz, lud nasz, ciçzkim pracom rolniczym oddany, wystawiony na dé- szcze, wichry, mrozy, upaly, przy lichéj roslinnéj straw ie, potrzebuje tego bodzca, a cingle, regularne i umiarko
wane uzycie w ôd k i, dobroczynny w plyw na zdrowie jego wywiéra. — Jezeli klassy bogatsze, pracom umyslowym oddane, przy miçsnym pokarmie i uzyciu innych rozli- cznych bodzcôw nerw ow ych, po sobie w tym wzglgdzie sgdzic bçd^, nie mog§ innych, tylko fatszywe wnioski wyprowadzic.
Przy kazdém nadu/.yciu, jestesmy namiçtnosciami po- pchniçci, a wtedy glos rozs^dku, nakazuj^cy umiarkowa-
200
nie w w ydatkach, stabo przemawia. — Ten, ktôry nadu- zyl trunku, i w skutku tego podszarpal lub wyniszczyt swôj zapas pieniçzny, odmôwi sobie eodzicnnego uzycia;
lecz przy zdarzonéj okolicznosci, kiedy go szal opanuje, niepotrafi siç poham owac, i miary rozsadnéj w uzyciu nie zachowa. Podwyzszenie ceny w ôd k i, nie zmniejszyloby naduzyc, lecz tylko odjçloby moznosc codziennego, dla zdrowia potrzebnego, uzycia tego trunku. — Trzy grosze na pôlkwaterek w ôd k i, jest zwykta cena po wiejskich szynkach; jezeli przyjmiemy zasadg, ze pôlkwaterek do- statecznym jest na codzienne uzycie dla doroslego m çz- czyzny, wydatek zatém na wôdkç, wyniesie dla wyrobnika jedna dziesiatg czçsc jego zarobku, a pewno jednéj dzie- siqtéj czçsci wartoéci jego potrzeb, stanowic nie bçdzie. — Takie umiarkowane uzycie, uczyniloby rocznie rozchodu zlp. 3 6 gr. 1 5 . — Parobek zas pobiéra rocznie tylko zlp. 8 0 w piéniijdzacb, a czçstokroc mniéj nawet. — W ôdka stale i umiarkowanie uzyta, nalezecby powinna do piérwszych potrzeb naszego lu d u (* ).— Majçtniejsza klassa, uzywa codzicnnie piw a, wina , kawy, herbaty, na
w et wôdki i tym podobnych trunkôw, ktôre w szystkie, przy umiarkowaném i rozsadném uzyciu, jako dobroczyn- ne bodzce dla nerwôw, uwazane byé powinny. — Uzy- tecznosc tych bodzcôw jest ogôln a; szkodliwosc zas, w v- plywajjjca to z naduzycia, to z anormalnego usposobienia niektôrych pojedynczych osôh , jest wyjqtkiem, aie nie
(*) Pofowa zasfug na w ô d k ç , ezy bçd zie um iarkowaném uzy- ciem ? W szakze grosz jed en na m aly kieliszelc, juzb y spow odow al wydatek zlp. 12 gr. 5 w yn oszacy— eo w stosunku do w ychodu sta-
nowi niem ala rubrylcç, K . G. z St,
prawidlem. — Ze wzglçdu na niektôre w yjatki, przed- siçbrac srodki ogôlne, bytoby niedorzecznosci^ (*).
Dçtzyc do podrozenia produkcyi wôdki, w dobroczyn- nych dla naszego ludu widokach, jestto wyrzec siç za- lozonych sobie pobudek. — Jezeli bowiem uzycie wôdki ma dobroczynne wywrzéc w plywy, powinno bvc regu- laruém i codzienném. — W stosunku zas do dochodu naszego ludu, wôdka prawie juz teraz, jest w zbyt w y- sokiéj cenie, izby m ogla bvc codziennie przez ogôl uzy- wana. — Przez podrozenie zas produkcyi wôdki, postawic lud nasz w moznosci uzvwania jéj tylko czasami, nie jest to odjac moznosc naduzycia tego trunku; jestto tylko pozbawic lud wiejski dobroczynnego, codziennego i umiarkowanego zycia.
Od czasu zaprowadzenia uprawy kartofli na wielka skalç , rolnictwo u nas wzrosto w produkcyi, — oszczg- dzilismy sobie dwie trzecie czçsci ziemi, przeznaczonéj do produkcyi w ôd k i, ilosc utrzymywanego inwentarza pod- niosla siç, i bylismy w stanie karmienia go lepiéj, niz przed- tém. — W sk u tk u tych korzysci, wzroslo bogaetwo naro- d o w e, rolnictwo wyksztaîcito sobie w pomoc obszermj gatçz przemyslu fabrycznego, ktôry nadal wartosc nie- ktôrym plodom ziemnym, dotad bezcennym ; — podniôs!
wartosc gruntôw piasczystych, a tworzac produkt dajacy
(*) U zytecznoéc bodzeow sztucznych dîa pod niesienia i utrzy- m yw ania sil zyw olnych, czlow ieka, pracq rçczna zajçtego, w ielkiéj podpada v a tp liw o sc i. — Jakoz, sto i w içcéj letn i starcy, oajczç- éciéj zdarzaja siç pom içdzy w iesniakam i. — T ak pôzna slarosé, jak d osw iadczenie uczy, skutkiem je st zw ykle w ielkiéj w strzem iç- zjiw osci w pokarm ach, a nadew szystko w strzym yw ania siç najsci- slejszego od trunkôw rozpalajf(cych, na czele ktôrych w ôdkç zali-
czvc trzeba, K. G. z St.
siç przewozic w dalekie okolice, ozywit handel w ew n ç- trznv, to nowe pôle bogactwa krajowego, tak dtugo u nas prawie odlogiem lezijce. — Kraj nasz poczçsci zabezpie- czony zostal od okropnéj klçski g lo d u , i z powodu sta- nienia w ôd k i, coraz bardziéj postawiony w m oznosci uzy- wania jéj, niejako potrzebç zbytkow g, w szczcgôlnych tylko wypadkach, aie codziennie, jako jedn;j zpiérwszych i koniecznych potrzeb.
Gdyby nawet rolnictwo, z powodu uprawy kartofli, w ie
le cierpialo, nie glosowalbym jednak za projektowanym srodkiem zmiany; doswiadczenie bowiem uczy, iz w g o - spodarstw ie, czçsto najzbawienniejsze nawet zmiany, je
zeli nagle zaprowadzone b ç d a , szkodliwe skutki za sobç pociqgajtj. — Heroiczne srodki, w celu skierowania prze- myslu z drogi falszywéj na drogç wyrozumowanq i zy- skowntj, zawsze okazaly siç zgubnémi.
Zyski w przemyslc, od nader drobiazgowych i uro- zmaiconych przyczyn zalezçt — jedn^ z nich jest ufnosc i zamitowanie w przemysle, ktôry prowadzimy, a te siç na- kazac nie daja. — W yjasnienie gruntowne strat wynika- jqcych z jakiego przem yslu, zaulanie przytém w zmiany, jakie czas przy troskliwosci kazdego o w lasne dobro za sob^ prowadzi: oto s;j sro d k i, w podobnych razach naj- slosowriiejsze.
Umiarkowana cena w ôdki ulatwiajqc codzienne skro- mne jéj uzycie, wiçcéj siç przyczyni do uchylenia nadu- zyc, anizeli bardzo wysoka cena, zostawiajgca tylko rao- znosc naduzycia, lub uzywania w ôdki jako lékarstw a.—
Naprôzno jednak ludzilibysmy siç nadziejtj, iz jedno lub drugie, zdola wykorzenic pijanstwo. — D o tego celu najskuteczniejszémi s$ srodki moraine, wplywajijce na
202
wolmj woky kazdego czlow ieka, a zaw isle od dobrego tak religijnego, jako i naukowego wychowania ; obudza- jtjcego prawe uczucia, zbawienne chgci i m ysli, wzm a- cniaj^cego sify m oraine, potrzebne do wprowadzenia w wykonanie te g o , co rozum i rozs^dck za zbawienne wskazujij.
Dla tychto przyczyn, zgodnic z ogôlem kierujacym si g prostym rozs^dkiem, i nieodstçpuj^cym lekkomyslnie od raz przyjçtych zwyczajôw i m niem an, uwazam projekto- wanq zmianç za nieuzasadnion^ i zgubn§ dla rolnictwa.
A. Hr. O.
NIEKTORE PRAIvTYCZNE
W W Ü < 5 2
przez
F i l i p a E b e r li a r d a ,
P o d - I n s p e k to r a S ta d a J a n o w sk ie g o .
Artykut w piérwszym poszycie Rocznikôw Gospodar- stiva Krajowego umieszczony: O stosunku gonitiv do umiejÿtnego chowu koni rozwinal ogôlne zasady chowu k on i, a zwlaszcza pokazaï na wzôr dla nas drogg, ktôra ku polepszeniu tegoz poszla Anglia.
Artykut drugi: o koniu i srodhacli zachçcenia mie- szkancôw naszego kraju do jego chodowli etc. etc., do- dat kilka jeszcze uwag do poprzedniego.
Niniejszy ma na celu wytacznie blizéj, a zwlaszcza najpraktyczniéj, o poprawieniu dzisiejszego chowu koni krajowych pom ôw ic, tak, aby kazdy bez wyjatku ziemia- nin, praktyczn,y z niego odniesc m ôgt korzvsc.
Pismo niniejszeredukuje sig do nastgpnych kilku uwag, ktôre za skazôwkg w ulepszeniu chodowli koni stuzyc nam winny.
10 Ze w chowie koni nie idzie nam o to , abysmy duzo koni w ychow yw ali, aie przedewszystkiém , aby w po- czqtkach dz'wigania siç, téj tak upadléj chodow li, w y- chowane bodaj w mniejszéj liczbie odznaczaly siç swojq jakosci^, to jest wytrwaloscitj i dzielnosci^ w uzyciu.
2° Ze ta jakosc konia nie mierzy siç pozonuj pow iérz- chown§ piçknosci^, lecz samémze uzyciem: — konia b o - wiem nietrzymamy wyhjcznie dla bawienia naszcgo oka, aie przedewszystkiém dla uslug, do ktôrych jest przeznaczony.
Ilosc w içc sity, w koniu zawartéj, a nie co innego, jest ska- zôwk;j jego wartosci. DIategoto albo codzienném zw y- czajném uzyciem, albo wyscigami wartosc tç odkryc i ocenic mozemy.
3 ° Ze chcqc przychodzic z czasem do koni dzielnych i w ytrw alych, wyl^czyc nam nalezy od rozplodu wszy
stkie ogiery i klacze, ktore, albo zwyczajném uzyciem przez czas jakis, czy w fornalkach, czy pod vviérzcbem, czyli téz w pow ozow ym zaprzggu, albo nakoniec wysciga
mi, nie daly dow odôw , ze warte s§ rozpladzania sig, to
je st, ze posiadaj^ ow e poz^dane przymioty, ktôre w kra- jowych koniach, osicjgn.'jc pragniemy. SLyJ konie szçzuple, bezsilne, kaléki i niedolçzne w uzyciu, nigdy do roz
plodu nie nalezy dopuszczac; i tylko, pôki im sily starcz§, do robot rozmaitych uzywac: — tak liczba koni rodz^cych siç bçdzie mniejsza, aie za to nie bçdziemy chowac koni ktôre nikczcmiuj i krôtko trwalQ uslug.i, kosztôw wycho- wania, zadn§ miar^ optacic nam nie mogQ.
4° Ze na téj drodze, cena koni, naturalnie siç podnie- sie; aie czy kon wycbowany u siebie, czy kupny, a drozéj zaplacony, dlug^ i ciijgtç uslugij wyplaci siç w trôjnasôb.
2 7
