STABILIZACJA ZASOBÓW PRACY W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W KONTEKŚCIE WYZWAŃ DEMOGRAFICZNYCH – PODEJMOWANE DZIAŁANIA

ISSN 2083-8611 Nr 258 · 2016

Sabina Kubiciel-Lodzińska Politechnika Opolska

Katedra Polityki Regionalnej Wydział Ekonomii i Zarządzania skubiciel@gmail.com

STABILIZACJA ZASOBÓW PRACY W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM

W KONTEKŚCIE WYZWAŃ DEMOGRAFICZNYCH – PODEJMOWANE DZIAŁANIA

Streszczenie: Niekorzystne zmiany demograficzne sprawiają, że Polska staje przed ko- niecznością podjęcia działań, aby w przyszłości zapewnić gospodarce wystarczającą (i odpowiednio wykwalifikowaną) siłę roboczą. Z prognozy GUS na lata 2014-2050 wyni- ka, że największy spadek populacji nastąpi w województwie opolskim, bo liczba miesz- kańców regionu zmniejszy się w 2050 r. w stosunku do 2013 r. o ponad 25%. Ubytkowi ludności ogółem towarzyszyć będzie zmiana w strukturze populacji – spadek liczby dzieci, wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym – co może przełożyć się na sytuację na rynku pracy. Celem artykułu jest pokazanie działań podejmowanych w województwie opolskim służących minimalizacji tych przemian, w tym mających za zadanie stabilizację w zakresie zapewnienia w przyszłości pracowników. Pokazano wybrane dane dotyczące zmiany w zasobach pracy w regionie (m.in. na bazie najnowszej prognozy GUS do 2050 r.), omówiono również wybrane działania pilotażowego w Polsce Programu Specjalnej Strefy Demograficznej w województwie opolskim do 2020 r. „Opolskie dla Rodziny” oraz za- prezentowano sytuację w regionie odnoszącą się do napływu obcokrajowców (podejmu- jących pracę i studia), którzy mogą w przyszłości być komplementarną siłą roboczą na regionalnym rynku pracy.

Słowa kluczowe: demografia, depopulacja, migracje, rynek pracy, województwo opolskie.

Wprowadzenie

Niekorzystne zmiany demograficzne sprawiają, że Polska staje przed ko- niecznością podjęcia działań, aby w przyszłości zapewnić gospodarce wystar-

Iwona Mąkolska-Frankowska pracownik samorządowej administracji publicznej iwona.makolska@gmail.com

czającą (i odpowiednio wykwalifikowaną) siłę roboczą. Prognoza ludności na lata 2014-2050 opracowana przez GUS pokazuje, że proces starzenia się Pola- ków przyspieszy i Polska będzie miała jedno z najstarszych społeczeństw w Eu- ropie [www 1, s. 129]. Stąd realizacja różnych projektów, a także wprowadzanie zmian w prawie mających na celu zmniejszenie spadku liczby potencjalnych pracowników. Dotyczą one m.in. aktywizacji zawodowej osób powyżej 50. roku życia, wydłużenia wieku emerytalnego, zachęcania do rodzicielstwa poprzez wprowadzanie udogodnień dla rodziców (m.in. dłuższe urlopy macierzyńskie i urlop rodzicielski), łatwiejszego dostępu do opieki żłobkowo-przedszkolnej. Obejmują także inicjatywy służące szerszemu otwarciu polskiego rynku pracy na cudzoziem- ców (m.in. uproszczenie przepisów dotyczących podejmowania przez nich legalnej pracy [Rozporządzenia Ministra Pracy…, 2006-2014], opracowanie dokumentu [Polityka migracyjna Polski – stan obecny i postulowane działania, 2012]).

Z prognozy GUS na lata 2014-2050 wynika, że największy spadek populacji nastąpi w województwie opolskim, bo liczba mieszkańców regionu zmniejszy się w 2050 r. w stosunku do 2013 r. o ponad 25% [www 1, s. 113]. Ubytkowi ludności ogółem towarzyszyć będzie zmiana w strukturze populacji – spadek liczby dzieci, wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym, co może przełożyć się na sytuację na rynku pracy. Na Opolszczyźnie już kilka lat temu dostrzeżono wpływ zmian demograficznych na zachodzące w regionie procesy rozwojowe, co znalazło odzwierciedlenie w zapisach dokumentu [Strategia Rozwoju Woje- wództwa Opolskiego do 2020 r., 2012].

Celem artykułu jest wskazanie wybranych działań, podejmowanych w woje- wództwie opolskim, których realizacja przyczyni się do przeciwdziałania procesom depopulacji. Syntetycznie zaprezentowano dane dotyczące zmian w zasobach pracy w regionie, omówiono wyselekcjonowane elementy pilotażowego w Polsce Pro- gramu Specjalnej Strefy Demograficznej [Program Specjalnej Strefy Demogra- ficznej…, 2014] odnoszące się do rynku pracy oraz przedstawiono dane charak- teryzujące napływ do województwa wybranych grup obcokrajowców, którzy mogą w przyszłości stanowić komplementarną siłę roboczą na opolskim rynku pracy.

1. Prognozowane zmiany w zasobach pracy w województwie opolskim

Województwo opolskie charakteryzuje się najwyższym ubytkiem liczby ludności w Polsce. W latach 2003-2013 liczba mieszkańców regionu zmniejszy-

ła się o 4,9%, podczas gdy średnia dla kraju wyniosła 0,8%. Prawie wszystkie opolskie gminy odnotowały spadek liczby ludności (rys. 1)¹.

Rys. 1. Zmiana liczby mieszkańców w województwie opolskim wg gmin w latach 2003-2013 (2003 = 100, mapa poglądowa)

Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS.

Największy wpływ na zmiany depopulacyjne na Opolszczyźnie mają dwa procesy: migracje zagraniczne mieszkańców regionu (głównie zarobkowe) oraz ujemny przyrost naturalny.

Jeśli chodzi o procesy emigracyjne województwo opolskie w 2012 r. cha- rakteryzowało się najwyższym w kraju ujemnym saldem migracji zagranicznych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (-1,7 względem -0,17 średnio w Polsce) [www 2]. Migracje mają istotne przełożenie na zmniejszenie się zasobów pracy w regionie, bo wyjeżdżają głównie ludzie w wieku produkcyjnym.

Drugą przyczyną zmian depopulacyjnych jest spadek urodzeń. Od 2000 r.

w województwie opolskim notuje się ujemny przyrost naturalny, a w ostatnich latach ujemna wartość tego wskaźnika systematycznie rośnie. Prognoza demo- graficzna GUS do 2050 r. przewiduje, że w przyszłości to głównie mała liczba urodzeń decydować będzie o kurczeniu się zasobów ludnościowych na Opolsz- czyźnie, w tym potencjalnych zasobów pracy [www 1, tablice wojewódzkie].

Ich wpływ na przyszłą sytuację demograficzną w regionie będzie istotniejszy niż procesy migracyjne (por. wykres 1).

1 Gminy, które odnotowały wzrost liczby ludności w latach 2003-2013, to: Skarbimierz, Łubniany, Lubsza, Gogolin, Chrząstowice, Dobrzeń Wielki, Dąbrowa, Turawa, Ujazd.

Legenda

Gminy, w których liczba mieszkańców wzrosła Gminy, w których liczba mieszkańców spadła

W

Ź

n l u

W Ź Wy

Źród

nyc licz udz

Wy Źród

kre

dło: O

M ch z zby ziale

kre dło: O

70 60 50 40 30 20 10 0 es 1.

Opra

Migr zaso lud e lu

es 2.

Opra

1999

. Pr za (da cowa

racj obów dno udno

. Str w cowa

2001

rzyr gran ane anie

e o w p ści ości

rukt lata anie

2003

ost nicz

rze na p

oraz prac

w i w

tura ach na p

2005 2007

nat znyc eczy

podst

z sp cy w

wie wi

a lud 199 podst prz

2007 2009

tural ch ( ywis tawie

pade w r eku

eku

dno 99-2

tawie zedp

2009 2011

lny, (w o ste)

e [w

ek u egi u pr

u po

ści 2049

e [w prod

2013

, sal osob

ora www

urod oni rodu opro

wg 9 (w www

ukcy

2015

ldo bac az w 1].

dze ie. P

ukc odu

gru w % 1].

yjny

2017

mig h) w w lat

eń p Pro cyjn ukcy

up p )

2019

grac w w tach

prze gno nym yjny

rod p

2021 2023

cji m woje h 20

ekła ozuj m pr ym

dukc rodu

2023 2025

mię ewó 15-

adaj je s rzy (w

cyjn ukcyj

2025 2027

dzy ództw

204

ją s się

jed wykr

nych jny

2027 2029

ywoj wie 49 (p

się t sys dno res

h w

2031

jew e op prog

takż stem ocze 2).

woj p

2033

wódz polsk

gno

że n maty esny

jew popro

2035

zkic kim oza G

na yczn ym

ódz oduk

2037 2039

h o m w

GU

stru ne

zw

ztwi kcyjn

2039 2041

raz lata S)

uktu zm więk

ie op ny

2041 2043

sald ach

urę mniej

ksza

pols

2043 2045

do m 199

pot jsza ając

skim

2047

mig 95-2

ten anie cym

m

2049

gracj 201

cjal e si m si ji 3

l- ię ię

W 2013 r. ponad 650 tys. mieszkańców województwa opolskiego było oso- bami w wieku produkcyjnym (64,7% całej populacji regionu), w przyszłości za- soby te będą mniejsze – w 2020 r. przewiduje się, że grupa ta liczyć będzie 620 tys.

osób (64,2% ogółu ludności), w 2035 r. – 560,5 tys. (62,1%), a w 2050 r. tylko 411,9 tys. (55,3%). Do 2050 roku liczba osób w wieku produkcyjnym skurczy się o prawie 40%, a ich udział w populacji regionu zmniejszy się o 10 pkt. proc.

Szacuje się, że do 2030 r. dwie osoby aktywne zawodowo będą musiały opie- kować się jedną osobą nieaktywną zawodowo (powyżej 65. roku życia) [Prze- miany demograficzne…, 2013, s. 16]², obecnie relacja ta w województwie opol- skim wynosi ponad trzy osoby.

2. Idea Specjalnej Strefy Demograficznej i podejmowane

w ramach programu działania służące stabilizacji zasobów pracy Skuteczne przeciwdziałanie niekorzystnym trendom demograficznym, ja- kich doświadcza województwo opolskie, wymaga prowadzenia kompleksowej polityki, która powinna być zorientowana na te obszary aktywności społeczno- -gospodarczej, które warunkują jakość życia w regionie. W ramach Programu Specjalnej Strefy Demograficznej, który realizowany będzie do 2020 r., wyzna- czono cztery priorytety, tzw. pakiety tematyczne: „Praca to bezpieczna rodzina”,

„Edukacja a rynek pracy”, „Opieka żłobkowo-przedszkolna”, „Złota jesień”.

Zaplanowane w ramach programu działania skierowane są do mieszkańców re- gionu na każdym etapie ich życia, obejmują cały cykl życia człowieka: od naro- dzin aż po wiek senioralny [Program Specjalnej Strefy Demograficznej, 2014, s. 37, 38]. To pierwszy tego typu program w Polsce, który ma przyczynić się m.in. do stabilizacji przyszłych zasobów pracy.

W sposób szczególny stabilizacji przyszłych zasobów pracy dedykowany jest pakiet „Praca to bezpieczna rodzina”. Uznano, że posiadanie zatrudnienia jest podstawowym czynnikiem wpływającym na jakość życia mieszkańców w re- gionie, a więc ich gotowość do mieszkania na Opolszczyźnie, a także zakładania rodzin. Konkurencyjność regionalnego rynku pracy jest bezpośrednio związana z kondycją sektora przedsiębiorczości, jego aktywnością inwestycyjną, innowa- cyjnością i potencjałem konkurencyjnym. W ramach tego pakietu podejmowane będą działania mające na celu zwiększenie liczby i poprawę jakości miejsc pracy w regionie.

2 Dokument został opracowany w ramach Programu na rzecz Lokalnego Rozwoju Gospodarcze- go i Tworzenia Miejsc Pracy realizowanego przez OECD. W Polsce projekt realizowany był we współpracy z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego i samorządami terytorialnymi małopol- skiego, pomorskiego i łódzkiego.

R Ź

s i p p r p t s z g g t o o m Rys Źród

spo i sta pos poz rozw prac trud s. 4 z re gram gram twie obe osob mog

s. 2.

dło: P

Pr dar aże zcz zost wój cow dnie 47-5 egio m S mie e o ecni by graf

Ce De Progr

rogr rczą e, w zegó ając j bi wnik

enia 50].

onu Spe e dz opol ie i

z z ficz

l głó emog ram

ram ą (p wspi ólny

cyc zne k-p a i . Dz u os

ecja ział lski w zew znej

ówn graf Spec

m za pref iera ych ch b esu

rac me ział sób alnej

ani im.

prz wnąt j, 2

ny o ficzn cjaln

akła fere anie h et bez spo oda etod łani mł ej S a m

Po zysz trz

014 oraz

nej nej St

ada ency e dz tapa pr ołec awc dy p ia t łody Stref mają owin

złoś do 4, s

z pak w w trefy

m.

yjne ział ach racy czni ca i prac te m ych fy D ą zw nna ści, zam . 45

kiet woje y Dem

.in.

e p aln pro y. P ie o i pr cy) mają h, p

Dem więk a by osł mie 5].

ty i ewó mogr

ws oży ośc oce Prze odpo roro

[P ą „i przy mog ksz yć

łabi eszk

inic ództw

rafic

spar yczk ci k esu ewi owi odzi rog isto ygot gra zyć ona iać kan

cjaty wie cznej

rcie ki, klub inw idyw iedz inn gram otne

tow aficz atra a na ten ia w

ywy opo j [20

e dla wsp bów

wes wan

zial ej o m S e zn wany

znej akc a ty nden w r

y ws olsk 14].

a os par w m styc ne

lneg org Spec nacz ych j, 2 cyjn yle ncje regi

spie kim

sób rcie łod cyjn są go, gani

cjal zen h do 201 ność

ko e d ioni

erają do

b roz be dych nego rów w t izac lnej ie d o p

4, s ć of onku

o w ie [

ące 202

zpo ezzw

h pr o, a wnie

tym cji p j St dla podj s. 4 fert uren wyja [Pro

Pro 20 ro

oczy wro

rzed akty

eż m pr

prac tref

zm jęci 45].

ty z ncy azd ogra

ogra oku

yna otne dsię ywi

dzi rzed cy fy D mnie

ia p . Za zatru yjna dów am

amu

„Op

ając e), p

ębio izac iała de w

(ela Dem ejsz pier apr udn a, a w, a Sp

u Sp pols

ych prak orcó cję

nia wsz asty mog zeni rwsz

opo nien aby z c pecj

ecja skie

h dz ktyk ów,

zaw a wp zyst

yczn graf ia s zej ono nia w

sys czas aln

alne e dla

ział ki s , w wod

pły tkim

ne ficz skal pra owan w w stem sem nej S

ej St a Ro

łaln stud wspa

dow ywaj m w for znej li o acy ne woj mat m za Stre

trefy odzi

ność den arci wą o

jące w re

rmy , 2 dpł y” [ w ew tycz ach efy y iny”

ć go ncki e n osó e n elacj y za 014 ływ

Pro Pro ódz znie ęca

De

”

o- ie na ób na ji a- 4, wu o- o- z- e, ać e-

Pozostałe pakiety korespondują z obszarem rynku pracy. W ramach tematu

„Edukacja a rynek pracy” przewidywane są działania zwiększające powiązanie edukacji z potrzebami regionalnego rynku pracy oraz wzrost umiejętności prak- tycznych uczniów i studentów (większy nacisk ma zostać położony na łączenie teorii z praktyką), pakiet „Opieka żłobkowo-przedszkolna” zakłada łatwiejszy dostęp do usług żłobkowo-przedszkolnych i zwiększenie możliwości godzenia życia rodzinnego i zawodowego, z kolei pakiet „Złota jesień” (pośrednio zwią- zany z rozwojem rynku pracy, bo wprowadzający nowe usługi) zakłada zwięk- szenie dostępu do usług dla osób starszych i aktywizację tej grupy.

Założenia Programu Specjalnej Strefy Demograficznej są spójne z zalece- niami OECD w zakresie zarządzania przemianami demograficznymi, wśród któ- rych wymienia się: tworzenie społeczności lokalnej przyjaznej rodzinie, wspie- ranie przedsiębiorczości, wzmacnianie tworzenia lokalnych miejsc pracy oraz przyciąganie i sprzyjanie osiedlaniu się imigrantów (o czym szerzej w dalszej części artykułu) [Przemiany demograficzne…, 2013, s. 12].

3. Możliwości pozyskiwania zewnętrznej siły roboczej (na przykładzie wybranych grup imigrantów)

Starzenie się społeczeństwa i zmiany w aspiracjach rodzimych pracowni- ków, którzy nie chcą podejmować pewnych prac, sprzyjają wykształcaniu się rynku pracy, w którym zatrudnienie znajdują głównie imigranci [Polityka mi- gracyjna Polski – stan obecny i postulowane działania, 2012, s. 10]. Takie zjawi- ska obserwowane są obecnie w Polsce, co może skutkować pojawieniem się po- trzeby istotnego wzmocnienia podaży pracy. Postępujące zaś w województwie opolskim zmiany demograficzne mogą sprawić, że opolscy pracodawcy staną wręcz przed koniecznością kompensacji niedoborów pracowników cudzoziem- ską siłą roboczą. Obecność zagranicznych pracowników jest już w regionie za- uważalna, chociaż nie ma charakteru masowego.

Opolszczyzna jest województwem, które biorąc pod uwagę ogólną liczbę wydawanych zezwoleń na pracę³ dla obcokrajowców oraz rejestrowanych oświad-

3 O zezwolenie na pracę stara się pracodawca chcący zatrudnić cudzoziemca. Wydawane jest przez urząd wojewódzki właściwy ze względu na siedzibę pracodawcy. Wystawienie zezwole- nia w większości przypadków poprzedzone jest sprawdzeniem, czy stanowisko, jakie propono- wane jest obcokrajowcowi, mogłoby zostać objęte przez polskiego pracownika (stosownych weryfikacji dokonują powiatowe urzędy pracy). Dopiero po uzyskaniu negatywnej odpowiedzi może zostać wydane zezwolenie na pracę dla cudzoziemca. Jego wydanie wymaga wniesienia opłaty. Obecnie (stan prawny na 1.10.2014) wynosi ona 50 zł, gdy pracodawca zamierza za- trudnić obcokrajowca do 3 miesięcy, lub 100 zł, jeśli czas wykonywania pracy przez zagranicz- nego pracownika ma być dłuższy niż 3 miesiące. O uzyskanie zezwolenia na pracę, ze względu na konieczność spełnienia wielu formalności, z reguły starają się ci pracodawcy, którzy planują zatrudnić cudzoziemca na dłuższy okres, zwykle roczny.

c z w c k b o w w d l ( n k 8

W

Ź

4

5

6

czeń zuje w p cok któr bard ośw w w wyn dejm licz (706 nyc kum 891

Wy

Źród

4 O fo da du

5 Wof w

6 Mtr

ń o e si prze krajo

rych dzie N wiad

woje W nika mow zby

6 ze ch la men

ze

kre

dło: [w

Oświ ormą

awc u na fero W lat w sto rójce Mogl

o za ę w elicz

owc h br ej z Na w

dcze ewó W 20 ał g wan zez ezw atac ntów zwo

es 3.

www

adcz ą za a. Sk a sw

wan tach osun e reg li po

ami w sk zen ców ranż zauw wyk

eń o ódz 005 głów nie zwo wole

ch, w – oleń

. Ze po op w 3].

zeni atrud kład woją

ne cu h 20 nku d

gion odejm

arz kali niu n w w żac waż kresi o za ztwi

r. w wni

pra oleń eń), tj.

od ń. W

ezw owie polsk

.

ie o dnian da on sied udzo 06, do o ów mow

e p Pol na l reg h st żaln ie 3 ami ie o w p ie z acy⁶ ń w , a w

w 2 dpow W 2

olen erze

kim

zam nia n do dzibę oziem

200 ogół o na wać

pow lski licz gion tało ne.

3 ze iarz opol poró ze z

6. Je sto w 2 200 wie 201

nia enia m w

miar cud okum

ę. R mco 07 i łu m ajwy lega

wierz i pr zbę nie o się estaw ze p

lski ówn zmi

edn sun 200 09 i edni 2 r.

na p wy lata

rze p zozi ment Rejes owi s

200 miesz yższy alną

zen rzec mi roś ę ko

wio pow im w nan ian nak nku 8 r.

i 20 io 6 . wy

prac ykon ach

pow iemc t (oś strac stan 08 w

zkań ym

prac

nia w ciętn

esz śnie onie ono wierz

w la niu d w już do . bli 010 677

ynio

cę d nyw 200

wierz ców świa cja o nowi w wo

ńców wsk cę b

wyk nym zkań

5. Z eczn

licz zen atac do 2 prz ż w 20 isko 0 r.

i 6 osła

dla o wani

04-2

zenia w. In

dcze oświ

isko ojew w or kaźn bez p

kon m n

ńcó Zatr noś zby nia w

ch 2 200 zepi 200 04 o si w w 650.

a 78

obco a pr 2013

a w nicja enie)

adcz mo wódz

raz niku.

pozw

nyw apł w o rudn cią, y ze wyk 200 04 r isac 06 r r., w iede

woj . Ic 82 d

okra racy 3

wyko tore ) w zeni żna ztwi do o Sze wole

wani yw oraz nian , co ezw kon 04-2 r. od ch u r. o w 2 em jew h li dok

ajow y cu

onyw em p pow ia je

było ie op ogół erzej enia.

ia p em z na nie z o w

oleń nyw 201 dno umo obse 2007

raz wódz

iczb kum

wców udzo

wani proc wiato est b

oby pols łu p j: K .

prac zag a li zag naj ń n wani 3.

otow ożli erw 7 r.

zy w ztw ba w ment

w o ozie

a pr edur owym

ezpł zna skim pracu Kubic

cy gran czb gran jbliż na p

ia p wan iwia wuje

był więc wie

wzr ty,

oraz mco

racy ry r m u łatna aleźć m ud ujący ciel

cud nicz bę p niczn

ższy racę prac no n ając e się ło i cej opo rosł

a w

ośw om

y cu rejes urzęd a i n ć pol dział

ych [201

dzoz zne prac nyc ych ę dl cy c niew

cyc ę po ich

(97 olsk ła p w 20

wiad wyd

udzoz strac dzie nie w

lskie ł wy

upl 10],

ziem ej si cują ch p h lat

la o cudz wiel ch o

ona blis 77 z kim pono 013

dcze dan

ziem cji o

prac wym ego ydan lasow

s. 4

mco iły r ącyc prac

tach obco zoz lki i obco

d tr sko zezw m wy own r. 8

enia ne w

mcow oświa cy w maga

prac nych

wał 49-5

owi rob ch z cow h m okr ziem

ich okr rzyk

pię wol yda nie 801

a o z w wo

wi j adcz właśc a we

cow h zez

reg 1.

i⁴ c bocz zna wnik może ajow mco

spa rajo

krot ęć r leń) ano w .

zam ojew

est zeni ciwy eryfi wnika

zwo gion

char zej.

acze ków e by wcó om w

adek owc

tny razy ). W

mn 201

miarz wód

upr a je ym z ikacj a.

leń w p

rakt Jed enie w w yć c

ów wyd k, k

om y wz

y wi W ko

niej 11 r

ze dztw

oszc est p ze w ji, cz

na p pierw

tery dna e ob

nie cora ora dan któr m po

zros ięce olej do r. d

wie

czon praco wzglę zy n prac wsze

y- ak

b- e- az az ne ry o-

st ej j- o- do

ną o- ę- na cę

ej

W województwie opolskim zaobserwować można było rosnące zaintereso- wanie rejestracją oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cu- dzoziemcowi, czyli sezonowym korzystaniem z zagranicznej siły roboczej – głównie w latach 2007-2011. W 2007 r. było 677 dokumentów, a rok później aż 2966, czyli ponad cztery razy więcej. W 2009 r. zarejestrowano nieco ponad 3400 oświadczeń, w 2010 r. 3336, a w 2011 r. 4230 – i była to najwięcej w oma- wianym okresie. Począwszy od 2012 r. obserwowane jest zmniejszanie się ich liczby. Wówczas wydano 3511 oświadczeń, a w 2013 r. już zaledwie 1705 do- kumentów. Zmniejszenie się liczby rejestrowanych dokumentów może z jednej strony wynikać z zaostrzenia przepisów w stosunku do nieuczciwych pracodawców, ale także być spowodowane spadkiem zapotrzebowania na pracowników w kilku dużych opolskich przedsiębiorstwach, które zatrudniały dość liczne grupy za- granicznych pracowników⁷. Zarówno zezwolenia na pracę, jak i oświadczenia w zdecydowanej większości wydawane były dla obywateli Ukrainy, którzy po- dejmowali pracę głównie w budownictwie, przemyśle i rolnictwie.

Coraz bardziej zauważalna w regionie zaczyna być obecność zagranicznych studentów, pochodzących głównie z Ukrainy. Niewykluczone, że może być to grupa ciekawa z punktu widzenia regionalnego rynku pracy. Wiele krajów roz- winiętych zachęca takie osoby do osiedlania się. Niektóre państwa UE gwaran- tują studentom zagranicznym nielimitowany dostęp do rynku pracy. Inne, w za- leżności od zapotrzebowania, wprowadzają ograniczenia sektorowe. Studenci mają nierzadko możliwość pozostania w danym kraju przez okres do 18 miesięcy po ukończeniu studiów w celu poszukiwania pracy [www 4].

Opolskie uczelnie coraz aktywniej prowadzą kampanie informacyjne na Wschodzie (głównie na Ukrainie), zachęcając tamtejszą młodzież do podejmo- wania nauki na Opolszczyźnie. Na wykresie 4 zestawiono liczby zagranicznych studentów podejmujących naukę na Uniwersytecie Opolskim oraz Politechnice Opolskiej⁸. W analizowanym okresie obserwuje się dość znaczny wzrost liczby studiujących na obu uczelniach, przy czym liderem, jeśli chodzi o liczbę studen- tów cudzoziemców, jest Uniwersytet Opolski. W roku 2004/2005 na tej uczelni studiowało 20 obcokrajowców, natomiast w roku 2012/2013 już 134. Wzrost za- interesowania studiowaniem obcokrajowców odnotowano także na Politechnice

7 Mowa m.in. o przedsiębiorstwie Tabor Szynowy z Opola, które postawione zostało w stan upadłości.

8 Dane te nie pokazują pełnego obrazu studentów zagranicznych na Opolszczyźnie, bo nie obejmują m.in. osób studiujących w Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Opolu. W roku akade- mickim 2014/2015 na tej uczelni na wszystkich latach studiów uczyło się ok. 300 Ukraińców.

O n

W Ź

r s c s w w c

9

1

1

Opo nato

Wy Źród

regi swo ca s siły wyk wię cjac

9 G al pa 20

10 OE ny na

11 Nok tr st

olsk omi

kre

dło: N

D iona ojej się w

W y ro

kwa ęcej ch [

GUS le ta adku 007/

rasm O tym ych a Po k. 38 Na U

rudn tracj

kiej iast

es 4.

Na po

ział alni ofe w o Wiel oboc

alifi ko [Ka

do akże

u Po /200 mus, m, ż stud olite 80.

Uniw niała i uru

. W t w

. Stu i P odsta

łan ie s erty obsł le k czej fiko orzy ahan

grup oso olitec 08 i

, któ że dz dent echn wersy

pra ucho

W r 201

ude Polit awie

ia m sko y or łudz krajó

j i wan yści nec

py s oby, chni 200 óre z ziała tów, nice ytec acow

omił

roku 12/2

enci tech e [ww

maj ord raz ze s ów sta nyc i pa i K

tude któr iki O 08/20 zdec

ania , poc Opo ie O wnik

ła B

u 2 201

cud hnic ww 5

jące dyno pro stud do ara

ch ańst Kral

entó re p Opol 009) ydo

te s chod olsk Opol ka m Biuro

004 13 a

dzoz ce O 5].

e n owa oces dent ocen się osó twu liko

w w lanu lskie ) wy wały są c dząc kiej s lskim mówi

o Int

4/20 aż 8

ziem Opol

na c ane s re tów nia

zac ób u pr ova,

wlicz ują s ej gw ynik

y się oraz cych stud m po iąceg tegra

005 80⁹.

mcy lskie

celu e. K kru w ze mig chę

(pr rzyj , 20

za ni studi wałt

ał w ę na z ba h głó diow

owo go w acji.

5 stu

y po ej w

u pr Każd

utac e W gra ęcać raco jmu 011,

ie ty iowa town właśn a roc ardzi ówn wało ołano w ję

udi

dejm w lat

rzyc da u cyjn Wsch cje ć st own ując , s.

ylko ać w ny w nie z czny

iej a nie z ok.

o Bi zyku

iow

muj tach

ciąg ucz ny¹⁰ hod ed tude nikó cem 2].

o „re w Po wzro z du y pob aktyw z Uk

100 iuro u uk

wało

ący h 20

gnię zeln

0. N du¹¹. duka entó ów) mu n

Sąd

egula olsce st li użej byt n

wne krain

0 ob o Ws kraiń

o tu

y nau 004/

ęcie nia Na k

. acyj ów ) po niż

dzić

arny e prz

czby licz na u e, św

ny, w bcok

spier ński

u za

ukę /200

e za ind każd

jne do ostr nap ć w

ych”

zyna y za zby o uczel wiad wzra krajo rani m, W

aled

ę na 05-2

agr dyw dej jak o po rzeg pływ więc

stu ajmn agran osób lni.

czy asta owcó ia In Wyż

dwie

Un 2012

rani widu dzi ko ź ozo

gan w o c mo

dent niej niczn b uc

cho . W ów, ntegr ższa

e d

niwe 2/20

czn ualn ała źró stan na j

osób ożn

tów jede nych zący ociaż W rok a n racji a Szk

dwoj

ersy 013

nych nie p kom dło nia.

jest b o na, ż

poc en ro h stu ych żby ku a na U

i, Po koła

oje

yteci

h st pro mó o wy

. Im t ja o ni że o

chod ok a uden się w to, akad Uniw

olite a Zar

obc

ie O

tud owa órka ykw migr ako

iski obec

dząc akad ntów w ra że l emi wersy

echn rząd

cok

Opol

dent adzi a sp wali

racj pr ch cno

ych demi w (ta ama iczb ckim ytec nika dzan

krajo

lskim

tów i pr ecj ifik ja w rzyn

kw ość

z za icki.

akże ch p ba za m 20 cie O Opo nia i

owc

m

w ni rom aliz kow wys nosz walif

stu

agra . W w l prog agra 014/

Opol olsk Adm

ców

ie s mocj zują wane sok

ząc fika den

anicy przy latac gram anicz /201 lskim ka za

min

w,

są ję ą- ej ko ca a- n-

y, y- ch mu z- 15

m a- ni-

tów zagranicznych w Polsce należy traktować jako zjawisko pozytywne, a za- chęcanie ich do osiedlania się w naszym kraju może być jednym z polskich (i opolskich) priorytetów.

Podsumowanie

Według prognoz Eurostatu liczba ludności w Unii Europejskiej do 2050 r.

wzrośnie o 3,6%, natomiast w Polsce zmniejszy się o 10% [www 1, s. 165]¹². W województwie opolskim mieszkać będzie tylko nieco ponad 740 tys. osób – to najmniej w całym kraju. Wychodząc naprzeciw tym wyzwaniom demograficz- nym, na Opolszczyźnie opracowano pierwszy w Polsce program mający na celu łagodzenie zmian depopulacyjnych, tzw. Program Specjalnej Strefy Demogra- ficznej. Jego zadaniem jest m.in. stabilizacja przyszłych zasobów pracy przez uczynienie opolskiego rynku pracy bardziej atrakcyjnym (a w efekcie zatrzyma- nie odpływu emigracyjnego, a także przyciągnięcie do regionu osób spoza nie- go) oraz zachęcenie opolskich rodzin do posiadania dzieci przez ułatwienia po- zwalające na godzenie życia zawodowego i rodzinnego (m.in. przez dostęp do opieki żłobkowo-przedszkolnej). Dostrzeżono także, że zmieniająca się struktura ludności stanowi szansę dla rozwoju nowej oferty rynkowej w regionie, szcze- gólnie w zakresie usług dla osób starszych. Jak wskazują dane¹³, znaczący jest obecnie udział absolwentów kierunków pedagogicznych w ogólnej liczbie ab- solwentów opolskich uczelni. Przewidywana sytuacja demograficzna w woje- wództwie opolskim stwarza możliwości zagospodarowania tych zasobów na rynku usług skierowanych do osób starszych – np. z zakresu ochrony zdrowia i aktywizacji społecznej.

Nowym zjawiskiem (na razie niemającym charakteru masowego) jest także napływ obcokrajowców, głównie z Ukrainy, którzy przyjeżdżają na Opolszczy- znę w celu podjęcia pracy lub studiów. Imigracja nie jest wprawdzie w oficjalny sposób w województwie wspierana, jednak tworzony jest „dobry klimat” dla na- pływających do województwa opolskiego osób, głównie studentów (np. miasto Opole nie pobiera od nich opłat za wydanie karty pobytu). Parlament Europejski w swoich dokumentach podkreśla, że „w regionach, gdzie obserwuje się odpływ ludności, migracja umożliwia powstrzymanie negatywnych skutków zmian de-

12 Przy czym należy pamiętać, że statystyka UE uwzględnia napływ migracyjny, natomiast sza- cunki opracowane przez GUS nie uwzględniają salda migracji w 2050 r.

13 Dane GUS wskazują, że udział absolwentów kierunków pedagogicznych w ogólnej liczbie ab- solwentów, którzy ukończyli studia w województwie opolskim w 2013 r., wyniósł 23% wobec 14% udziału tej grupy średnio w Polsce.

mograficznych (…)”. W dokumencie zaapelowano także do państw członkow- skich UE, aby przygotowały wspólną strategię legalnej migracji, bo z powodu zmian demograficznych w niektórych sektorach konieczne jest korzystanie z pracy imigrantów [Rezolucja Parlamentu Europejskiego…, 2011]. Jednocześnie trzeba podkreślić, jak pokazują doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych, że imigracja nie jest długookresowym rozwiązaniem problemów demograficznych. Może je ewentualnie doraźnie łagodzić, ale nie pozwala na odwrócenie trendów demo- graficznych [www 6, s. 81]. Również w raporcie „Polska 2030” rekomenduje się, aby w krótkiej perspektywie, przede wszystkim na lokalnych rynkach pracy, prowadzić odpowiednią politykę imigracyjną. W dłuższej zaś perspektywie poli- tyka migracyjna powinna przygotować Polskę do sytuacji kraju imigracji netto [www 6, s. 84, 86].

Na Opolszczyźnie już rozpoczęto liczne działania, które mają uprzedzić zmiany demograficzne m.in. w zakresie ewentualnych niedoborów pracowników i wpisują się w rekomendacje Unii Europejskiej, a także polityk ogólnopolskich.

Czy realizowany obecnie Program Specjalnej Strefy Demograficznej pozwoli na ich złagodzenie? Czy region stanie przed koniecznością formalnego stymulowa- nia imigracji w celu kompensacji niedoborów rąk do pracy? Czy może wypra- cowany zostanie sposób, aby mniejsza liczba osób w wieku produkcyjnym stała się bardziej produktywna? Na pewno na efekty trzeba będzie poczekać. Niewy- kluczone jednak, że rozwiązania wypracowane w Opolskiem będą mogły być wykorzystane w innych regionach.

Literatura

Kahanec M., Kralikova R., Pulls of International Students Mobility, IZA Discussion Paper, No. 6233, December 2011, http://ftp.iza.org/dp6233.pdf (dostęp: 25.07.2013).

Kubiciel S., Cudzoziemscy pracownicy w województwie opolskim na tle Polski w świetle dostępnych danych [w:] R. Jończy, S. Kubiciel, Zatrudnienie obcokrajowców w wo- jewództwie opolskim (w kontekście niedopasowań strukturalnych na opolskim rynku pracy), Opole 2010.

Polityka migracyjna Polski – stan obecny i postulowane działania, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 31 lipca 2012 r., http://bip.msw.gov.pl/bip/polityka- migracyjna-po/19529,dok.html (dostęp: 6.10.2014).

Program Specjalnej Strefy Demograficznej w województwie opolskim do 2020 roku „Opol- skie dla Rodziny” przyjęty przez Zarząd Województwa Opolskiego 16 września 2014 r., http://opolskie.pl/docs/program_ssd_x_po_posiedze.pdf (dostęp: 24.10.2014).

Przemiany demograficzne i starzenie się społeczeństwa: konsekwencje dla lokalnych ryn- ków pracy w Polsce. Dokument opracowany w ramach Programu na rzecz Lokalnego

Rozwoju Gospodarczego i Tworzenia Miejsc Pracy realizowanego przez OECD, styczeń 2013, s. 16, http://pokl.wup.lodz.pl/images/pliki/raporty/lokalne_scenariusze_

zmian_demograficznych_oecd_leed.pdf (dostęp: 23.10.2014).

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 15 listopada 2011 r. w sprawie zmian de- mograficznych oraz ich konsekwencji dla przyszłej polityki spójności UE, http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P7-TA-2011- 0485&language=PL&ring=A7-2011-0350 (dostęp: 6.10.2014).

Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej dotyczące warunków podejmowa- nia przez cudzoziemców zatrudnienia bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę z lat 2006-2014.

Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do 2020 r. Dokument uchwalony przez Sejmik Województwa Opolskiego 28 grudnia 2012 r., http://opolskie.pl/docs/

27x01_srwo_pl_zakladki.pdf (dostęp: 24.10.2014).

[www 1] Prognoza ludności na lata 2014-2050, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/

ludnosc/prognoza-ludnosci/prognoza-ludnosci-na-lata-2014-2050-opracowana-2014- r-,1,5.html (dostęp: 6.10.2014).

[www 2] System monitorowania rozwoju GUS, http://strateg.stat.gov.pl/Home/Strateg (dostęp: 23.10.2014).

[www 3] http://www.mpips.gov.pl/analizy-i-raporty/cudzoziemcy-pracujacy-w-polsce- statystyki (dostęp: 6.10.2014).

[www 4] Wnioski z konferencji Europejskiej Sieci Migracyjnej 2012 na temat imigracji studentów zagranicznych do krajów UE, http://www.emn.gov.pl/portal/esm/704/

10293/Konferencja_Europejskiej_Sieci_Migracyjnej_2012_na_temat_imigracji_st udentow_zag.html (dostęp: 19.07.2013).

[www 5] Szkoły wyższe i ich finanse, dane za lata 2004-2012, http://stat.gov.pl/obszary- tematyczne/edukacja/edukacja/szkoly-wyzsze-i-ich-finanse-w-2012-r-,2,9.html (dostęp: 6.10.2014).

[www 6] Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, http://www.mir.gov.pl/aktualnosci/

ministerstwo/Documents/polska_2030_raport_0609.pdf (dostęp: 24.10.2014).

STABILIZATION OF EMPLOYEES RESOURCES IN OPOLSKIE VOIVODESHIP IN THE CONTEXT OF DEMOGRAPHIC CHALLENGE

– UNDERTAKEN ACTIVITIES

Summary: Unfavorable demographic changes cause that Poland faces a need for action to secure in the future sufficient and suitably qualified labour force. The CSO forecast, for the years 2014-2050, shows that the greatest decrease in population will occur in the Opolskie Voivodeship – the number of people in the region will decrease over 25% in 2050 in comparison with 2013. The decrease of population will be accompanied by a change in the structure of the population – fall in the number of children, an increase in the number of people in post-working age. It will affect the situation on the labour mar- ket. The aim of this article is to present activities undertaken in Opolskie Voivodeship,

aimed to minimize the negative results of these changes, including ensuring the employ- ees in the future. The article presents selected data concerning changes in labour force in the region (among others based on the latest CSO forecasts 2050). It also discusses the activities developed as a part of the pilot programme in Poland – Special Demographic Zone Programme until 2020 “Opolskie for Family”. This article presents the situation in the region relating to the influx of foreigners (working and studying), who may in the fu- ture be complementary workforce in the regional labour market.

Keywords: demography, depopulation, migration, labour market, Opolskie Voivodeship.