Praca oryginalna Original paper
Choroby alergiczne sta³y siê obecnie jednym z naj-wa¿niejszych problemów medycyny. Od kilkudziesiê-ciu lat obserwuje siê gwa³towny wzrost zachorowañ na astmê oskrzelow¹, atopowe zapalenie skóry, aler-giczne zapalenie nosa i spojówek, alergiê pokarmow¹ oraz niektóre postacie pokrzywek. Wed³ug ró¿nych róde³, objawy tych chorób wystêpuj¹ u 20-30%, a na-wet 35% populacji na ca³ym wiecie (3, 26, 27). Do-tychczasowe badania jednoznacznie wskazuj¹, ¿e pre-dyspozycja genetyczna oraz zanieczyszczenia rodo-wiska zewn¹trz- i wewn¹trzdomowego maj¹ decydu-j¹cy wp³yw na rozwój chorób atopowych. Alergeny zwierz¹t domowych, oprócz kurzu domowego, to naj-wa¿niejsze czynniki przyczynowe chorób alergicznych dróg oddechowych w rodowisku domowym (1). Posiadanie zwierz¹t towarzysz¹cych cz³owiekowi w mieszkaniach jest bardzo rozpowszechnione (2, 9, 16). W Stanach Zjednoczonych zwierzêta s¹ obecne w 61% domów (2). Równie¿ w krajach europejskich w ponad po³owie domów utrzymuje siê zwierzêta (9, 16). Powszechnoæ kontaktów ze zwierzêtami spra-wia, ¿e uczulenie na psa lub kota wystêpuje u 4-10%
populacji ogólnej i 15-40% populacji atopowej (13). Do niedawna jeszcze uznawano, i¿ ekspozycja na aler-geny zwierzêce we wczesnym dzieciñstwie zwiêksza ryzyko alergizacji oraz rozwoju astmy w póniejszym okresie ¿ycia. W ostatnich latach pogl¹d ten jednak zosta³ podwa¿ony przez badania wskazuj¹ce na efekt ochronny obecnoci zwierz¹t w domu. Do 2001 r. w bazie internetowej Medline mo¿na by³o znaleæ oko-³o 4% prac, których wyniki potwierdza³y, ¿e posiada-nie zwierz¹t w domu posiada-nie wi¹¿e siê ze wzrostem za-chorowañ na schorzenia atopowe (5).
Celem badañ by³o okrelenie, czy istnieje zwi¹zek miêdzy ekspozycj¹ na zwierzêta a wystêpowaniem chorób alergicznych uk³adu oddechowego u ludzi.
Materia³ i metody
Badaniem objêto grupê 402 osób w wieku od 18 do 55 lat mieszkaj¹cych na terenie województwa kujawsko-po-morskiego. Wród ankietowanych wyodrêbniono dwie gru-py: grupê badan¹ stanowi³y 272 osoby z rozpoznan¹ cho-rob¹ alergiczn¹ oraz grupê porównawcz¹ licz¹c¹ 130 osób, które nie wykazywa³y cech atopii. Obydwie populacje by³y
Wp³yw alergenów zwierzêcych na wystêpowanie
chorób alergicznych uk³adu oddechowego u ludzi
KAMILA FALEÑCZYK, DARIUSZ PIWCZYÑSKI*, BERNADETA CEG£A**, ZBIGNIEW BARTUZI***
Katedra i Zak³ad Pielêgniarstwa Spo³ecznego, **Katedra Pielêgniarstwa Klinicznego Collegium Medicum UMK w Toruniu, ul. Techników 3, 85-801 Bydgoszcz
*Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierz¹t ATR, ul. Mazowiecka 28, 85-084 Bydgoszcz ***Katedra i Klinika Alergologii i Chorób Wewnêtrznych Collegium Medicum UMK w Toruniu,
ul. Ujejskiego 75, 85-164 Bydgoszcz
Faleñczyk K., Piwczyñski D., Ceg³a B., Bartuzi Z.
Influence of animal allergens on the occurrence of allergic diseases in the respiratory tract of people
Summary
For the past several decades a gradual growth in the number of people suffering from diseases with an atopic background has been observed. This is mainly due to the fact that both the indoor and outdoor environ-ment are becoming increasingly polluted. In the indoor environenviron-ment, the most significant factors resulting in respiratory tract allergies are house dust mite and domestic animal allergens. The aim of this work was to determine whether there is a dependency between constant exposure to animals and development of allergic diseases of the respiratory tract. In order to collect research material, the European Community Respiratory Health Survey was used. Altogether, 402 residents of the Kujawsko-Pomorskie province participated in the studies: 272 people with diagnosed allergic disease and 130 without athopy features. Logistic regression proved that bronchial asthma development was determined by patients age, type of building they live in, exposure to cats, dogs, hamsters or farm animals during childhood. Whereas allergic rhinitis occurred depending on the place of residence, exposure to farm animals during childhood and having a dog as an adult.
homogeniczne pod wzglêdem p³ci oraz wieku. rednia wieku w grupie badanej wynosi³a 33,9 lata (x ± SD 11 lat), a w grupie kontrolnej 34,8 lat (x ± SD 10,4 lat). W obu populacjach dominowa³y kobiety, w grupie badanej stanowi³y 65,4%, nato-miast w grupie kontrolnej 66,1%.
Do zebrania materia³u badawczego zosta³ wy-korzystany kwestionariusz ECRHS II (The Euro-pean Community Respiratory Health Survey). Jest to metoda (test) przeznaczona dla osób doros³ych, stosowana w wielu krajach Europy Zachodniej w celu identyfikacji czynników ryzyka chorób aler-gicznych (6).
Zebrany materia³ liczbowy zosta³ równolegle opracowany statystycznie za pomoc¹ dwóch me-tod. Test niezale¿noci ÷2 pos³u¿y³ do zbadania
za-le¿noci miêdzy wystêpowaniem astmy oskrzelo-wej (AO), atopowego nie¿ytu nosa (ANN) a ko-lejno nastêpuj¹cymi czynnikami ryzyka: p³eæ, wiek, miejsce zamieszkania, rodzaj budynku mieszkal-nego, obecnoæ zwierz¹t w gospodarstwie rolnym, kontakt ze zwierzêtami domowymi zarówno w dzieciñstwie, jak i w okresie ¿ycia doros³ego (21). Nastêpnie, w celu stwierdzenia statystycznej istotnoci równoczesnego wp³ywu badanych czyn-ników ryzyka na choroby zastosowano wielokrot-n¹ regresjê logistyczwielokrot-n¹. Wykonana w ramach tej-¿e regresji procedura krokowa forward pozwoli³a ustaliæ, które z czynników statystycznie istotnie wp³ywaj¹ na zmienn¹ zale¿n¹, tj. wyst¹pienie aler-gii (21). Dla czynników statycznie oddzia³uj¹cych na wyst¹pienie choroby alergicznej oszacowano tzw. ilorazy szans (OR), nios¹ce informacjê: ile razy prawdopodobieñstwo wyst¹pienia zdarzenia jest wiêksze w grupie A w porównaniu z grup¹ B. W dalszym kroku obliczono 95% przedzia³y uf-noci OR (22). Analizê statystyczn¹ przeprowadzo-no za pomoc¹ programu komputerowego SAS, po-s³uguj¹c siê procedurami FREQ i LOGISTIC (21).
Wyniki i omówienie
W pierwszej kolejnoci w analizie statys-tycznej wziêto pod uwagê czynniki socjalno--demograficzne (tab. 1).
Analiza uzyskanych wyników za pomoc¹ testu ÷2 wykaza³a istotny statystycznie zwi¹zek miêdzy p³ci¹ badanych a wystêpowaniem ANN (p = 0,027). Wiek respondentów mia³ istotne znaczenie zarówno w ujawnieniu siê astmy (p = 0,0002), jak i ANN (p = 0,050). Bior¹c pod uwagê miejsce zamieszkania ankietowa-nych wykazano, i¿ czynnik ten by³ silnie zwi¹-zany z wystêpowaniem ANN (p = 0,0003).
W przypadku astmy zwi¹zek ten ujawni³ siê na grani-cy istotnoci statystycznej (p = 0,055). Rodzaj budyn-ku, w którym mieszkali respondenci mia³ istotne zna-czenie tylko w odniesieniu do astmy (p = 0,005). Pa-cjenci z astm¹ najczêciej mieszkali w starym budow-nictwie (47,5%), podczas gdy osoby zdrowe czêciej mieszka³y w blokach (77,3%) b¹d w domkach jed-norodzinnych (71,6%).
W tab. 2 ocenie poddano wp³yw obecnoci zwie-rz¹t w okresie dzieciñstwa na wystêpowanie alergii uk³adu oddechowego.
Rozpatruj¹c kontakt ankietowanych ze zwierzêta-mi domowyzwierzêta-mi zaobserwowano, ¿e istnieje istotna sta-tystycznie zale¿noæ miêdzy posiadaniem we wczes-nym okresie ¿ycia królika oraz psa a ujawnieniem siê astmy oskrzelowej. W przypadku astmy oskrzelowej
k i n n y z c y n a d a B ) O A ( a w o l e z r k s o a m t s A Alergicznynie¿ytnosa(ANN) k e t e s d o O A z b ó s o k e t e s d o z e b b ó s o O A w ó w a j b o b ó s o k e t e s d o N N A z b ó s o k e t e s d o w ó w a j b o z e b N N A æ e ³ P x x x kobiety x x x mê¿czyzni 2239,,52 7706,,85 6520,,38 4397,,27 k e i W x x x 18-25 x x x 26-35 x x x 36-45 x x x 46-55 5 , 6 1 6 , 4 2 5 , 7 2 4 , 4 4 5 , 3 8 4 , 5 7 5 , 2 7 6 , 5 5 5 , 1 6 7 , 3 5 9 , 0 6 3 , 3 4 5 , 8 3 3 , 6 4 1 , 9 3 7 , 6 5 a i n a k z s e i m a z e c s j e i M x x x wie x x x miastodo100tys. x x x miastopowy¿ej 100tys. 4 , 7 2 1 , 9 1 7 , 1 3 6 , 2 7 9 , 0 8 3 , 8 6 1 , 8 3 9 , 0 5 5 , 3 6 9 , 1 6 1 , 9 4 5 , 6 3 u k n y d u b j a z d o R o g e n l a k z s e i m x x x domjednorodiznny x x x blokwielorodiznny x x x starebudownictwo 4 , 8 2 7 , 2 2 5 , 7 4 6 , 1 7 3 , 7 7 5 , 2 5 3 , 0 5 5 , 6 5 5 , 2 6 7 , 9 4 5 , 3 4 5 , 7 3
Tab. 1. Wybrane czynniki socjalno-demograficzne a wystêpowanie cho-rób alergicznych uk³adu oddechowego
Tab. 2. Obecnoæ zwierz¹t w dzieciñstwie a wystêpowanie alergii odde-chowej u ludzi k i n n y z c y n a d a B ) O A ( a w o l e z r k s o a m t s A Alergicznynie¿ytnosa(ANN) b ó s o k e t e s d o O A z b ó s o k e t e s d o w ó w a j b o z e b O A b ó s o k e t e s d O N N A z b ó s o k e t e s d O w ó w a j b o z e b N N A a t ê z r e i w Z o g e n l o r a w t s r a d o p s o g x x x nie x x x tak 2550,,80 7504,,02 6514,,53 4358,,75 k i m o h C x x x nie x x x tak 2269,,84 7703,,62 5583,,86 4461,,42 a k s r o m a k n i w x x x nie x x x tak 2189,,30 7811,,07 4526,,91 4537,,91 k il ó r K x x x nie x x x tak 2450,,58 7594,,25 5515,,02 4449,,80 t o K x x x nie x x x tak 2293,,56 7760,,45 4588,,63 4511,,74 s e i P x x x nie x x x tak 1382,,99 8671,,11 5553,,65 4464,,54 i k a t P x x x nie x x x tak 2275,,78 7742,,23 5546,,15 4453,,59
stwierdzono równie¿ silny zwi¹zek miêdzy wy-stêpowaniem tej choroby a kontaktem w dzie-ciñstwie ze zwierzêtami z gospodarstwa rol-nego (p = 0,007). Nie zaobserwowano nato-miast zale¿noci istotnej statystycznie pomiê-dzy stycznoci¹ ze zwierzêtami gospodarski-mi i domowygospodarski-mi w dzieciñstwie a wystêpowa-niem alergicznego nie¿ytu nosa.
Badania dotyczy³y równie¿ okrelenia wp³y-wu obecnoci zwierz¹t w okresie ¿ycia doros-³ego na rozwój alergii oddechowej (tab. 3).
Wyniki badañ wykaza³y istotny statystycz-nie zwi¹zek miêdzy obecnoci¹ w mieszkaniu psa a wystêpowaniem astmy oskrzelowej (p = 0,014) i alergicznego nie¿ytu nosa (p = 0,045). Z kolei obecnoæ kota w domu mia³a istotne znaczenie tylko w odniesieniu do astmy (p = 0,017). Natomiast zwi¹zek miêdzy posiada-niem ptaków a wystêpowaposiada-niem alergii dróg od-dechowych nie by³ znamienny statystycznie.
W dalszej kolejnoci do przewidywania ryzyka za-chorowania na choroby alergiczne uk³adu oddecho-wego zastosowano wielokrotn¹ regresjê logistyczn¹ (tab. 4, 5). Regresja logistyczna jest alternatywn¹, w stosunku do testu ÷2, metod¹ pozwalaj¹c¹ oceniæ wp³yw wczeniej omawianych czynników ryzyka za-chorowania na alergiczne schorzenia uk³adu oddecho-wego. Powy¿sza metoda statystyczna znalaz³a
zasto-sowanie w badaniach medycznych, co wynika z dy-chotomicznej natury wielu cech w tej dziedzinie, jak np. zgon pacjenta czy te¿ jego wyzdrowienie (22). Choi i wsp. (7), jak i równie¿ Wojtyniak i wsp. (25) zasto-sowali regresjê logistyczn¹ do oceny statystycznej istot-noci wp³ywu czynników mog¹cych przyczyniæ siê do wyst¹pienia objawów ze strony uk³adu oddechowego. Regresja logistyczna znajduje tak¿e zastosowanie w badaniach weterynaryjnych. Jerry i wsp. (10) oraz Nash i wsp. wykorzystali tê metodê statystyczn¹ do weryfikacji czynników bêd¹cych przyczyn¹ miertel-noci jagni¹t. Omawian¹ metodê regresji zastosowa³ jeden ze wspó³autorów niniejszej pracy w dziedzinie zootechnicznej, a pos³u¿y³a ona do oceny wp³ywu wy-branych czynników rodowiskowych na p³odnoæ i plennoæ owiec (20).
W tab. 4 i 5, bêd¹cych efektem przeprowadzonej regresji logistycznej, uwzglêdniono te czynniki
ryzy-k i n n y z c y n a d a B ) O A ( a w o l e z r k s o a m t s A Alergicznynie¿ytnosa(ANN) k e t e s d O O A z b ó s o b ó s o k e t e s d O w ó w a j b o z e b O A k e t e s d O N N A z b ó s o b ó s o k e t e s d O w ó w a j b o z e b N N A t o K x x x nie x x x takkotwotoczeniu k a t x x x domowym x x x takkotwsypialni 1 , 7 2 9 , 2 4 7 , 6 1 8 , 2 7 1 , 7 5 3 , 3 8 2 , 5 5 0 , 0 5 6 , 5 5 8 , 4 4 0 , 0 5 4 , 4 4 s e i P x x x nie x x x takpieswotoczeniu k a t x x x domowym x x x takpieswsypialni 7 , 0 2 4 , 9 2 9 , 4 3 3 , 9 7 6 , 0 7 1 , 5 6 1 , 2 5 6 , 5 4 3 , 2 6 9 , 7 4 4 , 4 5 7 , 7 3 i k a t P x x x nie x x x tak 2369,,61 7603,,94 6504,,93 4359,,71
Tab. 3. Zale¿noci miêdzy sta³ym kontaktem ze zwierzêtami w okresie ¿ycia doros³ego a ujawnieniem siê alergii oddechowej
Tab. 4. Astma oskrzelowa ilorazy szans oraz ich 95% prze-dzia³y ufnoci
Objanienie: * poniewa¿ stwierdzono istotn¹ interakcjê: pies w dzieciñstwie, kot w dzieciñstwie, ilorazy szans zosta³y oszaco-wane ³¹cznie dla kota i psa
k i n n y z c y n a d a B lIora(OzRsz)ans ufnoPrczeid(9iz5a%³yCL) k e i W x x x 18-25 x x x 26-35 x x x 36-45 x x x 46-55 0 0 , 1 2 0 , 2 6 0 , 3 3 9 , 5 0 7 0 , 4 -2 0 0 , 1 4 0 0 , 7 -0 4 3 , 1 8 4 6 , 2 1 -1 8 7 , 2 o g e n l a k z s e i m u k n y d u b j a z d o R x x x domjednorodiznny x x x blokwielorodiznny x x x starebudownictwo 0 0 , 1 3 8 , 0 1 7 , 2 01,,246039--16,,409784 * a s p i a t o k e i w t s ñ i c e iz d w æ o n c e b O x x x brakkotaipsa x x x brakpsa,obecnoækota x x x brakkota,obecnoæpsa x x x obecnoækotaorazpsa 0 0 , 1 1 3 , 1 4 6 , 3 0 7 , 0 3 4 8 , 3 -7 4 4 , 0 9 2 8 , 6 -1 4 9 , 1 3 1 5 , 1 -4 2 3 , 0 a k i m o h c e i w t s ñ i c e iz d w æ o n c e b O x x x nie x x x tak 12,,0110 1,119-3,981 i c o ³ s o r o d e i s e r k o w a t o k æ o n c e b O x x x brakkota x x x kotwotoczeniudomowym x x x kotwsypialni 0 0 , 1 4 7 , 2 9 6 , 0 10,,213832--61,,672101 a w t s r a d o p s o g i m a t ê z r e i w z e z t k a t n o K o g e n l o r x x x nie x x x tak 15,,0208 1,917-14,549
Tab. 5. Atopowy nie¿yt nosa ilorazy szans oraz ich 95% przedzia³y ufnoci k i n n y z c y n a d a B lIora(OzRsz)ans ufnoPrczeid(9iz5a%³yCL) k e i W x x x 18-25 x x x 26-35 x x x 36-45 x x x 46-55 0 0 , 1 7 7 , 0 6 0 , 1 6 4 , 0 5 1 3 , 1 -8 4 4 , 0 9 1 0 , 2 -1 6 5 , 0 6 3 8 , 0 -4 5 2 , 0 a i n a k z s e i m a z e c s j e i M x x x wie x x x miastodo100tys. x x x miastopowy¿ej100tys. 0 0 , 1 5 0 , 2 7 6 , 3 11,,906413--36,,996337 i m a t ê z r e i w z e z t k a t n o K o g e n l o r a w t s r a d o p s o g x x x nie x x x tak 21,,5090 1,058-6,367 a i c y ¿ e i s e r k o w a s p æ o n c e b O o g e ³ s o r o d x x x brakpsa x x x pieswotoczeniudomowym x x x pieswsypialni 0 0 , 1 0 4 , 1 5 5 , 1 00,,972798--22,,649752
ka wyst¹pienia choroby, które zosta³y w tej metodzie statystycznie potwierdzone.
Przeprowadzone badania wykaza³y pewne ró¿nice miêdzy wynikami uzyskanymi za pomoc¹ statystyki ÷2 (tab. 1-3) oraz regresji logistycznej (tab. 4, 5). Nale-¿y zauwaNale-¿yæ, i¿ test niezale¿noci ÷2 pozwala rozstrzyg-n¹æ zale¿noæ miêdzy alergi¹ a jednym tylko w danym czasie czynnikiem ryzyka. Z kolei regresja logistycz-na bada jednoczenie wp³yw wszystkich czynników ryzyka na obecnoæ alergii. St¹d te¿ nasuwa siê wnio-sek, i¿ przy ostatecznym rozpatrywaniu czynników zwi¹zanych z alergi¹ nale¿y wzi¹æ pod uwagê wyniki regresji logistycznej. Natomiast statystykê ÷2 powin-no siê traktowaæ jako metodê wstêpn¹.
Analizuj¹c za pomoc¹ regresji logistycznej wiek respondentów stwierdzono, i¿ w przypadku astmy oskrzelowej ryzyko wyst¹pienia tej choroby ros³o wraz z wiekiem (tab. 4). U osób powy¿ej 45. roku ¿ycia, w porównaniu z osobami do 25. roku ¿ycia, szansa zachorowania (OR) na astmê wzros³a blisko szecio-krotnie. W odniesieniu do ANN zaobserwowano, i¿ ryzyko zachorowania by³o zbli¿one w przedzia³ach wiekowych od 18 do 45 lat (tab. 5). Natomiast u osób powy¿ej 45. roku ¿ycia ryzyko to ponad dwukrotnie zmala³o (OR = 0,46). Wyniki niniejszych badañ s¹ zgodne z danymi pimiennictwa, z których wynika, i¿ szczyt zachorowañ na ANN obejmuje osoby w okre-sie dojrzewania oraz w wieku 20-40 lat (3). Objawy tej choroby mog¹ wystêpowaæ ca³orocznie wskutek sta³ego kontaktu chorego z alergenami wewn¹trzdo-mowymi b¹d te¿ nawracaj¹ co roku w okrelonej porze, np. w okresie wzrostu stê¿enia w opadzie po-wietrznym ziaren py³ku rolin i spor grzybowych w otoczeniu pacjenta. W Polsce objawy sezonowego alergicznego nie¿ytu nosa pojawiaj¹ siê w okresie ma-rzec-maj u osób uczulonych na py³ek drzew, od maja do po³owy lipca u uczulonych na trawy i od czerwca do wrzenia u osób uczulonych na chwasty (19).
Oszacowane ilorazy szans w odniesieniu do rodza-ju budynku mieszkalnego pozwalaj¹ wnioskowaæ, i¿ prawdopodobieñstwo zachorowania na astmê oskrze-low¹ by³o blisko trzy razy wiêksze w starym budow-nictwie ni¿ w domu jednorodzinnym (tab. 4).
Czynnikiem zwi¹zanym z wystêpowaniem alergicz-nego nie¿ytu nosa by³o miejsce zamieszkania (tab. 5). W porównaniu z mieszkañcami wsi u osób mieszka-j¹cych w miastach do 100 tys. ryzyko zachorowania na ANN wzros³o dwukrotnie (OR = 2,05). Z kolei u mieszkañców miast powy¿ej 100 tys. ryzyko wzros-³o ponad trzy i pó³ razy (OR = 3,67). Analiza pimien-nictwa potwierdza, i¿ ANN czêciej wystêpuje na te-renach miejskich ni¿ wiejskich (3). Zale¿noæ ta wy-nika z wiêkszej ekspozycji mieszkañców miast na za-nieczyszczenia pochodz¹ce z przemys³u i spalin. Sub-stancje zawarte w tych zanieczyszczeniach powoduj¹ obni¿enie sprawnoci mechanizmów obronnych orga-nizmu oraz podra¿nienie b³ony luzowej uk³adu od-dechowego, przewodu pokarmowego oraz skóry
zwiêkszaj¹c równoczenie ryzyko rozwoju chorób aler-gicznych. Potwierdzaj¹ to wieloorodkowe badania przeprowadzone m.in.: w Niemczech, Szwecji czy Polsce, które wskazuj¹, ¿e osoby mieszkaj¹ce blisko autostrad i ruchliwych ulic czêciej zapadaj¹ na scho-rzenia atopowe (3, 18, 25). Poza tym mieszkañcy miast zdecydowanie d³u¿ej ni¿ ludnoæ wiejska przebywaj¹ w pomieszczeniach zamkniêtych, których mikroklimat nie zawsze jest korzystny dla zdrowia (4).
Na uwagê zwraca zale¿noæ miêdzy kontaktem w dzieciñstwie ze zwierzêtami gospodarskimi a wy-stêpowaniem alergii oddechowej. W przypadku ANN ryzyko zachorowania wzros³o ponad dwuipó³krotnie (OR = 2,59), natomiast w odniesieniu do astmy szan-sa zachorowania zwiêkszy³a siê ponad piêciokrotnie (OR = 5,28). Alergeny obecne w rodowisku pracy rolnika mog¹ nie tylko wywo³ywaæ astmê, ale tak¿e pogarszaæ przebieg astmy ju¿ istniej¹cej. Najwa¿niej-szym czynnikiem ryzyka wyst¹pienia zawodowej my u rolników jest hodowla zwierz¹t. Zawodowa ast-ma rolników stanowi od 5% do 15% wszystkich przy-padków tej choroby. W Szwecji, w ci¹gu ostatnich 12 lat czêstoæ zawodowej astmy wród hodowców krów wzros³a od 5,3% do 9,8%. Natomiast w USA i Kana-dzie czêstoæ wystêpowania astmy waha siê w grani-cach 2,1%-5,6% (24). W ostatnich latach jednak¿e po-jawi³y siê informacje, które wykaza³y, ¿e rodowisko gospodarstwa rolnego, mimo wystêpowania w nim alergenów w du¿ych stê¿eniach, wi¹¿e siê z istotnie mniejszym prawdopodobieñstwem rozwoju alergii. Wieloorodkowe europejskie badanie ECRHS (14) udowodni³o, i¿ mieszkanie w dzieciñstwie na farmie by³o zwi¹zane ze zmniejszonym ryzykiem uczulenia atopowego w doros³ym ¿yciu. Badanie przeprowadzo-ne w Finlandii (11) na populacji ponad 10 000 studen-tów równie¿ wykaza³o ochronny efekt rodowiska far-merskiego dla rozwoju alergicznego nie¿ytu nosa i/lub alergicznego zapalenia spojówek. Jednoczenie autorzy wykryli niezale¿nie zwiêkszone ryzyko astmy i innych chorób atopowych u badanych ze rodowiska miejskiego w porównaniu z mieszkañcami wsi nie po-siadaj¹cymi gospodarstwa rolnego.
Analizuj¹c wp³yw alergenów zwierz¹t domowych na alergiê uk³adu oddechowego regresja logistyczna wykaza³a, i¿ wystêpowanie astmy oskrzelowej nale¿y warunkowaæ od równoczesnej obecnoci psa i kota w otoczeniu dziecka (interakcja) (tab. 4). Najbardziej niekorzystn¹ sytuacj¹ by³a obecnoæ wy³¹cznie psa w mieszkaniu, wtedy szansa zachorowania by³a po-nad trzy i pó³ krotnie wiêksza (OR = 3,64) ni¿ wów-czas, gdy w otoczeniu domowym kot i pies nie by³y obecne. Ryzyko wystêpowania astmy by³o wyranie ni¿sze (OR = 1,30), gdy w gospodarstwach domowych kotu nie towarzyszy³ pies. Najbardziej sprzyjaj¹ce warunki dla zdrowia istnia³y, gdy w towarzystwie kota przebywa³ pies (OR = 0,70). Wyniki badañ wykaza³y równie¿, i¿ sta³y kontakt z chomikiem w okresie dzie-ciñstwa zwiêkszy³ ryzyko zachorowania na astmê po-nad dwukrotnie (OR = 2,11).
Wyniki badañ w³asnych oraz badañ innych autorów (8, 15, 25) s¹ zgodne z pogl¹dem, i¿ ekspozycja na alergeny zwierz¹t domowych we wczesnym okresie ¿ycia przyczynia siê do zwiêkszenia ryzyka ujawnie-nia siê alergii. W ostatnich latach pogl¹d ten jednak zosta³ podwa¿ony przez badania wskazuj¹ce na efekt ochronny obecnoci zwierz¹t w domu, m.in. badanie ECRHS (23) przeprowadzone w 16 krajach wykaza-³o, i¿ posiadanie psa w dzieciñstwie zmniejsza szanse rozwoju alergii w wieku doros³ym. Przypuszcza siê, ¿e obecnoæ w domu zwierzêcia wi¹¿e siê z wiêksz¹ ekspozycj¹ na bakterie i endoksyny, które poprzez sty-mulacjê odpowiedzi Th-1-zale¿nej hamuj¹ proces aler-gizacji. Obserwacje te trzeba jednak interpretowaæ z du¿¹ ostro¿noci¹, gdy¿ wiêkszoæ badañ nie mia³a charakteru prospektywnego, co nie pozwala wyklu-czyæ, ¿e mia³y na nie wp³yw tak¿e inne czynniki. Mo¿-liwe jest na przyk³ad, ¿e rodziny, w których wystêpuje alergia, staraj¹ siê ju¿ wczeniej unikaæ ekspozycji na alergeny zwierzêce i rzadziej posiadaj¹ zwierzêta w domu (12). Mimo danych, i¿ sta³a stycznoæ ze zwie-rzêtami nie wi¹¿e siê ze wzrostem zachorowañ na scho-rzenia atopowe w chwili obecnej nie ulega w¹tpliwo-ci, ¿e dziecko z alergi¹ powinno unikaæ zwierz¹t. Nie ma jednak powodów, by nie ofiarowaæ kota lub psa dziecku, które jest zdrowe.
Reasumuj¹c mo¿na stwierdziæ, i¿ obecnoæ zwie-rz¹t gospodarskich oraz domowych, zarówno w dzie-ciñstwie, jak i w okresie doros³ym jest nie bez znacze-nia, jeli chodzi o wyst¹pienie astmy oskrzelowej oraz atopowego nie¿ytu nosa. Udowodniono statystycznie, i¿ czêstotliwoæ obydwu tych dolegliwoci wzmaga³a siê, wród osób pochodz¹cych z gospodarstw rolnych. Stwierdzono, i¿ sytuacja, w której dziecku towarzy-szy³y jednoczenie pies i kot redukuje prawdopodo-bieñstwo zachorowania w przysz³oci na astmê, za obecnoæ chomika w tym okresie wzmaga czêstotli-woæ tej choroby. Mo¿na oczekiwaæ, i¿ obecnoæ kota w otoczeniu gospodarstwa domowego w wieku doro-s³ym zwiêksza szansê zachorowania na astmê, nato-miast obecnoæ psa sprzyja wyst¹pieniu atopowego nie¿ytu nosa.
Pimiennictwo
1.Anon.: European Allergy White Paper. The UCB Institute of Allergy, Bruxe-les 1997.
2.Beck A. M., Meyers N. M.: The pet owner experience. N. Eng. Allergy Proc. 1987, 27, 185-188.
3.Bocheñska-Marciniak M.: Epidemiologia chorób alergicznych. Terapia 2000, 4, 8-10.
4.Bogacka E.: Zagro¿enie zdrowotne dzieci we wspó³czesnym budownictwie mieszkaniowym. Pol. Mer. Lek. 2002, 12, 143-146.
5.Buczy³ko K.: Uczulenie na sieræ zwierz¹t. Lekarz 2002, 2, 23-25. 6.Burney P. G. J., Luczynska C., Chinn S., Jarvis D.: The European
Commu-nity Respiratory Health Survey. Eur. Respir. J. 1994, 7, 954-960.
7.Choi C. W., Kim B. I., Park J. D., Koh Y. Y., Choi J. H., Choi J. Y.: Risk factors for the different types of chronic lung diseases of prematurity accor-ding to the preceaccor-ding respiratory distress syndrome. Pediatrics International 2005, 47, 417-423.
8.Czarnobilska E., Klimaszewska-Rembiasz M., Gawe³ B.: Wystêpowanie cho-rób alergicznych u dzieci w szko³ach podstawowych Krakowa i okolic pró-ba okrelenia g³ównych czynników ryzyka. Przegl. Lek. 2002, 59, 422-426.
9.Gordon S.: Editorial. Allergy to furred animals. Clin. Exp. Allergy 1997, 27, 479-481.
10.Jerry T., Warren K, Mysterud I.: Mortality of domestic in free-ranging flocks in Southeastern Norway. J. Anim. Sci. 1995, 73, 1012-1018.
11.Kilpeläinen E. O., Terho H., Helenius H. Koskenvuo M.: Farm environmen-tal in childhood prevents the development of allergies. Clin. Exp. Allergy 2000, 30, 2001-2008.
12.Kowalski M. L.: Alergologia. Medycyna Prakt. 2002, 1-2, 131-140. 13.Leszczyñska I., Zawisza E.: Uczulenie na zwierzêta. Terapia 2001, 3, 32-38. 14.Leynaert B., Neukirch C., Jarvis D., Chinn S., Burney P., Neukirch F.: Does living on a farm during childhood protect against asthma, alergic rhinitis and atopy in adulthood? Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2001, 164, 1829-1834. 15.Mazur B.: Ocena rozwoju uczulenia u dzieci nara¿onych na alergeny
zwie-rz¹t futerkowych (doniesienie wstêpne). Pol. Merk. Lek. 2001, 10, 325-327. 16.Munir A. K. M., Einarsson R., Schou C., Dreborg S. V. G.: Allergens in school dust. I. The amount of the major cat (Fel d 1) and dog (Can f 1) allergens in dust from Swedish schools in enough to probably cause perennial symptoms in most children with asthma who are sensitized to cat and dog. J. Allergy Clin. Immunol. 1993, 91, 1067-1074.
17.Nash M. L., Hungerford L. L., Nash T. G., Zinn G. M.: Risk factors for perinatal and postnatal mortality in lambs. Vet. Rec. 1996, 139, 64-67. 18.Nowak D., Heindrich J., Jörres R., Wassmer G., Berger J., Beck E., Boczor S.,
Claussen M., Wichmann H. E., Magnussen H.: Prevalence of respiratory symptoms, bronchial hyperresponsivenees and atopy among adults: West and Germany. Eur. Respir. J. 1996, 9, 2541-2552.
19.Obtu³owicz K. (red.): Alergologia Praktyczna. Wyd. PZWL, Warszawa 2001. 20.Piwczyñski D., Mroczkowski S.: Zastosowanie regresji logistycznej w anali-zie wybranych cech rozrodu owiec. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2005, 1 suple-ment 2, 49-57.
21.SAS Institute Inc., SAS/STAT Users Guide, Version.6 Fourth Edition, v. 2, Cary NC: SAS. Institute Inc 1989.
22.Stanisz A.: Przystêpny kurs statystyki z wykorzystaniem programu STATI-STICA PL na przyk³adach z medycyny. Tom II, Wyd. StatSoft Polska, Kra-ków 2000.
23.Svanes C., Jarvis D., Chinn S., Burney P.: Childhood environment and adult atopy: results from the European Community Respiratory Health Survey. J. Allergy Clin. Immunol. 1999, 103, 415-420.
24.Walusiak J., Pa³czyñski C.: Choroby uk³adu oddechowego, [w:] Pa³czyñ-ski C., Kieæ-wierczyñska M. (red.): Alergologia i toksykologia kliniczna w rodowisku wiejskim. Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w £odzi, £ód 2000.
25.Wojtyniak B., Goryñski P., Roszkowska H. Szutowicz I., Szaniecki J.: Czyn-niki rodowiska domowego a wystêpowanie objawów ze strony uk³adu od-dechowego u dzieci. Przegl. Epidemiol. 1995, 49, 417-424.
26.Zawisza E.: Atopia. Nowa Medycyna 2000, 7, 2-10.
27.Zychowicz Cz.: Epidemiologia i przyczyny ci¹g³ego wzrostu liczby chorób alergicznych w ostatnim dwudziestoleciu. Klinika 1996, 1, 3-5.
Adres autora: dr Kamila Faleñczyk, ul. Techników 3, 85-801 Bydgoszcz; e-mail: falkam@poczta.onet.pl
