Układ pokarmowy
• Trawienie pokarmu
• Wchłanianie produktów trawienia
• Wchłanianie płynów pobranych i zwrotne wchłanianie płynów wydzielanych
• Usuwanie niestrawionych składników pokarmu i produktów przemiany materii
• Odporność (GALT)
Układ pokarmowy
Ogólna budowa przewodu pokarmowego
(1) błona śluzowa (mucosa): budują ją kolejno:
– nabłonek (epithelium)
– blaszka właściwa (lamina propria) łącznotkankowa
– i mięśniówka błony śluzowej (muscularis mucosae) – cienka warstwa mięśniówki gładkiej, której skurcz powoduje sfałdowanie błony śluzowej
(2) błona podśluzowa (submucosa) – tkanka łączna, naczynia krwionosne i limfatyczne, włókna nerwowe
(3) błona mięśniowa:
2 warstwy mięśniówki gładkiej (wyjątek – przełyk,) – wewnętrzna okrężna,
- zewnętrzna podłużna.
Kurczliwość tej mięśniówki wywołuje ruchy perystaltyczne;
(4) błona zewnętrzna (przydanka):
włóknista (w odcinkach leżących zewnątrzotrzewnowo - przełyk)
lub surowicza (w odcinkach leżących wewnątrzotrzewnowo- żołądek, jelito) – zbudowana z tkanki łącznej, w przypadku błony surowiczej pokryta dodatkowo nabłonkiem jednowarstwowym płaskim (międzybłonkiem –otrzewną).
Błona śluzowa Nabłonek
b. podśluzowa
m. okrężne
m. podłużne
b. zewnętrzna
Przewód pokarmowy
BP
MA - błona śluzowa, SU – b. podśluzowa, MU –b. mięśniowa, S – błona zewnętrzna
Jama ustna
• Pokrywa ją błona śluzowa wyścielona
nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, przeważnie nierogowaciejącym (nieznaczne rogowacenie na podniebieniu twardym,
dziąsłach i grzbietowej powierzchni języka).
• W blaszce właściwej i błonie podśluzowej znajdują się niewielkie gruczoły surowicze,
śluzowe i mieszane (gr. wargowe, policzkowe,
podniebienne, językowe).
Język
• Zbudowany jest z mięśni szkieletowych
pokrytych błoną śluzową. Pokrywa go nabłonek wielowarstwowy płaski cienki na powierzchni
brzusznej, gruby i brodawkowaty na powierzchni górnej. Mięśniówka języka to złożony system
mięsni podłużnych, pionowych, poziomych i skośnych, co jemu zapewnia znaczną
ruchomość, niezbędną przy mieszaniu,
fragmentowaniu, przemieszczaniu pokarmu i
mowie.
Brodawki języka –przednie 2/3 długości
• Na powierzchni grzbietowej błona śluzowa tworzy niewielkie uwypuklenia – brodawki języka:
• (1) brodawki nitkowate: najliczniejsze, stożkowate, wysokość ok. 2 mm, nadają językowi szorstkość, umożliwiając przytrzymywanie kęsów pokarmu;
• (2) brodawki grzybowate - podobnej wielkości, nieliczne, zawierają kubki smakowe, nas koniuszku języka odbierają smak słodki, dalsze smak słony
• (3) brodawki okolone: największe - średnica 3 mm, w liczbie 10-12 ułożone wzdłuż granicy między trzonem a korzeniem języka, otoczone głębokimi rowkami; kubki smakowe odbieraja smak gorzki
• (4) brodawki liściaste: u człowieka szczątkowe, w formie fałdów w tylnej części języka.
• W nabłonku pokrywającym brodawki 2,3,4 znajdują się kubki smakowe. Pod brodawkami 3 i 4 znajdują się surowicze gruczoły von Ebnera, których
wydzielina opłukuje (oczyszcza) powierzchnie kubków smakowych.
Język – brodawka grzybowata i
nitkowata
Język - kubki smakowe
• Ślinianki
• Podżuchwowa – mieszana
• Podjęzykowa - mieszana
• Przyuszna - surowicza
Przełyk
• Nabłonek: wielowarstwowy płaski nierogowaciejący
• W blaszce właściwej i błonie podśluzowej małe gruczoły przełykowe wydzielające śluz.
• Błona podśluzowa zawiera także tkankę limfoidalną, włókna nerwowe i naczynia krwionośne
• Błona mięśniowa w 1/3 górnej zbudowana z
mięśniówki szkieletowej, w 1/3 środkowej z
mieszanej, a w 1/3 dolnej z gładkiej.
Przełyk – dolna 1/3
Przełyk
N
BW
GŚ
M BP
Przełyk – (p. podłuzny), gruby nabłonek chroni
ścianę przed otarciem przez kęs pokarmowy
Przełyk – nabłonek wielowarstwowy płaski
nierogowaciejący
Przełyk – przejście mięśniówki poprzecznie
prążkowanej(Sk) w gładką (Sm), kolagen wybarwiony na
niebiesko
Przełyk
• Odcinek przywpustowy przełyku pod wpływem cofania się kwaśnej treści
żołądkowej przekształca się w nabłonek
walcowaty. Jest on szczególnie podatny
na owrzodzenia i stany zapalne (przełyka
Barreta). Bolesna stany zapalne mogą być
przyczyną rozwoju raka przełyku.
Żołądek – budowa anatomiczna
• Składa się z:
• wpustu,
• trzonu z dnem
• odźwiernika.
Żołądek – budowa histologiczna
• Nabłonek: jednowarstwowy walcowaty, jego komórki produkują śluz, który chroni ścianę żołądka przed działaniem silnie kwaśnego soku żołądkowego.
• Blaszka właściwa: nabłonek tworzy wpuklenia (dołeczki żołądkowe), do których otwierają się małe cewkowe
gruczoły zlokalizowane w blaszce właściwej: we wpuście gruczoły wpustowe, w trzonie i dnie żołądkowe
właściwe, w odźwierniku odżwiernikowe. Gruczoły wpustowe i odźwiernikowe produkują śluz.
• Błona mięśniowa: w jej skład wchodzą trzy warstwy
mięśni skośne (najbardziej wewnętrzna). Okrężna i
podłużna,
Żołądek
BŚ
BPŚ
BM
M – b. śluzowa, MM – mięsniówka b. śluzowej, S – b. podśluzowa, O,C,L – mięśnie ukośne (o), okrężne (c), podłużne (l), GP – dołki żołądkowe
Żołądek – błona śluzowa, dołki żołądkowe z gruczołami śluzowymi
GŚ
Gruczoły właściwe żołądka
zawierają kilka typów komórek:
(1) komórki główne, produkujące enzymy trawienne soku żołądkowego (pepsyna, podpuszczka, lipaza),
(2) komórki okładzinowe, które “produkują kwas solny”, tzn. aktywnie transportują do światła gruczołu jony H+ i Cl-, które tworzą tam
roztwór HCl, i glikopeptyd niezbedny do wchłaniania wit. B12
(3) komórki śluzowe szyjki, złokalizowane w górnej części gruczołu, produkujące śluz,
(4) komórki niezróżnicowane (macierzyste), zlokalizowane na pograniczu dołeczka i górnej części gruczołu, odpowiedzialne za regenerację nabłonka gruczołów i powierzchni żołądka,
(5) komórki dokrewne, produkujące hormony peptydowe gastrynę,
bombezynę, somatostatynę i VIP.
Komórki gruczołu żołądka
KM KG
KD
Komórki główne ( KG, pepsyna), macierzyste (KM, prekursorowe), dokrewne (KD, hormony peptydowe),
Komórki okładzinowe (kwasochłonne) – wytwarzają HCl
k. główne (zasadochłonne) – wytwarzają enzymy (pepsyna, podpuszczka)
Gruczoł żołądka
Żołądek
• Mięśniówka tworzy trzy warstwy
• Błona śluzowa dzieli się na obszar wpustu, trzonu i dna oraz odźwiernika
• Komórki okładzinowe produkują kwas solny i glikopeptyd wiążący wit B12
• Komórki główne wydzielają pepsynę,
• Komórki dokrewne produkują hormony peptydowe: gastrynę, bombezynę,
somatostatynę i VIP.
Jelito cienkie
Składa się z trzech kolejnych odcinków:
dwunastnicy, jelita czczego i jelita
krętego. Zachodzą w nim główne procesy trawienia pokarmu – białek, tłuszczów,
węglowodanów i
kwasów nukleinowych
Ściana jelita – fałdy krężne, kosmki, mięśnie, błona
surowicza
Nabłonek jelita -jednowarstwowy walcowaty, pokrywa kosmki jelitowe i wpukla się w głąb blaszki właściwej tworząc cewkowe gruczoły –
krypty jelitowe .
Nabłonek jelitowy
Nabłonek pokrywający kosmki i krypty zawiera kilka typów komórek:
(1) enterocyty: komórki z brzeżkiem szczoteczkowym, których
zadaniem jest wchłanianie produktów trawienia i przekazywanie ich do naczyń krwionośnych i limfatycznych
(2) komórki kubkowe, wydzielające śluz,
(3) komórki dokrewne, produkujące hormony peptydowe: serotoninę, sekretynę, somatostatynę, enterogastron, VIP
(4) komórki niezróżnicowane (macierzyste, pnia), odpowiedzialne za regenerację nabłonka,
(5) komórki Panetha, (w dnie krypty), produkujące substancje
antybakteryjne (defensyny) i antypasożytnicze.
Komórki kosmka i krypty
Gruczoł jelitowy (krypta) – zawiera komórki pnia endokrynne i komórki Panetha (P, w dnie krypty), produkujące substancje antybakteryjne
(defensyny, lizozym ) i antypasożytnicze.
Kosek (v)
Gruczoł
Kosmki i krypty jelitowe
• Kosmek jelitowy: palczasta wypustka błony śluzowej (ok. 1mm), pokryta
nabłonkiem jelitowym. Zrąb kosmka tworzy bogato komórkowa tkanka łączna wiotka, w której znajduje się sieć naczyń
włosowatych, ślepo zakończone naczynie limfatyczne i pęczek komórek mięśniowych gładkich odchodzący od muscularis
mucosae (“pompowanie” limfy).
Kosmek – naczynie limfatyczne (L), enterocyty,
komórki kubkowe, limfocyty (Ly
Jelito cieńkie – fałdy okrężne (b. podśluzowa), kosmki (b. sluzowa) i mikrokosmki enterocytów
zwiększenie powierzchni chłonnej
BPŚ BŚ
Kosmek
Krypta
Kosmki jelitowe – brzeżek szczoteczkowy
(mikrokosmki) na enterocytach
• Dwunastnica jest jedynym odcinkiem jelita, zawierającym gruczoły również w błonie
podśluzowej: gruczoły dwunastnicze
(Brunnera), produkujące silnie zasadową
wydzielinę neutralizującą kwaśną treść
pokarmową przechodzącą z żołądka.
XII-ca - kosmki bł. śluzowej, gruczoły śluzowo-surowicze w
bł podsluzowej, bł. mięśniowa
Dwunastnica – kosmek, gruczoł śluzowy i
gr. Brunnera w warstwie podśluzowej
Jelito grube
• Składa się z kątnicy wraz z wyrostkiem robaczkowym,
wstępnicy, okrężnicy, zstępnicy, esicy i prostnicy.
Jelito grube -funkcje
• Wchłanianie wody i soli
• Formowanie kału
• Defekacja
Jelito grube
• Nie posiada kosmków – błona śluzowa zajęta jest przez głębokie i regularne krypty jelitowe, w których jest bardzo dużo komórek kubkowych
(śluzowych), natomiast nie ma komórek Panetha.
Występują także komórki walcowate (wchłaniają wodę i sole), k. macierzyste i dokrewne
(substancja P, somatostatyna, chromogranina).
• Zewnętrzna warstwa mięśniówki nie jest ciągła – ma formę trzech taśm. W jelicie grubym nabłonek wchłania wodę i wydziela śluz, co prowadzi do
formowania i zagęszczania mas kałowych.
Jelito grube – brak kosmków, krypty, grudka limfatyczna
BŚ
BPŚ
BM GC
