Materiały ze stan. 1 w Wólce Łasieckiej, gm. Bolimów, pow. skierniewicki

BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS

WIAdOmOśCI

AR CHE OLO GICz NE

Państwowe MuzeuM archeologiczne

w

warszawie

WARSzAWA 2012 vARSOvIE

TOm (vOL.) LXIII

2012

W

IA

d

O

m

O

śCI

A

RCHEOLOGIC

z

NE

LXIII

Indeks 38205/38108

PL ISSN 0043-5082

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

TOM

LXIII

Tom

ten

_Redakcja

_po?wi?ca

_pami?ci

Prof.

dr.

hab.

_Jerzego

Okulicza-

_Kozaryna

(15.04.1931-15.09.2012)

pracownika

Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

w

latach

1950-1962,

_przez

wszystkie

lata

swojej

aktywno?ci

zawodowej

?yczliwego

wspó?pracownika

naszego

Muzeum,

Redaguje zespó? / Editorial staff:

dr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji / _{managing editor),} dr _Wojciech Brzezi?ski _{(redaktor naczelny} / editor in _chief),

prof. dr hab. Teresa _{D?browska (zast?pczyni} redaktora _naczelnego / subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska, mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Barbara Sa?aci?ska, mgr Andrzej Jacek Tomaszewski, mgr Katarzyna Watemborska-Rakowska

Recenzenci tomu / Peer-reviewed _by:

dr hab. _prof. UMCS _Jerzy Libera, _prof. dr hab. Renata _{Madyda-Legutko, prof.} dr hab. _{Magdalena M?czy?ska,} prof. dr hab. _Wojciech Nowakowski, dr hab. _prof. UR _Andrzej Pelisiak, dr _Wojciech Wróblewski

T?umaczenia / Translations: Anna Kinecka

Jacek Andrzejowski, Witold Gru?d?

Korekta / _{Proof-reading} Autorzy

Katarzyna Watembo rska- Rakowska

Sk?ad i ?amanie / _Layout: JRJ

Rycina na ok?adce: _{pó?wytwór narz?dzia dwu?ciennego} z O?arowa. _Rys. Lidia _Kobyli?ska

Cover _picture: bifacial tool _preform from O?arów. Drawn _by Lidia _Kobyli?ska

© Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne} wWarszawie, 2012 ©_Autorzy, 2012

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne jest instytucj?} finansowan? ze ?rodków

Samorz?du Wolewództwa _{Mazowieckiego}

?t.tz.oW?z.e.

serce Polski

Sprzeda? publikacji Pa?stwowego Muzeum _{Archeologicznego prowadzona jest} wsalach _wystawowych muzeum,

ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa.

Wydawnictwa mo?na zamawia? telefonicznie (+48 22 5044 872, +48 22 5044 ₈₇₃₎

lub _pod adresem _{mailowym (wydawnictwapma@pma.pl).}

Pe?en _spis zawarto?ci ,,wiadomo?ci Archeologicznych": http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl List of contens of "Wiadomo?ci _{Archeologiczne": http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl}

Adres _redakcji / Editorial office:

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne,} ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa tel.: +48 ₍₂₂₎ 5044841, +48 ₍₂₂₎ 5044813; fax: +48 ₍₂₂₎ 831 51 95;

e-mail: _{j.andrzejowski@wiadomosci-archeologiczne.pl}

http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl

Streszczenia _{dost?pne s?} w bazie _danych: / The summaries are available at database of: The Central _European lournal _oj Social Sciences and Humanities - h_tt

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Tom

_(VoL)

LXIII

SPIS TRE?CI

Contents

ROZPRAWY

Witold Gr u ?d ?, _{Wybrane aspekty} form _dwu?ciennych we _{wczesnej epoce br?zu} na _przyk?adzie materia?ów

z _{pola górniczego} w O?arowie 3

Selected _Aspects of _Early Bronze _Age Bifacial Form Manufacture _{Exemplified by} Lithic Material from the _Exploitation Field at O?arów

MATERIA?Y

Miros?awa A n d r z e_j o w _ska, Warszawa-Grochów "uL Górników"

-cmentarzysko z _{wczesnej epoki} ?elaza

Warszawa-Grochów, Site "ul. Górników"

-aGrave-Field from the _Early Iron _Age

33

Katarzyna C z a r n e c k a, _Materia?y z _{wielokulturowej osady} i _{cmentarzyska kultury przeworskiej}

na stanowisku l i 2 w w Oronnem, pow. garwoli?ski 115

Materials from aMulticultural Settlement and aPrzeworsk Culture Grave- Field at Oronne, Distr. Garwolin, Site 1 and 2 Kalina Sk ó

r a, Monika Tr o s z c z _Y ? sk a - A

nt o sik, _Cmentarzysko z okresu _rzymskiego

w _{Waplewie, pow. olszty?ski} 145

A Roman Period Grave- Field at _Waplewo, Distr. _Olsztyn

Witold Be n d er, Teresa _{D ?}br o w sk a, _Materia?y ze stan. l w Wólce _{?asieckiej, gm.} Bolimów, _pow. skierniewicki 161

The _Archaeology at Wólka ?asiecka 1, Comm. Bolimów, Distr. Skierniewice

ODKRYCIA

Tomasz Rak o w s_{k i, Micha?} Z a s?o n a, Nowe znalezisko _z?otego wisiorka _kulistego z _{W?growa, pow.} loco

A Recent Find of aRoman Period Gold Poil Ball Pendant from _W?grów, Distr. loco

227

Agnieszka Jar e m ek, _Magdalena N o w ako w sk a, _{Zapinka typu mazurskiego} z _wyspy na _{Jeziorze Legi?skim,}

pow. k?trzy?ski 232

A Mazurian Variant Fibula from an Island on Lake _Legi?skie, Distr. _K?trzyn

Marcin Wo? n ia_{k, "Sarmacka" zapinka} ze _{S?upna, pow.} wo?omi?ski

A "Sarmatian" Brooch from _S?upno, Distr. Wo?omin

234

Miros?aw Ru d n ick i, S?awomir M i?e_{k, Odkrycie ba?tyj skiej zapinki tarczowatej} nad _{Jeziorem Gop?o}

A Balt Plate Brooch Discovered at Lake _Gop?o

237

Wiadomo?ci _{Archeologiczne,} t. LXIII, 2012

WITOLD BENDER, TERESA

_D?BROWSKA

MATERIA?Y ZE STAN. 1 W

WÓLCE

_?ASIECKIEJ,

GM.

_BOLIMÓW,

POw. SKIERNIEWICKI

THE ARCHAEOLOGY AT WÓLKA ?ASIECKA SITE l, COMM. _BOLIMÓW, DISTR. SKIERNIEWICE

Stanowisko 1 znane _jest w literaturze z krótkich notatek

dotycz?cych

cmentarzyska

kultury

przeworskiej

i

le??-cego na _jego

_pó?nocnym

_skraju

_wyra?nego

sztuczne-go nasypu, zwanego kurhanem (Z. Podkowi?ska 1948;

L. Sawicki 1948; Kurhan ... 1948; M. Gozdowski 1952,

s. _{180-181; 1956,} s. _{lOS, 106, 126-128;} A.

_Niew?g?owski

1972, s. _281-282). Obok, na stanowisku 2, w

_odleg?o?ci

oko?o 100 m na

_po?udniowy

_wschód,

_znajduje

_si?

publi-kowana _przez W Bendera i B. Barankiewicz _{(1962, ryc.} 2; WBender, B. Balke ₁₉₆₄₎ osada

_kultury

_przeworskiej

z okresu

_rzymskiego.

Na

_cmentarzysko

i na

_materia?y

z _{niego pochodz?ce} wielokrotnie

_powo?ywano

_si? w

lite-raturze.

_{Najobszerniej}

zrobi? to A.

_Niew?g?owski

_(1972,

s. _281-282),

_pos?uguj?c

_{si? tabel?,} w

_której

_uwzgl?dni?

14

wybranych

grobów

z bada? w 1951 roku. Z

_cmentarzyska

pochodz? dalsze

_materia?y

do _{tej pory} nie udost?pnio-ne drukiem.

_Chcemy

_po latach nadrobi? to zaniedbanie.

nie _nizinnym, w

_odleg?o?ci

_3,5 km na zachód od Rawki,

nad

_bezimiennym

ciekiem

_wodnym

_wpadaj?cym

tak?e

(oko?o 10 km na _pó?noc) do _Bzury

_(Ryc.

_1). Otoczone

s? lasami Puszczy

Bolimowskiej

(Ryc.

2),

tylko

od

pó?-nocnego wschodu teren jest

bardziej

otwarty i wiedzie

ku _{przeprawie przez Rawk? pod} Bolimowem _(W

Ben-der, B. Barankiewicz 1962, s. 11-13, ryc. 1). Na polach, na

Oprócz

cmentarzyska

p?askiego

kultury

przeworskiej

w

_{pó?nocno-zachodniej}

_cz??ci stanowiska 1

_znajdowa?a

si? tzw.

_Wiejska

_Góra,

_której

_j?dro

stanowi?o _skupisko

pot??nych

g?azów

i _kamieni,

_{identyfikowanych}

_przez

ba-daczy

z kurhanem,

_wed?ug

_{wst?pnej oceny} M.

Gozdow-skiego

(1952, s. ₁₈₀₎

-typu

siedlemi?skiego.

W czasie

prac

wykopaliskowych

nie

odkryto

?adnych

?ladów

po-chówków ani te?

_innych

_zabytków,

które mo?na

_by

??-czy? z _t?

_konstrukcj?.

W czasie bada? W

_Sarnowskiej,

a tak?e _podczas

_dalszych

_prac natrafiano tak?e na

?la-dy innych

obiektów, niezwi?zanych z _{cmentarzyskiem}

przeworskim, niestety nie

_najlepiej

_{dokumentowanych.}

Ryc. l. Wól ka? a sie ck a, pow. Skierniewice, stan. l.

Cmentarzysko

i _pobliska osada

_rozlokowa?y

_si? na

glebach

piaszczystych

i

_pobagiennych

w _pobli?u

po?u-dniowej

kraw?dzi

wydmowego

tarasu, na terenie

wybit-Po?o?enie _cmentarzyska

Fig. l. Wól ka? a sie ck a l, distr. Skierniewice.

4,- ..

Ryc. 2. Wó l ka? a sie ck a, pow. Skierniewice. Widok na stanowiska od _po?udniowego wschodu. Na _{pierwszym planie} osada na stan. 2, kurhan na stan. l _niewidoczny, z_{prawej gospodarstwo} S. Jelonka. Fot. Archiwum PMA

Fig. 2. Wól ka? a sie c ka, distr. Skierniewice. View of the sites from south-east. In front a settlement at site 2, barrow from site l not visible, farm of S. Jelonek to the _right. Photo PMA Archive

których

znajduj?

oba stanowiska,

_odkrywane

_by?y

_?lady

drzew, ?wiadcz?ce o _{przynajmniej cz??ciowym} zalesie-niu terenu. Teren _jest

_podmok?y

i mimo

_licznych

rowów

odwadniaj?cych

w czasie _prac

_{wykopaliskowych}

niejed-nokrotnie stwierdzano

_wysoki

_poziom wód

_gruntowych,

który

utrudnia?, a nawet uniemo?liwia? _prace badawcze.

dowskiego

w 1951 roku _(od 11.06 do 17.07 i od 13.08 do

3.09).

Wed?ug

zapisków M.

_Gozdowskiego

_przekopano

??cznie 2.290 nr', co _{mniej wi?cej odpowiada przestrzeni}

oznaczonej na _planach, cho? mimo istnienia

_odr?cznych

planów trudno ostatecznie te _{granice ustali?, poniewa?}

zakre?lony

na nich obszar nie zawsze

_znajduje

potwier-dzenie w dziennikach _prac i

_innych

_zapiskach.

_Wynika

to,

_jak

mo?na _s?dzi?, z braku

_bli?szych

_informacji

o

wy-kopach, które _cz?sto nie

_obejmowa?y

_ca?ych

odcinków (5x5 m), cho? naturalnie

_by?y

w ich obr?bie

lokalizowa-ne, a

_materia?y

z nich tak

_metrykowano.

_{Kopano cz?sto}

d?ugimi

rowami, w??szymi ni? _{pi?ciometrowe} odcinki.

Po zako?czeniu _prac

_{wykopaliskowych}

_toczy?y

_si?

d?u-gie

dyskusje

dotycz?ce

wykupienia

terenu i

ewentualne-go stworzenia rezerwatu

_{archeologicznego,}

_czego zresz-t? nie zrealizowano.

Stanowisko l _{po?o?one jest} w

_{po?udniowo-zachodniej}

cz??ci wsi Wólka _?asiecka, 60 m na zachód od zabudowa?

gospodarczych

S. _{Jelonka. Przyczyn? rozpocz?cia prac}

wykopaliskowych

sta?o _si?

_odkrycie

_grobów

cia?opal-nych,

na które natrafi? w _maju 1947 roku w?a?ciciel _pola

Stanis?aw _{Jelonek, syn} Teodora.

_Informacje

o niszczo-nym obiekcie

dotar?y

do Pa?stwowego Muzeum

Arche-ologicznego

w Warszawie od S.

_Gasi?skiego,

zamieszka-?ego

w niedalekim

_Bia?yninie,

_pow. sochaczewski,

_który

przekaza? w 1947 roku

_wykopan?

na _{polu popielnic?} i _grot. Efektem _tego

_{by? przyjazd}

M.

_Gozdowskiego

do Wólki

_?asieckiej.

_{Zapozna? si?} on ze stanowiskiem i

ze-bra? z _pola

_zabytki

ze

_zniszczonych

_grobów.

Prace

wy-kopaliskowe prowadzone

by?y

z ramienia muzeum _przez W_Sarnowsk? w 1947 _(od 31.07 do _25.08) i w 1948 roku (od 26.07 do _7.08), a _potem wznowione _przez M.

Goz-Zachowana w PMA

_dokumentacja

nie _jest

komplet-na.

_Przechowa?y

_si? lakoniczne dzienniki _polowe W

Sar-nowskiej

z bada? w 1947 i 1948 roku wraz z

odr?cz-nym planem

wykopów

(Ryc.

3) i dwa krótkie

sprawoz-dania z

_tych?e

_wykopalisk.

Notatki _{pozostawione przez}

/'

l-l

dl,

. >-,

'f

--r

! .. '"? _r 1

t

,

u'··'

.\co, ...', j." , ",.. -ir+ 'l .. -dl

?1'

w II i '--p'"'! •..uJl.l

to _{tymczasowe sprawozdanie} z

_inspekcji

przeprowadzo-nej przed rozpocz?ciem prac

wykopaliskowych

w czerw-cu 1947 roku oraz _odr?czne notatki z bada? w 1951 _roku,

nie

_obejmuj?ce

_niestety

_pierwszych

_tygodni

_prac i

roz-poczynaj?ce si? dopiero od _opisu

_grobu

29. M.

Gozdow-ski

_przyst?pi?

_pó?niej do _{opracowywania} ca?o?ci

mate-ria?ów, które _{przerwa?a jego przedwczesna} ?mier?. Te

in-formacje,

daleko szersze ni? zachowana

_dokumentacja

polowa, s?

szczególnie

cenne, _{poniewa? zawieraj?} dane

z

_nieznanych

nam

_(by?

mo?e

_{niezachowanych)}

?róde?,

w _{tym opisy}

_pierwszych

13

_grobów

(16- 28) z bada? 1951

roku. _Dotycz? one równie? historii

_odkrycia,

_wyników

bada?

_{powierzchniowych,}

_relacji

w?a?ciciela _pola i opi-su tzw. kurhanu.

_Brakuje

w nich natomiast

planowane-go opisu

cmentarzyska

cia?opalnego.

(I

-VI), ina takie? odcinki, _{wyznaczane po} linii W-E i oz-naczane _{przy pomocy numeracji}

_arabskiej

_(1-9). Wten

sposób

poszczególne

obiekty

mog?y

by?

lokalizowane

w _obr?bie kwadratów-odcinków o _powierzchni 25 rrr',

Pewne niedok?adno?ci

_lokalizacji

_grobów

w ?wiartce IV

powsta?y

w 1951 roku,

_kiedy

_cz???

_magistrali

0- E zosta?a

przesuni?ta o _1,20 m na _{pó?noc. Dotyczy} to

_jednak

_tylko

ostatnich

_grobów

_(43-48 i 50- ₅₈₎ i zasadniczo nie

zmie-nia

_ogólnej

_planigrafii

_{cmentarzyska.}

Oprócz

grobów

cmentarzyska

kultury

przeworskiej

od

pocz?tku zwraca?a _{uwag? wspomniana, rozorywana} wy-nios?o??

-"Wiejska

Góra':

_której

bli?sze i dalsze

otocze-nie

_stanowi?y

_{pola uprawne} i_tereny zalesione.

_Wynios?o??

zosta?a znacznie zniwelowana

_(wed?ug

mieszka?ców co

najmniej o _{metr) przez} wieloletnie

_{(przynajmniej}

od 1944

roku) rozorywania zwi?zane z _uprawami,

_wybieraniem

z _{jej wn?trza} kamieni dla celów

_{gospodarczych}

_i

prze-prowadzeniem przez ?rodek

drogi

o szeroko?ci 4-5 m,

biegn?cej

w _pola i _{miejscami wrzynaj?cej si?} do

g??bo-ko?ci 60 cm wwierzcho?ek

_pagórka.

_Wed?ug

_spostrze?e?

M.

_Gozdowskiego

i

_relacji

w?a?ciciela zniszczono

oko-?o 600 m2

_pagórka,

z _czego oko?o 500 rrr'

_przypada?o

na

drog?.

Przy orce _{wspomagaj?cej jego}

_niwelacj?

_odkopano

w czasie

_okupacji

_groby

_cia?opalne

_(gliniane

_urny z ko??-mi _wewnqtrz,

_przedmioty

?elazne, szklane) i

_zachowany

w ca?o?ci szkielet.

_Wszystkie

te

_przypadkowe

znaleziska

uleg?y

dewastacji

i zniszczeniu. W 1947 roku

znalezio-no dalsze dwie _popielnice i

_drugi

szkielet

_(którego

_cz???

ogl?da?

jeszcze M. _Gozdowski). W czasie _wizytacji

sta-nowiska

_{przeprowadzonej}

w 1995 roku _przez WBendera

"Wiejska

Góra"

_by?a

_ju? w terenie niewidoczna

_(Ryc.

2).

W _{jeszcze gorszym} stanie _jest

_dokumentacja

rysun-kowa.

_{Wspominali?my,}

?e nie ma _pewno?ci co do

gra-nic

_wykopów.

Na _planie W

_Sarnowskiej

z lat 1947-1948

zaznaczony jest np.

jako

przekopany

odcinek 4, pasa II

?wiartki III,

_który

_wed?ug

M.

_Gozdowskiego

przebada-no _dopiero w 1951 roku; _{niejasna jest} tak?e _sytuacja

od-cinka _4, w pasach I i _II, ?wiartki _I,

_który

mia?

_{by? kopany}

przez

oboje

badaczy.

Najwi?cej niepewno?ci przynosz?

jednak

badania M.

_Gozdowskiego

z 1951 roku. _Przy

bra-ku _planu

_ogólnego,

_{opieraj?c si?}

_wy??cznie

na dzienniku

polowym

i na

_metryczkach

_znajdowanych

lu?no

u?am-ków _ceramiki, trudno nieraz oceni?,

_jaki

_by?

_rzeczywisty

zasi?g

wykopów,

poniewa? o wielu odcinkach

(zw?asz-cza

_pozbawionych

_grobów

lub materia?u

_zabytkowego)

brak

_{jakichkolwiek}

_danych.

_{Budz? si? np. w?tpliwo?ci} co

do _przekopania

_po?o?onych

w ?rodku

_badanego

_terenu,

a

_{niewymienianych}

w notatkach, odcinków 6 i _{7, pasa I,}

III i IV, ?wiartki III

_(Ryc.

_4).

Wniesienie

_by?o,

_poza wierzcho?kiem, w ca?o?ci upra-wiane _przez w?a?ciciela i

_wed?ug

_jego

_relacji

_jeszcze do niedawna

_by?o

ono znacznie _{wy?sze. Jak}

_{wspomnieli?my,}

przy jego szczycie w czerwcu 1947 roku odnalaz? M.

Goz-dowski

_zabytki

_pochodz?ce ze

_zniszczonych

_grobów.

W

_pagórku

_znajdowa?y

_si? kamienie i _próchnica

bagien-na _wyst?puj?ca w

_najbli?szym

otoczeniu. Nieco na pó?-nocny wschód widoczne

by?o

wyra?ne zakl??ni?cie

te-renu, _{interpretowane} przez M.

Gozdowskiego

jako

?lad

S?u??cy

pomiarom punkt "O" wyznaczono przy

kra?-cu _skupiska kamieni, tu? obok

_po?udniowego

_skraju

pol-nej

drogi,

przebiegaj?cej

po linii wschód-zachód.

Biegn?-ce _przez ten _punkt

_magistrale

N-S i W-E

_podzieli?y

_ca?y

teren na ?wiartki oznaczone numerami

_rzymskimi

I-IV. W_obr?bie ?wiartek dzielono obszar _po linii N-S na pi?-ciometrowe _pasy, oznaczane tak?e _numeracj?

_rzymsk?

Ryc. 4. Wó

l ka? a sie ck a, pow. Skierniewice, stan. 1. Plan _{cmentarzyska odtworzony} na _podstawie szkiców po?o?enia grobów,

z zaznaczeniem _domniemanego kurhanu. _{Groby: popielnicowe} (1), jamowe (2), o _{typie nieokre?lonym (3),} zlokalizowane z _dok?adno?ci?

do ?wiartki (4); teren _badany w 1947 r. _(5), w 1948 r. _(6), w 1951 r. _{(7), obszar, którego przebadania} nie _potwierdzono w _{dokumentacji (8);}

zasi?g kr?gu kamiennego (9); miejsca skupisk du?ych kamieni - mo?e

pozosta?ych dwóch _kr?gów (10); polna droga (11); kamienie (12); miejsce znalezienia: nó?ki _pucharka - ZL:4

(13), fragmentu miseczki _{(niezidentyfikowanego)} i miecza - ZL:37

(14). Uwaga: Groby zniszczone oznaczono _ja?niejszym kolorem. Zestawili WBender iT. _{D?browska, oprac. komputerowe} R. Prochowicz

Fig. 4. Wó

l ka? a sie ck al, distr. Skierniewice. Plan of the _cemetery reconstructed _basing on the sketches of _{graves' positions;}

supposed barrow is marked. Graves: urned graves (1), unurned (pit) graves (2), indefinite graves (3), graves located within a_{"quarter" only (4);} area excavated in 1947 (5), in 1948 (6), in 1951 (7), excavation not confirmed (8); stone circle (9);

gatherings ofboulders, perhaps from two _remaining circles (10); field road (11); stones (12); foot of abeaker - ZL:4

(13), fragment of abowl _{(not identified)} and sword - ZL:37

(14). Caution: _Destroyed graves are _sign with _lighter colour.

w z ? -= - -= - ? > s co ... co Lt') .Lt') • . ? • ? ... CD M Lt') Lt') _Lt') N • O Lt') _.Lt') • CD ? • CD ... ? Lt') ?. M ) CO • ? ? Lt') • • ? :! O

\

M

//--

<, CD ? • \ enCO "'r"'" _._ "'r"'"

"'1/

'<J

• ? ... <J Lt') M ."'r"'" •

\

_?

N "'r"'"

-(??---'

? ? ? =

:,?\j

S

?

"'r"'"

.;

-\1\.

( "'r"'" N M "'r"'"

--?--

"

\

• O ? • N N ? •

\

?\

eLt') en M M • I

?

• II O "'r"'" Lt') _? CD M \1\ M CO

r I)

... • N • ? .... CD _... M N M • Lt') M M ,

\

Lt') .... N CD .... ? N

\

M N N N ... O M N ... N • ... • N· CO . "'r"'" CO • en "'r"'" CD M .N "'r"'" ... _."'r"'" • CO • "'r"'" .en en N .? en E L{) CI)

::J

• • • • •

po

wybieraniu

ziemi

koniecznej

do

_budowy

_{sztucznego nasypu.}

Jednak wiele

_innych,

_podobnych,

naturalnych

bagnistych

zakl??-ni??

znajduj?cych

si? w

najbli?-szej

okolicy

czyni to - zdaniem

W Bendera i B.

Barankiewicz-ma?o

_{prawdopodobnym}

_(1962,

s. 13). Wtoku bada? natrafiono te? na wiele

_ró?nych

rozmiarów

wkopów,

si?gaj?cych

do piasz-czystego pod?o?a, które

_wed?ug

M.

_Gozdowskiego

_by?y

pozosta-?o?ciami _po umocnieniach z cza-sów I _Wojny

_?wiatowej,

_kiedy

to

w Wólce

_?asieckiej

_stacjonowa?y

wojska

niemieckie.

E

Aby

uchwyci?

pierwotne

roz-miary

domniemanego

nasypu prace rozpocz?to od

przekopa-nia rowu o szeroko?ci l mwzd?u?

g?ównych

magistrali

N-S i W-E,

a _nast?pnie

_rozkopywano

teren

w

_granicach

_wyznaczonej siatki.

Z ?wiartki I,

pó?nocno-wschod-niej, pochodzi omówiony ni?ej

tzw. stos

_cia?opalny

_(Ryc.

_5), dwa

bli?ej

niezlokalizowane

ognis-ka _typu

_kuchennego,

zniszczone

przez S. Jelonka

groby

cia?opalne A-B _(?) i _pó?niej

_odkryte

_drugie

du?e _skupisko kamieni oraz do??

liczne u?amki ceramiki

(znajdo-wane

_g?ównie

w _obr?bie tzw.

na-sypu).

?wiartka II,

pó?nocno-za-chodnia, badana w

_ma?ym

zakre-sie, okaza?a _{si? poza skupiskiem} kamieni i

_nielicznymi

zabytka-mi _{prawie pusta.} W_pasach I i _II,

?wiartki III,

_znajdowano

te?

ja-kie?

_fragmenty

ceramiki, a na

odcinku 4, pasa II, natrafiono na

ko?ci ?wini i ma?o

charaktery-styczn? ceramik?, zapewne

kul-tury

przeworskiej

(ZL:26).

Pó?-niej

rozkopywana

dalsza _cz???

?wiartki III i IV

_dostarczy?a

naj-wi?cej

grobów.

/ ... ?...

Pod wzniesieniem,

_okre?lonym

przez

badaczy

jako

kurhan,

znaj-dowa?a _si?

_czytelna

_tylko

w

niek-tórych

miejscach

ciemna warstwa

o

_grubo?ci

od 3 do 5 cm,

pier-wotnej. Na _{jej poziomie}

_znajdowa?a

_si? du?a ilo??

kamie-ni,

_tworz?cych

_po?rodku

_j?dro

-pryzm? o _?rednicy ok. 6 m; inne, _mniejsze kamienie,

_odkrywane

w

_grupach,

zalega?y

na _ró?nej

_g??boko?ci.

_Cz??? ?wie?o

_wydobytych

z

_j?dra

_znacznej wielko?ci kamieni

_znajdowa?a

_{si? jeszcze}

in situ w?rodku _nasypu na

_g??boko?ci

60-70 cm.

_Wed?ug

M.

_Gozdowskiego

_by?y

to kamienie i

_bry?y

_rudy

_?elaznej

znalezione na

_g??boko?ci

60-70 cm od

_powierzchni

_nasypu.

Najwi?kszy

z nich mia? _wymiary oko?o 100x100x60 cm,

inne oko?o 60x50x40 cm i _{mniejsze (}... J. G??boko?? nasypu

w _{tym miejscu}

_wynosi?a

1,70 m. Reszta kamieni, _ju?

wy-dobyta,

z?o?ona

_by?a

na ?rodku _podwórka

_{gospodarstwa.}

Ten stos

_licz?cy

oko?o 25 rrr' stanowi? _podobno zaledwie

cz???

ca?ego

"urobku':

kilku _mniej

_{charakterystycznych}

_fragmentów

ceramiki

kultury

przeworskiej

(?),

których

obecnie nie _sposób

zi-dentyfikowa?.

?adnych

innych

zabytków

nie

zauwa?o-no; nie znaleziono tak?e

?adnego

grobu

le??cego

pod

lub w

_okolicy

_kr?gu.

_Tylko

_jeden

z

_{niezlokalizowanych}

grobów

cia?opalnych

(móg?

to _by?

_jeden

z

_grobów

przy-padkowo

odkrytych

w1947 _roku) mia?

_zalega?

w tzw.

p?aszczu kurhanu. Na _{podstawie profili}

_wskazuj?cych

na _{posadowienia nasypu} na warstwie

_próchnicy

pier-wotnej wyznaczaj?cej poziom

gleby

w czasach istnienia

cmentarza

_{przeworskiego,}

nasuwa _{si? przypuszczenie,} ?e

_by?

on od _{niego pó?niejszy,} ale zniszczenia i _sposób

prowadzenia prac, a zw?aszcza braki

_{dokumentacji,}

nie

pozwalaj?

na

_kategoryczne

_oceny w _tym

_wzgl?dzie.

Na-tomiast na _podstawie wzmianki o

_odkryciu

w _nasypanej ziemi _{(?) wspomnianego wy?ej}

_grobu,

_nale?a?oby

przy-puszcza?, ?e czas

_mi?dzy

zaniechaniem

_grzebania

zmar-?ych

na cmentarzu a _powstaniem tzw. kurhanu nie

_by?

d?ugi.

Podobn? sytuacj? zaobserwowano na stanowisku

II w

_niezbyt

_odleg?ych

_??gonicach

w _pow.

_opoczy?skim,

gdzie

w _p?aszcz kurhanu _wkopano

_grób

_datowany

na

cza-sy najpó?niejszej

fazy

u?ytkowania

znajduj?cego

si? pod

nim cmentarza _(T. Liana _1976).

Odkrywane

w czasie

_wykopalisk

w 1947 roku

koli-?cie u?o?one du?e

_g?azy,

_których

_wysoko??

dochodzi?a do _{kilkudziesi?ciu centymetrów,}

_przypomina?y

wieniec

kamienny

(Ryc.

6). W Sarnowska _pisze, ?e ca?o?? robi

wra?enie

_wybranego

i_{zniszczonego kurhanu,} ale

_tylko

_cz??? w ?w. III _jest zachowana

_lepiej.

Z _profilu wzd?u? magi-strali

_g?ównej

_po linii O-W

_(Ryc.

₇₎

_wynika,

?e kamienie

narusza?y

warstewk?

domniemanej

próchnicy

pierwot-nej'

znajduj?c

si? nad i _{pod ni?} w _czystym lub _szarawym

piasku. Tworz?ce

kr?g

du?e

_g?azy

_zalega?y

na

_g??boko?ci

od 60-70 do 130 cm;

_by?y

te? w?ród nich

_bry?y

_rudy

?e-laznej.

Na du?e kamienie natrafiono w _{pasie I,} ?wiartek

I, II _{(poza tym}

_pustej)

oraz III i IV.

_Mi?dzy

kamieniami

odcinka l, pasa I, ?wiartki II znaleziono nó?k? pucharka

(ZL:4), a na dnie

_kr?gu

_kamiennego

_cz??? miseczki

(nie-zidentyfikowanej

w _zbiorach) i u?amki miecza _(ZL:37);

miseczka mo?e _pochodzi? ze

_zniszczonych

_grobów

cmen-tarzyska

p?askiego,

a w

_przypadku

u?amka miecza

spra-wa nie _{jest oczywista (por.} s. 191). M. Gozdowski wspo-mina _jeszcze o znalezieniu w _pobli?u

_kamiennego

_j?dra

Obecnie nie mo?na, nawet w

_{przybli?eniu,}

okre?li?

pierwotnych

rozmiarów wzniesienia. Profile _po linii N-S

i W-E

_(Ryc.

₇₎ i zachowane _pomiary dokonane _po

prze-k?tnej

?wiartki I

_wskazuj?,

?e _przechodzi?o ono

stopnio-wo w

_p?aszczyzn?

_{pól. Spadki dochodz?ce} do 1-2 m na

przestrzeni kilkunastu i _wi?cej metrów

_by?y

s?abo

zauwa-?alne.

_Wed?ug

_opisu M.

_Gozdowskiego

_nasyp mia?

wyd?u-?ony kszta?t wkierunku W-Z,

_?agodne

_spadki,

_wysoko??

do 1,60 m. _Zajmuje oko?o 0,46 ha

_powierzchni,

_najw.

_d?ugo??

wynosi 105 m, _najw. szeroko?? 44 m. _{Usypany jest} z

próch-nicy

bagiennej,

która _wyst?puje w

_najbli?szym

i

_dalszym

,:re r

1

[

... .... I . • ,;?-?,. ,?' ?. .

Ryc. 6. Wólka ?asiecka,

pow. Skierniewice, stan. l.

•.

;f

Widok kamieni w_j?drze

kurhanu. Fot. WSarnowska Fig. 6. Wó l ka? a sie c_{k al,}

distr. Skierniewice. View

...

of stones from a core of the barrow. Photo WSarnowska

r-'·?·r--1r

'lV'f':"

·-:-rr

:,

r:

'T';,I

H

,"

?"

r??'Tm,;

?'m _r? ?. .i,

]:3

? ;

_?

:"'?" , ":' I?. • ? ,,1-+ "

I

_??I

,?

J

"

r

]i

:;--+i .d... -L I r....? _I

·'?ti

--:-r l ?

e,·1

I?., tO _1??

'?;_?.

lI!.

?.

?I-;I?r.

-f+.,.; :n 'I .. ?.? 11:iJ ,I!:J

J,',;I",'

r jf, 1'-,;. ! 1

-Ji:

K) " --:.'1'" f, !' ' "j' ."V; f() i' ?I;

jego otoczeniu. W_{innym miejscu} M. Gozdowski

_podaje

odmienne _{wymiary nasypu} - oko?o 90x50

m.

-121, tabl. XlV, XXXIX). Nie

_by?o

tak?e

_grobów

w

Bo-gorii Górnej, pow. ?owicki,

gdzie

znajdowa?y

si? równie?

kurhany

i

_kr?gi

kamienne; wewn?trz

jednego

z

_kr?gów

znaleziono u?amki _ceramiki, mo?e z _wczesnego okresu

rzymskiego,

a ze

_znajduj?cego

_{si? poza}

_kr?gami

sonda-?u

_wydobyto

_brqzowy,

_pusty nit _(T.

_Dowgird

_1887, s.

33--37, tabl. _V:6.7).

_Tylko

z _{Kiernozi, pow.} ?owicki,

pocho-dzi _spod bruku

_kamiennego

_ostroga, a z Mnicha, _pow. kutnowski, z

_kr?gu

_kamiennego

-pucharek i popielni-ca datowana na okres

_rzymski

(J.Okulicz 1970, s.

442--443). W_tym ?wietle _jeszcze

_trudniej

_wyrokowa?

o

funk-cji

badanego

przed

laty

obiektu, zwanego przez

badaczy

kurhanem.

Przy próbach odtworzenia _{zasi?gu cz??ciowo}

rozora-nego

pagórka

niewiele da?a te? analiza

g??boko?ci

od-krywanych

grobów.

Stosunkowo

_p?ytko,

nie

_g??biej

ni?

50 cm,

_odkrywano

_groby

na

_skrajnych

odcinkach

wyko-pów: na _po?udniu,

_po?udniowym

wschodzie i po?udnio-wym zachodzie, cho? tu, z _racji braku

_{dokumentacji,}

te? nie zawsze mo?na _poda?

_g??boko??

_zalegania

pochów-ków _(np. w odniesieniu do

_grobów

16-28). O _tej to

cz?-?ci _(?w. IV, pas III, ode, 6, 7, i ?w. III, pas VI, odc. 5-8)

wspomina

jednak

M. Gozdowski

_jako

o terenie _prawie

p?askim, a _wi?c

_le??cym

_{ju? poza obr?bem rozoranego} nasypu. Badacz ten _przyjmuje, ?e _nasyp

_móg?

pierwot-nie _si?ga? do _pasa II z obu stron

_magistrali

W-E _{(a wi?c}

na

_odleg?o??

oko?o 20 m, co nie _jest

_zgodne

z

poprzedni-mi

_{obserwacjami).}

_Groby

_(ale te? nie

_wszystkie)

po?o?o-ne w centrum

_odkrywane

_by?y

_g??biej,

ale na

_g??boko?ci

oko?o 100 cm

_znajdowano

tak?e _{pochówki po?o?one}

da-lej

na _{po?udnie (np.}

_groby

11 _{czy 43).}

_Jedyn?

przekonuj?-c? wskazówk?

dotycz?c?

rozoranego cz??ciowo

pagórka

w momencie _{przyst?powania} do bada? w 1947 roku _jest

profil

grobu

4,

_oddalonego

o oko?o 5 m na _po?udnie od

j?dra

kamieni

_(Ryc.

_4).

_Znajdowa?

_si? on _{pod warstewk?}

próchnicy

pierwotnej na

_g??boko?ci

oko?o 1,10 m

_(Ryc.

_8).

* * *

Poza

_{cmentarzyskiem}

_kultury

_przeworskiej

i

domnie-manym kurhanem na stanowisku 1

_odkryto

inne obiek-ty i _{ceramik? przypisywan? ró?nym} kulturom i okresom.

WSarnowska _wspomina?a o osadzie

_kultury

_grobów

pod-kloszowych,

pomijanej milczeniem we _wst?pnym

opra-cowaniu M.

_{Gozdowskiego,}

mo?e z _{racji zajmowania si?}

przeze?

wy??cznie

obiektami

_{sepulkralnymi.}

W_jego

no-tatkach brak te?

_{jakichkolwiek}

wzmianek o

_{niezwi?zanych}

Du?e kamienie

_zosta?y

te?

_wybrane

z dwóch

_innych,

wyra?nych

skupisk

oddalonych

o oko?o 10-15 m na

pó?-nocny wschód i

po?udniowy

zachód od

centralnego

j?dra

(najpewniej

odc. _{4, pasa} II, ?w. _{I i pasa} I, ?w. _III), które

to _miejsca wskaza? w?a?ciciel _pola. Nie wiadomo do-k?adnie,

_jaki

_by?

ich

_wygl?d,

cho? zaznaczono _je na od-r?cznym planie W

Sarnowskiej

jako,

by?

mo?e,

kolejne

zniszczone

_kurhany

_(Ryc.

_{3, 4).} Mimo _sugestii M.

Goz-dowskiego

trudno oceni?, czy

mia?y

one

_jaki?

_zwi?zek

z _nasypem

_centralnym.

111

2 Trudno te? oceni?, przy tak

niezadowalaj?cym

stanie

dokumentacji

ibraku

_zabytków,

_czy w

_przypadku

"Wiej-skiej

Góry"

mamy rzeczywi?cie do _czynienia z kurhanem

z

_{konstrukcjami}

_kamiennymi.

_Nale?y

nawet w to

pow?t-piewa?. Pami?ta?

jednak

trzeba, ?e na

_{cmentarzyskach}

przeworskich z

_pobliskiego

terenu

_spotyka

_si? we wcze-snym okresie

rzymskim

kurhany

oraz

_kr?gi

i prostok?-ty kamienne _(J.Okulicz 1970, s. _{431, 442, ryc. 1).} ?adne ze stanowisk z _tymi obiektami nie

_by?o

_jednak

systema-tycznie badane. Na

_najbli?szym,

w

_po?o?onych

_przy uj-?ciu Rawki do _Bzury

_K?szycach,

_{pow. ?owicki,}

znale-ziono w

_nieznanych

okoliczno?ciach _ceramik?

_kultury

przeworskiej

i metale o charakterze

_sepulkralnym

po-chodz?ce najpewniej z

_fazy

_B2• Z _{miejscowo?ci tej} znane s? te?: sztuczna, _{sypana góra} i

_groby

oraz ca?e miejscowo-?ci kamieniami celowo _(w ko?a lub w

_prostokqt)

ostawia-ne, ale w czasie

_rozkopywania

_jednego

z

_kr?gów

nie

na-trafiono na ?aden _{pochówek (T.}

_Dowgird

1887, s. 32-37;

M. Wawrzeniecki 1912, s. 53-54; J. Skowron 2006, s. 120-3

I?I

D

4 . . . . ₅ 6

Ryc. 8. Wól ka? a sie c k a, pow. Skierniewice, stan. l. Profil grobu 4. Ziemia orna _(1), ziemia brunatna (2), ziemia szara _(3),

próchnica pierwotna (4), bia?y piasek (5), zarys jamy grobowej (6).

Wg W_{Sarnowskiej, rys.} L. _Kobyli?ska

Fig. 8. Wó l ka? a sie ck a _l, distr. Skierniewice. Cross-section

of grave 4. _Top soil (1), brown soil (2), grey soil (3), prim ary humus (4), white sand (5), grave pit outline (6).

N 5m _-===:::J_-====:::J __ II Q Q a> O o o o () II o G> o / , ( \ '-./ III 2 o?o "'I) 0•.'10 OfJ 00 00 J!:) o o o o °o() IV (;)°0 o o

()o?OO

?6!J ? Q ;') ? IV o 2 3 4 3 s

?10

?13

... 7

?8

I·I.-?I

9 x _{11 • 14} ..f-c: 12 ?15

Ryc. 9. Wól ka? a sie ck a, pow. Skierniewice, stan. l. Inne _obiekty nie zwi?zane z_{cmentarzyskiem kultury przeworskiej.}

Zasi?g tzw. _{kr?gu kamiennego} (l), kamienie (2), tzw. stos _cia?opalny (3), paleniska (4), jamy mieszkalne (n (5), smugi ciemnej ziemi (6), paleniska lokalizowane z_dok?adno?ci? do ?wiartki (7), skupiska kamieni (8), ko?ki tzw. _{palisady, s?upy} idu?e _fragmenty drewna (9),

zniszczenia (10), przypuszczalne miejsce znalezienia _z?otej zawieszki (11), przypuszczalne miejsca odkrycia trzech szkieletów (12),

inne, nieokre?lone zaciemnienia (13), miejsca znalezienia _zabytków ZL:4 iZL:37 (14), droga polna (15).

Wg zachowanych, odr?cznych planów W_Sarnowskiej zestawi?a T. _{D?browska, rys.} L. _{Kobyli?ska, oprac. komputerowe} R. Prochowicz Fig. 9. Wó l ka? a sie c k a _l, distr. Skierniewice. Features others than _cemetery of the Przeworsk Culture. Reach of so-called stone

circle (l), stones _(2), so-called pyre (3), hearths (4), dwelling (n pits (5), dark soil _smudges (6), hearths located within a _{"quarter" only (7),}

stone _gatherings (8), stakes of so-called stockade, posts &_{large fragments} of timber (9), damages (10), possible find _-spot of a_{gold pendant (11),}

possible find-spots of three skeletons (12), other indefinite features (13), find-spots of _stray finds ZL:4 & ZL:37 (14), field road (15).

z

_{cmentarzyskiem}

obiektach

_po?o?onych

na _granicy

wy-kopów W

_Sarnowskiej

z roku _1948, które _powinny mie?

kontynuacj?

na terenie _pó?niej

_rozkopanym

_(np. tzw.

palisadzie z ?w. III, pas IV, ode, 2/3). Te paleniska i

ró?-nego

rodzaju

jamy niezwi?zane z

_{cmentarzyskiem}

prze-worskim oraz

_groby

szkieletowe

_starali?my

_si? nanie??

na _plan

_ogólny,

ale z _powodu braków w

_dokumentacji

rysunkowej

zarysy cz??ci obiektów nie s? pe?ne, a _plan

nie _jest

_kompletny

i uda?o _{si? go}

_wykona?

_tylko

dla

cz?-?ci terenu

_(Ryc.

_{9). Oparty jest} on na niewielu

zachowa-nych

planach z bada? W

_Sarnowskiej

w latach 1947--1948 w skali 1:10 i na _jej

_odr?cznym

_planie

_ca?o?ciowym

w skali 1: _100;

_plany

_pó?niejsze, z 1951 _roku,

najprawdo-podobniej

si? nie

_zachowa?y.

W notatkach W

Sarnow-skiej

s? jeszcze wzmianki o

_innych,

niedok?adnie

zloka-lizowanych

obiektach oraz

_informacja,

?e na obszarze

przekopanym

w 1948 roku

_znajdowa?y

_si? liczne drobne

kamienie,

?lady

po ko?kach i szcz?tki drewna. W

notat-kac h M.

_Gozdowskiego

z 1951 roku w zasadzie

_brakuje

wzmianek o

_podobnych

obiektach. W notatkach

oboj-ga

badaczy

rzadko pojawiaj? si? tak?e _uwagi o

znalezi-skach

_{?redniowiecznych}

lub

_nowo?ytnych,

cho? u?amki

takiej

ceramiki

_znajdujemy

w zbiorach.

za

_obiekty

osadowe, _{interpretowana}

_by?a

_jako

pozosta-?o?ci

_osady

_kultury

_grobów

_{podkloszowych.}

Nieregularne

ciemne

_plamy,

okre?lane

_jako

_?lady

_po

ko?kach,

_rysowa?y

si? wsz?dzie; w _cz??ci

_pó?nocnej

sta-nowiska

_wyst?powa?y

na

_g??boko?ci

70-90 cm, a w pa-sie _poza wzniesieniem _{wy?ej, pod} warstwa _orn?. Obiekt

okre?lony

jako

rodzaj

palisady lub _pomostu

_widoczny

w odcinku _{1-2, pasa IV,} ?wiartki III

_(Ryc.

10)

_ci?gn??

_si? w kierunku _{pó?nocno-wschodnim tego pasa} do odcinka

1, pasa IV, ?wiartki IV,

gdzie

??czy?

si? z

_pó?kolistym

za-rysem, interpretowanym

jako

pozosta?o??

chaty.

Pomost o szeroko?ci od 40 do 100 cm

_(Ryc.

₁₁₎ sk?ada? _si? z trzech

lub dwóch _rz?dów

_grubych

_(o

_?rednicy

20 _cm),

_?upanych

pali,

niekiedy

prostok?tnych

i

_{zaostrzonych,}

oraz

mniej-szych,

owalnych

lub

_okr?g?ych

ko?ków

_(tylko

_niekiedy

?upanych)

o

_?rednicy

5-7 cm. Domniemana chata to

nie-regularna

jama o

_wymiarach

oko?o 2,5-3,5 mi _nieznanej

g??boko?ci,

poniewa? na _{poziomie kilkudziesi?ciu}

centy-metrów

_ukazywa?a

_{si? ju?} woda. Stwierdzono

_jednak,

?e zarys ten zw??a? si? ku do?owi i

si?ga?

poni?ej 1 m.

We-d?ug

W

_Sarnowskiej

_budowl?

_wyznacza?y

umieszczone

parami ko?ki,

_wskazuj?ce

na _{plecione ?ciany.}

Wed?ug

W

_Sarnowskiej

uk?ad warstw na stanowisku 1

przedstawia? si? nast?puj?co. Warstw? pierwsz? tworzy-?a ziemia orna o _mi??szo?ci oko?o 20 cm,

_drug?

-cz?sto

przemieszana, piaszczysta ziemia o

_{ciemno-br?zowym}

zabarwieniu i _mi??szo?ci oko?o 20 cm, _trzeci?

-

jasnypia-sek.

_Mi?dzy

_warstw? II i III _zauwa?ono, ale nie _wsz?dzie,

3-5 cm _{ciemn? warstewk?, interpretowan?}

_jako

_poziom

próchnicy

pierwotnej, stanowi?cej powierzchni? ziemi

w czasie istnienia cmentarza. _Przy

_nielicznych

_profilach

grobów

bezpo?rednio pod ni?

móg?

znajdowa?

si?

ró?-nej mi??szo?ci szary piasek, w

_który

_wkopane

_by?y

po-chówki,

_zalegaj?ce

_ju? do?em w

_?ó?tym,

_{jasnym piasku}

(por. np. profil

grobu

4

-ryc. 8). Przy

magistrali

warstwa

II

_{(identyfikowana}

wówczas z _{p?aszczem kurhanu)}

_by?a

odpowiednio

grubsza.

Cz?sty brak

_danych

o

_g??boko?ci

zalegania

poszczególnych

obiektów, zw?aszcza

zaciem-nie?, ko?ków i _pali oraz kamieni, nie _{pozwala niestety}

na

_wiarygodne

ustalenie

_stratygrafii

_wi?kszo?ci

obiek-tów. _S?

_tylko

wzmianki o

_zaleganiu

_niektórych

ko?ków

pod kamieniami - nie wiadomo

jednak,

czy

by?o

to

zja-wisko _powtarzalne. Stwierdzano tak?e, ?e niektóre pa-leniska _posadowione

_by?y

w tzw. _p?aszczu kurhanu

_(tj.

w warstwie _II), a _wi?c

_by?yby

od _{niego pó?niejsze,} i ?e

kamienie

_j?dra

_narusza?y

_warstw?

_próchnicy

_pierwotnej.

W?ród

_odkrytych

obiektów _{wspomina si?} o _palisadzie lub

k?adce,

_sk?adaj?cej

_si? z

_drewnianych

ko?ków, _ró?nego

ro-dzaju

zaciemnieniach, nieraz

_okre?lanych

_jako

_?lady

_po

chatach, _skupiskach kamieni _{(w tym} tzw. _{paleniskach),}

otoczonych

kamieniami _s?upach,

_bli?ej

_{nieokre?lonym}

toku

_glinianym

i

_pozbawionych

_wyposa?enia szkieletach

ludzkich. _Wi?kszo?? obiektów, które uzna?

_by?o

mo?na

'W " " ? ::

??

? •. ,!,?

?

),: ... ...1 -".. r· .: ?:z? J" • \ ,.... ,. .,

-Ryc. 10. Wó l ka? a sie ck a, pow. Skierniewice, stan. 1. _?lady

ko?ków _{"palisady': Zdj?cie} z_pó?nocnego wschodu. Fot. WSarnowska Fig. 10. Wól ka? a sie ck al, distr. Skierniewice. Traces

o

go

o

o

e

\)0

Q o

O

O

e Q

00°0

G G

+00

@ G

CJO

+

00

?

°00

G (JG O

?C:J

O

Cj

O

O O -..;! +

?oQ

O

C:JOD

_g:jO

???""

(]

?

c:=J

C)D

O

O

?.?

+0

oC:=>??

?+-Q

d

\ \ I

?

D

,

d

\ \ l + O \ \ \ \ O \ + \ O O \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ + \ \ \

============J

+ \ N ('t) -e- LO

?

\j

? ?

c\,

(O x

Ryc. 11. Wól ka? a sie c k a, pow. Skierniewice, stan. 1. Plan _palenisk oraz _{cz??ci "palisady"} na odc. l, w _{pasie IV,} ?w. III. Kamienie (1), drewniane ko?ki _"palisady" (2), szara ziemia (3), ciemnoszara ziemia (4), zniszczenia (5),

przypuszczalne miejsce znalezienia _z?otej zawieszki (6). Wg W_Sarnowskiej, rys. L. _Kobyli?ska

Fig. 11. Wól ka? a sie c k al, distr. Skierniewice. Plan ofhearths and _part of a"stockade" in sector l, zon eIV, "quartcr" III. Stones _(1), timber stakes of a"stockade" (2), grey soil (3), dark-grey soil (4), damages (5), possible find-spot of a_{gold pendant (6).}

Acc. to WSarnowska, drawn _by L. _Kobyli?ska

Przy granicy odcinka _{2, pasa} III/IV, ?wiartki III natra-fiono na _{zw??aj?ce si?} ku do?owi zaciemnienie, _si?gaj?ce

przynajmniej do

_g??boko?ci

1 m _(dalsz?

_eksploracj?

unie-mo?liwia?a te? _{woda) po??czone pomostem} z ko?ów _(?) z _{ci?gn?c? si?} z zachodu na wschód _palisad?. Zosta?o ono

tylko

cz??ciowo

wyeksplorowane

iwtakim stanie _jest

na-niesione na _plan.

z ich _podobie?stwa do _skupisk kamieni bez ?ladów

prze-palenia. M. Gozdowski _(1956, s. ₁₂₈₎

_podaje,

?e W

Sar-nowska _przekopa?a w czasie obu sezonów

wykopalisko-wych

cztery paleniska, ale z

_dalszych

_uwag

_wynika,

?e

_by?o

ich _wi?cej. Dwa _pierwsze,

_dok?adniej

niezlokalizowane, znaleziono na odcinku 1 i 2, pasa II, ?wiartki I;

znajdo-wa?y

si? na

_g??boko?ci

30-50 cm, a zatem

_nale?y

_s?dzi?,

?e _jeszcze w warstwie II.

_By?y

w nich _opalone kamienie

i

_w?giel

_drzewny.

Z obu

_mia?y

_pochodzi?

_fragmenty

ce-ramiki o

_{chropowaconych}

_{powierzchniach,}

_których

nie mo?na

_{zidentyfikowa?.}

Dwa _nast?pne, tak?e

_dok?adniej

nie _{zlokalizowane,}

_odkryto

na _{tej samej}

_g??boko?ci

wod-leg?o?ci

9 i 12,5 m na

_po?udniowy

wschód od _punktu "O"

(co odpowiada mniej wi?cej ?wiartce IV, pasa II,

odcin-ka _2); oddalone

_by?y

od siebie o oko?o 5 m.

_By?y

to

koli-ste

_plamy

_{wyró?niaj?cej si?} od otoczenia _ciemnej ziemi

z

_w?glem

_drzewnym,

o

_?rednicy

1,5 i 2 m.

_By?y

w nich

osmalone _kamienie, ma?o

_{charakterystyczna}

ceramika

staro?ytna, a w

_jednym

kawa?ek

_{niedopalonego}

drewna.

Kolejne

palenisko,

odkryte

na odcinku 3, pasa IV, ?wiartki

III, sk?ada?o _si? z

_{porozrzucanych}

_g?azów

ze ?ladami

w?-gla drzewnego.

W_{szóstym (?wiartka} III, pas IV, odcinek

1

-ryc. 11, 12), prawie

pod

ogniskiem,

sk?adaj?cym

si?

z

_wi?kszej

ilo?ci _kamieni, znaleziono

_fragment

?rednio-wiecznego lub _{nowo?ytnego naczynia} z _polew?, a wziemi

Odnotowany

w

_dokumentacji

_dobry

stan

zachowa-nia drewna w _{tym piaszczystym} ?rodowisku i brak

ma-teria?ów

_{potwierdzaj?cych}

wczesne datowanie ka?e

_by?

sceptycznym co do _??czenia

_owych

obiektów z _osad?

?u-?yck?

lub _post

_-?u?yck?.

Kamienie lub ich niewielkie _{skupiska, oprócz}

_tych

tworz?cych

j?dro

domniemanego

kurhanu,

znajdowano,

wed?ug

notatek

_badaczy,

na

_ca?ym

terenie, co _jest tak?e

uwidocznione na

_zachowanych,

_nielicznych

_planach.

Nie-które z kamieni

_by?y

_przepalone i

_towarzyszy?y

im

w?-gle

drzewne. Ich _skupiska

_by?y

wówczas traktowane

_jako

ogniska-paleniska

(Ryc.

9,11). W

_dokumentacji

nie ma

zgodno?ci

co do

_liczby

_tych

_ostatnich, co mo?e

_wynika?

\.. -,

.?

.. .M ... ? .". . .. .., . ... ' . ?..? -, ••':....'\, l'" • \, , ? ? ... v • ?fJ: l;'" : _J.?. '. .·1 :??,)'

'C\?\)O

,,", .. " ??'... ;;:.. ', ," .. . '\ ,? ,? ' . \.. r . ? -.' ...

Ryc. 12. Wól ka? a sie ck a, pow. skierniewicki, stan. 1.

Oczyszczone paleniska na ?w. III, pasie IV, odcinku 1, w czasie

bada? w 1948 r.; ,widok od po?udniowego wschodu.

2cm

__-====:J __ -====:J __ C:===- __ ===::::JI

Fot. WSarnowska

Ryc. 13. Wól ka? a sie ck a, pow. Skierniewice, stan. 1.

Fig. 12. Wól ka? a sie ck al, distr. Skierniewice.

Uncovered hearths at _"quartcr" III, zone _IV, sector l, excavated in 1948; view from SE.

Z?ota zawieszka. Fot. R. Sofu? Fig. 13. Wól ka? a sie ck al, distr. Skierniewice.

Po?rodku _skupiska kamieni

_znajdowa?a

_si? nie zabru-kowana _przestrze? o

_wymiarach

20x40 cm. Pod _ni?, w _{czystym piasku,} i _{niestety ju?} w wodzie,

_mia?y

_zalega?

szcz?tki

drewnianego

pala o

_grubo?ci

_ponad 20 cm.

Unie-mo?liwia?o to

_dok?adny

_ogl?d

_ca?ej

_konstrukcji.

_S?upy

odkryte

przypadkowo

przez S. Jelonka po?o?one

by?y

w

_{po?udniowo-zachodniej}

?wiartce; na

_jeden

z nich

natra-fiono

_{najprawdopodobniej}

na

_kopanym

_pó?niej odcinku

5, pasa III, ?wiartki III,

gdzie

odkryto

bli?ej

nieopisane

skupisko kamieni. _Drugi ze _s?upów mia?

_znajdowa?

_si?

jeszcze

dalej,

ju? w _cz??ci

_niebadanej

-na kartoflisku.

Wed?ug

opisu M.

_Gozdowskiego

_by?y

one

_d?ugo?ci

oko?o

% m, o

_{prostokqtnych}

_przekrojach

(3x6 cali) i zaostrzone

na ko?cach. Ob?o?one

_by?y

kamieniami na

_ca?ej

zachowa-nej

d?ugo?ci.

?rednica

ka?dego

kr?gu

wynosi?a oko?o 2 m.

Obstawa kamienna

_zaczyna?a

_si?

_p?ytko

_pod

_pow.

_gleby,

drewno za?

_zalega?o

_dopiero

_g??biej,

_bli?ej

_{piaszczystego}

pod?o?a

i w nim. W notatkach M.

_Gozdowskiego

_jest

jeszcze wzmianka o znalezieniu _(przez S. Jelonka) butelki ze szk?a o bardzo _{ciemnej barwie,} kszta?tem

_zbli?onej

do

butelek

_{dzisiejszych.}

ze _skupiska kamieni znaleziono w czasie _{jej przesiewania}

cz??ciowo

uszkodzony

z?oty

wisiorek

_(Ryc.

_{13). Miejsce,}

z

_którego

_{najprawdopodobniej}

_pochodzi?, zaznaczono na

planie paleniska. Poniewa? _wspominana

_by?a

mo?liwo??

??czenia go z

_{cmentarzyskiem}

_przeworskim (M.

Gozdow-ski 1952, s. _180-181) zostanie on _{omówiony przy} analizie

materia?ów z _tego obiektu, a_jego

_dok?adny

_opis

_znajduje

si? w?ród materia?ów

_lu?nych

_(ZL:35).

W_opracowaniu materia?ów z

_pobliskiej

_osady

M.

Goz-dowski

_wskazuje

na znaczne _{podobie?stwo palenisk} do

tzw.

_{ognisk-piekarników,}

_odkrywanych

na osadzie na

stanowisku 2, i ich obecno?? na terenie

_cmentarzyska

próbuje

wi?za? z

_ewentualnymi

_stypami (M. Gozdowski

1956, s. _{128-130). Uwagi} o _posadowieniu

_niektórych

palenisk w _nasypie tzw. kurhanu

_wskazuj?

_jednak

na czasy pó?niejsze.

Kamieni _u?ywano te? do umacniania

_niewiadomego

przeznaczenia s?upów. Jeden

ods?oni?ty

zosta? _przez

W _Sarnowsk? na odcinku 2, pasa III, ?wiartki III, dwa

dalsze znalaz? _wiosn? 1947 roku S. _{Jelonek. S?up} mia? tkwi? w _{pustej przestrzeni}

_pomi?dzy

kamieniami

zaj-muj?cymi powierzchni? oko?o 2x1,80 m,

odkrytymi

na

g??boko?ci

50-90 cm i _si?gaj?cymi do 1,70 m

_(Ryc.

_14).

Kamienie

_stanowi?y

tak?e

_integraln?

_cz??? bruków

przykrywaj?cych

niektóre

_groby

_{(por. np.}

_groby

42 i ₄₃₎

i

_jaka?

_cz???

_trudnych

do

da-towania obiektów

_mog?a

_by?

pierwotnie z nimi _zwi?zana.

Brak

_dokumentacji

rysun-kowej

i

_{dok?adniejszych}

opi-sów nie _pozwala

_jednak

na

wyj a?nienie _tej kwestii.

W

_odleg?o?ci

14 m, _troch?

na

_{po?udniowy-wschód}

od

punktu

zerowego,

natrafio-no na _zniszczony od

zacho-du tok

_gliniany

o

d?ugo?-ci 1,50 m. _Polepa

wyst?po-wa?a na

_g??boko?ci

30-65 cm

i

_znajdowa?a

_si? w _obr?bie

warstwy

kulturowej.

O _tym

obiekcie brak

_bli?szych

in-formacji.

Ze stanowiska 1

_pochodz?

tak?e, _{wspomniane wy?ej,}

szkielety

ludzkie. _Pierwszy

przypadkowo

odkopano

je-szcze wczasie II _Wojny

?wia-towej. Na

_kolejne

dwa natra-fi? w czasie _prac

_polowych

S. _{Jelonek (ponownie je}

za-grzebuj?c),

czwarty znalaz?a

in situ WSarnowska.

Szcz?t-ki

_drugiego,

z

_którego

_cz???

ko?ci zosta?a zebrana na

po-wierzchni _przez M. Gozdow-Ryc. 14. Wól ka? a sie ck a, pow. Skierniewice, stan. l. Plan otoczonego kamieniami _s?upa.

Kamienie (l), ?lady drewna _{po s?upie} (2). Wg W_{Sarnowskiej, rys.} L. _Kobyli?ska

Fig. 14. Wó l ka? a sie c k a _l, distr. Skierniewice. Plan of a_post surrounded by stones.