MIESIĘCZNIK POŚWIĘCONY NAUCE, TECHNICE, STATYSTYCE ORAZ ORGANIZACJI W POLSKIM PRZEMYŚLE NAFTOWYM
L I S T O P A D 1 9 4 6
Nr 11 ROCZNIK II
1. D r J a n W d o w i a r z : G a z z ie m n y n a Ś lą s k u C ie s z y ń s k im . . . 3 7 7 2. D r A d a m T o k a r s k i : Z a c h o d n ia część fa łd u M r u k o w e j o ra z m o ż li
w o śc i ro p n e te re n ó w P ie lg r z y m k i i F o lu s z a ... 3 7 8 3. I n ż . Z b i g n i e w O n y s z k i e w i c z : U r z ą d z e n ia do w ie rc e n ia a u to m a
tyczne go p r z y sy ste m ie R o t a r y ...3 8 5 4. M i e c z y s ł a w K n e b l o c h : O d g a z o w a n ie i sta b iliz a c ja r o p y . . . 3 8 7 5. P a m ię c i tych, k t ó r z y od e szli . , ... 3 9 0 6. I n ż . Z d z i s ł a w Z i ó ł k o w s k i : S e le k t y w n a e k s t ra k c ja fu r fu ro le m
d e sty la tó w z ro p p a ra fin o w y c h . D o k o ń c z e n ie ... 3 99 7. Z ży c ia S t o w a rz y s z e n ia In ż y n ie r ó w , i T e c h n ik ó w P r z e m y s łu P a liw P ły n n y c h 104 8. Przegląd z a g r a n i c z n y ... . . 1 0 5
9. D z ia ł s p r a w o z d a w c z y . . . '. U O
10. W ia d o m o ś c i b i e ż ą c e ... . 1 1 1
11. S t a t y s t y k a n a fto w a . . . 391
„Hec|)Tb“ A'sH.Hoaôp 1946. He<j)T. H
hctiitjtIlonbiua, KpaKOB, ÿji. JIoósoBCKan 49 O r J l A B J l E H H E :
C rp.
1. ÏÏ. B
aon nar: He<J»Tera3
bfle.MóoBuy na IleJKnubCKM.u CbjioiicKy . . 377 2. A. T o
ka p'c
km; 3ana;uian nacTb cioiaAKM MpyKOBOii n nec[>riinoe
bo3-
mojkuoctm pai-ioHa IleJibrnumKH u c& ojuouia... 378 3. 14 u ac. 3. O h bi tu k
eb u m : Merpoi-rcrBO flan a b TOMaTH3
au mi BpamaTCJib-
łto ro
Sypewi : ... ... 385 4. M. K u e 6 Ji o x : Hera3annn w CTaÓHJiimuJiH irecimi . . . . . . 387
5. IlaM H T H y i u e A i U M X ... 3 9 0 6. H
u k. 3. 3
i o j i k o b c k h: CejiOKTiiBiian CKCTpaKmm napacpiimicrbix
nedzmi 4>yp<J)ypoaoM... . . . . .
3 997. Xpoiiaira OoMeeraa MnamnepoB u Tcxiihkob npoMbiuuieiiiiocTM ariiAKHX
T o n j r u B ...'...
1048. MHOCTpainran x p o r o n r a - 4 0 5
9. Ot a g ji c s e A e i r H i i ... 110
10. T e K y n p ie n3B e c T n n ... 111
11. H e c b T n n a n CTarroiCTWKa ■ . . 3 9 1
„P etroleu m “ Xr 1 1. Novem ber 1946. Pot roi eu ni Institut«' Poland, Kraków, Łobzowska 49
C O N T E N T S :
1. J. W d o w i a r z : N a t u r a l G a s a t D ę b o w ie c o n S lą ś k C ie s z y ń s k i . . . 3 7 7 2. A . T o k a r s k i : W e ste rn P a r t o f the M r u k o w a A n t ic lin e a n d O il P o s s ib i
litie s on the P ie lg r z y m k a - F o lu s z A r e a s 3 7 8 3. Z. O n y s z k i e w i c z : A u t o m a t ic A r r a n g e m e n t fo r R o t a r y D r i l l i n g . . 3 8 3 4. M . K n e b l o c h : D e g a s in g a n d S t a b ilz in g o f C ru d e O il . . . 3 S 7 5. I n M e m o r ia m ... 390 6. Z. Z i ó ł k o w s k i : S e le c tive E x t r a c t io n of the D ist illa te s fro m P a r a fin
C r u d e O i l by m e a n s of f u r f u r o l ... 3 99 7. A c t iv it y o f th e E n g in e e rs a n d T e c h n ic ia n s A s s o c ia t io n o f L iq u id F u e l I n
d u s t r y ...10 1 8. F o r e ig n R e v i e w ...105 9. R e p o rt in g P a r t ...110 10. C u r r e n t N e w s ...I l l 11. O il S t a t i s t i c s ... ... 391
N A F T A
M I E S I Ę C Z N I K P O Ś W I Ę C O N Y N A U C E , T E C H N I C E , S T A T Y S T Y C E O R A Z O R G A N I Z A C J I W P O L S K I M P R Z E M Y Ś L E N A F T O W Y M
REDAGUJE INSTYTUT NAFTOWY
R o k II L i s t o p a d 1 9 4 6 r. N r 11
„ W id o k i n a p r z y s z ł o ś ć n a f t y w P o ls c e s q d o b r e i u z a s a d n i o n e “
Tak opiewa opinia amerykańskiego Insty
tutu Naftowego szacującego światowe rezerwy naftowe.
The Petroleum Times 13 April 1946. str. 386.
G a z z ie m n y w D ę b o w c u n a Ś lq s k u C ie s z y ń s k i m
K a p ita ln y m zagad n ien iem każdego n ow oczesn ego p ań stw a jest zap ew n ien ie sob ie posiadania od p o w ied n ich rezerw ropy naftow ej i gazu ziem n ego d la potrzeb p rzem ysłow ych , gosp od arczych , w oj
sk o w y ch i in n y c h . N ie jest w ięc przesadą tw ier
d z e n ie , że „nafta rządzi św ia te m “, gd yż— jak w y kazały d ośw iad czen ia — jest to produkt najbardziej n iezb ę d n y w ży ciu p ań stw . D ocen iając zn aczen ie r o p y n aftow ej, p o szczeg ó ln e państw a n ie szczęd zą w ysiłk ów i k osztów w celu w yszukiw ania n ow ych Źródeł, p rzede w szystk im w ob ręb ie w łasn ego kraju.
O czy w iście kopalin u ży teczn y ch nie spotyk am y w d o w o ln y ch m iejscach, le c z tylko w niektórych region ach g eo lo g iczn y ch . A ż eb y stw ierd zić o b ecn o ść in teresu jącego nas m inerału, m u sim y przeprow a
d z ić najpierw szczeg ó ło w e g eologiczn e badania i rozw ażania, a n astęp n ie w iercen ia p oszu k iw aw cze. D z ię k i takim pracom — jak w iad om o — U S A , Z S R R , R u m u n ia, W ęgry, a p rzede w szystk im kraje B lisk ieg o W sch o d u zn aczn ie p o w ięk szy ły zasob y w ydobyw anej rop y czy gazu. N ie inaczej p ow in n o b y ć i w n aszym P a ń stw ie.
P rzez u b ytek w sch o d n ich teren ów naftow ych i ga
z o w y c h (B orysław , D aszaw a i in n e), zdani jesteśm y tylko na teren y K arpat Ś rod k ow ych (Sanok, K rosn o G o r lic e), p rzew ażnie w yeksploatow ane.
W ob ec takiego stan u rzeczy, zrodziła się potrzeba w yjścia p oza d otych czasow e granice strefy ropo- n ośn ej i gazonośnej w P o lsce. Z in icjatyw y grupy g eo lo g ó w n aftow ych skupiających się w K om isji g eo lo g . In sty tu tu N a fto w eg o w K ro śn ie, pow stała p rzed rokiem m yśl utw orzenia specjalnej in stytu cji p oszu k iw aw czej w P o lsce . M y śl ta została w n et zrealizow ana przez stw orzen ie „P oszukiw ań N a fto w y c h “ w ram ach ogólnej organizacji naftow ej, k tórych zad an iem jest zbadanie n iezn an ych d o ty ch czas ob szarów p o d w zg lęd em geo lo g iczn y m , jak i ew entualnej ic h p rod u k tyw n ości. D o tego celu zm ierzają w iercen ia w K arpatach Z achodnich w o k o licy K lę cza n , Ż yw ca, Sk oczow a, jak też na P rzed górzu , w ok olicy T arn ow a, M ielca , P ilzna, B och n i oraz w in n y ch częściach kraju (K łodaw a).
W sp om n ian e w iercen ia mają przew ażnie cha
rakter w ierceń p rob lem ow ych i n ic d ziw n eg o , jeżeli w ięk szość z n ich da rezultat u jem n y co do p rod u k tyw n ości przew iercon ych w arstw . T rzeb a się jednak u zb roić w cierp liw o ść. W ia d o m o , że w S tan ach Zj. A . P . na kilkadziesiąt od w ierco n y ch otw orów poszu k iw aw czych , p oczątkow o tylko jeden lu b n iew iele w ięcej uzyskało produkcję, co jednak n ie zrażało p rzed sięb iorców . U p o rczy w e prace w konsekw encji dop row ad ziły sto p n io w o do p o zy ty w n y ch rezu ltatów .
N a s z e w i e r c e n i a p o s z u k i w a w c z e w K a r p a t a c h Z a c h o d n i c h ( 4 o t w o r y ) , i s t n i e j ą c e z a l e d w i e o d k i l k u m i e s i ę c y , j u ż m o g ą p o s z c z y c i ć s i ę p e w n y m d o d a t n i m w y n i k i e m . D o t y c z y t o o k o l i c y S k o c z o w a n a Ś l ą s k u C i e s z y ń s k i m . Z ałożon y otw ór w iertn iczy w D ę b o w cu na zach ód o d S k oczow a (6 km ), n a w i e r c i ł z ł o ż e g a z o w e w głęb ok ości zaled w ie 3 9 6 m , o początkow ej w ydajności 9 7 ,5 m 3/m in . O b ecn ie po zacem en tow an iu rur, otw ór przygotow u je się do eksploatacji.
O w ystęp ow an iu gazu i ropy w tych okolicach są relacje z lat u b ieg ły ch . Jakkolw iek dane te są n ieścisłe, jednak pozw alają p rzypuszczać, że strefa gazow a jest p raw d op od ob n ie rozległa.
O b ecn ie w szczeg ó ło w y ch poszu k iw an iach n ależy u stalić głęb o k o ść h oryzon tu czy h oryzon tów gazo
w y ch oraz ic h zasięg. P o od w iercen iu pierw szego otw oru w D ę b o w c u p rzez „P oszukiw ania N a fto w e “, n ieb aw em b ęd zie się w iercić drugi otw ór na eks
ploatację, oraz trzeci w o d leg ło ści 1500 m w S im o - radzu, g łęb szy , dla stw ierd zen ia charakteru niżej leg ły ch w arstw i ilo ści h oryzon tów gazow ych .
P o d w zg lęd em g eo logiczn ym , w o k o licy S k o czow a i B ielsk a m am y do czyn ien ia z p łaszczow in ą cieszyń sk ą zb u d ow an ą z u tw orów k red ow ych , na
su n iętą na u tw ory fliszow e m ło d sze (p aleogen ), D ę
b o w iec le ż y w p o b liżu granicy n asu n ięcia. W o tw o
rze p rzeb ito p łaszcz n asu n ięcia w g łę b . 3 4 3 m . N a -
zew nątrz n asu n ięcia, jak z m ap g eo lo g iczn y ch w y
nika, znajdują się karpackie u tw ory fliszow e, przy
kryte m ateriałem d ylu w ialn ym w zględ n ie m io ceń sk im . G łęb sze p od łoże stan ow i form acj a w ęglow a.
W p o d ło żu ty m zaczynają się w yn iesien ia w ok olicy C ieszyn a i B ielska, a o b n iżen ie koło Skoczow a o kierunku p o łu d n io w o -w sch o d n im — p ółn ocn o- zach od n im .
W iercen ie w D ę b o w c u św iad czy, że w ięk szych ilo śc i gazu n ależy sp od ziew ać się raczej pod p łaszczem n asunięcia. N a szy m zadaniem b ęd zie przeprow adzić szereg w ierceń p oszu k iw aw czych w szerz i w zd łu ż celem n ależytego zbadania tej strefy, która b u d zi o góln e zainteresow anie i rokuje pow ażne nadzieje na odkrycie w ięk szych złó ż ga
zo w y ch .
Już w roku u b iegłym w lip cu , p o lscy geologow ie naftow i u d erzyli na alarm w spraw ie poszukiw ań naftow ych i gazow ych w P o lsce, a swój pogląd
w yrazili w m em oriale ogło szo n y m w m iesięczn ik u
„N afta" i w d zien n ik ach . D z iś już w id zim y , że stanow isko i przew idyw ania g eologów b y ły słu szn e.
P am iętać należy, że do w ielkich o siągn ięć m oże b y ć jeszcze droga d ługa i m ozolna, niem niej jednak nie w oln o nam sp ocząć. N iek tórzy ch cielib y iść drogą najm niejszego oporu i rozw iązanie zapotrzebow ania produktów n aftow ych w kraju w idzą tylko w im porcie tych że. In n i zn ow u w ierzą, że m etodą sy n tetyczną z w ęgla u zu p ełn im y nasze braki w tej d zied zin ie. Są to jednak rozw iązania p o ło w iczn e, m oże na krótką m etę, uzależniające nas od im p ortu lu b z b y t k osztow n e i n ieop łacaln e. P rzed e w sz y stk im i za w szelką cen ę m u sim y — w zorem in n y ch p ań stw .— dokładnie zbadać b ogactw a naturalne naszego kraju i dążyć do w łasnej produkcji! T e g o w ym aga rzeczow a i dalekow zroczna polityka g o spodarcza p aństw a. Dr Ian Wdowiarz
D r A d a m T o k a r s k i
Z a c h o d n ia c z ę ś ć f a ł d u M r u k o w e j o r a z m o ż liw o ś c i r o p n e t e r e n ó w P ie l g r z y m k i i F o lu s z a
W s tę p
Fałd M rukow ej, zw an y rów n ież „ sio d łem Ż m i
gród— D u k la “1) w ykazuje na od cin k u M rukow a — F o lu sz p o w ierzch n iow e objaw y ropne i gazow e.
Jest to rejon, w którym p od łu żn a o ś tego elem en tu zanurza się ku W N W , ku poprzecznej depresji harklow skiej, a w ięc z pun k tu w id zen ia szablonow ej g eo lo g ii naftowej jest to obszar n iezb y t korzystny dla poszukiw ań. P oza ty m stratygrafia tego fałdu od b iega o d norm alnego przekroju sąsied n ich ok olic D ep resji C entralnej, gd y ż elem en t ten n ależy już do grupy „du k ielsk o-m ich ow sk iej“ H . T eisseyr'a2).
W reszcie teren na zach ód od M rukow ej jest i l e o d sło n ięty , pokryty czw artorzęd ow ym i tarasam i.
D la -wyjaśnienia stosu n k ów g eologiczn ych w zw ią
zk u z m ożliw ą rop on ośn ością w y m ien io n eg o o b szaru, w yk on ałem w latach 1941 i 1943 szczegółow e zd jęcie g eologiczn e pasa terenu p o m ięd zy W isłoką i F olu szem , na p ołu d n ie od szo sy Ż m igród—G orlice.
N a zb oczach tarasów i na w zgórzach-św iadkach, p o m ięd zy potokam i S am oklęskim i P ielgrzym skim założyłem szereg szu rfów , z których 47 otrzym ało w ynik p o zy ty w n y . N a od cin k u fałdu na zachód o d P ielgrzym ki w k om p on ow ałem w sw oje zdjęcie
i) O. Pazdrowa, Budowa geologiczna okolic Dukli i Żmi
grodu. Kosmos, t. L IV , zesz. 3-4, Lwów 1929.
H . Teisseyre, Sprawozdanie z badań geologicznych, wyko
nanych w r. 1929 w okolicy Dukli. Spraw. P. I. G. t. V.
zesz. 3-4, Warszawa 1930.
B. Bóhm, Sprawozdanie z badań geologicznych, wykona
nych w r. 1930 w okolicy Żmigrodu (ark. Jasło-Dukla).
Pos. Nauk. P. I. G. N r 30, Warszawa 1931.
B. Bóhm, Sprawozdanie z badań geologicznych, wyko
nanych w r. 1932 w południowej części ark. Jasło. Pos.
Nauk. P. I .G . N r 36, Warszawa 1933.
a) H . Teisseyre, Zarys budowy geol. Karpat dukielskich.
Spraw. P. I. G. t. V II, zesz. 2, Warszawa 1932.
w yniki 69 szu frów , w ykonanych pop rzed n io p od k ierow n ictw em D r K . T o łw iń sk ieg o , którem u za uprzejm e p o zw olen ie korzystania z n ich , na ty m m iejscu serd eczn ie dziękuję.
N a w sch ó d o d W isłok i p rześled ziłem głów ne rysy b u d o w y geologicznej fałd u M rukow ej aż do ok olic Ł ysej G óry.
S t r a t y g r a f i a
C ały zbadany pas terenu na w sch ód od p otok u Sam oklęskiego oraz osiow a partia zdjętego o d cinka na zachód o d tego p otok u zbudow ane są
Z
u tw orów „grupy śred n iej“ o w sp om n ian ym już typie stratygraficzn ym „d u kielsko-m ichow skim " . P o m ięd zy p otok iem Sam ok lęsk im i F o lu szem to w arzyszą ponadto fałd ow i M rukow ej po o b u stro nach ze sp o ły w arstw , należących d o w yższej, na
suniętej jednostki tektonicznej — p łaszczow in y m agurskiej.
1. G r u p a ś r e d n ia
Przekrój w arstw zgadza się tu w zu p ełn ości z p od ziałem , w prow adzonym przez H . T eissey re'a dla odcinka fałdu M rukow ej, p oło żo n eg o na w sch ó d o d m ego zdjęcia (1. c. 1950). P rzedstaw iam go na poniższej tabeli:
2 . P ł a s z c z o w i n a m a g u r s k a
U d o łu m am y tu górno-kredow e w arstw y in o -
ceram ow e o m iąższości 300— 3 5 0 m . Są to c iem n o
szare i zielon k aw o-szare, w ap n iste, m iękkie łupki
z żyłkam i kalcytu i cienkim i (10— 40 cm ), z rzadko
w trąconym i w arstw am i szarych , d rob n oziarn istych ,
słab o m ik ow ych , w ap n istych p iaskow ców , ró w n ież
p rzen ik n iętych często żyłkam i kalcytu. G d zien ie
gd zie górne 50— 100 m w ystępują jako k om p lek s
N r i i N A F T A Str.
379
Określenie stratygraficzne Cechy litologiczne Miąższość U w a g i
Warstwy krośnieńskie górne
Szare, wapniste łupki i szare, cienkie, wapniste mikowe pias
kowce.
600 m Przykryte są w stropie niezgodnie utwo
rami płaszczowiny magurskiej.
Warstwy krośnieńskie środkowe
O l i g o c e n
Szare, wapniste, grube na 15—
40 cm, mikowe piaskowce, sko
rupowe lub płytowe, przegra
dzane cienkimi warstwami sza
rych, wapnistych łupków. Cienkie wkładki łupków czarnych tra
fiają się tylko sporadycznie.
400—750 m Dolna ich część zastępuje obocznie górną partię gruboławicowych pias
kowców warstyz krośnieńskich dolnych Z okolic, położonych bardziej na północ.
W odległości 225— 350 m poniżej ich stropu przebiega wkładka szarych łup
ków typu warstw krośnieńskich górnych.
Warstwy przejściowe Szare, wapniste oraz czarne, ila
ste łupki, piaskowce typu „kroś
nieńskiego", grube na 15— 150 cm i syderyty.
150— 375 m Ogólny charakter serii łupkowy, kolor czarnoszary (w przeciwieństwie do czy
sto szarego koloru warstw krośnień
skich). Górna część tych warstw za
stępuje obocznie dolną część gruboła
wicowych piaskowców warstw kroś
nieńskich dolnych z okolic, położonych bardziej na północ.
Łupki menilitowe
E o c e n
Czarne, cienkie, liściaste, twarde, niewapniste łupki z białymi i żół
tymi nalotami ałunu i tlenków Żelaza, z rzadkimi wkładkami cienkich, szarych, wstęgowanych ciemno, niewapnistych, drobno
ziarnistych, zbitych piaskowców.
75— 150 m W kilku miejscach przebiega w pobliżu ich górnej granicy ławica charaktery
stycznego „białego“ piaskowca średnio- lub gruboziarnistego z fragmentami skorup wapiennych. W horyzoncie tym znalazł prof. F. Bieda (jak mi uprzejmie zakomunikował) swoją „6-tą" faunę nu- mulitów (górny eocen). Z tego samego poziomu pochodzi bartońska fauna mszy- wiołów Z. Pazdry z fałdu następnego ku południowi — fałdu Skalnika1).
Łupki cergowskie Żółtawo-szare łupki typu warstw krośnieńskich górnych. Gdzie
niegdzie grubsze pakiety pias
kowców typu piaskowca cergow- skiego.
100—225 m Miąższość wzrasta głównie wskutek wtrącenia wyż. wym. ławic piaskowca typu cergowskiego. Wkładki te po wię
kszej części zaznaczono osobno na mapie i na profilach. Poziom łupków cergow
skich nazywa H . Teisseyre „wkładką warstw krośnieńskich".
Piaskowiec cergowski
E o c e n
Żółtawo-szary, drobno- i średnio- ziarnisty, gruboławicowy (50—
150 cm), mikowy, twardy lub kruchy piaskowiec, przekładany cienkimi warstwami łupków typu łupków cergowskich. U spągu często spotyka się ławicę syderytu i towarzyszące jej wkładki łup
ków typu łupków meniłitowych.
150—200 m Pominąwszy pewne żółtawe zabarwienie, piaskowiec ten przypomina, jako facja, warstwy krośnieńskie dolne okolic po
łożonych bardziej na północ. Większe wkładki łupków cergowskich wśród pia
skowca cergowskiego dały się wydzielić na mapie. W stropie serii piaskowca cergowskiego w jednym miejscu facja jego zazębia się z facją nadległych łup
ków cergowskich.
Łupki pstre Zielone i czerwone łupki. 75 m Spąg tych warstw nie jest nigdzie od
słonięty na terenie całego fałdu Mru
kowej. W górnej ich części znalazła O.Pazdrowa numulity dolnego eocenu2).
Ł) Z. Pazdro, Mszywioły z łupków meniłitowych w Skal
niku i ich znaczenie stratygraficzne. Kosmos t. LIV, zesz.
1-2. Lwów 1929.
bardziej p iask ow cow y. W serii tej znalazł prof.
N o w a k sw ego czasu inoceram a1).
W arstw y eocen u wykazują p ew n e facjalne zró
żn icow an ie, W pasie u tw orów p łaszczow in y m a
gurskiej, tow arzyszących p ołu d n iow em u skrzydłu fałdu M rukow ej, w id zim y u d o łu , nad warstwam i in oceram ow ym i, około 100 m p strych łupków , a nad n im i gru b oław icow e, grubo- i średnioziar- n iste, glaukonitow e piaskow ce m agurskie, których
*) J. Nowak, Aus den Untersuchungen in den polnischen Westkarpathen Buli. Int. Ac. Sc., Kraków 1917.
2) O. Pazdrowa, O numulinach z okolic Dukli. Kosmos t. LIV, zesz. 3, Lwów 1934.
tylko spągow a partia w ch od zi w obręb opraco
w anego obszaru. N atom iast w przebiegającej na p ółn oc od fałdu M rukow ej syn k lin ie Sam oklęsk sp otykam y, p onad norm alnie w ykształconym i war
stw am i in oceram ow ym i, aż 2 5 0 m pstrych łupków . T e łupki zaczynają się tu w stropow ej partii zazębiać z piaskow cam i ty p u m agurskiego, jakkolwiek bar
dziej drodnoziarnistym i. T ę najw yższą część pro
filu w y d zieliłem tu także jako piaskow iec m agurski.
Jest to facja charakterystyczna dla dalej ku N W
p o łożon ych obszarów tzw . p ó łw y sp u harklow skiego.
T E K T O N I K A 1. G r u p a ś r e d n ia
A . F a ł d M r u k o w e jN a p ołu d n iow o-zach od n im brzegu zdjętego o b szaru fałd ten odsłania na pow ierzch n i w sw oim jądrze zielonkaw o-szare, ilaste łupki eo cen u . Skrzy
d ło p ółn ocn e, w tórnie sfałdow ane, składa się tu
Zw arstw o zredukow anej tek ton iczn ie m iąższości:
piaskow ców cergow skich, łupków m en iłitow ych i w arstw p rzejściow ych, przy fragm entarycznie tylko w ystępujących łupkach cergow skich. C ały ten zesp ół kontaktuje w zd łu ż strom o ku S W zapa
dającej, podłużnej dyslokacji z w arstw am i kroś
nieńskim i górnym i syn k lin y Sam oklęsk (profil 1).
K u zach od ow i w tórne zasynklinienie p ółn ocn ego skrzydła w y ch od zi w p ow ietrze i pozostaje tylko m onoklinalny pas piaskow ca cergow skiego, łu p k ów m en iłitow ych i w arstw p rzejściow ych, ogranicza
jący od N E obszar w ystępow ania p strych łu p k ów . M ała poprzeczna dyslokacja przerztica ten pas n astępnie ku p ó łn ocy, p rzy czym po jej zachodniej stronie zanika już w ty m skrzydle piask ow iec cer- gow ski. R ów n ocześn ie w id zim y tu w skrzydle p o łu d n io w y m norm alną serię w arstw . Zapadają one d o ść strom o ku S W , przy lekkim zakręcaniu b iegu w części zachodniej ku p ó łn o cy (p rofil 2 ). O pisany odcinek tw orzy kulm inację o si podłużnej fałdu.
N a stę p n ie p rzychodzi dyslokacja poprzeczna, przecinająca skrzydło p o łu d n io w e. Zrzuca ona jego część zachodnią, przesuw ając ją zn aczn ie ku N N E . P rzypuszczam , że zach od zi tu od k łu cie płata w arstw skrzydła p o łu d n io w eg o na sm arze pstrych łupków', gd yż w yraźnie piaskow iec cergow'ski tego skrzydła najeżdża na op isan y pow yżej pas łu p k ów m enili- to w y ch i w arstw przejściow ych skrzydła p ółn ocn ego, który n ie u lega żad n em u przesu n ięciu (profil 3).
W ten sp osób teren w ystępow ania pstrych łupków eocen u zostaje zam k n ięty o d zach od u .
W ysu n ięty ku p ó łn o cy płat w arstw p ołu d n iow ego skrzydła, 1 o b c ię ty jest zaraz dalej, o d zachodu drugą dyslokacją. M a ona kierunek bardziej z b li
żo n y do p ółn ocn ego i przecina się na p o łu d n iu
Zpoprzednią dyslokacją pod kątem ostrym . I ona rów n ież obniża część zachodnią i przerzuca ją ku p ó łn ocy. Pojaw ia się teraz na przestrzeni ponad 15 km b ieg u fałd u tzw . przeze m nie „łuska D agom "
(od sz y b u „D agor" u jej zach od n iego końca). Ł uska ta składa się z zapadającej ku S W norm alnej serii stratygraficznej od piaskow ca cergow skiego p o cząw szy, w górę do w arstw krośnieńskich środ k ow ych, w której uderza siln e rozw inięcie w kładek p iaskow cow ych w śród łu p k ów cergow skich. Seria ta, okazując w e w schodniej części tendencję do w tórnego przefałdow ania i zakręcania biegów w arstw Z S E ku E i N E , nasuw a się ku N E n iezgod n ie na wąską sm u g ę w arstw p rzejściow ych skrzydła p ó ł
n ocn ego (profil 4). S m u ga ta jest p rzed łu żen iem opisanego pow yżej pasa p ó łn ocn ego skrzydła, który, n ied otk n ięty dyslokacjam i, ograniczającym i
„łuskę D a g o ra “ o d w sch o d u , u legł tylko w ygięciu ku p ó łn o cy i dalej b iegn ie ku N W . T u jednak, u czoła „łuski D agora" składa on się na pow ierzchni tylko z ob alon ych ku N E w arstw przejściow ych,
gd yż łupki m en ilitow e sch ow ały się w' m ięd zy czasie p od najeżdżające utw ory skrzydła p o łu d n io w ego. K u N E pas ten nasuw a się, jak i p oprzednio, na w arstw y krośnieńskie górne p ołu d n iow ego skrzy
dła syn k lin y Sam oklęsk.
S zy b „ D a g o r“ przebija czołow ą partię łuski sw ego im ien ia i w ch od zi w skrzydło p ółn ocn e i syn- klinę Sam oklęsk (profil 5). Przekrój jego cytuję
Zpam ięci, gd yż m ateriały zagin ęły m i w czasie w ysied len ia z Jasła w r. 1944. B ył tu o d góry do ok oło 90 m piaskow iec cergow ski skrzydła p ołu d n io
w ego, na którym szyb został założon y. D alej p rzy
ch od ziło kilka m etrów pstrych łu p k ów jądra łuski, kilka m etrów piaskow ca cergow skiego skrzydła p ó ł
n o cn ego (ze śladam i ropy) i kilkanaście m etrów w arstw przejściow ych. O d około 120 m do sam ego d o łu (około 400 m ) b y ły już górne w arstw y kro
śnieńskie syn k lin y Sam oklęsk.
N a zachód o d p rofilu szy b u „ D a g o r “ b ieg w arstw piaskow ca cergow skiego p ołu d n iow ego skrzydła fałdu odgina się ku zach od ow i, a p o m ięd zy n im i pasem w arstw p ółn ocn ego skrzydła pojawiają się na pow ierzch n i pstre łu pki, które już b y ły w id oczn e w sam ym szy b ie. M am y tu zatem do czynienia
Zdrugą z kolei kulm inacją fałd u . R ów n ocześn ie skrzydło p ó łn ocn e, skręciw szy rów nież d o ść ostro, ku zach od ow i, stale obalone i nasunięte na w arstw y krośnieńskie górne syn k lin y Sam oklęsk, uzupełnia stop n iow o sw'ój p rofil o d w arstw przejściow ych, w d ó ł, do piaskow ca cergow skiego (profil 6).
Jeszcze n ieco dalej ku zach od ow i biegi w arstw ob u skrzydeł zdradzają tendencję do zanurzenia się podłużnej o si fałd u w ty m kierunku. Specjalnie w yraźnie w idać to w e w tórn ym sfałdow aniu łupków m en iłitow ych p ołu d n iow ego skrzydła.
W od leg ło ści około 650 m ku N W o d szyb u
„ D a g o r “, licząc w zd łu ż b iegu fałdu, przechodzi wielka dyslokacja poprzeczna o płaszczyźn ie, sądząc
Zintersekcji, nachylonej strom o ku N W . T n ie ona cały fałd, p od n osząc po zachodniej stronie skrzydło p ółn ocn e, a obniżając p o łu d n io w e. P oza tym cha
rakter tek ton iczn y fałdu po zachodniej stron ie t e j . dyslokacji pozostaje ten sam , co i po w sch od n iej,
Ztym , że piask ow iec cergow ski skrzydła p ółn ocn ego znika z p ow ierzchni oraz że w id ać n iezg o d n o ść b ieg u w arstw skrzydła p ółn ocn ego w stosu n k u do łu p k ów p strych jądra i serii cergow skiej skrzydła p o łu d n io w eg o . P rzy ty m piask ow iec cergow ski tego skrzydła jest tu d ziw n ie wąski.
O około 200 m dalej ku W N w id zim y now ą dyslokację poprzeczną (profil 7) o b iegu w części południow ej rów n oległym do poprzecznej, a w partii północnej odchylającym się ku p ółn ocy. P łaszczyzna jej nachylona jest — zdaje się — strom o ku w sch o d ow i, a w ięc p ow in n a w głęb i p rzecinać się z d y s
lokacją poprzednią. I ona rów n ież tnie cały fałd oraz tak sam o ob n iża po zachodniej stron ie skrzydło p o łu d n io w e, a p o d n o si p ółn ocn e. S ty l fałdu p o zostaje także na zachód o d niej ten sam , z tym , Że n ie zd ołałem tu już n a pow ierzch n i odszukać w ych od n i łu p k ów p strych i od p o w ied n i pas w y p u ściłem na m apie biało.
N a stę p n ie , po 400-m etrow ym od cin k u , licząc
w zd łu ż w ych od n i strop u łupków m en iłitow ych
skrzydła p ołu d n iow ego, p rzychodzi now a d yslo-
C zek A j,
S a m o k lę s k r jr z y m k a
jMioRbO
M ruko w a l
B r z a z o w a
S ka ln ik
P fn s z c z o w in a m a g u r s k a
A . T o k a r s k i
M A P A G E O L O G I C Z N A F A Ł D U M R U K O W E J w o k o l i c y
Ż M I G R O D U I F O L U S Z A .
5 0 0 IOOO 1 5 0 0 2 0 0 0 Km.
P ia s k o w ie c m a g u r s k i E ocen Ł&S& P s t r e łupki
ĘgSffi W a rs tw y in o c e r a m o w e |K r e d a g b rn a G ru p a ś r e d n i a :
E = i3 'W arstw y K ro ś n ie ń s k ie g b r n e
ffiin W a r s tw y k ro ś n ie ń s k ie ś r o d k o w e O ligocen W a rstw y p r z e jś c io w e
1 Ł u p k i m e n ilito w e
& ?Z \ Ł u p k i c e rg o w s k ie E ocen HTirm P ia sk o w ie c c e rg o w s k i
ES33 P s t r e łupki
o O tw o ry w ie rtn ic z e i stu d n ie kop
* O bjaw y ro p n e i g a z o w e Upady
* Ź ró d ła sia rk o w o d o ro w e o S z u r fy
- ‘—O ś synkliny S am o k łęsk Linie p ro filb w
kacja poprzeczna, rów noległa m niej w ięcej do p o łu d n iow ego odcinka poprzedniej, zlokalizow ana już tylko w skrzydle p ołu d n iow ym . T a now a d y slo kacja, w sp óln ie z jeszcze jedną, m ałą, tnąc w p o ło w ie drogi sp ąg piaskow ca cergow skiego, p od n osi po zachodniej stron ie całą serię w arstw skrzydła p o łu d n io w eg o (profil 8).
N a zach ód od ostatniej dyslokacji prześled ziłem na przestrzeni około 2 km ku N W tylko serię cergow ską. P iaskow iec cergow ski p ołu d n iow ego skrzydła fałdu b iegn ie tu nieprzerw anym ciągiem przez k oty 428, 423 i 4 4 8 . W strop ie jego w idać łupki cergow skie z wkładką piaskow ca tego sam ego typ u . N a zachód o d p rzełęczy 4 7 7 w yczu w a się istn ien ie now ej dyslokacji o b iegu N — S , W sp o m niana wkładka piaskow ca w śród łu p k ów cergow skich i strop piaskow ca cergow skiego p ołu d n iow ego skrzydła zostają tu m ian ow icie nagle cofn ięte ku p o łu d n io w i, a w W isłoce, w przed łu żen iu d o ty ch czasow ego pasa cergow skiego p o łu d n io w eg o skrzy
dła fałdu, pojawiają się nagle u tw ory jego partii jądrowej.
P ocząw szy o d W isłoki m oje zd jęcie fałdu M ru- kowej jest już k om p letn e, z w yjątkiem p ew n ych luk w strop ow ych partiach skrzydła p o łu d n iow ego.
W samej rzece antyklina jest w yraźnie złuskow ana.
Jądro tw orzą pstre łupki, sfałdow ane siod łow o, z ob alen iem ku p ółn ocy. W skrzydle p o łu d n io w y m w idać p ew n e w yciśn ięcie w p oziom ie łu p k ów cer
gow skich. Skrzydło p ółn ocn e u tw orzon e jest przez strom o u staw ion y strzęp piaskow ca cergow skiego, nasu n ięty praw dopodobn ie w p rost na obalone ku N E w arstw y krośnieńskie (tym razem już jednak środkow e) syn k lin y Sam oklęsk (profil 9 ). O d sło
n ięcie w ty m przekroju łu p k ów p strych jądra fałd u , ostatn ie ku zach od ow i, zn aczy chyba jeszcze jedną, w tórną kulm inację o si podłużnej.
O 4 0 0 m stąd ku N W nie w id ać ju ż pstrych łu p k ów na pow ierzch n i i strom o u staw ion y, a na
w et lokalnie p rzech ylon y w stecz p iask ow iec cer
gow ski jądra, w zględ n ie p o łu d n iow ego skrzydła, kontaktuje w p rost z w arstw am i, p rzejściow ym i, a dalej jeszcze, z łupkam i m en ilito w y m i obalonego skrzydła p ółn ocn ego (profil 10). Jak w id z im y , seria w arstw skrzydła p ółn ocn ego zaczyna się tu sto p n iow o k om p letow ać i znikło już — charaktery
styczn e dla okolic na w sch ó d o d W isłok i — nasu
n ięcie na synklinę Sam oklęsk. Seria stratygraficzna tej syn k lin y p rzech od zi teraz norm alnie, p o m i
nąw szy p ew n e tektoniczne redukcje m iąższości w arstw , w skrzydło p ó łn ocn ego fałd u M rukow ej.
W o d leg ło ści około 9 0 0 m od W isłok i ku N W przebiega przez cały fałd uskok o kierunku m niej w ięcej N — S , zrzucający partię zachodnią, a około 3 5 0 m dalej — n ow a, także walna, dyslokacja poprzeczna o b iegu N N E — S S W p o d n o si część zachodnią. Pow staje w ten sp osób p o m ięd zy tym i dw iem a dyslokacjam i blok zapadnięty, p rzecięty blisko swojej granicy w schodniej d odatkow o drob
n y m u skokiem w p o łu d n io w y m skrzydle fałdu, p o d noszącym partię zachodnią. W bloku ty m fałd M rukow ej m a jeszcze charakter łusko w aty z nasu
n ięciem piaskow ca cergow skiego osiow ej partii antykliny na łupki m en ilitow e p ó łn ocn ego skrzydła.
P oza ty m jednak, skrzydło to ma już pełną serię
stratygraficzną od łu p k ów m en ilitow ych w górę, a jego w arstw y krośnieńskie środkow e zapadają p od kątem 85° ku N N E .
Za uskokiem , ograniczającym opisany blok od zach od u , m am y b u d ow ę jeszcze bardziej regularną.
Jest to f a łd . lekko o b alon y ku p ó łn ocy, o jądrze z piaskow ca cergow skiego i kom pletnej serii w arstw w o b u skrzydłach (profile 11 i 12). W skrzydle p o łu d n io w y m w ystęp u je tu charakterystyczne za
z ęb ien ie się facji piaskow ca cergow skiego z łu p kam i cergow skim i. W idać tu też w yraźnie kierunek podłużnej osi fałd u zb liżo n y do zach od n iego, p o d czas gdy na w sch ód od W isłoki o g ó ln y jej b ieg był N W . Skręcanie osi podłużnej ku zach od ow i daje się o d czu ć p ocząw szy o d W isłok i na zachód. T em u też Zgięciu przypisuję anorm alne — jak na s to sunki karpackie — w y ciśn ięcie w arstw skrzydła p ołu d n iow ego (łupki cergow skie w p rofilu tej rzeki), strom e u staw ien ie i ob alen ie w steczn e pia
skow ca cergow skiego p o łu d n io w eg o skrzydła na lin ii p rofilu 10 oraz nagrom adzenie dyslokacji p o p rzeczn ych na ty m od cin k u (dyslokacja na w sch ód o d rzeki i 3 uskoki, zw iązane z w sp om n ian ym , Zapadniętym b lok iem ).
O koło 1800 m ku zach od ow i o d ostatnio op i
sanego uskoku jest fałd p rzecięty przez now ą dyslokację poprzeczną. M a ona charakter jakby p oziom ego p rzesu n ięcia, p rzy którym partia za
chodnia została p rzem ieszczon a ku p o łu d n io w i o 50— 200 m . P o w schodniej stronie tej dyslokacji jądrowa partia siod ła (pas p iask ow ców cergow skich) pod zielon a jest na d w ie części w tórną synkliną, przy czy m półn ocn a część w ciśn ięta jest p rzy sam ej dyslokacji ku zach od ow i m ocn o w d ół. W zw iązku Z tym , okrążają ją łu p k i m en ilito w e p ó łn ocn ego skrzydła, w ypełniając n astęp n ie w spom nianą płytką synklinę m ięd zy o b iem a od n ogam i piaskow ca cer
g ow sk iego. D o c h o d z i tu p rzy ty m do w yciśn ięcia łu p k ów cergow skich w tym że łęku i do ch w ilow ego zaniku łu p k ów m en ilito w y ch p ółn o cn eg o skrzydła fałd u na przestrzen i 2 2 5 — 350 m ku w sch od ow i o d opisanej dyslokacji. N a zach od n im krańcu o d cinka, w którym zanikają łupki m en ilitow e, p rze
biega w p ółn o cn y m skrzydle fałdu m ały uskok, zrzucając część zachodnią.
P oza p ow yższą dyslokacją p oprzeczną p odłużna oś fałd u M rukow ej zaczyna się zd ecyd ow an ie zanurzać ku zach od ow i. P iask ow iec cergow ski jądra, który na tejże dyslokacji p rzylega d o op isan ych , zakręcających łu p k ó w m en ilito w y ch p ółn ocn ego skrzydła, w id o czn y jest na p o w ierzch n i jeszcze na przestrzeni ok oło 600 m ku zach od ow i. K ierunek o si podłużnej fałd u jest tu w yraźnie E — W . Jądro to jest stale ob alon e ku p ó łn o c y . W głów n ym , najniższym rozw id len iu p raw obocznego d op ływ u p otoku S am ok lęsk iego szerokość o d sło n ię ć pia
skow ca cergow skiego w y n o si już tylko 100 m . U p a d y są tu w n im anorm alne, skierow ane ku środkow i, co w sk azyw ałob y na b u d o w ę w achlarzo
w ą. W id ać tu poza ty m p ew n e w y ciśn ięcie łupków cergow skich p o łu d n io w eg o skrzydła i w tórn e sfał- dow anie łu p k ó w m en ilito w y ch tegoż skrzydła (profil 13). G d zieś n a jz a c h ó d o d w y m ien ion ego rozw i
dlenia chow a się piask ow iec cergow ski w centralnej
partii fałdu, biegnącej zn ó w ku W N W , p o d łupki
Nr i i N A F T A Str. 383
cergow skie. W p otok u Sam oklęskim w idać b ow iem Jest to uskok. P o d n o si o n blok zachodni tak, że tylko te łupki w osiow ej części siodła. tuż za n im , na w zgórzu-św iadku m ięd zy Sam o- N a całej, ostatnio opisyw anej przestrzeni, fałd klęskam i i M rukow ą pojaw ia się w o si, na pow ierz- • M rukow ej jest obalony ku p ółn ocy. Skrzydło p ół- ch n i, zn ow u piaskow iec cergow ski. W arstw y skrzy- n ocn e, poza ch w ilo w y m w yciśn ięciem łu p k ów me- dła p ółn ocn ego są w tym now ym , p od n iesion ym n ilitow ych p rzy opisańej dyslokacji, w ykształcone bloku częściow o strom o u staw ion e, a częściow o jest regularnie. P otok Sam oklęski odsłania jego obalone ku p ółn ocy. W arstw y przejściow e i w arstw y
A. Tokarski
POPRZECZNE PROFILE GEOLOGICZNE PRZEZ FALO MRUKOWEJ
w
okolicy ŻMIGRODU i FOLUSZA
5SW 2 2 P ':'
it
/ - V ^ \ ' ,
PŁASZCZOWI NA MAGURSKA (E23 Piaskowlac magurski Eocani
I [/’/’.'A Pstra iupki
Górna krads^żSi Warstw, moca ramowa
GRUPA ŚREDNIA
Ollgoean
Warstwy kroimaóskia górna Vkft\ Warstwy kroimańskia środkowa
¿3 Warstwy pnajłciowa E 0 Łupki manllltowa
Lupki cergowtkla X¿M Piaskowlae eargowski í / ’i¿\Pstra ivpki S00 1000 1500 m
k om p letn y przekrój o m iąższościach norm alnych.
Ś w ia d czy to o p raw idłow ym połączen iu fałdu M ru kowej z przebiegającą ku p ó łn o cy o d n iego syn- kliną Sam oklęsk (profile 13 i 14). W skrzydle p o łu d n io w y m w yciśn ięte są w potoku S am oklęskim łupki m en ilito w e tak, że w arstw y przejściow e p o łu d n iow ego skrzydła kontaktują z łupkam i cer- gow skim i jądra (profil 14). W id zę w ty m w yci
śn ięciu , jak rów nież w strom ym zapadzie w arstw k rośnieńskich p o łu d n io w eg o skrzydła w p ływ b ez
pośredniego nacisku płaszczow in y m agurskiej, która o d tego m iejsca począw szy, zaczyna ku za
ch od ow i najeżdżać w p rost na fałd M rukow ej.
Zaraz na zach ód o d p otok u Sam oklęskiego prze
biega now a dyslokacja p oprzeczna o kierunku N N E .
krośnieńskie środkow e tego skrzydła mają m iąż
szo ści zredukow ane tek ton iczn ie. Ze skrzydła p o łu d n iow ego w id ać tu tylko łupki cergow skie i łupki m en ilitow e. W yższe p o zio m y są zasłon ięte czw arto
rzędem (profil 15). T e n n o w y b lok jest krą, p o chyloną ku zach od ow i, zgod n ie z o g ó ln y m zan u rzaniem się fałdu w ty m kierunku. I tak, w pasie środkow ym piaskow iec cergow ski chow a się ku W N W pod łupki cergow skie już w o d leg ło ści 2 0 0 m od ostatn iego uskoku. Jeszcze o 2 5 0 m dalej ku zach od ow i (licząc w zd łu ż o si fałd u ), przych od zi n ow a dyslokacja o p rzeb iegu N E . I ona także p od n osi partię zach od n ią, przesuw ając ją rów n o
cześn ie n ieco ku N E . T u zn ó w pojaw ia s ię na
pow ierzchni p iaskow iec cergow ski w jądrze fałdu.
C harakterystyczne jest dla tej dyslokacji fleksuro- w ate zakręcenie b ieg u w arstw w jej sąsied ztw ie, .jak to w id ać w łupkach cergow skich na zachód,
a w łupkach m en ilitow ych na w sch ód o d niej.
I zn ó w przychodzi teraz odcinek fałdu, zan u rzający się jednostajnie ku zach od ow i, przy n ie
znacznej składow ej p ółnocnej. T rw a to na prze
strzeni około 1250 m , do potoku P ielgrzym skiego.
P iask ow iec cergow ski osiow ej partii fałdu, w i
d o czn y na w sp om n ian ym w zgórzu-św iadku, tu ż przy opisanej dyslokacji, pokazuje się jeszcze raz na d rugim , nisk im w zgórzu-św iadku, p o łożon ym 0 700 m na w sch ód o d praw ego ram ienia potoku P ielgrzym sk iego. S zu rfy, założone na ty m w zgórzu, w ykazały siod łow ą b u d o w ę piaskow ca cergow skiego z upadem 40° ku p o łu d n iow i i 85° ku p ółn ocy (profil 16). T o jest ostatnie ku zach od ow i jego o d słon ięcie na zbadanym terenie. Zapada on tu d e
fin ity w n ie pod łupki cergow skie, w id oczn e dalej ku zach od ow i w szurfach na praw ym brzegu pra- w ob oczn ego ram ienia potoku P ielgrzym skiego 1 w odkryw kach w tym że ram ieniu (p rofil 17).
W ty m ostatn im przekroju w idać siln e obalenie ku p ó łn o cy jądrowej partii fałdu, jak to wskazują u pady w łupkach cergow skich — 10° ku S E na p ołu d n ie od przypuszczalnej osi fałdu i 55° ku S E na p ó łn o c od niej. C iekaw e tu jest też ch w ilow e skręcenie b ieg u ku S W . S to i ono praw dopodobn ie w zw iązku z następną ku zach od ow i dyslokacją poprzeczną.
N a całym , op isyw an ym pow yżej odcinku fałdu, jego skrzydło p ółnocne jest obalone i obalenie to wzrasta ku zach od ow i. Są tu też w n im znaczne w y ciśn ięcia, pow odujące zanikanie już to łupków m en ilitow ych , już to serii przejściow ej. Z e skrzydła p ołu d n iow ego w idać tylko fragm en ty na p oszcze
góln ych w zgórzach-św iadkach, a to : łupki cer
gow skie na p ółn oc o d M rukow ej i na w sp om n ian ym n iskim w zgórzu p o m ięd zy p otok iem Sam oklęskim i P ielgrzym sk im , łupki m en ilitow e na w zgórzu na prawo od praw ego ram ienia potoku Pielgrzym skiego oraz łupki m en ilitow e i dolna część serii p rzejścio
wej w sam ym ty m ram ieniu.
Zaraz na zachód od teg o ż praw ego ram ienia p o toku P ielgrzym sk iego obraz b u d o w y fałdu M ru kowej u lega now ej zm ian ie. Skrzydło północne b iegn ie dalej bez przerw y, jak o ty m św iadczą odkryw ki w drodze gm innej w si P ielgrzym ka (droga ta jest zaznaczona na załączonej m apie). W idać w n ich o d p ołudnia ku p ó łn o cy : łupki cergow skie, łupki m en ilitow e i w arstw y przejściow e, p ołożon e w b ezp ośred n im przed łu żen iu p ó łn ocn ego skrzydła z op isan ego pow yżej odcinka fałdu. Skrzydło p o łu d n io w e ulega tu natom iast zn aczn em u prze
su n ięciu ku p o łu d n io w i. Ł u p k i cergow skie w idać m ianow icie w jam ach na m ałym w zgórzu-św iadku, 0 jakieś 150 m ku p o łu d n iow i o d zach od n iego przedłużenia spągu łu p k ów m en ilito w y ch p op rzed niego odcinka. Zapadają tu on e p od kątem 70°
1 50° ku p ołu d n iow i i św iadczą o przynajm niej 300-m etrow ej szerokości jądrow ego pasa łupków cergow skich, o ile n ie w ystępują tu p od czw arto
rzędem rów nież i piaskow iec cergow ski? (profil 18).
Jfeszcze dalej na p ołu d n ie przem ieszczon e są lupki m en ilitow e p o łu d n iow ego skrzydła. W ystępują on e
na lew o o d lew eg o ram ienia potoku P ielgrzym sk iego, w położen iu , p rzesu n iętym o około 300 m na p o łu d n ie o d zach od n iego przedłużenia strop u łupków m en ilitow ych p o łu d n iow ego skrzydła poprzedniej partii fałdu. W odkryw ce tej w idać ich kontakt
Zw arstw am i inoceram ow ym i p łaszczow in y m a
gurskiej, n asuniętym i z połu d n ia. T o przesunięcie ku p ołu d n iow i p ołu d n iow ego skrzydła fałdu od
pow iad ałob y now ej dyslokacji poprzecznej, która tnie skrzydło p o łu d n iow e, p odnosząc część za
chodnią.
N a zachód od lew ego ram ienia p otoku P ielgrzym skiego w kraczam y w obszar, gd zie, jeżeli chodzi o jądrową partię fałd u M rukow ej, u zu p ełn iam skąpe dane z odkryw ek w ynikam i szurfow ań D ra T o łw iń sk ieg o . Jestem zm u szo n y i na ty m odcinku przyjąć istn ien ie d w u dyslokacji poprzeczn ych . P ierw szą
Znich — w sch od n ią — prow adzę już w od ległości 250 m ku zach od ow i od tego potoku.
W idać tu m ianow icie na p ołu d n iu , na zboczach k oty 501, p rzesu n ięcie spągu w arstw inoceram o- w y ch p łaszczow in y m agurskiej o 250 m ku p ó ł
n o cy w stosu n k u do p ołożen ia tego spągu w o p i
sanej pow yżej odkryw ce, gd zie w arstw y graniczyły
Złupkam i m en ilitow ym i p ołu d n iow ego skrzydła naszego fałdu. Jest to w alna dyslokacja, tnąca pla- szczo w in ę m agurską. P on iew aż teraz w dalszym , zach od n im p rzeb iegu ty ch p rzesu n iętych ku p ó ł
n o cy w arstw in oceram ow ych tow arzyszy im nadal pas łu p k ów m en ilitow ych p o łu d n iow ego skrzydła fałdu o szerokości około 200 m , a w ięc tej sam ej co i przy lew ym ram ieniu p otok u P ielgrzym sk iego, m ożna ten kontakt w arstw in oceram ow ych z łu p kam i m en ilitow ym i uw ażać za sw ego rodzaju lo kalny p oziom przew odni p ołu d n iow ego skrzydła fałdu i dyslokację tę ekstrapolow ać ku N N E przez fałd M rukow ej. D o c h o d z i do tego fakt, że na Zachód od tego jej p ółn o cn eg o p rzedłużenia notuje D r T o łw iń sk i w d w u szurfach łu p k i m en ilitow e, należące chyba do p ó łn ocn ego skrzydła fałdu.
Ł u p k i te w ypadają o w iele dalej na p ó łn o c n iż od p ow ied n ie łupki m en ilitow e p ó łn ocn ego skrzydła fałdu, opisane pow yżej w drodze gm innej w si P ie l
grzym ka. M ielib y śm y w ięc na zachód o d tej d ys
lokacji p rzesu n ięcie poziom e fałd u M rukow ej o ok.
400 m ku p ółn ocy. C hociaż nie m am w tej nowej partii fałdu dan ych o w arstw ach starszych od łu p k ów m en ilitow ych , w nioskuję ze zn aczn ego o d dalenia skrajnych, p ó łn o cn y ch i p o łu d n iow ych w y stąpień łu p k ów m en ilito w y ch (m in im u m 652 m , m aksim um 850 m ) w stosu n k u do od p ow ied n iej o d leg ło ści o d sło n ięć w . P ielgrzym ce (570 m ), że fałd M rukow ej został na tej dyslokacji n ieco p o d n iesio n y i w osiow ej partii p o w in n y jeszcze w y c h o d zić na pow ierzch n ię łupki cergow skie (p rofil 19).
D alej na zachód otrzym u jem y na lin ii praw ego d o p ły w u p otoku „K łop otn ica" następujący prze
krój przez fałd M rukow ej (p rofil 2 0 ). N a p o łu d n iu u czoła w arstw in oceram ow ych p łaszczow in y m a
gurskiej w id ać w potoku n ieco czarnych ilastych łu p k ów z n alotem ałunu. Są to praw d op od ob n ie w arstw y p rzejściow e p o łu d n iow ego skrzydła fałdu.
D alej ku p ó łn o cy id zie pas łu p k ów m en ilito w y c h
teg o ż skrzydła, o d sło n ięty na w zgórzu o d lew ego
ram ienia tego p otoku i w trzech szurfach D ra T o ł
N A F T A Str. 385
w iń sk iego. W zach od n im szu rfie, p ołożon ym blisko starych szy b ó w , notuje ten badacz upad S0° ku N N E . M o g ło b y to b y ć p ew n e obalenie w steczne p od w p ły w em nacisku m as m agurskich, p odobnie jak taki ich w p ły w na p ołu d n iow e skrzydło fałdu w potoku S am oklęskim . D alej ku p ółn ocy p o su w am y się już tylko linią szurfów D ra T o łw iń sk ieg o . M am y tu naprzód dwa punkty z „szarym i łupkam i", zapadającym i ku S W p o d kątem 10° i 15°. U w a żałb ym je za łupki cergow skie jądrowej partii siodła. Sam a oś siod ła przebiega chyba tu ż na p ół
n oc od bardziej p ółn ocn ego z tych szurfów . W na
stęp n ych ku p ółn ocy d w u punktach spotykam y Znów łupki m en ilitow e. N ależą on e, m oim zdaniem , już do p ółn ocn ego skrzydła fałdu. W stosunku do łu p k ów m en ilitow ych z d w u szu rfów w spom nianych pop rzed n io, na rozszerzonym od cin k u fałdu (na linii p rofilu 19), są on e przesunięte o około ISO m ku p o łu d n iow i. N a leżałob y tu w ięc przyjąć nową dyslokację poprzeczną, tnącą tylko p ółn ocn e skrzy
dło fałd u i obniżającą partię zachodnią, jak to zaznaczyłem przeryw aną linią na załączonej m apie.
N a p ó łn o c o d w sp om n ian ych pow yżej łupków m e
n ilitow ych p ółn ocn ego skrzydła notuje D r T o ł
w iński jed en szu rf z „ciem n ym i i szarym i łupkam i i szarym i p iask ow cam i“, które oznaczałyby w arstw y przejściow e p ółn ocn ego skrzydła fałdu. N astęp n y szu rf m a już „szare łupki z szarym i piaskow cam i", a w ięc w arstw y krośnieńskie środkow e tego skrzydła.
Całą pow yższą interpelację opisanego przekroju ilustruje p ro fil 20.
K u zach od ow i od tego p rofilu brak na dłuższej przestrzeni w ogóle danych o utw orach, budujących na pow ierzch n i jądro fałdu M rukow ej. P rofil 21 jest — jeżeli ch od zi o osiow ą partię fałdu — hypo- tety czn y . N ajb liższe o d sło n ięcie łupków m en ili
tow ych znajduje się o 1900 m ku W N W od opisanej lin ii szurfów', w praw ym brzegu w ypukłego ku połu d n iow i zakola potoku K łop otn ica, na d oln ym
końcu w si F o lu sz. N ależą tu one do p ółnocnego skrzydła fałdu, którego op is zaczniem y o d góry potoku. O ok oło 200 m poniżej naznaczonego na m apie szy b u „F olu sz" N r 1, licząc w zd łu ż osi d olin y, w ynurzają się sp od u tw orów płaszczow in y m agurskiej w arstw y przejściow e p ołu d n iow ego skrzydła fałdu z łagod n ym i upadam i ku S W . Za
rysowują one najprzód w tórną antyklinę obaloną ku p ółn ocy, przy siln y m zapadaniu o si podłużnej ku W N W , n astępnie płytką syn k lin ę, w której p ół
n ocn ym skrzydle pojawiają się już, dalej w d ół potoku, łupki m en ilitow e. T e lupki m en ilitow e ciągną się teraz, pom in ąw szy 150-m etrow ą przerw ę od słon ięć w środku, aż do w spom nianych o d krywek u d oln ego końca w si F o lu sz. T w orzą one jądrową partię antykliny o o si podłużnej skiero
wanej ku N W i zanurzającej się w tym kierunku, o skrzydle p ółn ocn ym ob alon ym ku N E . O balenie to jest u d oln ego końca w si F o lu sz bardzo siln e.
U p a d y ku S W d ochodzą tu do 25°, a w ięc są bar
dziej łagod n e, n iż upady skrzydła p ołu d n iow ego.
Idąc dalej w dół p otok u , m ijam y pas w arstw przej
ścio w y ch p ółn ocn ego skrzydła, także ob alon ych (upad 70° ku SW ) i — po przejściu jakby jakiejś podłużnej dyslokacji obniżającej część półn ocn ą — w ch o d zim y w w arstw y krośnieńskie środkow e tego skrzydła, ujęte w d w ie, w tórne, obalone ku Ń E antykliny.
N a zach od n im zb oczu d olin y p otok u K łop otn ica w F o lu szu w id ać jeszcze raz łupki m en ilitow e osiow ej partii naszej górnej antykliny i tow arzy
szące im z d w u stron w arstw y przejściow e o b u skrzydeł.
W szystkie op isan e obserw acje z ok olicy F olu sza w ykorzystałem p rzy rysow aniu p rofilu 2 2 . Ekstra- polow ałem je rów nież częściow o i na p ro filu 2 1 . Zanurzanie się w osi fałdu łu p k ów cergow skich ku zach od ow i p od łupki m en ilitow e przyjm uję m ięd zy profilam i 20 i 21. (Dokończenie nastąpi)
I n ż . Z b i g n i e w O n y s z k i e w i c z
U r z ą d z e n i a d o w ie r c e n ia a u t o m a t y c z n e g o p r z y s y s t e m ie R o t a r y
P rzy norm alnym urządzeniu i w ierceniu Rotary w iertacz m anew rując ham ulcem ręcznym p o p u szcza lin ę w ielokrążkow ą, naw iniętą na bębnie żuraw ia i ty m sam ym reguluje p ostęp w iercenia.
B y za p o b iec ew en tu aln ym fałszyw ym p ociągn ię
ciom (np. p o ślizg ham ulca), stw orzon o aparaty w iertn icze, przy których p ostęp w iercenia jest regulow any autom atycznie, jako funkcja tw ardości pokładu i w ysiłk u ob rotow ego.
W niektórych instalacjach urządzenia te są p ó ł
autom atyczne, tzn. zadow olniono się zastąpieniem ham ulca ręcznego ham u lcem hydraulicznym , przy którym szyb k ość p opuszczania i ciśn ien ie czyli nacisk na n arzędzie są regulow ane zaw orem , przez który przepływ a p ły n ham ujący.
Inne instalacje są zu p ełn ie autom atyczne. G d y raz są uregulow ane, w iertacz kontroluje tylko aparaty, w iercenie postępuje sam oczyn n ie. Są to urządzenia z dyferencjałem .
H i l d d r i v e (dyferencjał H ild a).
D yferen cjał ten (rys. 1) u żyw any jest przy urzą
dzeniach o napędzie elektrycznym . Za żuraw iem znajduje się przystaw ka m echaniczna, która na
pędza żuraw za p om ocą d w óch kół zęb atych i łań
cu ch ów 4", zaś stó ł rotacyjny za p om ocą koła zębatego i łańcucha 3".
D w a m otory elektryczne są sp rzężon e z dw om a w ałam i tej przystaw ki za p om ocą sp rzęgieł ela
styczn ych .
O p i s i z a s a d y d z i a ł a n i a : D w a koniczne kola Zębate przystaw ki są napędzane m otoram i „ A “ i „ C “ w zg l. kołam i zęb atym i „ 1 “ i ,.3" oraz „2"
i „ 4 “. D yferen cjał „ 5 “ jest zaklinow any na w ale dyferencjału, który połączon y jest łań cu ch em z w a
łe m przystaw ki a stąd z b ęb n em żuraw ia.
G d y k oniczne koła zębate dyferencjału obracają się na w ale, są on e złączon e z n im tylko za po-
k ie ru n e k w y c ią g a n ia .
«— . —11— p o p u s z c z a n ia .
Rys. 1. Dyferencjał Hilda
śred n ictw em części „ 5 “. W ał ten zatem tylko je p rzytrzym uje.
1. G d y m otory „ A “ i „C" obracają się w tym sam ym kierunku i z tą sam ą szyb k ością sa
te lity „ 5 “ będąc zaklinow ane na w ale d y ferencjału obracać się będą sto so w n ie do ich n ap ęd u . Jest to sp o só b i zw yczaj p rzy w ycią
ganiu narzędzi i p rzew odu, gdyż czyn n ość ta w ym aga skom binow anej m ocy o b u m oto
rów . S zy b k o ść obrotu w ału dyferencjału jest w stosu n k u do m otorów zredukow ana.
2. G d y szyb k ość ob rotów jednego z m otorów się zm niejsza, szyb k ość ob rotu sa telitó w d y ferencjału jest średnią z szyb k ości o b u m o
torów . G d y jeden m otor jest zatrzym any, satelity dyferencjału będą się obracać z sz y b kością, równą p o ło w ie szyb k ości ob rotów dru
giego m otoru.
3. G d y m otory „ A “ i f,C ‘‘ obracają się w o d w rotn ych kierunkach, lecz
Ztą sam ą sz y b kością, sa telity pozostają nieru ch om e.
4. G d y m otory „ A “ i „C" obracają się w o d w rotnych kierunkach, lecz szyb k ości ic h są różn e, sa telity obracać się będą w kierunku od w rotn ym do m otoru , którego szyb k ość jest w iększa, a szyb k ość ich ob rotów b ęd zie rów na p o ło w ie różn icy ob ro tó w m otorów .
W ten sp osób , regulując ob roty m otorów , o tej samej szyb k ości a n astępnie zm ian ę szyb k ości jednego z n ich , m ożna ¡działać na b ęb en lin o w y żuraw ia, nadając m u ob roty p o w o ln e w jed n ym
lu b dru gim kierunku, tzn. popuszczając lub p o d ciągając przew ód w iertn iczy.
P odczas w iercenia kierunki ob ro tó w są takie, że m otor „A ", napędzający stó ł rotacyjny, napędza rów nież stożek zęb aty dyferencjału w kierunku od- odpow iadającym p op u szczan iu narzędzia w iertn i
czego, podczas g d y m otor „ C “ napędza drugi stożek zęb aty w kierunku od w rotn ym , od p ow ia
dającym p od ciągan iu narzędzia.
G d y h am u lec jest w o ln y , ciężar p rzew od u w iertn i
czego działa za p o śred n ictw em b ębna na d y fe
rencjał „5“, który zn o w u p op rzez kola zębate działa na m otory. D zia ła n ie to stara się , b y m otor „ A ‘‘
obracał się szy b ciej, zaś m otor „C" w oln iej, skąd ró żn ica w ich szy b k o ści. M o to r „ A “ m ając szyb k ość o b ro tó w w ięk szą sp ow od u je o p u szczan ie się prze
w o d u w iertn iczego. Praca m otoru „ C ‘‘ działa zaw sze w kierunku w yciągania przew od u , naw et w ted y , g d y p rzew ód pop u szczam y.
P od czas w iercenia m otor „ A “ pracow ać b ęd zie
Z
jednej stron y napędzając stó ł rotacyjny, z drugiej zaś stron y zezw alając na p op u szczan ie p rzew odu.
G d y m otor ten n ie w ykonuje pozytyw nej pracy, w ykonuje pracę tę, sam efekt p op u szczen ia żerdzi i m otor „A" działa jako generator. T e n fakt łącznie
Z
