O c t. 1 9 1 3 . 4 e J a a r g a n g N o. 10 ( 4 6 )
N ederlanda K atoliko
M a a n d b la d , O f f i c i e e l O r g a a n v a n d e n N e d e r l . R .- K a t h . E s p e r a n t i s t e n b o n d
„ N e d e r 1 a n d a K a t o l i k o ” , g e v e s t i g d t e ’s H e r t o g e n b o s c h , o p g e r i c h t 2 9 A u g u s t u s 1 9 0 9 , b i s s c h o p p e l i j k e n k o n i n k l i j k g o e d g e k e u r d .
A
C ion per am o, n en ion per (orto. ( S . F ran c. de S a te s ).
H o o f d r e d a c t e u r :
J. N . J. S m ulders, A r ts te U d en h o u t.
A b o n n e m e n t s p r i j s ,
p.jaar, (ranco p. p o st, bij vooruitbetaling N ed erla n d (n iet-Ied en ). . . f 1.—
B elgie . . S m . 0 ,8 7 = - 1 ,0 6 A n d e r e landen (aliaj landoj)
S m . 1 ,0 4 = - 1 ,2 4 A fzon d erlijk e numm ers 10 cent.
E S P E R A N T O
R e d a c t i e e n A d m i n i s t r a t i e : H . D a m en , St. Crispijnstr. 5 7 ,’s B o s c h .
A d v e r t e n t i e p r i j s ,
per regel 10 c ts.
Bij geregeld e plaatsing aanzienlijke korting.
V o o r inlichtingen vvende men zich tot d e adm inistratie.
P a r o la d o d e la o fic ia la d e le g ito d e ,,N e d e r la n d a K a to lik o ’’ d u m la m a lfe r m a K u n sid o d e
,,Nia. K v a r a ” e n R o m o .
Ĝ stim a ta j S a m id ea n o j.
M i alportas al vi la korajn salu- tojn d e la N ed erlan d a K atolika L.igo E sperantista ..N ed erlan d a K a to lik o “ . N .K . esta s la K atolika nacia so c ie to plej granda, gi h avas preskaŭ mil bone organizitajn membrojn.
F e liĉa mi e sta s, alporti al vi la salutojn d e mia malgranda patrujo N ed er la n d o , kie antatt kelkaj tagoj ok azis la k on greso por la p a co kaj kie e stis so le n e malfermita la p acp alaco en H a g o , konstruita por e sti la hejm o d e la internacia arbitracio.
T io m em oras al mi, ke mi trovas min en la (ama urbo, kie vivas kaj laboras la A n statattanto d e nia D ia Savinto Jezu K risto , kiu e sta s la
vera „ R e ĝ o d e la p a c o ” . J es, tie ĉi e sta s la centro d e la K atolik a kredo, la se ĝ o d e la doktrina aŭtori- tato, la gardejo d e la D ia V e r o kaj d e la principoj, k ies praktikado nur p o v a s feliĉigi la hom aron, d e la prin- cipoj, kiuj e s la s ankatt la (undam ento d e la ju steco , sen kiu Ja p aco inter la popoloj d ev a s resti him ero, k ian ajn belan pacpalacon oni konstruu.
N e e s ta s b ezo n e esprim i per vanaj vortoj, ke ni, K atolikaj N ed erla n d a - noj, konvinkite nin subm etas hum ile e ĉ al la sim plaj deziroj d e la Sankta S eĝo; ni ja pruvis lion ĉiam per niaj faroj kaj agoj.
K iam nu por ĉiu K a lo lik o , e sta s granda ĝojo iri al Ia bluaĉiela Italujo
165
kie floras la oranĝarboj, s e d precip^
iri al tiu R o m o , kie lo ĝ a s la A n s la - taŭanto d e nia D ia S avin to, se , mi diras, por ĉiu ajn K atolik o tio e sta s granda ĝojo — mi sen ta s m alĝojon je la p e n so , k e la plej nobla K ato!ika sa- m ideano, nia kara P rezid in lo de I .K .U .E ., P -ro R ich a rd so n , ne p o v a s en tiu ĉi m om ento ĝui kun ni tiun ĝ o jo n . L i, kiu tiel p ie kutim is paroli kaj k oresp on d i pri la Sankta S e ĝ o kaj pri la „ C a lh e d ra Pelri**, li, k ie s lasta le v o e s tis , al pied oj d e la sa n - kta P atro m eti sian n o b la n koron kiel puran oferajon , li, jam sur vo jo al la urbo d e la P a p o j, su b ite e s tis vokita d e la ĉiela P atro al la dia Jeruzalem o .
K ia p erdo por ni, orfoj sen tiu nobla kaj pia patrol K ia m alĝojo por ni sen tiu ĥd ela kaj am inda am iko kaj frato. . . H o , kiom mi iam eraris, p e n sa n te , ke ja m i e s tis lia plej in- lim a am ikol S e d ĉiuj, kiuj interrilatis kun li, sam eeraris: ĉar li e s tis sam tem pe por ĉiuj se n e s c e p te la plej intima am iko, la plej bona patro. K ia perdo por ni ĉiu jl M em oru nur: kiam inter ni m inacis m alkonkordo, tiam su ĥ ĉis unu vorto d e nia pacam anta prezi- danto, kaj ĉiuj d en o v e in terk on sen tis kaj in terk o n k o /d is. K ia perdo por nia internacia katolika m ovad o. L i e s tis la anim o d e nia m ovad o, al kiu ĉiuj sin turnis kiel lavarm on kaj lum on soifantaj floroj sin turnas al la bonfaranta s u n o . K aj jen la so lv o d e la enigm o, ke la Intern. K atolik a U n u iĝ o E sp era n tista , la I .K .U .E . p o v is ek zisti kaj vivi se n efektiva organizado* L i so la reprezentis la organizon d e nia I .K .U .E . L i e s tis
la cenlro, d e kiu ĉio deiris, al kiu ĉio revcnis. N i ne riskis entrepreni ion , sen lia saĝa k on silo, sen lia prudenta aprobo.
N i nun su b ite e sta s kvazaŭ n e or- ganizitaj, kvazaŭ n e kunligitaj p ecoj, ĉar li e s tis la s o la ligilo, kiu nin d o lĉ e kunligis en unu tuto.
K ara patro nin forlasintal sen la ca laboranto por nia kara afero, d ankon, dankon por ĉio ,, k ion vi por ni faris.
N i ĉiam m em oros vin.
N i k o n serv o s kiel grandvaloran heredajon, p o stla sita n al ni, la fratan am on, la in terkonkordon, la fervor- eco n por nia kara afero; la s e n d is - kutan su bm etiĝon al la E k leziaj A ŭ - toritatuloj, kiujn la Sankta Spirito o ĥ cd o n is, por estri la E k lezio n d e D io ; ni k on serv o s Ia p ieco n kaj pur- e c o n d e nia m ovad o. K aj perdinte vin, la centron kaj anim on d e I .K .U .E . ni d ev a s anstataŭi vin in d e, kaj ĉar via p erso n o kvazaŭ p rezen tis la organizon d e I .K .U .E ., ni h avas nun la gravan d ev o n organizi nian m ova- d on , ĉar en m alordo k tlŝas ruino kaj pereo. P or vin honorigi en via I .K .U .E ., ni nun d ev a s p en ad i, por k e, baldaŭ organizita, I .K .U .E . p o iu daŭre vivi kaj evolu cii. Jen ankaŭ la k om ision , kiun d o n is al mi „ N e - derlanda Katoliko**.
R e s ta s al m i danki la organizan kom itaton kaj ĉiujn, kiuj laboris al la antaŭpreparo d e N ia K vara K o n - greso , D e n o v e mi salu tas kaj bon- d eziras vin ĉiujn je la nom o d e la N ed erla n d a K a to lik a L ig o E sp era n - tista.
D -ro S m u ld ers.
N ia P ilgrim o.
M i unualoke priparolu nian A iid ien co n ĉe la Sankta Ratro P io X , d o n ita al ni, kiel kutim e, en la „ D a m a sa Korto*’ d e la V a li-
O p d e eerste p L a ts dan d e au d ien tie bij d en H . V a d e r P iu s X , o n s, v o lg e n s gevvoonte, g eg ev en o p het S t. D a m a su s P le in in het V a tic a a n . D aar juichten
kano. Jen ni aklam is nian grandan P a p o n , la C efo n d e la Sankta E k le z io kaj la A n sla ta ŭ a n to d e Jezu K r isto . N i e s tis 8 0 , starante m eze d e ĉirkaŭ 3 0 0 0 pilgrim antoj.
T on d raj aklam oj reso n is, kaj la Sarlkta P atro ridetante aŭ sk u ltis la kriojn d e am o kaj ĥ d e lo d e siaj in fanoj. K ie l o n d eg o j ĉiam d e n o v e su p ren lev iĝ is la ĝojegaj krioj d e la am aso, ne ĉ e s is la en tu ziasm aj aplaŭdoj, ĝis kiam la Sankta P atro d o n is sig n o n kaj ĉiuj sile n te su rgen u iĝis kaj ricevis la A p o s to la n B en o n por si kaj por la siaj. T u j p o ste lau sp e c ia la perm eso k o n sen tita a l ni E sp era n - tisto j, la V a tik a n a O rk estro e k so - n igis nian him non „ N i v o la s D io n ” kaj ni, kun d u o b le fortaj v o ĉo j k a n lis tiun him non ĥere kaj en tu - zia sm e, m eze d e 3 0 0 0 d iverslin g- vaj pilgrim antoj. K ia fe liĉ o en niaj koroj — forgesitaj e s tis la lon ga, laciga v o ja ĝ o , la prem anta varm ego d e R o m o . . . ĉ io ajn sa n ĝ iĝ is en pura, san k ta, vera ĝ o je c o , k ies m em oro h e lig o s niajn plej m a lh e- lajn tagojn e n la e sto n to . F in iĝ is nia him n o, sile n tis la orkestro, d e n o v e to n d ris la aklam oj d e la a m a so , kaj . . . jen foriris tiu res- p ek tegin d a M aljunulo je a sp ek to plej aan a, je len iĝ o plej im ponanta, je v iza ĝ o elspiranta b o n e c o n kaj sa n k le c o n . . . m alaperis Ia blanka ĥguro d e el niaj ok u loj, s e d gra- vurita en nia m em oro je eterne 1
K aj an k a ŭ ni foriris, m alrapide, rakontante unu al alia sian fe liĉ o n kaj ĝo jo n . V id a n t e S -ro n C o la s , mi preskaŭ ĉirkaŭbrakis lin : ĉu n e li so la aranĝis tion ĉion 1 M i n e p recize m em oras, kiajn m al- saĝaĵojn ni in terb ab ilis pro en tu - zia sm o , nur mi s c ia s ankoraŭ, ke mi v o lis lin kanonigi tuj, ekkriante:
A m ik o C o la s , vi efek tiv e p o v a s fari m iraklojn 1
E s t a s n ed u b eb le, ke ni sam - tem p e faris grandan propagandon
wij on zen grooten P a u s toe, h et h oofd der H . K erk e n d en P laatsvervan ger van J e su s C h ristu s. W ij w aren een tachtig- tal, sta a n d e te m id d en van o n g ev eer 3 0 0 0 pelgrim s. D o n d e r e n d e toeju ich in gen w eer- k lo n k en , en d e H . V a d e r lu isterd e glim - la ch en d naar d e kreten van lie fd e en trouw zijner k in d eren . A l s g o lv en ver h iev en zich te lk e n s w e e r o p n ie u w d e jubelkreten der m en igte, er kw am geen ein d aan d e g eestd riftig e h uldiging, totdat d e H . V a d e r e e n teek en gaf en allen zw ijgen d n eerk n ield en e n d e n a p o sto lisc h e n Z e g e n voor zich en d e hunnen o n tv in g en . A a n s to n d s daarna h ief, volgen s b ijzo n - dere to estem m in g v e rle e n d a a n on s, E s- p era n tisten , het v a tik a a n sch o rk est o n s lied
„ N i v o la s D io n M aan , en wij zo n g e n met d u b b el krachtige stem m en fier en g e e s t- driftig dat lied te m id d en van 3 0 0 0 ver- sc h e id e n ta lig e pelgrim s. W a t za lig h eid in o n ze h arlen , vergeten w a s d e lange v erm o eien d e reis, d e drukkende hitte van R o m e . a lle s veran d erd e in pure, h eilig e, ech te v ie u g d e , w aarvan d e g e- h eu g en is o n z e d o n k e r ste d a g en in d e to ek o m st zal v erh eld eren . T e n e in d e w ^ s o n s lie d , h et ork est versto m d e, opnieiA v d o n d erd en d e toeju ich in g en der m enigte, en daar ging H ij h een , d ie eerb ied - w aardige G rijsaard m et zijn in -g e z o n d uiterlijk, zijn in d ru k w ek k en d e h ou d in g, zijn g o e d h e id en h eilig h eid a’d em en d g e - laat, . . . daar v erd w een d e b!ankc g esta lte uit o n ze o o g e n , maar gegrift in o n z e her- innering voor e e u w ig I
E n o o k wij gin gen langzaam h e e n , e l- kaar o n s geluk en o n ze vreugde vertel- le n d e . T o e n ik Sro C o la s zag o m h e lsd e ik hem bijna : W a s hij h et n iet
d ie a lle s a lleen b ezorgd had ? Ik her- inner m e n iet ju ist w eer, w a t al d w a a s- h ed en w e uit louter e th o u sia sm e praat- ten , a lleen w e e t ik nog, dat ik hem aan- s to n d s w ild e d c e n heiligverklaren, d o o r uit te roepen : „ A m ik o C o la s , gij kunt in d erd a a d w o n d eren d o e n I4*
H e t is ontw ijfelbaar, dat wij d o o r o n ze E sp era n to -za n g en tegelijkertijd e en g o e d e
1 6 7
inter la a m a so en ia V a tik a n o per nia kantado en E sp eran to ; la Corriere d ’Ila lia en h a v is detalan arlik olon pri nia aŭ d ien co kaj kantado. A n k a ŭ per niaj ekskursoj al preĝejoj kaj vid indajoj ni (aris b on egan propagandon en R o m o , ĉar ĉiuj niaj veturiloj e s lis orna- mitaj per E sperantaj flagetoj. C iu d u m voje rimarkis ilin kaj petis
klarigojn.
M i ankoraŭ m enciu nian pian viziton al la K atakom boj, kie nia P rezid an to P -ro Parker diris la S . M e so n , dum kiu n i kantis kaj k om u n iiĝis, kaj la F ran cisk an a P -ro M o d e s to Carolfi O . F . M . predikis. E s tis korluŝa cerem onio en tiu lok o, kie iam unuanim e k u n ven is la unuaj K ristanoj, kaj
kie la martiroj rip ozis en p a c o . Je m em oro d e nia kara P rezi- danto R ich a rd so n o k a zis so len a funebra M e s o kantita. Funebra prediko e s lis dirita d e P -ro B ian- cb in i. D -r o S M U L D E R S ( E .K . O k t .) E ragm en to.
propaganda gem aakt b eb b en on d er d ie m assa in het vaticaan; d e Corriere 'd lta lia gaf een uitgebreid artikel over on ze au d ien tie en o n ze gezan gen . O o k d o o r on ze b ezo ek en aan kerken en b e z ie n s - w aard igh ed en m aakten wij e e n e pracbtige propaganda in R o m e , wijl al o n ze rij- tuigen m et E sp era n to -v la g g etjes g eto o id w aren. O n d e rw e g w erd en d e z e d o o r ie d ereen opgem erkt en w erd en in lic b - tingen gevraagd.
N o g m oet ik aan stip p en o n s vroom b ezoek aan d e K a ta k o m b e n , waar o n ze p rezid en t, p-ro Parker d e H . M is las, on d er w e lk e wij zon gen en com - m uniceerden en d e F ran cisk an er pater ĉKCodesto C arolfi O . F . M . preekte. D a t w a s een aandoenlijke p lecb tig b eid op d ie plaats, w aar e e n s d e eerste C b risten en e e n sg e z in d vergaderden en w aar d e mar- telaren in vrede rusten.
T e r g ed a ch ten is aan on zen bem inden prezident p-ro R icb a rd so n bad e e n e p lecb tig e gezon gen U itvaart p la a ts. D o o r p-ro B ian cb in i w erd e e n e rouw predicatie g eh o u d en .
K elkaj Im presoj d e la N aŭa U n iv e r sa la E spe- ra n to -K o n g reso en B ern
C iu n o v a E sp e r a n lo -K o n g r e so fortikigas en la esp eran tistoj, kiuj apartenas al nia afero ne nur per sia kapo, se d ankaŭ per sia koro, la am on al la interna id e o d e la esp eran tism o, kaj iom p o st iom la ĉiujaraj kongresoj fa iiĝ o s k o n - stanta fe sto d e la bom aro kaj d e bom a frateco.
A n k a ŭ en B ern v id iĝ is p en ad o al frateco, n e nur sur la p od iu m o (k ie su b la a p la ŭ d o d e la ĉ e e s ta n - toj F ranco prenis la m anon d e G erm ano dum la angla k o lo n elo P o lle n rigardis kun radianta rideto) s e d sam e inter la 1 2 0 0 k on gres-
E e n ig e In d ru k k en v a n h et n e g e n d e a lg e m e e n e E sp e-
ran to-C on gres te B ern.
E lk n ieu w E sp era n to -C o n g res versterkt bij d e E sp era n tisten , d ie o n ze zaak niet a lleen m et ’t b o o fd maar ook m et bet hart d ien en , d e liefd e tot d e grondgedacbte van ’t E sp era n tism e, en langzam erhand zullen d e C o n g ressen e e n voordurend fe e st der m e n scb b e id w o rd en , e e n fe e s t der b roed erscb ap onder d e m en scb en .
O o k te Bern w a s d it streven naar b roed ersch ap merkbaar, niet a lleen op bet podium (w aar onder applaus der aan- w ez ig e n een F ranscbm an m et bartelijk- b eid d e hand reikte aan een D u itscb er, terwijl d e E n g e ls c b e k olon el P o lle n m et stralen d en glim lach lo eza g ) maar niet
an oj. O n i ne a ŭ d is d iso n a n to n , ĉiam r e g is A spirito d e reciproka a fa b le c o . C iu k o n g resa n o s e n tis la d e v o n p o stla si b o n a n im p reson d e c iv iliz e c o kaj in telek to kaj tiel k u n lab o;i por la s u k c e s o d e la
afero.
D u m s e p tagoj oni v iv is novan v iv o n ek ster la ordinara sfer o , vivon p len a je freŝaj im p resoj, novaj sen to j; on i k o n iĝ is kun a li- u loj, am ik iĝis kun bom oj el ĉiuj partoj d e la m o n d o , on i inter- ŝa n ĝ is id e o jn , o p in iojn , sc iig o jn ; o n i s e n lis sin b e jm e inter la d i- versaj p o p o lo j, ĉar oni u zis la eam an lin gvon , on i s e n lis sin k iel parto d e unu granda tu teco , e k z is tis d iferen caj o p in io j, religiaj aŭ so c ia j, s e d c s t is unu p o ten ca b i n d il o : la kom una lin g v o . E n la bela urbo B crn k resk is la floro, kiu k rcsk a s je ĉiuj k o n g reso j, floro d e la se n to d e reciproka estim o kaj resp ek to por la sen to j kaj id eo j d e aliu lo j.
T*iuj e s ta s miaj ĝeneralaj im - p reso j, p erm esu nun al mi sk izi en m alm ultaj linioj b iid o n d e la plej gravaj okazaĵoj d e la „ N a ŭ a ” .
L a 2 3 a n d e A ŭ g u s to , mi a lv e - n is e n la b istorie fam a ĉefurbo d e S v isu jo en B ern, la p en lrin d a urbo, jam d e G o e t b e [1 7 7 9 ] pris- kribita k iel la plej bela urbo, kiun li ĉiam v id is.
S e d nur iom p o st iom mi rice- v is la p len an im p reson d e la rava u rb o b ild o , n e ankoraŭ la unuan tagon , kiam mi nur b a v is su ĥ ĉan tem p on por rip ozi iom kaj p o s te iri en la K a z in o n , k ie mi k o n a tiĝ is kun d iverslan d aj s a - m id ea n o j, kaj p a s is en la b ela ĝard en o tre agrablan v e sp e r o n .
L a D im a n ĉ o k o m e n c is in d e
m inder onder d e 1 2 0 0 C o n g r e s s is te n . G e e n d is s o n a n c e w erd er g e b o o rd , overal b e e r sc h le een g e e s t van o n d erlin g e w e l- w ille n d b e id . led er C o n g r e s s is t v o e ld e b et a ls een p licb t e e n g o e d e n indruk van b e sc b a v in g en in tellek t acbter tc laten en daard oor h et zijne bij te dragen voor b et s u c c c s van b et g e b e e l.
Z e v e n d a g en la n g le e fd e m en e e n n ieu w le v e n , buiten d e g e w o n e sfeer, een le v e n , vol fr issc h e in drukken, n ie u w e g e v o e le n s;
m en m aakte k en n is m et an d eren , slo o t v rien d scb a p m et m e n sc h e n uit a lle d e e le n d er w e r e ld ; m en w is s e ! d e van g e d a c h te n en m een in gen ; m en v o e ld e z ic b teb u is on d er d e v e r sc b i.le n d e v o lk e r e n ; w an t m en gebruikte im m ers d e z e ifd e taal a ls voertuig der g e d a c b te n ; m en v o e ld e zicb a ls d e e l van £ĉn groot g e b e e l. E-r b c - sto n d e n v erscb ilten d e rneeningen o p g o d s d ie n s tig o f so c ia a l g c b ie d , d o c b eĉn '«
sterk e band verbond allen : d e g em een - ' sc b a p p elijk e taal, In d e s c b o o n e stcd B ern b lo e id e o p n ie u w d e b lo em , d ie on tlu ik t op a lle E sp e r a n to c o n g r e sse n , d e b lo em der verd raagzaam b eid , d e bloem van w e d e r z ijd sc b e acb tin g en eerb ied voor ie d e r s overtuiging.
D it zijn m ’n a lg e m e e n e indrukken, veroorloof m e nu, u in e n k e le lijnen een b e e ld te s c b e ts e n van h et N e g c n d e A l - g e m e e n e E sp e r a n to c o n g r e s te B ern .
D e n 2 3 s te n A u g u s tu s kw am ik aan in d e b o o fd sta d van Z vvitserlan d , in B ern, d e sc b ild e r a c b lig e sta d , d ie d oor G o e lb e (in 1 7 7 9 ) geroem d w erd a ls d e s c b o o n - ste sta d , d ie bij o o it g ezicn b ad .
D o c b s le c b ts lan gzam erb an d drong b et b e s e f van d e s c b o o n b e id van dit verrukkelijke s ta d s g e z ic b t tot m e d oor, en zek er n o g niet d en eersten d a g , lo en ik na d e aan k om st n au w elijk s d e n tijd bad e e n w e in ig uit te rusten en m e te v e r fiis- s c b e n , vvant ik m o e st mij naar d e n K a sin o tu in s p o e d e n , w aar k e n n is zo u w o rd en gem aakt m et m ed e E sp e r a n tiste n uit v e r sc b ille n d e la n d en . D aar bracht ik in d en m o o ie n tuin e e n zeer aan gen am en a v o n d d oor.
D e Z o n d a g b eg o n w aard ig m et g o d s - 1 6 9
kun diversaj D ise r v o j. E n la ka- tolika p reĝejo „ T r in ita tis” mi aŭ d is belan predik on d e S -ro A b a to R a i- ci el B u d a P e s t . J e la tria o k a zis la so le n a m alferm o d e la k on greso.
T iu -ĉ i k u n ven o e s tis tre im pona.
P li o l 1 2 0 0 p erson oj aŭ sk u ltis en so le n a sile n to la parolad on d e la em in en lu loj d e la k on greso. N ur la sc iig o d e la m orto d e S -ro K arlo B ou rlet, unu el la ĉefoj d e la E sp era n to m o v a d o en F ran cu jo, kaj d e T A b a to R ic h a r d so n , la afabla kaj am inda p rezid an to d e la katolika E sp era n tista ro m alh eli- gis la ĝojan festo n . L a ĉefaj pa- roladoj e s t is tiuj d e la honora p rezidanto S -ro F rey (ek sp rezid a n to d e la S v is a R e s p u b lik o ), kiu p a - rolis pri la to le r em e co inter la p o - p o lo j, kaj la m alferm a p arolad o d e S -ro d e S a u ssu r e , kiu unue d an k is la M ajstron en la n om o d e la tula E sp e r a n tista ’o por liaj m ult- jaraj ĥdelaj zorgoj. P o s t e li an on - c is k e la k on greso d isk u tu s unu el la plej gravaj proponoj pri la organizo d e I. A . E . (in lern acia a s o c io E sp e r a n tista ) a s o c io d e naciaj s o c ie to j, e n k ie s nom o la- borus p o ste la oficialaj in stitu cio j.
T r e em o ciig a e s t is p o s te la so len a p rezen ta d o al D ro . Z a - m en h of d e m em origa m ed a lo pri la unua 2 5 jara p e r io d o . L a
„ M a jstr o “ d a n k is en kelkaj vor- toj, sek vitaj d e tondra ap laŭ d o.
F in e v e n is la paroladoj d e la naciaj d e le g ito j, kiuj preskaŭ ĉiuj parolis sprite kaj flue kaj e stis m ulte ap laŭ d ataj.
P o s t ferm o d c la k u n sid o d e S -ro S c h m id , la p rezid an to d e la k o n g r e so , la k on gresan oj m a rŝa - d is m alantaŭ siaj naciaj flagoj en s o le n a p r o c e sio tra la ĉ e faj slratoj d e la urbo. L a in te r e so d e la B ernanoj e s t is granda, laŬ- lo n g e d e la v o jo staris d en saj vicoj da rigardantoj. P o s t e mi
d ie n sto e fe n in g e n in d e v e r sc h illen d e ker- ken. In d e K a th o lie k e T rin iteitsk erk h oord e ik e e n m o o ie p red icatie van A b a - to R a ic i uit B u d a -P e s t. O m drie uur had d e p lech tig e o p en in g van h et con gres p la a ts. D e z e vergadering w a s z e e r in- d ru k w ek k en d . M eer dan 1 2 0 0 p erso n en lu isterd en in eerb ied ig e stilte naar d e w o o rd en van d e voorm annen van h et C o n g res. S le c h ts d e m e d e d e e lin g van d en d o o d van d en h eer C . B o u rlet, een der voorm anncn der b e w eg in g in F rank- rijk en van A b b 6 R ic h a r d so n , d en w e l- w ille n d e n en bem innelijken p resid en t der K a lh o lie k e E sp e r a n tiste n w ierp e e n so m - bere s c h a d u w ovcr h et blijde fc e s t . D e voorn aam ste toesp rak en w aren d ie van dan e erep resid en t F rey (g e w e z e n p r e si-
d en t der Z w il'sc h e r sc h e R ep u b lie k ,) d ie sprak over d e verdraagzaam h eid onder d e volk eren en h et o p e n in g sw o o r d van R e n ĉ d e S a u ssu r e , d ie in d e e e r ste p la a ts d e n „ M a js lr o “ dan k te n am en s a lle E s - peran tisten voor zijn langjarige toew ijd in g.
V e r v o lg e n d e k o n d ig d e hij aan, dat h et C o n g res e e n b eslu it zou m oeten nem en om trent e e n zeer g ew ich tig v o o r ste l over d e org a n isa tie van 1. A . E ., een ver- een igin g van n ation ale b o n d en , in w ier naa.n voortaan d e o fficieele in stellin g en z o u d e n m oeten w erk en .
E e n on troeren d m om ent w a s daarna d e p lec h tig e aan b ied in g van e e n herin- n erin gsm ed aille aan D r. Z a m e n h o f. D e
„ M a jstr o “ d a n k le in e e n ig e w e lg e k o z e n b ew o o rd in g en , w aarop een d o n d eren d a p p la u s v o lg d e .
V e r v o lg e n s k w a m en d e toesp rak en van d e a fgevaard igd en der v e r sc h ille n d e natien aan d e beurt , bijha a llen spraken v lo e ie n d eil g eestd riftig , z o o d a t z e zeer w erd en to eg eju ich t.
N a h et slu iten der b ijeen k o m st d o o r d en h eer S c h m id , d e n p resid en t van het C o n g r e s, trokken d e C o n g r e s siste n , ied er achter zijn eig en n ation ale v lag in p le c h - tigen o p to c h t d oor d e h oofd straten der sta d . D e b ela n g stellin g der in w o n e r s van B ern w a s zeer groot, la n g s d en w e g storiden d ich te rijen van to e s c h o u w e r s g esch a a rd . L ater vernam ik, d a t d e z e
a ŭ d is, k e tiu -ĉi m arsad o e s l is e fe k tiv a p rop agan d iio.
V e s p e r e m i ad m iris la lum igon d e la k a ted ra lo , kiu tre eĥ k e relieĥ g is la adm irindan g o lik a n k o n stru a jo n .
L u n d o n k o m e n c is la laboro;
ĉar o n i ne e s ta s en la m o n d o por m allab ori kaj o n i n e k o n g r e sa s nur por am u zo. Jam je la oka kaj d u o n o o k a z is ĉiu tage fakkun- sid o j en la U n iv e r sita to . D u m la dauro d e la k o n g reso k u n v en is tie: R u ĝk ru cu loj, k u racistoj, s o c i- a listo j, k a to lik o j, v a g ela ra n o j, in- stru isto j, juri^stoj, p u b lik o fic isto j, in ĝ en iero j, arh itek tu ristoj, s t u d e n - , toj, b o n tem p la n o j, k. t. p. por priparoli siaj i fakajn in le r e so jn . T iu j k u n v en o j n e e s l i s ĉiam tro b o n e vizitataj, p recip e je la fino d e la k o n g reso , s e d la laboraj k u n sid o j d e la k o n g r e so kaj d e U . E . A . ĝu is ciam gran d an in - tereso n d e la k o n g resa n o j. Je la fe s la m alferm a k u n sid o d e U . E . A . p o stta g m e z e la sa lo n o e s l i s p len a k iel ankau ĉ e la aliaj ĝ en eralaj, k u n sid o j. N e e s t a s m irinda tio, ĉar o n i h a v is la ŝa n ĉ o n a ŭ sk u lti la em in en tu lo jn d e la m o v a d o , b on ajn , elo k v en ta jn parolantojn kun granda oratora ta le n to . T ie , p li o l en la teatro o n i p o v is a d - miri la b e ls o n e c o n d c nia kara lin g v o sa m e k iel la praklikan ta ŭ g e c o n . S e d mi n e v o la s te d i- gi vin k u n d eta la p n sk rib o d e la d iv ersa j tagordoj; vi su ĥ ĉ e p o v a s im agi tio n , se n d aŭ rigo d e m ia s e k a raporto pri la labora d e la lab orem uloj; mi p li v o lo n te rakon- to s iom pri la fe stv e sp e r o j, kiuj e s t is k vazaŭ r e k o m p e n c o d e la la cig a taga lab oro.
E1 ili e s l is la teatra p rezen ta d o d e „Patreco** kaj „Ginevra** gravaj o k a za ĵo j. L a unua e s t is lu d ita d e d ile n ta n to j, tial la ju ĝo pri
o p to c h t een zeer g o e d e p rop agan d a w a s gevveest.
D e s a v o n d s b e w o n d e r d e ik d e ver- lic h lin g van d c k ath ed raal, vvaardoor d e lijnen van d e n m o o ie n g o th is c h e n loren b ijzon d er s c h o o n u itk w am en .
D e s M a a n d a g s b eg o n d e eig en lijk e a rb eid , w an t m en is niet op d e w e r e ld om te luieren en m en gaat niet e n k e l naar e e n C o n g r c s voor a m u sem en t. R e e d s om h a lfn e g e n sh n o r g e n s v in g en d a g elijk s d e v a k b ije e n k o m sle n in h et U n iv e r s i- te itsg e b o u w aan. ln d en lo o p der w e e k k w a m en daar sa m en : le d e n van ’ lR o o d e K ru is, d ok to ren , s o c ia lis t e n , K a th o lie k e n , v eg eta riers, o n d erw ijzers, r e c h tsg e le e r d e n , in g en ieu rs, a r c h ile k te n , S tu d e n te n , G o e d e T e m p e lie r s e .a . om over h u n n e s p e c ia le b e la n g en te sp rek en . D e z e b ijcen k o m - s tc n w erd en n iet altijd b ijzon d er druk b e z o c h t, v o o ra l tegen h et e in d e van het C o n g r e s , d o c h d e a r b e id sz ittin g c n van h et C o n g r e s en van U . E . A . d aaren - teg en m o ch ten z ic h s t e e d s in d e b ela n g - ste llin g van bijna a lle C o n g r e s s is le n vqr- h eu g en . Bij d e fe e ste lijk e o p e n in g sv e r - gad erin g van U (n iv e r s a la ) E (s p e r a n to ) A ( s o c i o ) w a s d e z a a l g e h e e l g e v u ld , w a l e v e n e e n s h et g ev a l w a s bij d e a n d ere a lg e m e e n e v erg a d erin g en . G e e n w o n d er o o k , w an t m en had h et voo rrech t d e em in en te v o o rm a n n en d er b e w e g in g te h o o ren , d ie vaak u its te k e n d e sp rek ers w aren m et g roote o r a lo r isc h e ta len len , H ie r , k on m en (b e te r dan tijd en s d e to o n e e lv o o r ste llin g ) d e w e llu id e n d h e id van o n z e taal b e w o n d e r e n en haar p r a k tisc h e bru ik b aarh eid to e ts e n . D o c h ik w il U n iet v erm o eien m et e e n g e d e ta ille e r d e o p - so m m in g van al h et w erk , d at h et d a g e - lijk sch e program m a a a n b o o d , gij kunt U d a t w e l v o o r s te lle n , o o k z o n d e r d at ik e e n d ro o g v e r sla g o v er d e n arb eid der sto e r e w erk ers uitbreng ; liev er v ertel ik U ie t s over d e fe e s ta v o n d e n , d ie ter b e lo o n in g m o e ste n d ie n e n v o o r h et ver- m o e ie n d e d a g w erk .
E e n g e w ic h tig feit w a s d e v o o r s te llin g van d e b e id e to o n e e lslu k k e n „Patreco**
en „Ginevra.** H e t e e r ste w erd d o o r d illetta n ten g e s p e e ld , e e n v o u d ig e h o rlo g e-
171
ludo kaj clparolado d e v a s csti m ilda, kaj mi d ev a s uzi la kon- atan „m antelon d e a m o “ por k o- vri la pek elojn d e la ludantoj.
L a dua „ G in ev ra “ , verkita de E d m on d Privat laiS la konata angla leg en d o d e la reĝo A rturo kaj la kavaliroj d e la R on d a T a b lo , e s tis prezentita d e la sam a flandra aktoraro, kiu en A n tv er- p en o Iudis „ K a a tje “ . T i o sufi- ĉa s. A1 la klera verkisto kaj la ludantoj mian honorsaluton I
S e d la „ c lo u “ d e la festoj e s tis la ek sk u rso ‘al la ĉarma Interla- ken. M i neniam v id is tiel ravan urbon, luksan, brilan kiel ju vclon inter la belaj svisaj urboj. ,,B c la kiel revo” e s tis la a sp ek to d e la m ajesta, b elega m onto Jungfraŭ en fundo starante kaj pli prok- sim e oni ek v id is verdajn berbejojn, brunajn d om etojn kun grandaj tegm entoj, bruantajn riverojn kaj akvofalojn, m albelajn arbarojn kaj sovaĝajn rokojn, kaj super ĉio la blindige blankajn m ontpintojn eterne kovritajn d e g la cio kaj n cĝo kaj la sunan bluan ĉielon ; certe... bela kiel revol
T iu tago e s ta s n eforgeseb la, unue la vojaĝo, en gaja so c ie to , parte fervoje, parte v a p o rŝip e, tra la m ontaro kaj la b elega lago d e T u n kun la grandiozaj A lp o j al la borizonto; p o ste la prom enado tra la urbo, la tagm anĝo m eze d e ĝojaj ek sk u rsistoj, la supre- nirado per ŝnurfervojo sur la m onton H ard en ; la m irinde belega vidaĵo tie sur la ,,Jungfraŭ” , la v e s- perm anĝo kun la „ruĝanta“ m on- tego antaŭ la okuloj, la koncerto en la „ K u rsa a l“ , kaj „ la st but not le a s t“ la brilega fajraĵo, ĉlo kune kun la b elega vetero farigis tiun-ĉi tagon la brilpunkton d e Ia festaj tagoj.
m akers, daarom m oet m ’n o o rd eel over sp e l en uitspraak zacb t zijn en past bet mij gebruik te m aken van d en b ek en d en
„m antel der lie fd e “ om d e z o n d en der sp e le r s d e b ed ek k en . H e t tvveede
„ G in e v r a ,“ door E d m on d Privat g ed icb t, bevverkt naar d e K eltiscb -K irn riscb e le- g en d e van koning A rtur e n d e ridders van d e T a fe lr o n d e , w erd op gevoerd door d e z e lfd e V la a m s c b e to o n eelsp elers, d ie in A ntvverpen m e tz o o v e e l su c c e s ,,K a a tje “ sp e e ld e n . D a t zegt g en o eg . A a n den talentvollen scbrijver en d e execu tan ten mijn eeresalu u t I
M aar d e ,,c lo u ” van d e feestelijk b ed en w a s bet uitstapjc naar be- sc b o o n e In- terlaken. N o o it zag ik zulk een verruk- kelijk oord, zo o rijk, zo o scb itteren d a ls een ju w eel onder d e m ooie Z w its e r s c b e ste d e n . „ S cb o o n a ls een droom** w a s d e aanblik van d en p rach lvollen , m ajes- tueusen berg ,,d e Jungfraŭ” zicb op den acbtergrond verbeffende m et o p d en voor- grond groene w eid e n , bruine b u isjes met d e groote d aken, scb u im en d e rivieren en w atervallen , d u istere w o u d en en w ild e rotspartijen en boven dat a lles d e ver- b lin d en d w itte bergtoppen, b ed ek t m et e e u w ig e sn e e u w en d e zon n ige b lau w e bem el; voorzek er... sc b o o n als een droom l
D e z e dag w a s onvergetelijk m ooi I eerst d e reis in vroolijk g ezelscb a p , g e d e e lte - lijk per trein, ged eeltelijk per sto o m b o o t d o o r bet gebergte en over bet pracbtige m eer van T u n met d e grootscb e A lp e n aan d en g ezicb lein d er ; vervolgen d e d e w a n d elin g door d e sta d , bet m iddagm aal te m idden van vroolijke m en scb en , d e opstijging per tan d radspoorw eg naar d en top van d en berg H a rd en , bet w o n d er- baarbeerlijk uitzicbt vandaar op d en ,,Jung- fraŭ,” bet sou p er, gekruid door lacb en scb erts m et bet gezicb t op d en reuzen- berg, d ie w onderbaar gekleurd w a s door d e stralen der on d ergaan d e zon , nog later bet con cert in d e ,,K u r sa a l“ en
„last but not le a s t“ bet sch itteren d , z e ld - zaam m ooi vuurw erk, d a l a lle s in ver- een igin g m et bet pracbtige zom erw eer m aakte d e z e n dag tot bet glan sp u n t der
feestd a g en .
Interesa ankatf e s tis la v en o n ta tago, kiam o k a z is la granda in- ternacia b alo, festo por oreloj kaj okuloj pro la bela m uziko, kaj la naciaj k oslu m oj. L a granda, n e ordinare b eleg a sa lo n e g o pre- z e n tis p en lrid an m ultkoloran a s - p ek to n d e hom oj kiuj am u zis sin m em kaj aliajn.
S a b a to n m atene o k a z is n ovajo en la b istorio d e la k on gresoj, nom e la internacia oratora kon k u rso, al kiu s e s sinjoroj kaj du sinjorinoj partoprenis. S -ro P ic h o n el Fran- cujo kun la tem o „P atru jo" , aki- ris la unuan p rem ion , G erm ana S in joro la duan, kaj H u n g a ro la trian. E n tu te e s tis la konkurso in - teresa kaj utila, in teresa, ĉar d i- versnaciaj g eesp era n tisto j parto- pren is, utila, tial k e rezultas el ĝi por la audantaro in stru o, nom e k e ni ĉiuj d e v a s pli zorge atenti pri ĝusta elp a ro la d o d e nia ling-
v o .
L a tago finis kun m uzika kaj litcratura v e sp e r o kun im p on a or- g e n lu d o kaj b elega p a ro la d o d e S -r o P rivat, „la m ajstro d e l ’e s - peranta p a r o lo .“
D im a n ĉo n m alen e o k a z is la ferma k u n sid o d e la k o n g reso dum kiu S -in o H a e n k e l d is d o n is la prem iojn d e la oratora konkurso kun kelkaj afablaj vortoj. P o s t e se k v is la kutimaj paroladoj d e la estraro kun dankvortoj al ĉiuj kaj fine d o n is S -r o P rivat kelkajn praktikajn k on silojn pri la elp aro- lad o, kiuj p recip e por ni N e d e r - lan danoj e s ta s tre gravaj, ĉar niaj lernolibroj ĉiam diras al ni, ke la elp a ro la d o d e la vok aloj e s ta s lo n g a . T i o ja e s ta s granda eraro, S -ro Privat certig a s, k e la vok a- loj e s ta s m allon ge elp arolataj, ek zem p le li diris:
O n i ne d e v a s diri je e s 9 s e d j e s 9
In teressa n t w a s o o k d e v o lg e n d e dag, toen h et groote in tern ation ale bal p la a ts v o n d , dat een fe e s t w a s voor d e ooren en v o o r d e o o g e n , w e g e n s d e m o o ie m uziek en d e fraaie k o stu u m s. D e groote, zeld za a m m o o ie zaal b o o d e e n sch ild er- ach tig 8 c h o u w sp e l aan van m e n sch en , d ie z ic h z e lf en an d eren a m u seerd en .
Z a te r d a g s geb eu rd e er ie ts n ieu w s in d e g e s c h ie d e n is d er C o n g r e sse n , er had n .l. e e n w ed strijd in ’t h o u d e n v a n rede- voerin gen p laats, w aarvan z e s h eeren en lw e e d a m e s d eeln a m en . D e h eer P ic h - on uit Frankrijk, d ie over ,,h e t V a d e r - la n d “ sprak, b ep a a ld e d en eersten prijs, e e n D u itsc h e r d e n tw e e d e n en een H o n - gaar d en d erd en . O v e r ’t g e h e e l w a s d e z e w ed strijd in teressa n t en nuttig, in- teressa n t om dat E sp e r a n tiste n van ver- sc h ille n d e n landaard eraan d e e ln a m e n e n nuttig, om dat d e to eh o o rd ers er d e le s uit k o n d en trekken, dat wij allen beter o p d e uitspraak van E sp era n to m o eten letten .
D e dag w erd b e slo te n m et een m uzi- kale en litteraire a v o n d , w aar m en o .a . prachtig o rg elsp el, en g e e s tig e voord rach - ten te hooren kreeg en b o v en a l g e n o o t van een prachtige red evoerin g van d en H e e r P rivat, ,,d e n m eester van h e t E s- p era n to w o o rd “
Z o n d a g s ’s m orgens had d e slo tv er- gadering van h et C o n g r es p la a ts, waarbij S -in o H a e n k e l d e prijzen van d e n ora- torisch en w ed strijd m et e e n ig e vriendelijke w o o rd en aan d e prijsw in n ers uitreikte.
D aarna v o lg d e n d e gebruikelijke toesp ra- k en van het bestuur m e. d a n k w o o rd en aan allen , lerwijl tot s lo t d e h eer P ri- vat, o p verzoek , e e n ig e zeer p rak tisch e m e d e d e e lin g e n d e e d over d e uitspraak van *t E sp e r a n to , d ie vooral voor o n s N e d e r la n d e r s van groot b ela n g zijn, o m - dat in o n z e leerb o ek en staat, dat d e k lin k ers al!e la n g w o rd en u itgesp rok en . D it nu is een g ro o te d w a lin g . E d m v n d P rivat verzekert, dat d e klinkers kort m oeten w ord en u itgesp rok en , hij z e id e b ijvoorb eeld :
M en mag n iet ze g g e n je e s , maar je s 1 7 3
ne eesta s, s e d e sta s, k .t.p . A n k a u li p arolis pri la a k cen to , kiun multaj F ran coj, n om e la ludantoj d e ..P a tr e c o ’’, alp ortis sur la la sta n s ila b o n . S e d tio e s ta s eraro, kiun ni N e d e r la n d a n o j n e faras.
P o s t la p arolad oj d e kelkaj raj- tigitaj d e le g ito j inter kiuj e s tis ankaii nia sa m la n d a n o S -ro V er - m a a s el R o tterd a m , kiu tre b o n e kaj sp rite p a ro lis, la orgeno lu d is la b im n on d e la E sp era n tista ro kaj la m ultaj ĉe e sta n to j d is ig is kun la reciproka sa lu to ,,G is la
revid o en P a rizo I”
P o stta g m e z e e s tis ankoraŭ gran- da fe sto sur la m onto G urten, s e d m ultaj k o n g resa n o j ne p o v is ĉ e e s li, ĉar por ili la boro d e foriro so n o r is.
N u r kun bed aŭ ro ili foriris el la ĉarm a urbo, k ie ili p a sis tiel agrablajn h orojn, k ie ili trovis nutrajon por sp irito kaj an im o, k ie ili lern is, k e la id e o d e fra- te c o kaj u n u eco inter la bom oj
ne pli lo n g e e s ta s u top io.
K aj tre multaj el ili, k iel mi, reven is h ejm en kun la ĥrma in - te n c o e s to n te fervore labori por la d is v a s tiĝ o d e nia kara lingvo E sp e r a n to .
F in e restas ankoraŭ al mi la agrabla ta sk o d a n k e rem em ori la a fa b le c o n d e niaj g esa m id en o j el M ŭ lb a u se n en E ls a s o , kie mi kun du aliaj sa m id ea n o j p a sig is agrab legen v e sp e r o n en gaja fa- m ilia ron d o. E n g a stem e co kaj a fa b leco ili m on tris sin veraj gefra- toj, m em broj d e unu granda fam ilio.
M i finas m ian raporlon kun la vortoj d e L e s s in g (kiuj p o v a s e s ti m ia se n k u lp ig o , s e ĝi e s tis tro longa kaj se k a ):
„Icb h offe. d a s s bierdurcb an M a n c b e n M an n w ird kom m en,
M a n c b e s , w o v o n er s o n s t gar b atte n icb ts vernommen!*4
H . v. G R I E N S V E N , 's -H e r to g e n b o s c b , en S e p t. 191 3a
niet e e sta s, s e d e sta s e n z . O o k keurde bij b et zeer af, dat v e le F r a n sc b e n (o o k d e sp e le r s van ,,P a tr e c o ‘*J o p d e laatste lettergreep d en k lem toon leg g cn , D o c b dit is e e n fout, w aaraan wij N ed erla n - d ers o n s niet sc b u ld ig m aken.
N a korte to esp ra k en van e e n ig e a fg e - vaard igd en , w a a ro n d er o o k o n z e la n d g e- n o o t, d e b eer V er m a a s uit R o tterd a m b e b o o r d e , d ie zeer g o e d en g e e s tig sprak, s p e e ld e b et orgel d e h ym n e d er E s p e - rantisten en g in g en d e talrijke a a n w e z i- gen s le c b t s n o o d e u iteen m et d e n w e - d erk eerigen groet : T o t w e e r z ie n s in
P arijs 1“
D e s m id d a g s w a s er n og e e n groot v o lk s fe e s l o p d en berg G u rten, w aaraan v e le c o n g r e ssiste n nict k on d en d eeln em en daar voor b e n b et uur van vertrek s lo e g .
M e t le e d w e z e n verlieten zij d e m o o ie sta d , w aar zij z o o v e e l a a n g en a m e uren d oorgeb racb t b a d d e n , w aar zij v o e d s e l v o n d e n voor g e e s l en g e m o e d , w aar zij le e r d e n , d at d e id e e van b ro ed erscb a p en e e n b e id o n d er d e m e n sc h e n g een u top ie m eer is .
E n zeer v e le n van h en , e v e n a ls ik, k eerd en h n isw a a rts m et h et h e ilig e voor- n em en in d e to ek o m st m et a lle kracbt te w erk en a a n d e verb reiding van o n z e g e - lie fd e taal E sp e r a n to .
T o t s lo t blijft m e n o g d e aan gen am e taak v o l d an k baarbeid bier d e v r ie n d e - lijk h eid van o n z e m ed e E sp e r a n tiste n uit M ŭ lb a u sen in d en E ls a s te g e d e n k e n , w aar ik m et tw e e a n d ere ,,s a m id e a n o j“
e e n zeer aan gen am en a v o n d d oorbracht in e e n g e z e llig e n fam iliekring. D o o r bu n n e gastvrijbeid en v rien d elijk h eid to o n d e n zij z ic b in d erd aad za ls b ro ed ers en zu ster, a ls le d e n van ZZne g ro o te fa- m ilie .
Jk e in d ig d it verslag m et d e w o o rd en van d e n d icb ter L e s s in g , (d ie m ogelijk m ijne v ero n tsch u ld ig in g kunnen zijn, in - d ien ik te lan gdradig en v erv elen d w a s ) :
,,Ik b o o p , d at b ierd oor aan m enig m e n sc b zal k om en . V e e l w aarvan bij a n d ers w e l n o o it ie ts bad vernomen.**
