Przegląd Radjotechniczny, R. 17, Z. 5-6

PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY

OGŁASZANY STARANIEM SEKCJI RADIOTECHNICZNEJ STOW. ELEKTR. POLSKICH

R o k X V I I . 7 M a r c a 1 9 3 9 r. Z e s z y t 5 — 6

R edaktor kpt. ST E F A N JA S IŃ S K I. W arszaw a, M arszałk ow sk a 33 m . 11, teł. 8-40-45.

U niw ersalna krzyw a w zm ocnienia transform atorow ego w zm acn iacza małej częstotliwości

1. W s t ę p

N a str. 192 d ru giego w y d a n ia „R adio E n g en eerin g “ *) prof. F. E. T erm an p od ał dość p ro ste w zo ry n a w sp ó ł­

czyn n ik i w zm o cn ien ia jed n ego sto p n ia w zm a cn ia cza tran ­ sform atorow ego m. cz. d la d olnego zak resu , środ k a i gór­

n ego zak resu p rzen oszon ego p asm a często tliw o ści. N a p o d sta w ie ty c h w zo ró w prof. T erm an sk o n stru o w a ł ro­

dzinę k rzyw ych , którą n a zw a ł „u n iw ersaln ą k rzyw ą w zm o cn ien ia w zm a cn ia czy tr a n sfo rm a to ro w y ch “ (rys. 103 na str. 193 cy to w a n ej w y ż e j książki).

W zorów i w y k reślo n ej n a ich p o d sta w ie krzyw ej n ie m ożna jed n ak u w a ża ć za „ u n iw ersa ln e“, gdyż odnoszą się one do w y p a d k u szczególn ego, k ied y w tó r n e u z w o je ­ n ie tra n sform atora n ie je s t o b cią żo n e żad n ym oporem rzeczyw istym .

P o n iew a ż n a ogół, z ty ch lub in n y ch w zg lęd ó w , opór r z eczy w isty n a w tó rn y m u zw o jen iu tran sform atora istn ieje, is to tn y m b ęd zie u o g ó ln ien ie w zo ró w prof. T er- m ana.

O kazuje się, że ta k u o g ó ln io n y m w zorom m ożna n adać p o sta ć an alogiczn ą do w z o r ó w prof. T erm ana, co p ozw ala w y k o rzy sta ć k rzy w e term a n o w sk ie ta k że i w ty m o g ó ln iejszy m p rzypadku.

2. W s p ó ł c z y n n i k w z m o c n i e n i a d l a ś r o d k o w e g o z a k r e s u p r z e n o s z o n e g o p a s m a c z ę s t o t l i w o ś c i

J a k w iad om o, w za k resie ty m u k ła d za stęp czy sto p ­ n ia w zm a cn ia cza tran sform atorow ego m o że b y ć p rzed sta ­ w io n y ja k n a rys. 1. P rzy czym :

K — w sp ó łczy n n ik w zm o cn ien ia la m p y p op rzedza­

jącej tran sform ator;

pai — oporność w ew n ę tr z n a tej lam py;

R lt i R 2t — oporności rzeczy w iste, od p ow ied n io, p ie r w o t­

n eg o i w tó rn eg o u z w o je n ia tran sform atora;

p —• p rzek ład n ia transform atora:

P = — • n i

n, i n 2 — ilo śc i z w o jó w w u zw o jen iu p ierw o tn y m i w tórn ym ;

R obc —- oporność ob ciążająca w tó rn e u zw o jen ie tra n ­ sform atora.

Inż. J e r z y G l i ń s k i

N a p ięcie n a p rzen iesio n ej do obw odu p ierw otn ego oporności R 0bc •'

R„

U ' = ^{K U ,}

“■obc

p2

Pai + R it + R 2t

p2 R.

+ obc

N ap ięcie n a oporności R 0bC:

p K U s A obc U = p U ' =

Pai + R it + -R.21 R, + • obc

p*8 v

W sp ółczyn n ik w zm ocn ien ia będzie:

k = - u sr u śr O stateczn ie :

PK R,obc

Pai R it +

R., R obc

3. C h a r a k t e r y s t y k a w z m o c n i e n i a w d o ln y m z a k r e s i e p r z e n o s z o n e g o p a s m a c z ę s t o t l i w o ś c i

U k ła d zastęp czy dla rozw ażan ego zak resu p rzed sta ­ w io n o n a rys. 2. P rzy czym :

L 1 — in d u k cy jn o ść u zw o jen ia p ierw o tn eg o tra n sfo r­

m atora (obliczona lu b m ierzona d la n orm aln ych w a ru n k ó w pracy, gdyż, jak. w iad om o, in d u k ­ cyjn ość ta jest fu n k cją n ap ięcia p rzyłożonego do za cisk ó w p ierw o tn eg o u zw o jen ia tra n sfo r­

m atora).

R eszta oznaczeń O znaczm y :

patrz o b ja śn ien ie do rys. 1.

*) F. E. T erm an. R adio E n gin eerin g, seco n d edition Me. G ra w -H ill B ook Comp. Inc., N e w Y ork and London, 1937.

P R =

Pai + R it

R, R.

■ + ■ obc

18 PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY Nr 5—6

J e śli m ięd zy p u n k tam i a - b p a n u je n a p ięcie Uab

R A

to n a op orn ości p rzen iesion ej - ° - c- n a p ię c ie U' będzie:

K.o b c

U ' = U ,a b R

P o d o b n ie :

Uab = K U S1

j R ui ^{L j}

R + j ui ^L1 ^{K U .}

P + j Rui Lj p (R + i u> Ei) R -|- j w Lx •* ' 1 + i R u> L, K om b in u jąc d w a p o w y ższe rów nania:

Rn U '

x o b c

R 1 + p (,R + i U> Ul) [ Ł ‘ jR u iL j N a p ięcie n a oporności R o b c :

p K U R

U — p U ' =

o b c p2 P ( R + ^{jUl L j )} R + ju iL i W sp ółczyn n ik w zm ocn ien ia:

k,niskie ¿y^U

ot

pK ^R._{p 2}^{o b c} R + ju iL i

W prow adźm y do w y ra żen ia na w sp ó łczy n n ik w zm o ­ cn ien ia k śr ozn aczen ia p i R, w ted y:

R„

p K k ś r

x o b c

p 2 p + R

D zieląc o sta tn ie d w a ró w n a n ia stronam i:

kniskie

k ś r p (R + j ui Lj)

R +

j ui Li (p + R) _ j ui U1 (p + R) + p R j ui Li

1 + p R

1 — J p R . P -f- R

UJ L ! M oduł teg o w y ra żen ia będzie:

Jc.niskie Ąr

/

Oznaczm y:

1 + / - ^ - P + R

to Lx

R - P R

zasf p + R

(Poi + r r) l - r r +

R„ Robc

P a i + R i t +

R., R

■ + - ^{o b c}

W ów czas ostateczn ie:

^ n is k ie 1

k ś r

| / i + R za st V u . L i ^j

Przykład:

D ane:

pai = 1000 i i R °* C = 2500 ił.

p 2

D op u szczaln y sp ad ek w zm o cn ien ia 1 db (0,9) przy f n — 30 herców .

Z k rzyw ej znajduję, ż e dla 1 db:

m n L i

R ,

¡

.

Stąd:

Ui = 2 R_{z a s t}

N ie u w zg lęd n ia ją c oporności R lt oraz R

J? CO _

l x z a s t — P a i ‘

o b c

1000 . 2500 1000 . 2500

P a i +

R,o b c 1000 2500 3500 = 715 ił.

W obec tego:

r 2 • 7 1 5 7 fi h

Ll = 2 ^ 3 0 = 7’6 H '

4. C h a r a k t e r y s t y k a w z m o c n i e n i a w g ó r n y m z a k r e s i e p r z e n o s z o n e g o p a s m a c z ę s t o t l i w o ś c i

U k ła d za stęp czy dla tego zak resu — rys. 3.

P rzy czym :

U — in d u k ey jn o ść rozproszenia od n iesion a do u zw o ­ jen ia p ierw o tn eg o (a w ię c n a p rzyk ład m ierzo­

na z e strony u zw o jen ia p ierw o tn eg o przy zw a r ­ ty m u zw o jen iu w tórnym ).

C — w y p a d k o w a p ojem ność, k tórą oblicza się ze w zoru: *)

C = p 2 (C2t + C obc) + ( l ± p ) 2 Clj2t W e w zorze p ow yższym :

p — p rzek ład n ia transform atora;

C 2t — pojem n ość w tó rn eg o u zw o jen ia transform atora;

C obc — pojem n ość w e jśc io w a u k ład u załączonego do w tó rn y ch za cisk ó w transform atora;

Cij2{ — pojem n ość m ięd zy u zw o jen io w a transform atora**).

R eszta oznaczeń — patrz ob jaśn ien ie do rys. 1.

Oznaczm y:

Pi = P a i + R i t +

R ,

t. j. Pi = P +

R ,

J a k w id a ć spadek w zm o cn ien ia dla d oln ej granicy jest fu n k cją _ z“st . Dla. d an ych w a rto ści R zast> oraz

ui Li

ui L i m ożem y w ię c ok reślić z k rzyw ej z rys. 4 spadek w zm ocn ien ia. W p rak tyce n a jczęściej chodzi o ob liczen ie L ,, p rzy danych: d op u szczaln ym sp ad k u w zm ocn ien ia (przy zadanej granicznej często tliw o ści uin) oraz R zast ■

*) W yprow adzenie p ow yższego w zoru — patrz np.

W. L. E veritt, C om m unication E ngineering, secon d edition, Mc. G ra w -H ill B ook Comp. Inc. N e w Y ork and L ondon,

1937, str. 456 i nast.

**) W ybór znaku w p ow yższym w zo rze z a le ż y od w zg lęd n ej b ieg u n o w o ści k o ń có w ek obu u zw o jeń tran s­

form atora. K w estii tej b liżej rozw ażać n ie będziem y, gdyż o b ecn ie d ążen iem k on stru k torów je s t u su n ięcie w p ły w u p ojem n ości Cjj2t p rzez w p row ad zen ie od p ow ied ­ n ieg o ekranu; w ty m w yp ad k u C1;2t = 0.

Nr 5 —6 PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY 19

N a p ięcie m ięd zy p u n k ta m i ab:

Uab = K U .

-'ab

przy czym ;

SSJ pi + 3 “ L r + Z ab

R o b c

— 3-

Z ab R

obc p2 N a p ięcie n a oporności R 0b c :

U = p U ab =

P K V s l Z ab pi + 3 “ L r + Zab W sp ółczyn n ik w zm ocn ien ia:

Ł- = ____ _U

""wys f U O

PK Z ab

p i + j tu L r + Z a b

U w zg lęd n ia ją c w a rto ść Zab :

1 +

p , + j ( u L r

-‘ab

If •-

^wys

i +

p K

( P i +

j

V 2 to C

obc

to C

pK ^{A obc}

M oduł teg o w y ra żen ia będzie:

p K k

wys

'o b c

U) C

l/

u>L_ C + Pi

i K b c w y

\ Pl P 2 c )

Z n ajd u jem y sto su n ek wys ■

Pi + obc

"'wys

^śr

w C / R o b c R obc

1

\ u jC

<o L r + ^{Pi V I R o b c L r y} 'j + \ p l^ + " c J

Pl + R,obc

V (

R,_obc ^ c o i L r c + Pl)l + L ^ ą i mę + m L r

1 + Tobc

1 u>2 L r C + ^Pl + | P l “ C + D

obc

|

Robc

to C

( j Pl — oj L r)

Robc R,_obc

p ‘

p K

UJ C Robc I ..

” ^ “ + l 3

Pi ^ o b c 10 R o b c P

p 2 p 2

c +1 c

Robc

w

c

P K R,o b c u) C R,_obc

“ L . +

U)C ^{+ 3 Pi}

R o b c

Lr

o5 h “ CT

1 — u2 L„ C

+

1 + R, 1 +

p , o j C

Pi

u) L_

obc

obc obc

P 2

Pi

R i = i?o b c

+ Pi

^ 'i-jj ¡„t Li

*«

Rys. 4.

20 PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY N r 5—6

t j-

Pl 'o b c

Rn = - Ro b c

P‘ ^{+ Pi} t. j.

: T“ o Teraz:

Je^ w y s 1

V

1

+

P 2 / U w zględ n iając, że:

Oraz w p row ad zając:

u>0 = 1 / L r Ć

Q o c — 1

•R i“ o C

Qo l —

«>0 h r R i

O trzym am y:

''w ys Je._śr

Qo l'

Q,O L

(1 + Qoc ^olW 1 4- _Aobc^Pi

P

U w zg lęd n ia ją c w y ra żen ia n a QoL i QoC oraz w y c ią ­ gając p ierw ia stek ;

O statecznie:

^ w y sIr 1

k ś r

/a

W idać, że sp ad ek *) w zm ocn ien ia dla górnego z a ­ k resu jest fu n k cją y' oraz Q OL' . D la dan ych w a rto ści y' oraz Q o l ' m ożna w ię c ok reślić z rodziny k rzy w y ch z rys.

4 p rzeb ieg w zm ocn ien ia.

P r z y k ł a d : R obc Pai o r a z p rzedniego,

jak w p rzyk ład zie z paragrafu p o-

Lr = 0,1 H ; C = 2500 . 10-12 F ,

1_____________

— 12 = 63500 sek^—1 V 0,1 2500 . 10

* 1 = p + t f , S Pal + ^ £ - = 3500ilRn

R.

P i- pbc

r2 = ^p

P a i ' 'o b c

1000.2500 Ri

Q o l — uo ^{L r}

R 1 3000

63500 . 0,1

= 715 11

Q 'o l —

715 Qo l

= 8,9

,1 + R 1 R i C ) - y / ^ 1⁺ Pi R.obc

Qo l

1 + R i C

8,9 1

+

8,9

— --- I. 2500 . 10~ 12) v

z ) V 1 +

8,9 (1 + 16) i 1 -j- 0,4 17 .1,18

1000 2500 : 0,445

P o o k reślen iu Qol! m ożem y w y b ra ć z rodziny k rzy ­ w y c h z rys. 4 k rzy w ą o Q OI/ najbardziej zb liżon ym do obliczonego. K rzyw a ta ch arak teryzu je p rzeb ieg w zm o c­

n ien ia w górnym zak resie przen oszon ych częstotliw ości.

M oże n a s in tereso w a ć, jak i b ęd zie spadek w zm o c­

n ien ia na 10 000 hercach?

2 ^TC . 104 63500. 0,99

*) W zależn ości od w zględ n ej w ielk o ści w y ra zó w y ' oraz-^-J—— m oże w y stą p ić za m ia st spadku n ap ięcia —

7/

^ O L w zrost.

f i 2 0,99 _ Z krzyw ej dla QOL' = 0,5 zn ajd u jem y, że dla Y = I = ~ ^ 1000 = 0,84 sp ad ek w zm o cn ien ia w y n o si około 4 db. P odobnie 1 _{1X1 n h r} 1 + i? _T\nT~

-

Nr 5 - 6 PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY 21

‘/obc

p 2 p

Stąd Y £2 0,84,

c zęsto tliw o ści p rzenoszonego pasm a.

D la u n ik n ięcia n iep orozu m ień zazn aczam y, że w ro z- _ .0-992 „ 0 7 p a try w a n y m w yżej p rzyk ład zie p o m ija liśm y w p ły w o - 1 + 0,4 1,4 ’ porności u zw o jeń transform atora. N ie za w sze to je s t słu ­

szn e i n a ogół n a leży je do o b liczeń w p row ad zać.

Stacja n adaw czo-odbiorcza do komunikacji

po przewodach w yso kiego napięcia 150.000 V*)

p rzed staw ion ym n a rys. 19, p od an e są n a rys. 26. W yk re­

ślon e są tu zależn ości prądu an od ow ego IUo, ekranu I So, sia tk i steru jącej I s, m o cy traconej w anodzie lam p y P 'a • rów nej różnicy m ocy doprow adzonej i u żyteczn ej, spra­

w n o ści f|, oraz ch a ra k tery sty k a m od u lacji, czy li zależność prądu zm ien n ego 1 A w ob w od zie drgań od n ap ięcia siatki m od u lacyjn ej. P u n k t p racy obrano w środku ch a ra k tery ­ sty k i m od u lacji. W szystk ie p o w y ższe ch arak terystyk i zd jęte z o sta ły przy n orm aln ych n a p ięcia ch zasilających, to jest p rzy n a p ięciu an o d o w y m U 0o = 1500 V, ekranu Ue = 300 V i p o czą tk o w y m n ap ięciu u jem n y m siatki p ierw szej U So = 120 V. A m p litu d a n ap ięcia zm ien n ego na tej siatce w y n o siła U s = 160 V.

Rys. 26.

A żeb y p rzy u ru ch a m ia n iu n a d a jn ik a (rys. 19) do la m p y n ad aw czej n ie zo sta ło w łą czo n e n a p ięcie ekranu przed n ap ięciem an od ow ym , co b y ło b y szk o d liw e d la sia t­

k i ekran u jącej tej lam py, z a sto so w a n o p rzek aźn ik L 9, k tó ry za p ew n ia racjon aln ą k o lejn o ść w łą cza n ia n ap ięcia an od ow ego i ekranu. W spólnego źród ła d la obu tych n a ­ pięć n ie zastosow an o, p o n iew a ż n a p ięcie ek ran u jest zn a ­ cznie niższe, bo o 1200 V. od n a p ięcia anodow ego; n ie op łaciłob y się za tem red u k ow ać ty c h 1200 V. przy , prądzie ekranu, który je s t n a w e t w ię k sz y od prądu anodow ego.

Pociągnęłoby to b o w iem za sobą zn aczn e zw ięk szen ie lam py p rostow n iczej L 9.

Do zasilan ia ek ran u lam p y n ad aw czej, pod ob n ie jak i do zasilania w szy stk ich p ozo sta ły ch lam p, zastosow an o

*) D okończenie artykułu do str. 15 „P. R.“ Nr. 3— 4 r . b.

p ro sto w n ik i sty k o w e p osiad ające w ięk szą trw a ło ść dla ty ch w ie lk o śc i n ap ięć od p ro sto w n ik ó w lam pow ych.

M oc w y jśc io w ą n ad ajn ik a m ożna reg u lo w a ć za p o ­ m ocą zm ia n y n ap ięcia ek ran u lam p y n ad aw czej, oraz n a ­ p ięcia sia tk i m od u lacyjn ej.

P rzek aźn ik L 37 w ob w od zie ekranu lam p y PC 1,5/100 słu ży do k on troli d ziałan ia lam p L 3 i L7, gd yż w razie zu życia się jed n ej z nich, prąd ek ran u zm n iejszy się, a w ię c p rzek aźn ik L 37 sp ow od u je alarm .

S ty k i p rzek a źn ik o w e P r , p rzed staw ion e n a rys. 13 i 19, zostają za m k n ięte n a sk u tek u ru ch om ien ia u rząd ze­

n ia telefo n ic zn eg o do rozm ow y po czasie w y sta r c z a ­ ją cy m do rozgrzania się k atod lam p, n ieczy n n y ch w sta ­ n ie spoczynku. S ty k i P w n a to m ia st n a rys. 13 są czynne w od w ro tn y sposób, m ia n o w icie za m k n ięte są podczas sp oczyn k u in sta la cji, a o tw a r te p od czas jej działania.

P rzek aźn ik i L I , L2, L4, L5, L 6 służą do sam oczynnej k on troli od p ow ied n ich lam p k atod ow ych . S ty k i p rzek aź­

n ik o w e PQ n a rys. 13 zam yk an e są ty lk o n a k rótk i p rze­

ciąg czasu po zn ik n ięciu fa li odbieranej, w celu szy b k ie­

go w y ła d o w a n ia k on d en satora C0 i Cd . D zięk i tem u szy b ­ ko z o sta je u su n ięte n a p ięcie u jem n e sia tk i selek tod y, a w ię c jej prąd rów n ież szybko osiąga norm alną w artość, w o b ec czego n ie p o w sta je f a ł s z y w y , alarm zu ży cia tej lam py. P rzełą czn ik P 4 słu ży rów n ież do teg o sam ego celu, jed n a k d ziała on w in n y ch przypadkach, n iż sty k i P 0.

P rzełą czn ik te n b ow iem jest sta le za m k n ięty podczas sp oczyn k u in sta la cji, tak, ja k to p rzed sta w ia rys. 13, a podczas rozm ow y zajm u je on p rzeciw n e położen ie. W ten sposób kon d en sator C d słu ży do zw ięk szen ia stałej czasu u k ład u r eg u la cji au tom atyczn ej, ażeb y im p u lsy fa li n o ś­

n ej pod czas im p u lso w a n ia przez abonenta, n ie z o sta ły zn iek ształcon e, oraz jed n ocześn ie k on d en sator te n służy do k om p en sacji u jem n ego p o ten cja łu sia tk i selek to d y po skończonej rozm ow ie. K om p en sacja ta n a stęp u je dzięki dod atn iem u n a ła d o w a n iu teg o k on d en satora do n ap ięcia . + 15 V.

U rząd zen ie alarm ow e zu życia lam p k a to d o w y ch jest w y k o n a n e w ten sposób, że, po w ło żen iu n ow ej lam p y n a m iejsce zu żytej, alarm p rzesta je działać sam oczynnie.

D o a k u sty czn y ch sy g n a łó w telefo n iczn y ch , a w ię c s y ­ gn ału zgłoszen ia, za jęto ści i sy g n a łó w ro złą czen io w y ch słu ­ ży gen erator ak u styczn y 400 Hz, p rzed staw ion y n a rys. 27.

J e st to u k ład m eissn ero w sk i z dod atk ow ym urząd zen iem n eo n o w y m do otrzym an ia p rzeryw an ych sy g n a łó w ak u ­ styczn ych . W celu otrzym an ia tonu ciągłego zgłoszen ia zosta ją zw a rte ty lk o zacisk i 8 i 9, d zięk i czem u lam pa L8 zaczyn a ju ż działać, gdyż n ap ięcie an od ow e + 280 V jest załączon e n a stałe.

W celu otrzym an ia przeryw an ego sy g n a łu a k u sty cz­

n ego, oprócz zw a rty ch za cisk ó w 8, 9, m uszą jeszcze być

22 PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY Nr 5—6

p ołączon e za cisk i 6 i 7 przez sty k i p rzek aźn ik ow e BZ.

P o zad ziałan iu teg o przek aźn ik a rozpoczyna się ła d o w a n ie k on d en satora C przez opory RB , R i R ' , oraz u zw o jen ie sia tk o w e transform atora. G dy k on d en sator C zo sta n ie n a ­ ła d o w a n y do n ap ięcia zap łon u n eo n ó w k i L I I , p op łyn ie przez n ią prąd, w o b ec czego jej oporność R n zn aczn ie się zm n iejszy. D zięk i tem u w a ru n k i sam ow zb u d zen ia g e n e ­

ratora n a ty le się pogorszą, że drgania zostan ą p rzerw a­

ne. P o w y ła d o w a n iu się k on d en satora C drgania te zn ó w p ow stan ą. N a z d jęciu o scy lo g ra fic zn y m n a rys. 28 przed ­ sta w io n o te sy g n a ły p rzeryw an e. W zrost n ap ięcia n a po­

czątk u k ażd ego im p u lsu sp o w o d o w a n y jest p oczątk ow ym p rąd em ła d o w a n ia k on d en satora C, d zięk i k tórem u p o w ­ sta je c h w ilo w e n a p ięcie d od atn ie n a sia tce lam py. N a ­ p ięcie to je s t w y w o ła n e sp ad k iem n ap ięcia na oporze R'.

P o n iew a ż jed n a k te n p o ten cja ł dodatni m aleje, a n a p ię -

Rys. 28.

cie an od ow e i ekranu w zra sta dzięki zm n iejsza n iu się w ięk szeg o p odczas p rzerw y prądu anodow ego i ekranu, za tem n a sk u tek p rzeciw d ziałan ia ty c h dw óch czy n n i­

ków , p o w sta je p ew n e m axim u m , a p o tem m in im u m n a ­ p ięcia zm ien n ego w ciągu każdego im pulsu. W obec tego, iż sta ła czasu ła d o w a n ia k on d en satora C jest w ięk sza od sta łej czasu w y ła d o w a n ia o w ielk o ść : C . (RB + R — R„), gd zie RB + R y y R n , za tem czas trw a n ia im p u lsu jest za w sze od p ow ied n io d łu ższy od przerw y.

R ys. 29.

O stateczn e b ad an ia i p om iary całej in sta la cji te le ­ fo n ii w ie lk ie j często tliw o ści p o leg a ły przede w szy stk im n a zd jęciu k rzy w y ch p rzen oszen ia często tliw o ści a k u sty ­ cznych dla obu k an ałów . N a rys. 29 p rzed staw ion a jest tak a k rzyw a przenoszenia, obok której podane są r ó w ­ n ież w aru n k i tech n iczn e M iędzynarodow ego K om itetu D oradczego (CCIF).

K i

%

20

400H <

. /

/ // / // /

15 /

10

K ( v /

5

/

/

o 20 4 0 60 ' 80 100

R ys. 30.

W d alszym ciągu badań zdjęto ch arak terystyk ę ca ł­

k o w iteg o w zm ocn ien ia K (rys. 30) w zależności od g łęb o ­ k ości m od u lacji m przy stałej w ielk o ści n apięcia, n ad a­

w an ego na rozw id len ie. P oniżej tej k rzyw ej zdjęto z a le ż ­ n ość c a łk o w ity ch zn iek szta łceń n ielin io w y ch 8 (w sp ół­

czyn n ik a chrypienia) rów n ież od głęb o k o ści m odulacji.

O bie te k rzy w e z o sta ły pom ierzon e p rzy częstotliw ości akustyczn ej 400 Hz.

W yższe często tliw o ści a k u styczn e posiadają m n ie j­

szy procen t zn iek szta łce ń n ielin io w y ch , p o n iew a ż filtr w y jśc io w y odbiornika (k rzy w a n a rys. 18) n ie przepuszcza harm onicznych, p o w sta ły ch p rzez te zn iek ształcenia.

Jak w id a ć z rys. 30 dopuszczalna głęb ok ość m od u ­ lacji ze w zg lęd u n a zn iek szta.cen ie, dla k tórych p rzy­

jęto graniczną w artość — 10°/o w y n o si m = 70°/o.

e

R ys. 31.

N a rys. 31 p rzed staw ion e są oscylogram y n ap ięcia n ad aw an ego z gen eratora o często tliw o ści 400 Hz (krzy­

w a A ) i odbieranego (k rzyw a B i C) w instalacji. K rzy ­ w a B p rzed sta w ia p rzeb ieg n ap ięcia odbieranego przy

Nr 5 - 6 PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY 23

n a d a w a n iu z głęb o k o ścią m od u lacji 70%, a k rzy w a C przy p ełn ej głęb o k o ści m od u lacji, w y n o szą cej 100%.

P o m ia r za sięg u in sta la c ji te le fo n u w ie lk ie j często ­ tliw o śc i w y k a za ł, ż e m oże ona p racow ać n a lin ia ch w y ­ sokiego n ap ięcia, k tórych tłu m ien ie n ie przekracza 40 db.

R egu lacja a u tom atyczn a prądu w p rzek aźn ik u odbior­

czym IO (rys. 13) d ziała w za k resie 36 db., co je s t ogra­

niczon e przez p ra w id ło w e d zia ła n ie w y b iera n ia au tom a­

tycznego.

P rzeb ieg im p u lsó w prądu w p rzek aźn ik u odbior­

czym IO p rzed sta w ia ją k r z y w e B i C n a rys. 32. K rzy w a B z o sta ła zd jęta przy tłu m ie n iu lin ii, w y n o szą cy m 40 db, a k rzy w a C przy tłu m ie n iu 4 db. M iarą w iern o ści o d tw a ­ rzania im p u lsó w , p rzed sta w io n y ch n a ty m rysu n k u , jest stosu n ek czasu trw a n ia prądu do czasu p rzerw y prądu.

K rzyw a A n a rys. 32 p rzed sta w ia p rzeb ieg im p u lsó w w obw odzie n ad ającej ta rczy nu m erow ej.

R ys. 32.

D o czyn n ości zw ią za n y ch z k o n serw a cją urządzenia telefo n iczn eg o w ie lk ie j często tliw o ści n a leżą pom iary prą­

dów a n o d o w y ch i n a p ięć anodow ych, w y k o n y w a n e za pom ocą 1 5-p ozycjow ego p rzełączn ik a obrotow ego, u m ie ­ szczonego n a ta b licy pom iarow ej (rys. 4), oraz sp raw d ze­

n ie n a d a w a n ia i od b ieran ia im p u lsó w tarczy n u m erow ej.

P od czas u ru ch om ien ia p o łą czen ia telefo n ic zn eg o na lin ii w y so k ieg o n a p ięcia M ościce— S ta ra ch o w ice p o czy ­ niono n a stęp u ją ce o b serw a cje i badania. P o m ia ry n a tej lin ii p rzesy ło w ej w y k a za ły , że oporność fa lo w a w zak re­

sie często tliw o ści 80— 115 kH z, m ierzon a p o m ięd zy ziem ią i jed n y m z p rzew od ów , p rzy czym p ozostałe p rzew od y b y ły u ziem ion e, w y n o siła 410 ii.

T łu m ien ie sk u teczn e, m ierzon e w ty m sam ym u k ła ­ dzie, o siągn ęło w a rto ść 0,07 d b /k m dla 85 kH z, a 0,095 d b /k m d la 110 kH z. C a łk o w ite tłu m ie n ie sk u teczn e p o­

m ięd zy obu in sta la cja m i razem z filtra m i lin io w y m i FL i k ab lam i w ie lk ie j często tliw o ści w y n o siło 11 db. d la 85 kH z, a 15 db d la 110 kH z. T łu m ien ie tej lin ii w m ałym stop n iu za leż y od sta n u pogody.

P o zio m za k łó ceń n atom iast, poch od zących od n a p ię­

cia 150 000 V za leż y w y ra źn ie od sta n u pogody. P rzy p o ­ god zie suchej, bez w y ła d o w a ń a tm osferyczn ych , za k łó ce­

n ia n ie w y stę p o w a ły zu p ełn ie. P od czas deszczu, śniegu, albo sadzi, w y stę p o w a ł szu m o n a tężen iu n iesta ły m , zu ­ p e łn ie p od ob n y do od głosów w y ła d o w a ń n a lin ii 150 000 V sły sz a ln y c h bezp ośred n io w dość znacznej od ległości od tej lin ii. N a jw ię k sz y za o b serw o w a n y p oziom teg o szum u w słu ch a w ce telefo n ic zn ej b y ł około 40— 60 db n iższy od poziom u sy g n a łó w od b ieranych. P oziom zak łóceń , p och o­

d zących od w y ła d o w a ń atm osferyczn ych , rów n ież b y ł m n iejszy od p oziom u od b ieran ego o podobną w artość.

C zęstotliw ość 50 H z oraz jej h arm on iczn e są z u p e ł­

n ie n ie s ły sz a ln e zarów no p od czas su ch ej pogody, ja k i w czasie op ad ów a tm osferyczn ych .

D łu ższy o k res czasu k om u n ik acja telefo n ic zn a przez lin ie w y so k ieg o n ap ięcia M ościce— S tarach ow ice o d b y w a ­ ła się bez d ła w ik ó w zap orow ych przy lin ii załączonej pod n ap ięcie. T łu m ien ie ca łk o w iteg o p ołączen ia w zrosło w te d y o około 13 db, za tem n ie w p ły n ęło to n a p racę urządzeń w ielk iej częstotliw ości.

D o d alszych badań k o m u n ik acji telefo n ic zn ej w ie l­

k iej często tliw o ści n a leża ło ok reślen ie w p ły w u b ezp ośred ­ n ieg o zw a rcia z ziem ią p rzew o d ó w w y so k ieg o n ap ięcia.

P rzerw a n ie ty ch p rzew od ów jest w ty m w yp ad k u m n iej n ieb ezp ieczn e, n iż ich u ziem ien ie. O kazało się, że zw a rcie z ziem ią p rzew od u d ołączonego do urządzenia w ie lk ie j często tliw o ści n ie w p ły w a zu p ełn ie n a tłu m ien ie lin ii, o ile u z ie m ie n ie to n astąp iło w o d leg ło ści w ięk szej niż 40 k m od k tó reg o k o lw iek k ońca lin ii. P rzy zw arciu z ziem ią w o d leg ło ści około 4 k m od k oń ców lin ii tłu ­ m ien ie ca łk o w ite osiaga ju ż w a rto ść 40 db, za tem je s t to k ry ty czn y p u n k t zw a rcia z ziem ią, gd yż b liższe u z ie m ie ­ n ie u n iem o żliw i już kom unikację.

Z w arcie z ziem ią w szy stk ich p rzew o d ó w n ie w ie le pogarsza sy tu a cję, gd yż o d ległość k ry ty czn a je s t tylk o w ięk sza o 2 k m od p oprzedniej. Jak w id a ć z teg o m o żli­

w o ść p rzerw an ia k om u n ik acji telefo n ic zn ej p rzez u z ie ­ m ien ie p rzew o d ó w lin ii w y so k ieg o n ap ięcia jest dosyć m ała, gdyż ty lk o u z ie m ie n ie n a odcinkach, w y n o szą cy ch w su m ie 10% całej d łu gości lin ii M ościce— S tarach ow ice (116 km ) m oże tę k om u n ik ację p rzerw ać.

W ażną z p u n k tu w id zen ia odbioru rad iofon iczn ego je s t k w e stia p ro m ien io w a n ia w ie lk ie j często tliw o ści w za k resie rad iofon iczn ym 150— 300 kH z przez lin ię w y s o ­ k iego n ap ięcia. W chodzą tu w ię c w rach u b ę druga i trze­

cia h arm on iczn e 85 kH z, to zn a czy 170 kH z i 255 kHz, oraz druga h arm on iczn a 110 kHz, czyli 220 kHz.

W p ływ często tliw o ści p o d sta w o w y ch 85 kH z i 110 kH z na odbiorniki o p rzep isow ej selek ty w n o ści jest n ie ­ od czu w aln y, jed y n ie ta k ie odbiorniki m ało selek ty w n e, ja k jed n oob w od ow e, np. odbiorniki k ryształk ow e, będą z n a tu ry rzeczy d a w a ły zak łócon y odbiór w p ob liżu lin ii w y so k ieg o n ap ięcia. P o n iew a ż jed n a k w p a śm ie często tli­

w o ści 60 kH z —■ 130 kHz jest w ie le rad iostacyj te le g r a ­ ficzn y ch i telefo n ic zn y ch o m ocy w a n ten ie od 4—40 kW, które w y w o łu ją o c zy w iście zn aczn ie w ięk sze zak łócen ia w odbiorze rad iofon iczn ym za pom ocą tak ich od b iorn i­

k ów , za tem w p ły w in sta la cji w ie lk ie j często tliw o ści o m o­

c y 15 W jest zu p ełn ie do p om inięcia.

P rzep row ad zon e o b serw acje w y k a za ły , że w o d leg ­ ło śc i 3—5 k m od lin ii w y so k ieg o napięcia, p ro m ien io w a ­ n ie n a często tliw o ści p o d sta w o w ej 85 i 110 kH z jest już zu p ełn ie n ieszk o d liw e d la ty ch m ało se le k ty w n y c h od­

b iorn ik ów rad iofon iczn ych , p racu jących w zak resie 150—

300 kH z, b o w iem n a tężen ie p ola z w ie lk o śc i 10— 15 m V /m , m ierzon e w od leg ło ści 10 m od lin ii w y so k ieg o n ap ięcia spada do około 1 m V /m ju ż w od leg ło ści 100 m od linii.

N a rozk ład n a tężen ia p ola w bardzo siln y m stop n iu w p ły ­ w a ją żelazn e słu p y lin ii w y so k ieg o n ap ięcia, dzięk i tem u, że p och łan iają on e en erg ię prom ien iow an ą, oraz dlatego, że w y so k o ść p rzew o d ó w nad ziem ią jest zn aczn ie w ię k ­ sza w pob liżu słu p ów , n iż w środku p rzęseł lin ii. W yko­

n a n e pom iary w zd łu ż lin ii w o d leg ło ści 5 m od środka li­

n ii w y k a za ły , że n a tężen ie p o la w p ob liżu słu p ów jest 4— 6 -k ro tn ie m n iejsze od n a tężen ia p ola w środku od­

le g ło śc i p om ięd zy słupam i. N a rozk ład n a tężen ia pola w p ły w a ró w n ież zja w isk o fa li stojącej.

O rien tacyjne pom iary p rom ien iow an ia h arm on icz­

n ych , za w iera ją cy ch się w n ajb liższym za k resie rad iofo­

24 PRZEGLĄD RADIOTECHNICZNY Nr 5— 6

n iczn y m w y k a za ły , że w o d leg ło ści 200—300 m od lin ii w y so k ieg o n ap ięcia n a tężen ie p ola w a h a się od 0,03— 0,08 m V /m .

O dbiór rad iostacji raszyń sk iej (W arszaw a I), pracu ­ jącej n a często tliw o ści 224 kHz, je s t w ty ch w aru n k ach zu p ełn ie m o żliw y n a w e t w p ob liżu lin ii w y so k ieg o n a ­ p ięcia, gd yż n a tężen ie p ola od a n ten y raszyń sk iej w y n o si w n a jd a lszy m p u n k cie lin ii p rzesy ło w ej, a w ię c w M ości-

cach — 10 m V /m . O czyw iście w bezpośredniej blisk ości lin ii w y so k ieg o n ap ięcia 150 000 V odbiór radiofoniczny jest zu p ełn ie n iem o żliw y , a le to n ie ze w zg lęd u n a pro­

m ien io w a n ie często tliw o ści n o śn y ch urządzeń te le fo n ic z ­ n ych w ie lk ie j częstotliw ości, lecz ze w zg lęd u n a siln y p o ­ ziom zak łóceń , p ochodzących od w y ła d o w a ń na lin ii 150 000 V.

W I A D O M O Ś C I T E C H N I C Z N E

N a p r o g u n o w e g o ś w ia t a . N a d m i k r o s k o p — p r z y r z g d u m o ż l i w i a j ą c y o d k r y c i e ś w i a t a n i e w i d z i a l n e g o

W czasop iśm ie F u n k Nr. 19 z 1938 r. R. W igand o m aw ia w p op u larn ym a rty k u le m ożliw ości, jak ie daje zastoisow anie m ikroskopu elek tron ow ego, (który n azyw a nadm ikroskopem ), do badań przyrody. M ikroskop e le k ­ tro n o w y daje m ożność u zysk an ia d w u d ziestok rotn ie w ię k sz e j zd oln ości rozd zielczej, n iż m ikroskop św ietln y . J e st to znaczn ie w ię k sz y skok naprzód n iż się napozór w y d a je. T y tu łem p rzyk ład u om aw ia autor, zm ian y jak ie za szły b y np. w tech n ice k om u n ik acyjn ej g d y b y udało się d w u d ziesto k ro tn ie zw ięk szy ć szybkość pojazdów . P rzyjm u jąc, iż pręd k ość ta m oże ob ecn ie dochodzić do 150 km /godz. otrzy m a lib y śm y p rędkości rzędu 3 000 km /godz., to zn a czy p rędkości, p rzew yższające około 2,5 raza pręd k ość rozch od zen ia się g ło su w p ow ietrzu.

M ożliw ości, jak ie d aje m ikroskop elek tro n o w y , tru d ­ no jest dziś przew id zieć. O statnio przy jego p om ocy u d a­

ło się u sta lić is tn ie n ie m ik rob ów tzw . y iru só w w ielko,ści 1.10~4 m m . W ym iary te są rzędu w y m ia ró w cząsteczek organicznych. M ikroskop elek tro n o w y p o zw a la w ię c b a ­ d aczow i p rzyrody przen ik ać w g łą b m ik ro św ia ta d o ty ch ­ czas n iew id zia ln eg o d la człow iek a.

W a rty k u le om ów iono p ob ieżn ie h isto rię p o w sta n ia m ikroskopu elek tro n o w eg o oraz zasad ę jego działania.

Jed n ą z n a jw ięk szy ch przeszkód n a drodze w y k o rzy sta ­ nia m ikroskopu elek tro n o w eg o do badań przyrody na szerszą sk a lę b y ła opinia fa ch o w có w , iż żadna su b sta n ­ cja, a tym b ard ziej pochodząca ze św ia ta organicznego, nie je s t w sta n ie w y trzy m a ć n ie u leg a ją c przy ty m zn iszcze­

n iu ta k siln eg o b om b ard ow an ia elek tron am i jak ie ma m iejsce przy tego rodzaju badaniach. O kazało się jednak, iż dla cien k ich w a r stw grubości poniżej p ew n ej granicy ilo ść en ergii absorbow anej przez su b stan cję „ n a św iet­

la n ą “ jest ty m m n iejsza im w ięk sza jest pręd k ość e le k ­ tr o n ó w oraz im cień sza jest b adana w arstw a. A w ięc do badań przy pom ocy m ik rosk op u elek tro n o w eg o n a leży u ży w a ć od p ow ied n io sp rep arow an ych cien k ich b łonek z collodium , gru b ości 1.10 (s m m oraz sto so w a ć duże n a ­ p ięcia p rzysp ieszające elek tron y.

D la p orów n an ia autor pod aje zdolności rozdzielcze dla różnych p rzyrządów (rząd w ielk o ści), są one n a­

stęp u jące: oko lu d zk ie — 0,1 m m , lu p a — 0,01 m m , m i­

kroskop św ie tln y (1650 r.) — 0,001 m m , ultram ikroskop (1904 r.) —• 0,0001 m m , m ikroskop elek tro n o w y w d zisiej­

szym sta n ie tech n ik i — 0,00001 m m ; tę ostatn ią granicę m ożna b ędzie w p rzyszłości przesunąć aż do 0,000001 mm.

W a rty k u le przytoczono szereg fo to g ra fii p orów n aw czych otrzym anych przy pom ocy m ikroskopów św ietln eg o i e le k ­ tronow ego.

W. M.

KOMUNIKAT ZARZĄDU

SEKCJI RADIOTECHNICZNEJ S. E. P.

N in iejszy m zaw iad am iam y, że W alne Z ebranie Sekcji R ad iotechnicznej S. E. P. odbędzie się w środę dnia 22 m arca b. r., o godz. 19-ej w lok alu S. E. P. przy ul. K ró­

lew sk iej 15.

P orządek dzienny:

1. Z agajen ie Zebrania, 2. W ybór p rzew odniczącego,

3. Spraw ozd an ie Zarządu za rok 1938,

4. Sp raw ozd an ie K om isji R ew izyjn ej za rok 1938, 5. U d zielen ie ab solu toriu m Z arządow i ra rok u biegły, 6. R ozpatrzenie i u ch w a len ie p relim inarza b u d żeto­

w ego n a rok 1939,

7. W ybór do Z arządu S ek cji R adiotechnicznej dw óch człon k ów n a m iejstfe ustępujących,

8. W ybory K om isji R ew izyjn ej,

9. W olne w n io sk i (zgłoszone Z arządow i w m y śl re­

gu lam in u przyn ajm n iej na tyd zień przed W alnym Zebraniem ).

U p rzejm ie prosim y S zan ow n ych K o leg ó w o n ieza ­ w o d n e p rzyb ycie n a p o w y ższe zebranie.

Z a r z ą d S e k c ji R adio technic znej.

PRZEDPŁATA:

kw artalnie . . . . zł. 9.—

r o c z n i e ... zł. 36.—

z a g ra n ic ą -}- 5 0 % za zm ianę ad re su

(z n ac zk am i p oc ztow y m i) gr. 50

B iu ro R e d a k cji i A d m in istra cji: W a rsza w a K ró le w s k a 15, II piętro telefon Na 690-23 i 648-65.

Ad m in istracja otwarta codz. od go d z. 8 do 15 w soboty od 8 do 13 R e d a k to r przyjm uje we w torki, ś ro d y i piątki od g o d zin y 19-ej d o 20-ej

K o n t o c z e k o w e w P. K, O, Nr. 363

C e n n ik o gło sze ń p rz e syła adm inistracja

na żądanie.

Telefon działu o g ło s z e ń 648-65

W ydaw ca: W y d a w n ictw o C zasopism a „P rzegląd E lek trotech n iczn y“, S p ółk a z ograniczoną od pow iedzialnością.

S. A . Z . G . .D r u k a rn ia P o ls k a “, W a rsz a w a , S z p ita ln a 12. T el. 5.87.98 w d z ie rż a w ie S p . W y d a w n ic z e j C zaso p ism S p . z o. o.