PRZEGLĄD RADJOTECHNICZNY
0R6A N STOWARZYSZENIA RADJOTECHNIKÓW POLSKICH
pod naczelnym kierunkiem prof. M. P O Ż A R Y S K I E G O .
Rok VI. 1 Marca 1928 r. Z e s z y t 5— 6
Redaktor mjr. inż. K. K R U L I S Z . W arsza w a , M a r s z a łk o w s k a 111, tel. 77-21.
WZMACNIACZE PRĄ DU WIELKIEJ CZĘSTOTLIWOŚCI.
REFERAT WYGŁOSZONY W Ś. R. P. DNIA S LUTEGO 1928 R.
S. M ANCZARSKI.
O d d a w n a zn a n y je s t fakt, że tró je le k tro d o w a la m p a k a to d o w a w zm acn ia znaczn ie gorzej p rą d y w ielkiej częstotliw ości, n iż m alej.
W zm o cnien ie je s t tern gorsze, im k ró ts z a je st fala, tak , że poniżej pew nej długości fa li lam p a k a to d o w a nie tylko, że n ie d a je w zm ocnienia, a le o d w ro tn ie p o w o d u je n a w e t o słab ien ie p rz e k a z y w a nych im pulsów . T a k ą k ry ty c z n ą długość fa li s ta n o wi d la p rz e c ię tn e j u n iw ersaln ej lam p y k atodow ej fa la rz ę d u 300 m tr-; p ra k ty c z n ie bio rąc już poniżej fali 1000 m tr, w zm ocnienie w ielk iej częstotliw ości d a je ilościow o b a rd z o n ik łe w yniki.
D ośw iad czen ie w y k a zało , że w sze lk ie typ y w ielostopn iow ych w zm acniaczy w ielk iej c z ę sto tli
w ości z a o p a trz o n y c h w zw y k łe la m p y trój e le k tro dowe, a p rz ezn a czo n y c h do odbioru fal k ró tszy c h od 1000 m tr. d a ją naogół stosunkow o niew ielkie w zm ocnienie; d o ty czy to zarów no zw y k ły c h u k ła dów rezo n an so w y c h (stro jo n a an o d a ), ja k i n eu tro - dynow ych, n ie m ów iąc już o u k ła d a c h oporowych- D lateg o też w ce lu osiągnięcia n a p ra w d ę dużego w zm ocnienia w ielkiej częstotliw ości niezbędnego np.
dla o d b io ru n a ra m ę zm uszeni byliśm y stosow ać p rz y fa la c h k ró tsz y c h od 1000 m tr, m e to d ę tran sp o n o w an ia częstotliw ości, czy li su p e rh e te ro d y - now anie; fa le k ró tsz e od 1000 m tr, p rz e k s z ta łc a liś m y n a fale znacznie d łu ższe rz ę d u k ilk u tysięcy m e
tró w i te d o p iero w z m acn ialiśm y w sposób sk u te c z n y p rz y pom ocy kilkusto p n io w eg o w zm acniacza lam pow ego.
W z o ry , k tó ry m i p o słu g u je się dotychczasow a k la sy c z n a te o rja la m p y k ato d o w ej nie w y św ie tla ją i n ie tłu m a c z ą n a le ż y c ie pow yższego zjaw iska.
P o d sta w o w y m w zorem stosow anym pow szech
nie do ob liczeń i d y sk u sji je s t ta k zw ane ró w n an ie la m p y d la w a rto śc i zm iennych.
R ó w n an ie to o k re śla p ra c ę lam p y n a p ro sto - lin jo w ej części c h a ra k te ry s ty k i i m oże być p rz e d staw io n e p rz y pom ocy ra ch u n k u sym bolicznego w p o s ta c i n a stę p u ją c e j:
_ k_Vi p + z
gdzie Ia am p litu d a , w zg lęd n ie w a rto ść sk u te c z n a p rą d u anodow ego.
V , am p litu d a , w z g lęd n ie w a rto ść sk u te c z n a n ap ięcia n a siatce, k sp ó łc z y n n ik am p lifik acji lam py , , , . f> o p ó r w e w n ętrzn y lam p y an o d a -
/ 4 ; " ^ n i t k a ,
(!q ’ ' ' ‘ z z a w a d a z e w n ętrz n a w obw odzie 7/ anodow ym .
P o w y ższy w zó r m oże być in te rp re to w a n y w sposób n a s tę p u ją c y : tró je le k tro d o w a lam p a k a to dow a zach o w u je się d la p rą d ó w zm iennych jak ź ró d ło p rą d u o e le k tro m o to ry c z n e j sile k V „ i o p o rz e w e w n ę trz n y m p
N ap ięcie an od ow e .jest p 4 - z s k ą d V- ~ t ■
V 1 + i
Z
D y sk u sja tego p ro steg o w zoru w sk azu je, że w zm ocnienie nap ięciow e lam py , czyli sto su n ek ^V a
b ęd zie tym w iększy, im w iększy je s t sp ółczyn nik a m p lifik a c ji la m p y k, im m n iejszy je st jej opór w e w n ę trz n y p o ra z im w iększa je st z a w a d a ze
w n ę trz n a obw odu anodow ego z.
P o w yższe w nioski o k re ś la ją w y ty czn e, w edług k tó ry c h po w in ien iść rozw ój odbiorczych lam p k a todow ych, m ianow icie ro zw ó j ten pow inien iść w k ie ru n k u zm n iejsze n ia o p o ru w ew nętrznego la m p y, p rz y je d n o c z e sn e m o siągn ięciu m ożliw ie n aj
w ię k sz e g o s p ó łc z y n n ik a am plifikacji.
W y s ta rc z y p rz e jrz e ć cy fry c h a ra k te ry s ty c z n e ró żn y ch tv o ó w lam o P h il:p s 'a w y p uszczany ch k o le jn o n a ry n e k , a ż e b y p rz ek o n ać się, że ta k jest isto tn ie.
T y p lam py k P U w agi
A — 406 6 17 000 ty p w ycofany-
A — 409 9 11 000
9 000
ty p d aw n iejszy ty p no w szy
A — 415 15 7 500 ty p najn ow szy
§£ »ł*
P ra k ty k a p o tw ie rd z a n a jz u p e łn ie j słuszność p ow yższych p rz ew id y w ań teo rety czn y ch , ale tylko jeże li chodzi o w zm ocnienie m ałej częstotliw ości.
Isto tn ie jeże li w e w zm acniaczu m ałej częstotliw ości z a stą p im y lam p ę A — 406 p rz ez lam p ę A —-409, lub lam p ę A —4 0 9 p rz ez lam p ę A — 415 o dczu jem y w y
ra ź n e p o lep sze n ie w zm ocnienia- J e ż e li jed n ak sp ró b u je m y to sam o uczy n ić w e w zm acniaczu w iel
k ie j częstotliw o ści, to m ożem y n a p o tk a ć zjaw isk o w rę cz o d w ro tn e : z a m ia st p rzew id y w an eg o p o le p szenia, m ożem y o trzy m a ć p ogorszenie am p lifik acji.
18 PR Z E G LĄ D R A D J0 T E C H N IC 2 N Y Jv° 5— 6
T u ta j m am y ju ż w y ra ź n ą niezgodność z w zo
re m m atem aty czn y m , w y ra ż a ją c y m stosunek W z ó r ten n ie u sp ra w ie d liw ia rów nież fa k tu ta k s ła bego w zm ocnienia, ja k ie o b serw u jem y w p ra k ty c e p rz y fa la ch k ró tszy c h od 1000 m tr. w u k ła d z ie re z o n a n so w y m , gdzie z = — re p re z e n tu je m aksy-
CR
m a ln ą z a w a d ę o b w o d u re z o n a n so w e g o .
P rz y c z y n a tak iej niezgodności t e o r j i i p ra k ty k i m usi leżeć oczyw iście w pom inięciu jak iegoś w a ż
nego czynnika, k tó ry o d g ry w a tym w ięk sz ą rolę, im w ięk sza je s t częstotliw ość.
Isto tn ie, je ż e li ró w n a n ie lam p y Ia = — pod- P + z d am y d o k ład n ej re w iz ji, to d o jd ziem y do w niosku, że is tn ie je czynnik w y b itn ie z a le ż n y od cz ęsto tli
wości, k tó ry z o sta ł w tym rów naniu nieuw zględnio- ny. C zynnikiem tym je s t pojem ność sia tk a -a n o d a .
C opraW da ju ż o d d a w n a zd a w an o sobie spraw ę, że p o jem n o ść sia tk a — an o d a odg ry w a p e w n ą ro lę w p rzeb ieg ach zach o d zący ch w lam pie k a to d o w e j, np. w ta k zw anym u k ła d z ie H u th a sp rz ęże n ie za p o śre d n ic tw em p ojem ności s ia tk a - a n o d a sta ra n o się w y k o rz y sta ć d la om inięcia p a te n tu re g en eracji.
Tern nie m niej k la sy c z n a te o rja la m p y zlek cew aży ła w p ły w tego cz ynnika i n ie u w z g lę d n iła go w ró w n a n iu la m p y p rz e z co c a ło k s z ta łt za g ad n ien ia nie z o sta ł n a le ż y c ie m a te m a ty c z n ie u ję ty .
J e d y n ie w ta k zw anym w zo rze n a po jem ność w e jśc io w ą la m p y w p ły w p ojem ności sia tk a -a n o d a z o s ta ł w pew n y m sto p n iu uw zg lęd n io n y *}.
P ojem n o ść w e jścio w a lam p y
C = C s n - j - C s a / 1 "j-
! + Ra
gdzie Csn pojem ność s ia tk a - nitka.
C sa pojem ność sia tk a - anod a.
R a o p ó r ze w n ętrzn y w obw o
dzie anodow ym .
P rz e lic z e n ie pow yższego w z o ru d la w arunków p ra c y p rz e c ię tn e j la m p y k ato d o w e j, d a je w a rto ść n a p o jem ność w e jśc io w ą lam p y rz ę d u 40 cm.
N ie ste ty w z ó r n a p o jem ność w ejściow ą lam py je s t ró w n ież w zo rem p rzy b liżo n y m w tym stopniu, że i on nie tło m a c z y n a le ż y c ie sze reg u zjaw isk zach o d zący ch w lam p ie k ato d o w e j w szczególności sp ra w y w zm ocnien ia w ielk iej częstotliw ości.
D la w y k a z a n ia nieścisło ści pow yższego w zoru w y p ro w ad zim y go p rz y pom ocy ra c h u n k u sym bo
licznego.
w ty m c e lu w eźm y obw ód lam p y k atodow ej u w z g lę d n ia ją c y p o jem ność sia tk a -a n o d a . (Rys. 1)
W e d łu g ró w n a n ia lam py la = kV 4
N ap ięcie an o d o w e Vna= l a R a =
p-f-Ra
Vs je s t to 1 T ;
Ra
n ap ięc ie liczone w k ie ru n k u p rą d u la k
P
zatem Va ■ V s
1 +
1
+
Ra k
v ■ s Vv an
— i
^ Csa Vs
Ra
sk ąd
0» C 5a/ 1 + - k ^ 1 -j- J
R, Z atem p o jem no ść w ejścio w a lam p y
C = Csn -(- Csa / 1-j----
a I
N ieścisłość p o p e łn io n a p rz y w y p ro w ad ze n iu po w yższego w zo ru je s t o czy w ista: za m ia st form al-
“aa ł &
n a
nego ro z w ią z a n ia obw odu p rz y pom ocy rów nań Kiirchhoffa w yszliśm y ze w z o ru n a ró w n a n ie lam p y
co stan o w i w ła ś n ie n ieścisło ść.
W tern tkw i p rz y c z y n a d la czego w z ó r n a po jem ność w e jśc io w ą la m p y n ie tłu m a c z y n ależycie sz e re g u zjaw isk z a c h o d z ą c y c h w lam p ie k a to d o w ej, w szc zeg ó ln o ści s p ra w y w z m o c n ie n ia w ielk iej c z ę sto tliw o śc i.
P o je m n o ść rz ę d u 40 cm., ja k a w y p a d a z p rz e licze n ia w zo ru n a p o jem n o ść w e jśc io w ą lam p y s ta no w i d la fa li 300 m tr, o p ó r o k o ło 3600 om ów . O ile
w ięc w u k ła d z ie w zm acn iacza oporow ego słab e w zm ocnienie fal k ró tsz y c h od 1000 m tr, m ożna so-
Va k
bie jeszcze w y tłu m acz y ć w zo rem — = --- gdzie 1
+
Kpt. G roszkow ski: .L a m p y katodow e* str. 98.
n a s k u te k z a b lo k o w a n ia z e w n ę trz n e g o o b w o d u a n o dow ego la m p y p o jem n o ścią rz ę d u 40 cm c, z a w ad a z p o sia d a m a łą w a rto ś ć w p o ró w n a n iu z oporem w ew n ętrzn y m la m p y p, o ty le w u k ła d a c h re z o nansow ych (stro jo n a an o d a ) p o jem n o ść w ejścio w a la m p y niczem n ie u sp ra w ie d liw ia tego n ik łeg o efek tu w zm ocnienia, ja k i o b serw u jem y w p ra k ty c e . C óżby bow iem szkodziło, g dy by do p o jem n o ści k o n d e n sa to ra obrotow ego w obw odzie siatk i, k tó ra w y n o s i np. 300 cm,, b y ła p rz y łą c z o n a ró w n o le g le je sz c z e p o jem n o ść w e jśc io w a la m p y rz ę d u 40 cm . S po w o d o w ało b y to ty lk o k on ieczno ść o d p o w ied n ie
M 5— 6 PRZEGLĄD R A D JO T E C H N IC Z N Y 19 go zm n iejsze n ia p o jem ności k o n d e n s a to ra obroto
w ego o 40 cm., a le n ie m ia ło b y d ec y d u ją c e g o w p ły w u n a w zm ocnienie la m p y p rz y ty ch lu b in
nych często tliw o ściach .
T a k w ięc w zó r n a pojem n o ść w e jścio w ą lam p y podobnie, ja k i w z ó r n a ró w n a n ie lam p y nie tłu m a czą m a te m a ty c z n ie z ja w isk a słabego w zm ocnienia fal k ró tsz y c h od 1000 m tr. p rz e z la m p ę tró je le k tro - dow ą w u k ła d z ie rezonansow ym .
N ie b ęd ę tu już p o ru s z a ł tak ich zag ad n ień , jak n e u tra liz a c ja , k tó r a n ie je st d o tą d n a le ż y c ie t e o r e
ty czn ie o p raco w an a, n a jro z m a itsz y c h w zo ró w w y ra ż a ją c y c h w a ru n e k sam ow zb u d zen ia lam py , k tó rych d y sk u sja p ro w a d zi często do w niosków n a j z u p e łn ie j niezg o d n y ch z rzecz y w isto śc ią , i całeg o sze reg u in n y ch k w e stji b ą d ź zg o ła m atem aty cz n ie nie w y tło m a c z o n y c h , b ą d ź te ż tło m a c z o n y c h w sp o só b n ie w y s ta rc z a ją c y lub n a w e t m ylny.
P ro w a d z ę do tego, że w z o ry p o d a w a n e p rz ez doty ch czaso w ą k la sy c z n ą te o rję la m p y k ato d o w e]
s ą już obecnie n ie w y s ta rc z a ją c e i sta n o w ią d la fal k ró tszy c h ta k grube p rz y b liż en ie z ja w isk z a ch o d zących w istocie, że d la n a le ż y te g o u ję c ia c a ło k s z ta łtu za g ad n ien ia, u ję c ia k tó re b y obejm ow ało zarów no m a łą , ja k i w ielk ą częstotliw ość, m u szą b y ć o p ra c o w a n e n o w e w z o ry u z u p e łn io n e i uog ó l
nione.
O czyw iście n ie b ęd z ie to ż a d en p rz e w ró t w d o tychczasow ych p o jęcia ch p o d staw o w y ch : now e w zo ry odniesione do m ały ch często tliw ości m uszą sp ro w a d zić się w szczególnym w y p a d k u do w zorów dotychczasow ych. B ędzie to zatem ra c z e j u z u p e ł
n ien ie d o ty c h c z a so w y c h w zo ró w , p o leg ają ce n a sk oryg ow aniu błęd ów , w y n ik ając y ch ze zb y t g ru bego p rzy b liżen ia.
Że zachodzi obecnie p o trz e b a w o ro w a d z e n ia p ew nych p o p ra w e k do istn ie ją c e j te o rii lam p y k a todow ej n iem a w tern m e dziw nego. K a ż d a te o rja ilu s tru ją c a m a te m a ty c z n ie oew ne z jaw isk a fizyczne m usi z konieczn ości posługiw ać się p rz y b liżen iam i, k tó ry c h w y zb y w a się stopniow o w m iarę, ja k do- św ad c zen ie w ym ag a od n iej w y tłu m a c z e n ia zjaw isk co raz b a rd z ie j sk o m plikow anych i delik atn y ch . T eo rja , k tó ra m a b y ć tra k to w a n a , jako drogow skaz d la pow ażnych p ra c technicznych, m usi b y ć co pe*
w ien czas p o d d a w a n a re w iz ji i odpow iednio kory?
gow ana.
W c e lu s k o ry g o w a n ia w zo ró w , k tó re m i p o s łu guje się d o ty c h c z a so w a k la sy c z n a te o r ja la m p y k a to d o w e j, n a le ż y p rz e d e w s z y s tk ie m uw zg lęd n ić p o jem n o ść s ia tk a -a n o d a w ró w n a n iu lam p y.
A żeb y to u czynić w eźm iem y zu p e łn ie ogólny obw ód la m p y tró j e le k tro d ow ej. (Rys. 2) i ro z w ią żem y go p rz y pom ocy ra c h u n k u sym bolicznego.
O zn aczy m y z sa = 1 w C Sa
S tosu jąc p ra w a K irchhoffa otrzym am y:
I . Z + ( l a + i „ ) p = r ' k V , hiZ — ha Zęa -j- V5 ~ 0
R o zw iązu jąc p o w y ższy u k ład 2-ch ró w n a ń z 2-m a niew iadom em i la o ra z h., otrzy m am y :
1 + ha ---
p z P + z
■ V s - + z s
p z
~ V , p + z
U z n a c z y m y : zsan = - = — lsa 1 +
1 +
je st to u zu p ełn io n y w z ó r n a z a w a d ę w ejściow ą lam py u w z g lę d n ia jący w p ły w pojem ności Csa lecz n ieu w z g lę d n iający Csn oraz ps .
W p ro w a d z a ją c p o w y ższe o zn a cze n ie z , an, o trz y m am y:
( k —
| — ' zsan/
P + z
P o ró w n am y o trz y m a n e w zory u zu pełnio ne
I}n i o-
R ys. 2.
ze w zo ram i, ja k ie sto su je d o ty c h c z a so w a k la sy c z na te o r ja lam p y k a to d o w e j.
O tóż w e d łu g dotych czaso w ej te o rji:
z a w a d a w ejścio w a lam py u w z g lę d n ia jąca jed y n ie po jem ność Csa je st zsan = ---
1
+
a ró w n a n ie lam p y jest L = k V 5 P + z
1 + ’P z
J a k w id ać dla m ały ch częstotliw ości w zory u zu p e łn io n e s p ro w a d z a ją się do w zo ró w d o ty ch cz a
sow ych, gdyż d la m ały ch częstotliw ości opór po
jem nościow y Z sa, a co z tego w y n ik a i z a w a d a z3a w y ra ż a ją się liczbam i b a rd z o dużem i.
W z o ry u zu p e łn io n e n a p rą d anodow y
K f)
v -|a = san o ra z n ap ięc ie an o d o w e V a = la z P + 2
m ożna in te rp re to w a ć w sposób n a s tę p u ją c y : tró j- e le k tro d o w a lam p a k a to d o w a za ch o w u je się pod w zględem p rą d u anodow ego i n ap ięc ia na anodzie jak źró d ło p rą d u o elek tro m o to ry czn ej s i l e l k — P |V S
\
Zsano ra z o p o rze w ew n ętrzn y m p.
W z o ry u zu p e łn io n e n a p rą d anodow y o ra z n a
20 PRZEGLĄD R A D JO T E C H N IC Z N Y At 5 — 6 pięcie anodow e, u w z g lę d n ia ją c e w p ły w pojem ności
C5tt, m ogą być p rz e d sta w io n e rów n ież w innych postaciach, k tó ry c h in te r p r e ta c ja m oże różnić się od in te rp re ta c ji p ow yższej. S p raw ę tę poruszam dlatego, poniew aż w o statn ich czasach z ja w ia ją się dość często w zag ran icz n y ch czasopism ach n au k o w ych a rty k u ły , p ro p o n u ją c e tę lub in n ą po stać i zależnie od tego tę lub in n ą in te rp re ta c ję w zorów n a Ia o ra z Va, u w z g lę d n ia jący c h p o jem ność siat- k a-an o d a. Ż ad n a z ty ch p ro p o z y c ji nie z d ą ż y ła się jeszcze u sta lić w św iecie naukow ym , nie od rzeczy więc b ęd zie p rz e k sz ta łc ić pow yższe w z o ry u z u p e ł
nione n a la o ra z Va tak, żeby ro z p a trz e ć różne m o
żliw e p o stacie tych w zorów o raz w y n ik a ją c e z nich in te rp re ta c je . Pozw oli to n a zo rje n to w a n ie się, k tó r a p o stać n a jle p ie j n a d a je się do d y sk u sji i obliczeń, a z a te m k tó ra m a n ajw ięcej szan s do zdo bycia so
bie p ra w a oby w atelstw a.
U z u p ełn io n e w zo ry na la o ra z Va m ogą być p rz e d s ta w io n e w p o s ta c ia c h n a stę p u ją c y c h :
1°) W y p ro w ad zo n e w zory u zu p ełn io n e:
V s
p + z gdzie
P_z , P + Z
+
1 + P Va = L
2°) R ugu jąc m am y:
z pow yższego w zo ru n a la, o trzy -
k i!
z + p ( l + V s
Va = la z
L am p a za ch o w u je się p o d w zg lęd em p rą d u an o d o w eg o i n a p ię c ia n a an o d zie, ja k źró d ło p rą d u o sile "elek tro m o to ry czn ej (k P
w e w n ę tr z n y m ^ ’ ( 1 +
Vs o raz o porze
3°) W p ro w a d z a m y p o jęcie fik cy jn ej zaw ad y w obw odzie anodow ym żf s p e łn ia ją c e j rów nanie:
P
k'V s k z + (k z + p)
P + Z f
gdzie Zf
V ' = P + Z f
Zf *) gdzie Zf = z k-
k + (k + 1 )
*) T a p o sta ć w zoru na V» p ro p o n o w an a je st Von A r- d en n e, P ro ceed in g , n d v em b er, 1927.
V„
Ia — - g dzie z isto tn a z a w a d a w ob w o d zie ano- z
dow ym .
L a m p a za ch o w u je się ty lk o p o d w zględ em n a p ię c ia n a an o d z ie , ja k ź ró d ło p rą d u o e le k tr o m o to ry c z n e j sile k V s, o p o rz e w e w n ę trz n y m p o ra z fik cyjnym o p o rz e z e w n ę trz n y m Z f .
Z astan ó w m y się te ra z n a d tern, w jak i sposób u z u p e łn io n e w zo ry n a z a w a d ę . w e jśc io w ą lam p y o ra z ró w n a n ie la m p y tło m a c z ą zjaw isk o słab eg o w zm ocnienia, jak ie d a je la m p a w u k ła d z ie re z o n a n so w y m p rz y fa la c h k ró ts z y c h od 1000 m tr.
W tym celu ro z p a trz y m y n a s tę p u ją c y u k ła d lam p y, (Rys. 3) za sila n ej od s tro n y siatk i p rą d e m w ielk iej często tliw ości.
P o ję c ie z a w a d y w ejścio w ej lam p y um ożliw ia nam u tw o rz y ć u k ła d z a s tę p c z y , o z n a c z o n y n a rys. 3 c y frą I, u w z g lę d n ia ją c y o d d z ia ły w a n ie ob-
1 T
* C ,an i ]I i1
R ys.. 3.
Va = ' l a’z7gd zie z is to tn a z a w a d a w ob w odzie a n o dow ym .
L am p a za ch o w u je się tylko p o d w zględem p r ą d u an o d ow ego, ja k źró d ło p rą d u o e le k tro m o to ry c zn ej sile kV s, o p o rz e w e w n ę trz n y m p o ra z fik cy j
nym o p o rz e ze w n ę trz n y m Zf.
4°) W p ro w a d z a m y p ojęcie fik cy jn ej zaw ad y w obw odzie anodow ym Z f, s p e łn ia ją c e j rów nanie:
. . _ P k V s
w o d u an o d o w eg o n a o b w ó d sia tk i. U k ła d I m oże być, z k o le i sp ro w a d z o n y do u k ła d u jeszc ze p ro s t
szego o zn a czo n e g o n a ry s. 3 c y frą II.
Z ac zn iem y od- z b a d a n ia , ja k zm ien ia się z a w a d a w ejścio w a lam p y zsan w zależn o ści od sto-
C L
su n k u g d z ie C r =? ■ o z n a c z a w a r-
C r R 2 + UP L ';
to ść C o d p o w ia d a ją c ą m ak sy m aln ej z a w a d z ie o b w o d u . LC R czyli ta k zw an em u re z o n a n so w i p r ą d ó w w o b w o d zie -LCR.
■ (R + j c o L ) . ^
Z a w a d a w o b w o d zie z =•■ — ---- — == a —j— j (3
R + j k L I
wC g dzie a =
p = w L
1 - (O 2 L C r - - \ + R 2 W 2 C r 2
c l
c r
( ć
j t — O p L C r ^ 1 + R 2 O) S C r 2 ( 5 V ’
d la C = C r o.
C r L
C r '
C r R
Ns 5 —6 PRZEGLĄD R A D JO TEC H N IC ZN Y 21 J a k w y n ik a z p o w y ż sz y ch w z o ró w « je st liczbą
za w sze d o d atn ią, n ato m iast (3 m oże być liczbą d o d atn ią, u jem n ą lub ró w n ą 0.
Z a w a d a w e jśc io w a lam py P Z + z sa
= A -j- j B P + z
1
+
1 + '
gdzie A = p .
P « + ( k + 1) ( a a -{ - ¡32) — k # j r -
^ Osa B f i k T i ) J + T k + 1)2 p3 B : 1 (k+ _2)p*4 ( k + l ) ( a 2-j-P2) + p 5( l - c o C s^ )
Csa
d la ¡ 3 = 0 A
[p-f- ( k + l l a P + i k + l P p - P a
P - r a - 1
B =
w Go I 1 1-j-
1 + ;/
Z w zorów na A i B m ożem y w y ciąg nąć n a s tę p u ją c e w nioski:
1) A m oże być liczb ą d o d a tn ią , u je m n ą lub ró w n ą z e ru : d la ¡3 = 0 o raz d la u jem n y ch w a r
tości ¡3, co o d p o w iad a oporow i pojem nościow em u w obw odzie anody > l j , A je st liczbą zaw sze d o d atn ią; n a to m ia st d la d o d atn ich w a rto ści ¡3, co od p o w iad a oporow i in d u k cy jn em u w obw odzie an o d y C < 1, A m oże być liczbą u jem n ą, o ile
sp ełn io n a b ędzie nierów ność:
. 1 > P « - f ( k + l ) ( *2-!-|32)
w C „ k ¡3
2) B je st zaw sze liczb ą u jem n ą, poniew aż d e c y d u ją c y o z n a k u B czy n n ik ( t — w C u p) je st zaw sze liczbą d o d a tn ią z a ró w n o d la u jem n y ch w a rto ści ¡3 ja k i d la d o d atn ich , gdyż p ra k ty c z n ie
< 1 , “ G a j
N a p o d staw ie pow yższych w niosków m ożem y zaw sze tra k to w a ć z a w ad ę w e jśc io w ą lam p y z 5an — A - j - j B jak o p o jem ność Cb= — - z sze-
io B
regow o w łączonym oporem A , k tó ry m oże b y ć d o d a tn i lub u je m n y za le żn ie od c h a ra k te ru i w ielk o ści za w ad y z n a jd u ją c e j się w obw odzie anodow ym .
T e ra z w celu dogodnego z b a d a n ia w p ły w u ja ki w y w ie ra z a w ad a w ejścio w a la m p y z san n a ob
w ó d s ia tk i sp ro w ad zim y u k ła d za stę p c z y I do prostszeg o jeszcze u k ła d u zastę p cze g o II (rys. 3).
Z aw ad a w obw odzie siatki
„ r ' T I = R » + ' X
j ps Zsan
gdzie R„ =
X
f i + A
L Ps
A 2 -j- B 2 Ps
w C SB +
± A
B -j- <uG A
w G . (A 2')- B 2) -j-B t + A - < B
+ P
IPs
to Cs A Z w zorów n a Ru i X m ożem y w yciągnąć n a
s tę p u ją c e w nioski:
-c.
CR ys. 4.
1) R„ m oże bvć liczb ą d o d atn ią, u je m n ą lub ró w n ą zeru , za le żn ie od zn a k u A : d la d od atn ich w a rto ści A R 0 je s t liczb ą zaw sze d o d atn ia, n a to m iast d la u jem n y ch w a rto ści A R„ m oże być liczbą u je m n ą , o ile sp ełn io n a b ędzie nierów ność;
^ A 2 + B 2 P— - ,A|
2) X je s t z a w sz e liczb ą ujem n ą, gdyż B jest s ta le liczb ą ujem ną.
N a p o d staw ie pow yższych w niosków m ożem y tra k to w a ć z a w a d ę w obw odzie siatk i z s ja k o p o je m ność G — z szeregow o w łączon ym opo-
M X
re m R,„ k tó ry m oże b y ć d o d a tn i lu b u je m n y z a le ż n i o d c h a ra k te ru i w ielkości z a w a d y z n a jd u ją c e j się w obw odz:e anodow ym .
P rz e lic z y m y te ra z p rz y pom ocy , o trzy m an y ch w zorów „konkretny p rz y k ła d liczbow y, p rz y jm u ją c , że obw ód p rz e d sta w io n y n a ry su n k u 3. p o s;a d a n a s tę p u ją c e d an e:
p = 9 000 om ów p5 = 4 .TO6 om ów k = 9
G a = 6 cmc
o > = [2 .?«. 10°
C s = 300 cm c.
R = 10 om ów L = 75 000 cmL C zm ienn e
d an e o d p o w ia d ając e lam pie P h ilip s A —409
22 PRZEGLĄD R A D JO T E C H N IC Z N Y N> 5 - 6 W y n ik i o b licze ń p o d aje n a s tę p u ją c a tab liczk a:
Pio
a - A B CBcmc Ro X C0 cm c
0.1
1
12.35 523 — 8 920 — 18 000 7.96 — 4.85 — 468.3 306
0.2 15.62 588.5 — 9 330 — 16 900 8.49 — 5.47 — 468 306.2
0.3 20.4 672 — 9 700 - 1 5 700 9.14 — 6.235 - 4 6 8 306.2
0.4 27.8 785 — 9-900 — 14 100 10.16 — 7.18 —467 306.4
0.5 40 941.5 — 9 820 - 1 2 230 11.71 — 8.7 —466.7 306.8
0.6 62.5 1 176 - 8 920 — 10 050 14.26 — 10.7 — 465 308.2
0.7 111 1 566 - 8 050 — 7 650 18.73 — 14.05 — 464 309
0.8 248 2 330 - 5 900 — 5 380 26.7 - 1 9 . 5 — 459 312
0.9 966 4 540 — 2 810 - 3 730 38.44 - 25.08 — 441 325.3
0.91 1 180 5 000 - 2 455 — 3 620 39.6 — 24.6 — 437.5 327.5
0.92 1 475 5 560 - 2 090 — 3 530 40.6 — 23.37 - 4 3 3 331.2
0.93 1 890 6 240 — 1 730 — 3 433 41.8 — 21.6 — 429 333.8
0.94 2 500 7 060 — 1 370 — 3 370 42.6 - 1 8 . 7 8 - 4 2 5 . 5 336.7
0.95 3 440 8 110 — 997 - 3 305 43.4 — 14.88 — 421.5 340
0.96 4 963 9 350 — 623 — 3 260 44 — 9.9 — 418.7 342
0.97 7 550 10 680 — 254 3 225 44.5 — 4.216 — 416.5 343 7
0.98 12 000 11 320 + 121.5 — 3 200 4 4 8 + 2.052 — 416 344.3
0.99 18 509 8 700 + 492.5 — 3 202 44.75 + 8.16 — 416.5 343.7
1 22 200 0 + 867 — 3 230 44.4 H -13.65 — 419 341.8
fu n kcji
4 p o d a n y je s t w y k re s R„ w n a p o d s ta w ie p o w yższej
J a k w id ać z w y k re su p rz y sto su n k u N a ry su n k u
sto su n k u - sp o rz ą d z o n y C r
tabliczk i.
! = ° ' 9 to znaczy p rz y ro z s tro je n iu obw odu anodow ego, do obw odu siatk i z o sta ł w p ro w ad zo n y w sze reg o- p ó r u je m n y rz ę d u — 25 omów, n a to m ia st p rz y sto- sunku — = 1 , czyli p rz y n a s tro je n iu obw odu ano-
c
C r
dowego, do obw odu sia tk i z o sta ł w p ro w ad zo n y w sze reg o p ó r d o d a tn i rz ę d u 14 omów.
W p ro w a d z e n ie o p o ru u jem n eg o do obw odu s ia tk i tłu m a c z y m e c h a n iz m s a m o w z b u d z e n ia lam py za p o śre d n ic tw em sp rz ę ż e n ia p rz e z pojem n o ść s ia t
ka — an o d a, n a to m ia s t w p ro w ad ze n ie o poru d o d a tn ie g o czyli tłu m ią c e g o do o b w o d u s ia tk i tło - m aczy z ja w sk o słab eg o w zm ocnienia fal krótk ich . Z a w a d a w ejścio w a lam p y zsan w y w iera w p ły w n a w zm ocnienie, ja k ie d a je la m p a trój e le k tro d o w a , ró w n ie ż ze w z g lę d u n a ró w n a n ie lam p y
k _ - P - j . V s
W obw odzie siatk i LC R d z ia ła s ta ła e le k tro m o to ry cz n a s iła in d u k o w a n a p rz e z g e n e ra to r la m pow y H, w y tw a rz e ją c y fa lę rz ę d u k ilk u s e t m etró w . O b w ó d L C R sp rz ę g n ię ty je s t z obw odem d e te k to row ym , z a o p a trz o n y m w c z u ły m iliam p e ro m ie rz A ,, k tó re g o w y c h y le n ie stan o w i m ia rę p r ą d u p ły nąceg o w o bw od zie LC R .
B ęd ziem y ob serw o w ać w p ły w o p oru R a, z n a j
d u jące g o się w obw odzie anodow ym , n a w y c h y le nie m iliam p e ro m ie rza A j, o d p o w ia d a ją c e re z o n a n sowi obw odu LC R . W ty m c e lu b ęd z ie m y zm ien iać w a rto ś ć o p o ru R a i n o to w a ć w y c h y le n ie m ilia m p e ro m ierz a A j, d o b ie ra ją c k a ż d o ra z o w o n ap ięc ie ba- te rji an o d o w ej tak , ż e b y m iliam p e ro m ie rz A . w y k a z y w a ł s ta le te n sam p r ą d anodow y. O s ta tn i z a bieg m a n a ce lu z a c h o w a n ie p o d c z a s p o m ia ru ty c h sam y ch w a ru n k ó w p ra c y lam p y.
P o m ia r w y k a z u je , że n ajw ięk sz e w y ch y len ie m ib am p ero m ierz a A j czvli n a jm n ie js z e tłu m ien ie obw odu LC R o d p o w iad a w a rto ści R., = 0 co je s t zg o dn e z d y sk u s ją w z o ru n a z a w a d ę w e jśc io w ą lam p y, k tó r a w ty m p rz y p a d k u s ta n o w i c z y s tą p o jem ność:
, _ — j d la R a = 0
a ) C s a
P + z
w k tó ry m z san w chodzi jako cz y n n ik o d g ry w a jący tym w ięk szą ro lę, im k ró ts z a je s t fala.
T a k w ięc p o g lą d n a z a w a d ę w e jśc io w ą lam p y jak o n a pojem n o ść z szeregow o w łączonym oporem d o d a tn im lu b u jem nym tło m a c z y n a le ż y c ie sp ra w ę w z m o c n ie n ia w ielk iej c z ę sto tliw o ś c i z a ró w n o pod w zględem jako ścow ym ja k i ilościow ym .
J a k w id zieliśm y w z o ry n a pojem n o ść w ejścio
w ą la m p y o ra z ró w n a n ie lam py, ja k ie daje d o ty ch czaso w a k lasy cz n a te o rja la m p y tró je le k tro - dow ej, n ie tło m a c z ą tej k w e s tji w sp o só b z a d a w a l- n iając y .
P o m ia ro w e z b a d a n ie w p ły w u , ja k i w y w ie ra obw ód an o do w y n a obw ód siatki, m oże b y ć p rze- p ro w a d zo n e p rz v pom ocy n a stę p u ją c e g o u k ła d u
(rys. 5 ):
J e ż e li te ra z za d a m y sobie p y ta n ie n a tle p o w y ższej te o rji, jak ie lam p y m am y sto so w ać d o o- siąg n lęcia sk u tecz n eg o w zm ocnien ia w ielkiej czę
stotliw ości, o d po w iedź b ęd z ie p ro s ta : la m p y o m o
żliw ie m ałej p ojem n ości s ia tk a — ano d a.
R e d u k o w a n ie p o jem no ści s ia tk a — an o d a p rz e z zw ięk szan ie odległości p o m ięd zy s ia tk ą a a- n o d ą d a le k o nie z a p ro w ad z i, g d y ż pociąg a to za so
b ą w z ro st drugiego czy n n ik a szkodliw ego, m ian o w icie o p o ru w e w n ętrzn e g o lam p y, ta k że p ra k ty c z n ie nie u d a je się zm niejszy ć t ą d ro g ą p o jem n o ści s ia tk a — a n o d a p o n iżej w a rto śc i rz ę d u 0,3 cm.
P o m ija ją c p ew n e sposoby n e u tra liz a c ji, je d y nym sk u tecz n y m sposobem z re d u k o w a n ia do m ini
m um szk o d liw ej p o jem n ości s ia tk a — a n o d a je s t ro z d z ie le n ie sia tk i i a n o d y ek ran em . W ta k zw a n y c h la m p a c h e k ra n o w a n y c h czyli z a o p a trz o n y c h
jYo 5 - 6 PRZEGLĄD RADJOTECHNICZNY 23 w tak} w łaśnie ek ra n pojem ność siatka — anoda
może być d op row adzona do setnych części cm.
T eo rja lam py ekranow anej w odniesieniu do fal radiofonicznych jest prostsza niż te o rja zwykłej lam py trójelektro do w ej, gdyż ze w zględu na b a r
dzo m ałą w artość pojem ności siatka — anoda moj
Rys. 5.
gą tu by ć sto so w an e w z o ry p rzy b liżo n e, p o d aw an e p rz e z k la sy c z n ą te o rję lam p y k ato d o w e j. J e d y n ą tru d n o ść stan o w i ty lk o ta okoliczność, że ja k w y n ik a z c h a r a k te r y s ty k i lam p y e k ra n o w a n e j np. la m p y ty p u M a rc o n i S. 625. (rys. 6) o p ó r w e w n ę trz n y lam p y S o ra z sp ó łc z y n n ik am p lifik acji la m p y k nie są w ielkościam i stałem i lecz zm iennem i. N a to m iast nochylen ie c h a ra k te ry s ty k i S p o sia d a w p rz y b liż e niu w doś d u żych g ra n ic ach w a rto ś ć sta łą .
W artości sp ó łczy n n ik ó w p, k i s w y n ik a ją c e z pow yższej c h a ra k te ry s ty k i lam py ek ran o w ej m ogą być ze sta w io n e w n a stę p u ją c e j tabliczce.
v a P k mamp
S wolt
8 0 11 0 0 0 4 .4 0 .4
9 0 4 0 0 0 0 16 0 .4
100 6 5 0 0 0 33 0 .5
. 110 116 0 0 0 5 6 0 .5
120 . 175 0 0 0 112 0 .6 4
D la im pulsów e le m e ta rn y c h m ożem y napisać:
V, P . + Z ‘ Z
gdzie z zaw ada zew nętrzna w obwodzie anodo
wym.
Dzieląc licznik i m ianownik powyższego sto
su n k u p rz e z p o raz u w zg lęd n iając że = s o trzy - P
m am y:
Va s . z
P
P o n ie w aż p jest fu n k cją n ap ięc ia anodow ego, w ięc dla w ię k sz y c h im pulsów sto su n e k —1 nie p o zo sta-
V s
w ałb y w ielk o ścią s ta łą co je st d la rad jofon ji n ie d o p u szc zaln e. To szk o d liw e zjaw isk o m oże być w zn aczn y m sto p n iu złag od zo ne, jeżeli o pó r w e w n ę trz n y lam py p je s t d u ży w p o ró w n a n iu z z a w a d ą z. W p ra k ty c e isto tn ie ta k i w y p a d e k zach o d zi, w o bec czego w zm o cn ien ie n ap ięcio w e lam py ek ra n o w a n e j m oże b yć w y ra ż o n e n a s tę p u ją cym w zo rem przybliżonym :
N a p rz y k ła d d la s = 0 .5 ---— = 0 5 . 1 0 3 P
w olt w olt
o raz z = 30 000 om ów .
V— s . z === 15 Vs
Rys. 6.
L am pa ek ran o w an a w układzie rezonansow ym um ożliw ia więc bardzo skuteczne wzmocnienie wielkej częstotliwości dla fal krótszych od 1000 m tr.
W układ zie oporow ym lam pa ek ra n o w an a nie może dać oczywiście tak wybitnego wzmocnienia wielkiej częstotliwości ze względu n a pojem ność siatka — nitka, k tó ra w ystępuje tu jako czynnik szkodliwy, a której uniknąć nie podobna.
W każdym razie przez zastosowanie lamp ekranow anych został uskuteczniony w yraźny po
stęp w technice wzm acniania wielkiej częstotli
wości.
2Á
__________ P r z e g l ą d r a d j o t e c h n i c z ń yw
5 ¿L am p a e k ra n o w a n a p o d k re śliła znaczenie sz k o d liw eg o cz y n n ik a , jakim je s t p ojem no ść sia tk a — ano d a, k tó ry by ł d o tą d p rz e z te o rję p o m ijany, a k tó ry odgryw a, ja k się o k azu je, w pew nych zjaw isk a ch ro lę d o m inującą.
Wiadomości Techniczne,
D o św iad czaln y Instytut R a d io te ch n iczn y. Dnia30 1 28 r.
odbyło się w lo k alu R ed. „P rzegl. E le k tr." pierw sze ple»
n arn e posiedzenie k o m isji organizacyjnej D, I. K, W śród mówców p rzew ażało zdanie, aby I n s ty tu t zorganizow ać p rz y In sty tu c ie E lek tro tech n iczn y m P o lite c h n ik i W arszaw ' skiej.
Po ogólnej d y sk u sji zo stało stw ierdzone, że poruszona sp raw a będzie jeszcze przedm iotem d y sk u s ji na następnem posiedzeniu,
Do stałego P rezy d ju m zo stali pow ołani: P rezes — D yr.
Dep. P re z y d j. M, P, i T, m ecenas F rączkow ski, W iceprezes — M jr. S. G. inż. K. Jack o w sk i, se k re ta rz — k pi, inż, J , G rosz- kow ski, sk a rb n ik — prol. D, Sokolcow .
P o zatem do poszczególnych P o d k o m isji z o sta li w ybrani:
a) P o d k o m isja S tatu to w a: D yr, inż. W , H e lle r (p rze’
w odniczący), pułk. inż. E. K aliński i prof. Sokolcow.
b) P o d k o m isja P ro p a g a n d y : Red. Z, K leszczyriki, pułk, T. Ja w o r, W . B u jalsk i.
c) P o d k o m isja F inansow a: D r. Z, C ham iec . (przewodni*
czący), d yr. R. R udniew ski, inż, K. G noiński.
d) P o d k o m isja N aukow a: Prof. M. P o żary sk i, prof.
K. D rew now ski, prof. D r. W olfke, k pt. inż. G roszkow ski, M jr. inż. K rulisz,
P le n a rn e posied zen ia in co rp o re będą się odbyw ać w o sta tn ie p o n ie d z ia łk i każdego m iesiąca.
Informacje,
Stacje rad jo fo n iczn e M arconl’ego w M edjolanie i LEnzu.
M edjolan.
W o statn ich czasach zo stały o tw arte stacje ra d jo fo n iczne w M ed jo lan ie (Ita lja ) i w L inz‘u (A u strja ). S ta c ja w M ed jo lan ie z n a jd u je się na p o łu d n iu od m iasta, w odległo' ści około 5 kilom etrów ; studio z n a jd u je się w' centrum mia»
sta. T ’wo M arconi w ykonało pow yższą sta c ję na zamówię»
n ie T»wa „U nione R ad io fó n ica Ita lia n a " . S ta c ja ta ma około 7 Kw. w a n te n ie przy fa li 548 m etrów . K ierow nictw o sta c ji o trzy m ało szereg listów , kom u n ik u jący ch o bardzo dobrym o dbiorze z b ard zo d użych odległości. J e d e n list z p o d m iej' skich okolic L ondynu kom unikuje o dobrym odbiorze tej s t a c ji na d etek to r!
A n te n a zaw ieszona je s t na dw óch m asztach drew nianych w ysokości 260 stóp (ok. 78 m,), rozstaw ionych na odległości około 100 m etrów . C zynna w ysokość an ten y w ynosi 156 stóp (ok. 47 m.) O gólnie rzecz biorąc, a p a ra tu ra nadaw cza jest podobną do tak ich że stacy j w D aventry. M o tała i W a r
szaw ie, k tó re rów nież zo stały w y konane przez T»wo M ar' coni'ego. Poszczególne je d n o s tk i a p a ra tu ry , zm ontow ane
zo sta ły w ram ach alum injow ych. W sk ła d n a d a jn ik a w cho’
d zą czte ry głów ne jed n o stk i (prostow nik, w zbudnica, modus la to r i g e n e ra to r głów ny), k tó re p ra c u ją (z w y jątk iem wzbu>
dnicy) z lam pam i chłodzonem i w odą, w yrobu M a rco n ieg o . W e w zbudnicy, k tó ra p o sia d a m niejszą m oc niż p o zo stałe jednostki, p ra c u ją lam py chłodzone pow ietrzem . W oda, przezn aczo n a d la ch ło d zen ia lam p, z n a jd u je się w zbiór»
n ik ach , um ocow anych w górnej części a p a ra tu ry i cy rk u lu je , chłodząc an o d y dzięk i ciężarow i w łasnem u; w dolnej części a p a ra tu ry z n a jd u ją się pom pki, k tó re p rz e z dolne rezerw u ary p o m p u ją w odę z pow rotem do górnych zbiorników . W szyst»
kie rez e rw u a ry p o s ia d a ją ak u sty czn e i opty czn e in d y k ato ry , w sk a z u ją c e w ysokość poziom u w ody w każdym rezerw u arze i zap o b ie g ają, dzięki tem u, uszkodzeniom , m ogącym pow stać na sk u te k w adliw ego chłodzenia.
T 'w o M arco n i‘ego w y k o n ało trzy po d o b n e n ad ajn ik i, je d n a k cokolw iek w iększej mocy dla ra d jo fo n ji Ja p o ń sk ie j.
L in z (A u strja ).
S ta c ja w L inz je s t sp e c ja ln ie ciekaw ą Z tego w zględu, że to je s t je d n a z niew ielu sta c y j rad jo fo n iczn y ch , używ ają»
cych reg u lację kw arcow ą stało ści fali. K o n stru k c ja te j s ta cji m iała za zad an ie budow ę n a d a jn ik a śred n iej m ocy, jeds n ak n ad zw y czajn ej jak o ści n ad aw an ia. M oc n a d a jn ik a w y nosi 1 i p ó ł Kw. i je s t m odulow aną 6 lam pam i T. 400 załą»
czonem i rów nolegle. Co do sy stem u m odulacyjnego, to za' stosow ano znany sposób m odulacji dław ikow ej z tra n sfo rm a torem m odulacyjnym , skonstruow anym sp e c ja ln ie d la nada- w an ia radjofonicznego. W stu d io zastosow any z o sta ł mikro»
fon M arconi - R eisz, k tó ry p rzez niezbędne am p lifik ato ry i tra n sfo rm a to r d z ia ła na lam pę su b m o d u lacy jn ą n a d a jn ik a . L am pa su b m o d u lacy jn a w schem acie oporow o-pojem nościo- wym d z iała n a głów ny m od u lato r.
C ały n a d a jn ik zm ontow any je s t w jed n ej ram ie sta ło ' w ej, w k tó re j z n a jd u ją się w szy stk ie części a p a ra tu ry , a tak»
że u rz ą d z e n ia d la re g u la c ji i k o n tro li.
O tw arty sposób k o n stru k c ji d a je m ożność łatw ego do' g lą d a n ia i k o n tro li w szy stk ich części a p a ra tu ry .
7. PI.
Radjo fo n ja w In djach.
R a d jo fo n ja w In d ja c h angielskich i w ogóle w k ra ja c h po dzw rotnikow ych nie je st ła tw ą rzeczą, gdyż w k ra ja c h ty c h w y stę p u ją b a rd z o silnie z ak łó c en ia atm osferyczne.
B ard zo ciek aw a je st z tego w zględu w iadom ość, że za=
in stalo w an e p rz e z T=wo M a rc o n ie g o 2 sta c je ra* jofoniczne w Bom baju i w K alk u cie (k a ż d a o mocy p ierw o tn ej 12 Kw.), p o sia d a ją n ad zw y czajn ie duży zasięg. F a k ty czn ie niem a a n i jednego m iejsca w In d ja c h i B u rm ie z k tó reg o nie otrzy m an o w iadom ości o d o k ład n y m odbiorze i d o sk o n ałej jak o ści tra n sm isji. N a tu ra ln ie euro p ejczy cy , z n a jd u ją c y się w In d ja c h w idzą pew ną różnicę w p ro g ram ach stacy j indyj»
skich, k tó re ze w zględu na lo k aln e w aru n k i nie m ogą stać n a tej w ysokości, co p rogram y np. ra d jo fo n ji an<
g ie lsk ie j; jednakow oż ci eu ro p ejczy cy , k tó rz y m ieszk ają zd ała od m iast są pełni en tu zjazm u d la pro g ram ó w indyj»
skiej ra d jo fo n ji. D ancingi z hotelów w B om baju słyszpne sa naw et na p ó łn o cn o 'zach o d n iej granicy In d ji, t.j, w odle»
głości 1,000 m il angielskich: p la n ta to rz y h e rb a ty w głębiach A ssam ‘u o trz y m u ją reg u la rn ie w szy stk ie now ości i wiadomo»
ści giełdow e z K alkuty.
I. PI.
Sp. A k c . Z a ki. G rał. „D rukarnia P o lska ", W arszaw a, S zp ita ln a 12.
