n ? E L B I N G A M
M A T H E S E O S A M I C A M
E V I N C I T
e n c a e n i a " g y m n a s i i
D. X X V I ; N O V . M D C C L X F I 1 CELEBRANDA
I L L V S T R E M
P E R M A G N I F I C O S G E N E R O S O S A M P L I S S I M O S C O N S V L T I S S I M O S Q V E
R E I P V B L I C A E
E L B I N G E N S I S
P . R O C . E R E S V T ET
C A E T E R O S C V I V S C V N Q V E O R D I N I S A C D I G N I T A T I S
MAECENATES EVERGETAS
--- E T
ST V D I OR V M AMATORES
J V M M O O B S E R V A N T I A E C V L T V A E T A T E M
V E N E R A N D O S
R E V E R E N T I S S I M E AC O F F I C I O S I S S I M E
INVITA TVKVS
I o a n n e s L a n g i u s Gymn. Re&or Prof. Theologiae Ord. & Bibi.
nec non
Regiae Artium ac Scientiarum Societatis quae Francofurti ad Viadrum floret Sodalis.
E L B I N G A E S T A N N O N O H R M A N N I A N O .
N j
\
uamvis liberales cedroque dignitfimce artes ac fcientiae apud gentes nominis & virtutum fama ceiebres ubi*- vis terrarum habitent, fcholisque exftruftis fapientia inter Reges eorumque neceflarios & amicos aeque ac cives &
regionum incolas fuam habeant fedem : hiftoriarum tamen an
nales d o ce n t, non omnia regna, non nationes omnes uno eodemque femper delegatas eife, nec dele&ari adhuc litterarum ftud io, fed aliis aliud difciplinarum genus magis arridere, a) H in c mirum non eft, eam fcientiae mathematicae faciem, ex quo artes ingenuae in terris pruflicis vitam & maecenates ac- qeperunt, qua nunc fuJget, nec exftitilTe nec exftare potuifle.
S u n t h in c , qui primitias fcientiae mathematicae in Pruflia a multis retro faeculis jamjam repetendas eife cenlent. Su n t e contrario alii, qui affirmant, certiora, majora ac fplendidiora, quae de genuinae Mathefeos incremento in PrufHa loquuntur, documenta, alma Pregelana a Sereniffimo D u ce A L B K R T O fundata, in lucem demum prolata eife. b)
Omiilis reliquis, culturam ftudii mathematici apud E !bm- genfes faltem in praefentia exponendi animus eft. N o n ver^
i d i laborabo, ut multa teftimoniprum mole congefta probem }
a quo potiflimum illud originem & natales in hac civirare rra- ^ hat ; nec illorum curabo judicium , qui reliquas fcientias xrfyi
patriae magis profuilTe clam itant: fed hoc faltem tkfendam , Mathefeos incunabula cum caeteris arcibus uc in totam Prufliam ,
ita
Barthollnus de libris legendis. DifT. II. p. 5 6 .
b) Pifanski hift. litterar. Frtidlae primis lineis adumbrata. P. I. $. 1 2 . p. 1 9 . P. II.
0. 2 8 ; p. 4 5 . P. III. (5. 4 4 . p. 7 6 . & Woitii di IL de incremcntis Ihidio-
rum per Folonos & JPxuiTos. c. IV. $. 9 . p. g o .
ita & Elbingam una appulifle. V t enim cum Ordinis Mariani Sodalibus innumeri poftea, partim Crucigerorum virtute fama- que acciti, p3rtim fidei chriftianae inter PrufTos barbaros pro
pagandae, partim ftipendiorum fub vibricibus E q u itu m armis merendorum caufa p rovocati, ex omnibus fere E u ro p a e gen
tibus in hanc venerunt reg io n e m : nullum eft dubium , quin tot inter fortitudinis & eruditionis gloria inclutos, unus alterve ut reliquarum fcientiarum ita & M athefeos, pro ea, quae di- fciplinae hujus tum temporis fuit conditio, exftiterit cultor.
E a quippe fcientiarum omnium eft ratio, ut anftiflimo inter fe cohaereant vinculo, & in tanto eruditorum proventu a caete- rarum artium confortio Mathefis fe plane divelli non patiatur.
Conftat vero inter om n es, fcientiam mathematicam in pu
riorem juxta & applicatam dividi,, quarum quaelibet fuas com plebitur partes, difciplinas fuas. Harum fi non om n iu m , praeftantillimarum tamen Elbinga quoque vidit cultores.
Quoties per fylvas & cam pos, per montes & valles, per arva prataque civitati proxim a, otio Mufis dato erramns, ac
curatam totius regionis menfurationem, agrorum diftrib.utionem cx aequo fa b a m , & legitimam terminorum conftitutionem uti
que mirantes, nosmet interrogare folem u s: cui quaefo «k/ 3 /- psia haec mathematica debetur ? cu i, nifi illis, qui Geometriae
«■'ientia inftrycH, terras omniaque alia fub menfuram cadentia iimetiuntur ? Hinc Elbinga fuos femper Geometras habuit, -T&tnavit, fuftentavit. Im o antiquis jam temporibus G e o m e
tri a nocivi bus noftris in magno fuille pretio, vel ipfum januae acroaterii majoris- Gymnafii patrii quondam adfcriptum teftatur lemma, c) quod ex Platonis fchola petitum hujus fuit ten oris:
ccyeuperpifiGi inrlru, i. e. nemo non Geom etra introeat,
2 ' quafl
c) Io. M ylii orat, in dedicatione novi aedificii fcholaftici 2 5 . N o v . 15 9 9 -
quafi d ic a s : nemo difcipiinae impatiens proportionem in fcholis geometricam turbet, fed ad aequabilitatem potius & harmoniam do&rinae ac vitae duci fe patiatur.
S e d ad alia Mathefeos apud Elbingenfes vocor indicia.
JNon ultima Plinii junioris laus eft, quod apud Nicomedenfes rivorum a fonte dudlum, quo dulcis in civitatem perduci poflet aqua, fumma diligentia multisque impenlis erigi jufferit, ftatuens, utilitatem & puchritudinem hujus operis faeculo T ra jani Imperatoris om nino fore digniflimam. d) Pari ratione majores piae memoriae, urbe Elbingenfi olim crefcente, &
propter magnitudinem penuria aquae viventis interdum labo- rante, omnem curam , omnem follicitudinem in id intenderunt, ut tota in civitate fufliciens ipfius eflet copia. Subterraneis hinc meatibus tubulorum cum ligneorum , tum plumbeorum beneficio ex puriffimis alveis tantum aquarum proventum per m o n te s, per valles in civitatem perducendum curarunt, ut non fingulae modo plateae, fed quaelibet fere domus fu os ha
berent fontes. Quod opus maximae utilitatis ac neceffitatis quis crederet absque aquilege & librationibus p erito, ut & hy
draulicae artis cultore inftitutum, & partim faliendo partim ' derivando, ad aquarum abundantiam promovendam , mira IV gacitate perfe&um efle ?
A d artis porro archite&onicae progrediendum eft Icien ^ ^ . quae civitati patriae pulcherrimam praebet faciem ~ eam ob rem ad rerum polonicarum & pruflicarura fcriy L>~1 qui Elbingam multis faepe nominibus praedicantes, jpwtf aliis vifu dignam commendant. Quibus JLeupngeruni, cele
brem
-