De libris Deo Ανθρωποπαθῶς tributis nonnulla disserit cum ad solemnem legum scholasticarum repetitionem in Gymnasio Elbingensi d. XX. Sept. MDCCLXX [...] peragendam [...] invitaret Ioannes Langius [...]

I J W₄pX

D E L I B R I S ^

DE O

C V M A D

S O L E M N E M

L E G V M S C H O L A S T I C A R V M

R E P E T I T I O N E M

G Y M N A S I O E L B I N G E N S I

D. XX. S E P T . M D C C L X X C O N S V E T O R I T V P E R A G E N D A M

PERMAGNIFICOS, MAXIMEQVE STRENVOS

G E N E R O S O S E T A M P L I S S I M O S

CIVITATIS PROCERES

SVMMOPERE COLENDOS

V T E T O M N I S •

R E I L I T T E R A R I A E A C S C H O L A S T I C A E

FAVTORES ^{e t} AMICOS

DEMISSISSIME AC OB S E RV A NT E R

IO A N N E S L A N G I V S

RECTr PR. TJrt. PVB^. ET BIBL.

E L B I N G A E

t i l H U I J H O I H . M A N H I A . N I S ,

S G i &

i fumma in D E O intellectus & voluntatis eft perfectio, quam neminem fana ratione- praeditum in dubium vocaturum efle fpero, aut ii ea cognitionis ipfius eft con ditio, vt non tantum poffibilia, quae ab omni aeternitate, vt in tempore exifterent, decreuit, fed ea etiam, quae elle quidem poliunt, quamuis nun­

quam a £ u producantur, penitus diftincteque perfpicit, quod entis neceflarii requirit natura, imo fi futurorum quoque contingen­

tium gaudet praefcientia, quae nec de h om ine, nec de fpiritu vllo dici p oteft, fed foli D E O com petit: extra omnem dubita­

tionis aleam pofitum eft, attributa inter diuina omnifcientiam infimul locum habere, nullis limitibus, numeris circumfcriptam nullis. Inde ven it, vt D E V S quoque nullis opus habeat fub- fldiis & adm iniculi:, ad cognitionis fuae ambitum augendum , aut perceptiones mentis praeteritas, quarum ideae oblitteratae videntur, in animum reuocandas.

H is vero fubfidiis, fcientiae augendae inferuientibus, inter alia libri quoque annumerantur, do&orum virorum diuitias, &

fo e tu u m , quos benigniori ingenio ornati excluferunt, fupelle&i- lem commendantes. In prima quidem poft creationem mundi aetate nulla librorum habebatur ratio, vfus locusque erat nullus.

Crefcente vero mentis humanae imbecillitate, intelle&us caligine, voluntatisque proteruia, ipfa tandem neceffitas homines docuit, rerum notatu digniffimarum thefaurum litteris ab obliuione vindi­

care, & ne fcitu neceflaria plane perirent, libros in fubfidium vocare. Audiamus quaefo Lutherum jam fua aet3te hac de r«

T . I. oper, L ip f. p. m. 5 5 . ex edit. Zfidl*— fcr>bentem :

iji ein arofj 3 etcgen t>er © eD retfjftcto rfu n b

unt> ©efcddjfniijetf Det’ Stfafur, ibir mffrn 2M'icfjer 5a5en*

(tempore Patriarcharum) ift

mati

© e ifie / t>ur^ friwjW fle © firn m e, ojjw flHe © cjjriff, 3 e § t mfifieti

! m

ItMt* ttttS tllIf 33ucfjcni Bcpeffcit. F acile inde conie&uratu eft, non absque dinino fieri confilio, vt quo magis mentis augentur tenebrae, eo plura ad illas pellendas in lucem prodeant fcripta.

Quamuis itaque is librorum fit finis, vt humanae cog n ition i, per naturam admodum debilitatae, inferuiant : D E O tamen omnifeo quoque ad confummatiflimam eius fcientiam ac proui- dentiam denotandam in Sacra Scriptura faepenumero tribuuntur.

Animaduertit vero om n is, illud non nifi metaphorica loquendi ratione, a viris fapientibus defumta, fieri, qui perfonas, res &

a&iones memorabiles, quarum meminifie v o lu n t, in libro q u o ­ dam diligenter annotare confuefcunt. Eiusm odi librorum , non nifi humano more D E O tributorum , praecipuos folemni hoc tem pore, quo b e r m a g n i f i c i & a m p l i s s i m i M A G I - S T R A T V S indultu & au&oritate liber legum fcholafticarum rurfus praelegendus eft, paucis recenfere, nec a fc o p o , nec a fchedulae inuitatoriae ratione alienum efle putamus.

A gm en inter illos merito ducit C o d e x S a c e r , liber feripturae d i& u s , in quo D E V S amicorum inftar, qui commercio littera­

rum vtentes, cum abfentibus per epiftolas loquuntur, confilium de falute noftra, voluntatemque fuam, & quae creditu fa&uque neceflaria fu nt, per viros diuinitus infpiratos cum hominibus communicauit. Quapropter codex ille non modo feriptura Io. V , 39. 2 T im . 111, 16. & volumen prophetiae Nah. I , 1 . fed etiam liber D om ini vocatur, Ief. X > b £ I V , 16 . Quippe hic feripturae liber D E V M folum & quoad res <Sc quoad verba agno- icit au& orem , cuius inftinftu & infpiratione viri facri agitati, illum CQ^fignaj;u,ata & ptimitiuae vtriusque Teftamenti ecclefiae trad id eru n fT ' Quodfi^UKem verba do&orum ecclefiae, a Spiritu S a n & o impulforum ad ea oretenus proponenda, verba funt D E I Triu niu s, quanto magis verba feribentium D E O funt vindicanda.

In hoc Sacrae Scripturae libro alius, qui Altifiimo attribuitur

& eminentiori modo Uber legis audit, hominibus traditus inue-

3 nitur.

nicur. Continet ille liber decem praecepta, a D E O ipfo lapideis tabulis infcripta, & non Iudaeis modo per M o fe n , fed omnibus infimul mortalibus tradita. A d duritiem autem cordis & perpe­

tuam legis diuturnitatem fignificandam D E V S vfus erat non foliis membraneis aut chartaceis, fed tabulis lapideis, ipfo digito diuino confcriptis E x o d . X X X I , 18 . Inde & fcriptura ifta fcriptura D E I vocatur, c. X X X I I , 1 6. Cum vero prioribus tabulis a M o f e , de monte defcendente, furrima cum indignatione confra­

g i s , Numinis benignilfimi jufiu aliae, D E O materiam fubmini- ftrante, ab eo confectae e lie n t : his itidem diuinus legislator eadem infculpfit praecepta, ita vt in vtroque earum latere, hinc atque hinc, prouti biblia loquuntur, fcripta fuerint. Quo indi­

catur, leges, ab vtraque parte infcripcas, M o fe tabulas in inanibus tenente, a populo fpe&atore vtrinque integras legi po- tuifle, vel duas iftas tabulas libri inftar claufi fe habuiffe, qui explicatus gemina paginarum, mutuo fe refpicientium, facie lit­

teras retulit. H ac ratione D E V S non modo primi legislatoris munere fu n d u s eft, fed in concinnando confignandoque legum libro ipfe quoque fecit initium. Quae enim de fcripturarum ac librorum monumentis ante legis diuinae promulgationem in v u l­

gus emanarunt traditiones, certo deftitutae fundamento fat olent & pro fuppofititiis merito habentur. Interim noi verifimile eft, gentiles ab hoc legum divinarui

ipfo exarato, occafionem traxiffe fingendi, JS

a Io u e , M neuen Aegyptium a M e rcu rio , Lycurgum J nium ab A p o llin e , aliosque ab aliis diis leges luas pet extra omne etiam pofitum eft dubium,

litteras exfculptas accepifle, primumque itfdc librorunf, maxime diuinitus. infpiratorum, exftitiile fcripto^em.

Alius porro in facris pandedlis occurrit Uber3 prouukntiae d i& u s, qui etiam more ab hominibus defumto D E O adfcribitur ; quo vero nihil nifi praefentilBma rerum creatarum notitia, cum

om ni-

omnipotente earum conferuatione & gubernatione con iu n $a in-, telligitur. Dum enim D E V S in condendis aeque ac conferuan- dis creaturis prouidam fuam declarat curam, non poteft non fieri, quin om n ia, etiam minutilTima in hoc prouidentiae libro quafi confignata fedulo contempletur, fibique habeat commendata.

H ic vero prouidentiae lioer tam omnes fummatim concernit crea­

turas j ratione praeditas juxta ac deftitutas, quam fidelium atque ccclefiae complectitur fa ta , vt his D E O infcio nihil triftitiae, nihil calamitatis accidere pofTit. Cuius rei admodum certus ac conuitfus regius ille Propheta C X X X I X . P f , 16 . egregie: om nia, inquit, vitae meae tem pora, ne vno quidem e x c e p to , in tuo de- icripta erant c o d i c e ; & idem Dauides L V I . P f , 9. D E V M hifcc alloquitur: T u , qui meas vagationes numeratas habes, refer la­

crimas meas in tuum faeculum, hoc eft, in commentarium tuum.

Q uo cum prouidentiae libro coniunelus eft omnino liber D E I ommfeientiae. Qui enim ad omnia prouidentia fua con cu rrit, is omnifeius fit necelle eft. Quid vero intelligentiam D E I penitus reconditam & abftrufam fugiat ? Ipfe fibi gnarus abditiflimos etiam nnimorum receflus, omniaque fa&a & confilia tam praefentia quam lutura, vno obtutu & tam exa&e intelligit, ac fi ephemeridibus iingula accuratillime confignatlet. Cui refpondet liber ille memo­

riae , quem D E V S fcrjptum metuentibus eum eiusque nomen magni facientibus, femper propofitum habet, & qui in verfione Lu theri eill iDenfjetrel vocatur. ATal. ] I f , 16. Viris enim pru­

dentibus ac induftriis in vfu eft, res memorabiles, quarum recor­

dari.cupiunt, in peculiari quodam libro ftudiofe confignare, cum in memfrajae tqbtr^hsfacile obliterentur. Pari ratione Propheta ad omnrfcientiae certitudinem declarandam affirmat, D E V M om n i­

um a&ionum humanarum <pm externarum quam internarum in­

dicem ac commentarium confcnptum in oculis habere & in con- fpedu. Inde fane gentilium poetae, ad fingendi negotium pro- cliues, anlam arripuerunt contendendiy Iouem om nia, quae fiunt,

3 in

in membrana feu pelle caprae illius, qu.ieeum la&auit, configim e.

E n diabolum, AltifHmi fimiam, diis fi&itiis e a , quae D E I funt, qdfcribentem!

H o s inter libros D E O attributos refertur etiam liber vitae.

P h i l.I V , 3. N o n eft quod per eum hoc loco intelligamus Chri- fiu m , in quo fidelium ad vitam aeternam fa# a eft e l e g i o ; fed fignificat catalogum faluandorum, quos D E V S ex mera gra­

tia propter C h riftu m , fide perfeuerante apprehenfum, ante jafta mundi fundamenta ad vitam aeternam elegit. H i funt, quos gentium Apoftolus fequentibus alloquitur : accefliftis ad conuen- tum coetumque prim ogenitorum , - - quorum nomina in coelis funt confcripta. Hebr. X I I , 2 2 . 2 5 . Sicuti enim ex libro vitae praefentis deleri, cuius mentio fit E x o d . X X X I I , 3 2 . 5 3 . idem eft ac morti tradi tem porali; ita in libro vitae, futurae fcilicet, infcribi nihil aliud (Ignificat, quam ab aeterno ad falutem vitamque coelellem per Chriftum eligi ac conftitui, C ui vitae libro alius opponitur mortis fcilicet & judicii. A p o c . X X , 1 2 . Sicuti enim ille ad vitae aeternae gaudia vocatos, ita hic finaliter incredulos, aeternae da­

mnationis dignos, exhibet infcriptos.

N e c filentii peplo inuoluendus eft liber ille, ab 'Ezeclnele co- meftns3 voratusque fuauijjimus> de quo Altiflimus ad Prophetam c. I I I , 1 . h o m o , inquit, quod na&um fueris, com ede, comede volumen hoc* C u i mandato vt vates obediens efTet, ore aperto illud com edit, quod fibi dulcedine melleum fa&um fuifTe confite­

tur. F acile eft conie&uratu, volumine illo, per vifionem & in fpirituEzechieli tradito, nihil aliud intelligendum effe, quam con- iilia D E I de populo Ifraelitico abfcondit^-£H*s^emgue verba, quae cibus ac nutrimentum animae fun£, patefa&a. S i c enim ipfe D E V S I. c, commate decimo ad Prophetam : homo, inq u it, quicquid ego tibi verborum dixero, id animo percipe. E o vero mandatum fpe&abat diuinum, v tE z e ch ie l volumen illud, quaeque in eodem confcripta legebantur, memoriae quam diligentiflime

' mandaret,

mandaret, & fedulo penfitando ac meditando omnia cordi impri­

meret, hacque ratione, vt aiunt, in fuccum & fanguinem conuer- teret. Quanquam autem volumen illud verba amara, lamentatio­

nes ac gemitus duriflimos, excidium populi concernentes, con ti­

neb at; dulce tamen ac melleum fibi, aequiflima judiciorum D E I decreta cernenti, in ore fuiiTe, ipfe fatetur Propheta. Idem euenit Ioanni T h e o lo g o , qui jufliis, libellum e manu angeli, in mari terraque ftantis accipere, acceptumque deuorare, mandato diuino ita fecit fatis, vt illum totum com ederet, i. e. omnia in eo confignata auide arriperet, menteque perciperet. Quo fa&o Io- annes, libri diuinitus dati com eftor, animaduertit, illum ob egre­

gias voluntatis Altiffimi reuelationes in ore fuo dulcem quidem vt m e i, aft vbi eum deglutiuit, in ventre efle amarum, ob ingentes perfecutiones & futura mala, quibus ecclefia D E I fequenti tem*

pore expofita, quam crudeliffime premebatur.

Tandem omni contemplatione dignus venit liher ille, feptem figillis olfignatus, quem ad dexteram D E I , in folio fedentis, Io- annes olim vidit, intus & extr3 i. e. ex vtraque membranae parte fcriptum , feu vt Grotius interpretatur, intus fcriptum, extra fignatum, feptem fcilicet figillis. A p o c . V , i . Quae feptem figna loannes fe quidem vidilTe dicit, non vero id fimul ac vno obtutu fa d u m fuiile affirmat. Nam dum liber h ic, feptem partibus con­

flans, more Hebraeorum ita inuolutus erat, vt primus fecundum , fecundus tertium, & fic deinceps, quorum fingulus fignatus erat, contineret, vidit ille figno primo foluto fecundum, volumini fe­

cundo additum, & tandem fe x to , a leone ex tribu Iudae rem o to , feptimum ei ^bro impreflum, h3cque ratione iibrum hunc feptem fignk corroboratum fuiile cognouit. Vtrum v ero hic liber, fepties obllgnatus, de fumma D E I fcientia & ec- cleliae N. T . diPpolitione ac oeconomia agat, an ipfam apocaly- pfin Ioanneain, aliamue exponat rem , in praefentia multis inda­

gare non

e ff; illud autem innuere juuac,

feptem addita fuHFe fignacula, ad abftrufas illas variasque, quibus omnis Scriptura S a c r a , maxime vero hic liber reuelationis, per Chriftum fa& ae, inuolutus eft, obfcuritates indicandas.

H aec fune, quae de libris, D E O ritu humano tributis, in S . S . commendantur, quaeque cum nos, qui in fcholis juuentuti erudi­

endae poliendaeque operam damus, tum ipfos Gymnafii tirones ac difcipulos monere poliunt, vt in quouis negotio eo maiorem adhi­

beamus curam, quo magis perfuafi fumus, D E V M , aequiflimum bonorum remuneratorem ac juftiffimum malorum judicem, in libro omnifeientiae fuae dicla fafraque confignare omnia. Quo vero aftui huic anniuerfario nihil defit, quod confuetudo laudabiliter re­

cepta in iu n g it: legibus praelectis V ir Praeclari/fimusDoBiJfimusquc 10A N N E S S A M F E L FRO M, Gymn. Conr. P. P. Amicus nefiev multis nominibus Honorandus adolefcentes producet delectos, qui in nobili <Se minime protrito argumento de h o n o r i s f t u d i o in­

genii & eloquii viriculas periclitabuntur.

V o s ergo, I l l v s t r i s , P e r m a g n i f i c i , M a x im e q v e S t r e n v i , G e ­

n e r o s i, Amplissimi, C o n s v l t i s s i m i q v e D o m in i, B V R G . G R A V I E R E G I E , P R A E C O N S V L E S , C O N S V L E S , C i v i t a t i s P r o c e ­ r e s G r a v is s im i ac M a e c e n a t e s qvam demississime c o l e n d i , Vosqve E x c e l l e n t i s s i m i , P l v r . R e v e r e n d i , P r a e n o b i l e s , N o b i l e s , S p e c t a ­ b iles , H vm an issim iq ve, F a v t o r e s e t A m ic i stvdiosissim e h o n o ­ r a n d i, fummiffo hoc programmate inuitamus, enixe rogantes, vt fi commodo V e s t r o fieri poffit, cras fub hor. IX , matutinam foie- mnitatem hanc fcholafticam honorifica V e s t r a praefentia coliu^

ftrare, legibus vim atque pondus au£toritjp£~p«ML^ addere, & ti­

rones noftros procliui V e s t r a in aufculrcndo beneuoientia ad vite- riorem diligentiam excitare n o n dedi ane mi ni. Pubi. E lb in gae, d. X I X . S e p t. A. M D C C L X X » /