GENIUM
SCHOLARUM E T SCHOLASTICORUM
< T y T E L A R E M
E X P O N E N S , A D
ENCAENIA
GY MNA S I I
E L B I N G E N S I S ,
I P S O G E N I A L I D I E ,
Q V I E S T X X I V . N O V . A. P. C. N. M D C C X L V I , H O R I S A I X. M A T V T I N I S
C E L E B R A N D A ,
M A G N I F I C O S E T A M P L I S S I M O S
DRUSIPOLIS STATORES,
O M N E S Q V E
ic C IV IT A T I^ O R D IN E S
,a O I F I C I O SE I N V I T A T
I /> 1 , "•
' ■
1J O A N N E S L A N G I U S ,
A T H . R E C T . P. P. E T B IB L .
C * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
E L B I N GjE , T Y P I S P R E U S S I A N I S .
ajores fu p erftitio fo s, in c a lig in e p alp an tib us fimiles, q u ib u s e x ig u i in te rd u m lucis e m ic a n t r a d i i , d e o r u m c o m m e n tic io r u m c a t e r v a m , naufeam p o tiu s & c a c h in n u m q u am v e n e ra tio n e m e x c it a n t e m , finxifle in c re d ib ile m fere a ) , alios in te r celeb ris ille e t h n ic o ru m c o n q u ifito r n u m in u m V a r r o b) litteraru m tr a d id it m o n u - m e n tis. N e q u id e n im n u m in e v a c a re t u sq u am , m in o re s q u o q u e poteftates, g e n io ru m n o m in e in c lu to s, h o m in u m r e r u m q u e h u m a n aru m cuftodes & flato res fu p e rin d ix e re G raji R o m a n iq u e . H i n c re c e n tio ris juxta ac p rio ris aevi P h ilo fo p h u m en is, m a x im e graecano f a n g v in e o riu n d is, illa de g en io , m o x certam a n im i h u m a n i c o n d i
t io n e m , m o x angelum q u e n d a m tu te la re m in n u e n t e c ) , n o ta fre- q u e n s q u e fu it fen ten tia.
C u i -
a) conf. Plin, H. N, II. q, 7. & J u v , X III, v, 4 2 . .Scc,
J, Zvingeri theatrum hutn. vitx, Vol. X V I I . p. 3 1 I I . Qmnquam Varronis tret de diis libros, quorum Auguftinus aliquoties mentionem facit, olim jam peri»
iife, Rofinus in A nt. Rom. L. II. p. 10 7 . teftatur.
ias .etiam vorabulum tfeniifumitur vel pro libertate cogitandi vel pro feculi mo
ribus, indicante illu
3
J o . D an. M ajoris trabi At. de gen io er r an te j hoc autem Cei.a S eelen in p r. de gen io fe c u li cu m in m oribns3 tum litterarum Jludiis dominante, Vid. M fa Sch. T. 11. i>. IV . />. 3 3 0 . V '
b) vii
* ( 4 ) *
%
C u iv is ita q u e fuum c o n flare g e n iu m , n o n vanam m odo g e n ti
liu m credidiife fup erftitio n em relatum legim us, fed eandem q u o q u e d e fpiritu tu to re , fid iilim o q u e g erm a n o , anim o s h o m in u m co rpusq;
c u fto d ie n te , in caftra Judaeorum im o & C h riftian o ru m deveniffe, illi d o c e n t, q u i P etru m adhuc in catenis fe rro q u e inclufum ju d i
cantes, audito ad januam dom us c lan go re , hujusque p ercepta voce, A p o fto li g e n iu m foris adftare ex ifiim aru n t d ) . M itto A u gu fti, A n t o n ii, B ru ti, C o n fta n tin i, alio ru m q u e , im o ex ercitu s p o p u liq u e ro m an i g e n iu m , cujus u lte rio rem e x h ib et n arratio n em cel. ille C a m erarius e). Ne.c de P lo tin i, P o rp h yrii calamo & c o m m e n d a tio n e d ig n i, aut Socratis tu telato re, ab O leario in pererud ita laudato dif- ferta tio n e f ) , n ec de G u ilie lm i Poftelli ac Facii C ardani g ) ,
(iH ie r o n y m o Facii filio cred ere lic e t , fingulari q u o d am cum g en io fuo c o n fo rtio verba facio, fed illud faltem addo, vel m etui & fuperfti- tio n i, vel d e c ip ie n d i ftudio, vel erroneae illi de m igratio n e an im a
ru m ex P y th ag o re o ru m fcholis expetitae fententiae hanc illorum de fpiritu cuftode m e n te m fuos deb ere natales, em u n d a s naris jam diu judicafle h o m in e s.
Praeterea m ajores n o n m o d o cuivis m ortalium fuum adjudica
r u n t g e n iu m , praefedtum, re & o re m q u e , fed ea q u o q u e fpirituum h o ru m apud illos fuit re ligio , ut aliis orbis, urbis aliis, aliis vero aliarum r e r u m , vitae h u ic in fe r v ie n tiu m , c o m m itte re n t tutelam , q u ib u s m ax im um h ab ue ru n t h o n o rem & v o t is , fupplicationibus, fau ftisqu e facrinciis fem et c o m m e n d a ru n t. Q u o ru m n o m in a tam
facra
i d) Aft. X I I , 1 5 .
V i . ✓
c) In horarum fubcifivar. f . medltat. hifior. Cent. II. c. X IV . de geniis, p. 54.
f) quae in Tbom& Stanleji h lfto rii PhllofophU P.
111
. c. V I. p.1
30. &c. inferta legfttir.g) multo minus Campanellae, Scaligeri, Bodini, Joannis Dee, Angli cujusdam, aJiorum- que, quorum //. Ven. Walchius in Lex. Phil. p. m. 1 1 70. prolixe fatis meminit. ,
* ( 5 ) *
facra ta m q u e abfcondita a paganis te n e b a n tu r, u t c e te ris in c o g n iti, n e c obfidionis aut p erfe cu tio n is te m p o r e vo ciferati, e t e r m in o fuo in p e rn ic ie m p o p u li ev o c a ri p o lle n t. P allad ie en im praefente, n u l
lam cladem m e t u e r u n t ; hoc v e ro fublato, hoftes v iclo ria m o m n in o d ep o rtatu ro s e l l e , c r e d id e ru n t. V i& o h in c p u lfo q u e a Samariae o b iid io n e S yro ru m ex erc itu , g n a th o n e s R egis C o n filiarii, in f e lic io - ris pugnae ratio n em m in im e Ifacidarum v i r t u t i , fed e o ru m d iis, q u o s m o n tium cuftodes efle p u ta ru n t, ad fcrip feru n t, q u are m u ta to pugnae lo c o , n o n in m o n to iis, fed vallofis ca m p eftrib usq u e lo c is caftra p o n e n d a eile in d ic a r u n t, c o n t e n d e n t e s : D n v f r it D*Hn deo s m o n tium elle deos eo ru m h ). H in c etiam t e r r a m , m o n tes, agro sq u e falutare foliti fu e r u n t veteres ge n tile s, n o n q u o d lo cis id praeftarent, fed eo rum praeftitibus c u fto d ib u sq u e. Im o rebus poft- h x c hum anis a rte q u e exftruciis, fingulis etiam p ro v in c iis, u rb ib u s, te m p lis , h o m in ib u sq u e
Qsxg sTrixaqixsg e n io sq u e
&vT07rixgC h riftia - n o ru m q u o q u e coetum aflignaffe, praeter alios d o c e t C a u fe ru s. i)
Q u id n i ig itu r ten ellis ad h u c & m ate rn o la&e v ix abalienatis in fan tib u s, u t & fcholis, o p tim aru m artium m o r u m q u e fem inariis, o m n ib u sq u e tam d o c e n d i quam d ifee n d i caufa in illis defu d an tib u s, ejusm odi q u o q u e tutelarem fp iritu m , m yfta g o g u m , p aedagogum que a D E O co n ce flum , cre d e re lic e t ? G en s lane judaica, in d ifficilli
m o re lig io n is e x e rc itio agon izans, an g e lo s q u o q u e m o rta liu m fta- t u it d o d o r e s , q u i Praeceptorum cura & m u n e re f u n d i d ic u n tu r . S i c , ut Jo a n n is a L e n t k ) filum f e q u a r, R azielem an g e lu m A d a m i,
3 J o -
h) i Reg. X X , 2 3 . conf. D eyl. O b f Sacr. P. I I I . 97. Ob£XII. de V h i t y
|j||k diis monti um.
-i)'fn Phosphoro N. T. a d voc< A p .
77
. add. H ulfem . in c. X l.Je r. v. IO.k) in m oderna Theologia J u d a ica , cap. V I I I . de Angelis.
0
. X_VI. add. Fabricii Cod.P jeudepigr.V ^ T .p. 4.
J o p h ie le m Sem i, Z ed ekielem A braham i, R ap h ae lem Ifaaci, Pielem J a c o b i , & alios a lio r u m , quafi fch o laftico rum praeceptores fuifle, m o d e ra to re s atq u e g en io s, Ifacidarum fo m n ia v it fuperftitio. Sed q u id ad n o s , m elioribus inftru& os r a t io n ib u s , haec Hebraeorum o p in io em en tita fidtaque ? S ch o larum fiquidem & fcholafticorum tu te lam e ju sd e m q u e neceffitatem n o n m o d o ineffabilis D E I in res litterarias e v in c it p ropenfio, fed e v in c u n t etiam in ge n s illa tenebra
ru m v is , v itio ru m f tu d iu m , m o ru m q u e perverfitas, faluti propriae
& C re a to ris gloriae e d iam e tro adverfa. J u v e n tu s quip p e, fuis tan tu m arm ata cu p id itatib us, fuam p ro m o v e t in felicitatem , quam AI- tiflim us m in im e pro m o tam op tat. H in c fch o lis, ad o lefcen tum re cep tac u lis ac fcie n tia rum d o m ic iliis fuos & ord in at & c o n c e d it D E V S angelos tutelares. Q uis m ajori in aetatem juven ilem , fu tu ro s cives, & boni juftiq u e p ro m o to re s ex ardefeit o d io , fum ma im is perturb aturus, quam totius ille gen eris h u m an i infenfiflimus h o ftis? H ic ju v e n tu te ad mala pro clivi & in v itio ru m luto co nfir
m ata, nullum re g n i lethalis a fenibus e x p e t a t dam n u m . Spiritui ' ig it u r fpiritum , g e n io g e n iu m D E V S o p p o n e re vo luit, malo b o
n u m , an gelo ad m o d u m n o x io angelum utiliflim um , juven tutis t u te lare m , qui te n eris adhuc paflibus facraria fapientiae p etitu ro s, in viis fuis c o m ita tu r & lub te g m in e alarum fuarum p ro c ed e n te s ela*- b o ra n te s q u e ita t u t a t u r , n e ullam fen tian t offenfam. Q uam vis h in c ab illo ru m ftudio , q u i a n g e lo ru m cu fto d ien tiu m n o m in a ciere fatagun t, plane alienus n e c de n u m ero tutelarium anxius fim, atta
m e n fpiritum , fan&itatis & bonitatis glo ria co nfpicuum , a fcholis
& fcholafticis re m o tu ru m elle fpero n em in em nili vefanientem . Q u em e t ia m , creatu m 1) forfitan ? abfid fed in creatu m G e n iu m ,
« i j u s
1
) Cui J o . Bona m anuduSlionem fu a m a d co elu m , ut & D rexclius horologium axxi Haris tu tela toris a n geli dedifafle legiretur ia Sfhudtii ifCify P. IV . Cont. II. p. 3 6 7 .* ( 7 )
1 --- --- --- --- --- — - ■
lfcujus auxilio Paulus o p tim e p la n tat f e v it q u e , A p o llo v e ro o p t im e irrig a t m ) , m ajores fuos d o c u e r e natos hac ra tio n e in v o c a r e :
A n g e le , q u i m eus es cuftos, b o n ita te fu p ern a , m e tib i commitTum ferva, d e fe n d e , g u b e r n a !
En ita qu e S p iritu m S a n c lu m ! en angelos in m in ifte riu m u t c r e d e n tiu m ita & ju v e n tu tis efflorefcentis miffos, fch o laru m ju x ta ac fcho - lafticorum g en io s tu te la re s!
A g n o fc it v e ro res fcholaftica G e n io s q u o q u e vifibiles fuos, quos in S e m in a riis n o n fp len d id e m o d o p ie q u e c o n d e n d is & p r o m o v en d is litteris o m n e m ad h ib ere curam & in d u ftria m , fed au & o re infim ul b. L u th e ro n ) , in c re m e n tu m illis dare ac p e rp e tu ita te m an im ad ve rtit. Q u o t h in c P a t r o n o s , S ta to re sq u e artium ac difci- p lin aru m v id e t Parn affus, fub q u ib u s fa n g v in e m v ita m q u e ac c e p e ru n t f tu d ia , to t M ufarum q u o q u e v e n e ra tu r G e n io s tu telares, C o n fe rv a to re s.
A n n e ig itu r m iru m , DEO re rum o m n iu m G e n it o r i & M o d e r a to ri M A G N I F I C O S & A M P L I S S I M O S S C H O L A R V M P A T R O N O S , P R O M O T O R E S G E N I O S q u e a d d e re M u - fas noftras, quibus ta n tu m , q u a n tu m p ar eft, lu b e n tes fe d eb ere fa
te n tu r. D um ita qu e craftino die, u t u t G y m n a f ii hujus g en iali, Encae
n io ru m ra tio n e m h a b itu r is , in g e n io in d u lg e r e & beneficia Cam oe- n is
m) i C or. I I I , 6*
») qui in aureo de conftitxendis fcholis libello, omni per Germaniam Magiftratui dicato, inter alia dicit: ^cf) Oittc (gucfj cilk/ nicine lic&c £crreti uuD greuntu’, um
©o(tci> trtlleii unb um Der 3u<jaii) tviOcn, troHct Mc ©nd)e nicljf fo gring ac!)*
. tcu, tDic Diele f^un, bic nicftt fc&cn,
m i
bcr 5C e!t^uv(t gc&cnfcf * < *\ £crrcn! inuf mait jd&rlid) fo Dici wca&cti nuf SBcgc, ©tege, £)amme, unD Dcrgleic^cn unye&Ik&e ©ftlcfe tncf>r, iuumf eine ©Mirt jeitlicftcn ftrie&eti u«t) ©cmacl) ^>abc, tuarum folte tnan aucf; niefjt fo Dici an Oie Durftigc3ugcu&
tVCR&CU? H#c L m herus} in T om . I I . A lten b .fo l. 8 0 5 .
* C 8 ) *
n is E lbingenfibus ex h ib ita depraedicare an im us e f t , P E R - I L L V - S T R E M , P E R - M A G N I F I C O S , G E N E R O S O S & A M P L I S S I M O S U R B I S P R O C E R E S , D N . D N . B V R G -
G R A B I V M , P R / E S I D E M , P R ^ E - C O N S V L E S , C O N - S V L E S , M / E C E N A T E S & G E N I O S noftros tu te la re s , o m n i q u o d e c e t obfervantiae cultu aetatem c o le n d ifllm o s; V I R O S etiam E X P E R I E N T I S S I M O S , P L U R I M U M R E V E - R E N D O S , C L A R I S S I M O S , P R
M - NO B I L E S , N O B I L E S , S P E C T A B I L E S , H V M A N I S S I M O S q u e D O M I N O S , M V S A R V M F A V T O R E S & T E S T E S , prae- fen ti h o c ch artaceo e r ra b u n d o q u e g e n i o , in E vergetarum gratiis afylum quaerenti, o m n i p ietate rogam us, p recam ur, obteftam ur, ut facro h u ic fcholaftico & ann iverfario in te r e ile d ig n e n tu r.
Q uam im m eritam M ^ C E N A T V M atqu e F A V T O R V M in S em in a riu m p a triu m p ro p en fio n em b e n e v o le n t ia m q u e , praevio b revi
de eo> quod magnificum eft in feeptro Jud<zfer m one, grata m e n te c o m p e n fa tu ri, D E V M efflagitabimus im m o r ta le m , u t F o r o , Ec- clefiae, Scholaeque fuus fem per co n fte t G E N I V S , f o la m e n , auxi- liu m q u e . Elb. d. X X 1 1 1 . N o v . A o . Salutis per C H R I S T V M
paratae M D C C X L V I . Schol® p er M A G I S T R A T V M reftauratae C X L I I X . N o v i vero aedilicii fcholaftici
d e d ic ati C X L V I I .
DE
JUDAIS o E X U L A N T E
D I C E N D O R U M E T D I C T U R O R U M
INDEX.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
P R O L O G U S ,
A M B R O S I U S M I C H A E L S I E F F E R T , il l u d T o b i s e : arcanum R egit occultare bonum e f l i opera autem DEI r e v e la r e gloriofim» p au c is co n te m p la n s, ben ev o las Mufis e x p e tit aures.
C H . I .
P e
principatu antiquarumc o n te n d e n te s
gentium^a
3aco& Jpannfeit,S fjrif!i< m griebncfj © it t e r ,
e x c ita ti
0)rifHrttt jg>emrtd^ SBocMmcUttt, ] f B ab ylo n iis, 0 o ttf r ie t ) S v a u f a * , Perfis,
S o fja m t (Efjrifttatt
s t t o f ,adju- Graecis, S o ^ a n n 2lt>0tyfj J> d ic an t Italis, 3o^cm n £dnrtdf) SKSegmanit, illu m S c y th is,
©Ottfrtet) Jpartm d), T h r a c ib u s ,
3 o fja m t © ottfdet) Jjpenmncj, Indis,
0ottfciet> $am erau, J
[
Judaeis.)A M U S H E N R I C U S R H O D E d e
p e r itiis Imperiorum fatalibusv erba facit.
r
CH. II.
T r t j lin m J u d m u m gloriam in temporalibus
d elin ea n t 3 o (ja n n 3 a c o 6
©corge © ra p fe , 5Btl(jeIm X ru lja rf,
3aco5
fy ttc l,
£ e u m c f) £ant>*
* *
J O A N N E S D O M I N I C U S H E C H T , d e
premijfiombus J u d m u m >illas P atriarch aru m lo n g e fuperantibus dicit.
C H R I S T I A N U S J A C O B U S L A U R E N T Z , prom iflion es Ifacida- ru m
non mere temporales, fe d fp iritua les quoque i y At er nasfuifle, ev in c it.
CH. III.
G lo ria m Judaeorum an tiquam
in fp iritua lib use x p o n u n t Jo a n n e s B raun,
M ich ael H ah n ,
C h rifto p h o ru s Zacharias Scubovius, S am uel L e o n h a rd W a c h t e r ,
Em anuel L in ck ,
C h rift. G o ttlo b T h ie f le n .
CH. IV.
1S R A E L I A L E X A N D R O U N T E R B E R G I O
mifemm Jud&orum prijlinamd e p lo r a n t i, p o llice m p re m u n t \
fBlifyciil
X r u fja r f,Soccum fftufcolpfj Stfcfjer,
3 o f;a n n 3 a c o 5 S^eper,
3«co5 Sampert,-g>etnrtd^ S ra u fe , 0 e o r$ e © a n te i
Stticjjaef (£rn(f t>on SM nc^fjaufeit, So lja nn £efcj)net\
C H . V .
C H V.
O T T O W I L H - W E D F K E , P o litic u m fin gen s, medium fibi e x p e tit, regnum ditefcendi & publicam prom ovendi tranquillitatem. Q u o J O A N N . E R N E S T . R O S E N B E R G , ] [bellum.
J O A N N E S C H R I S T I A N U S R O S S J dtJ lvadent [luxum.
J O A N N E S J A C O B U S C R O V E K E , 1
fharmoniam Princi .
\ p em inter acC ives, J O A N N E S L E O N H .
\ \ c o m m e n d a n t \ pietatemn o n fu -
j catam .
C A S P A R U S H A N F F , | |
ejettionem Judaeo»L
rum.c a v i .
Judxorum avaritiam, perfidiam & incredulitatem
r e c c n fe n t (Efjrijficm © ottf.
S o fja n n ©ottfrtct) 0 d ) m t t v (Efjrtjftan £ )am ef ( ^ t b i u S , 3 o fja n n #eitm cfj grtebericfj,
@fjrtfltan Renutet) fKaufcfj,
€ a r l ©ottfriet) . -.)
3 o (ja n n S a m e f SSorloff,
©ottfriet) j
C H * V I L
Judsei de
exilio Pragenfic e rtio re s fa&i, lu g u b re in f tit u u n t c a rm e n
©eoreje ^rtet>ertc^ £ f n n f a g , S o fja n n © a n te i
©eoreje © arano & Sft, CEarI ©oftlteb $ (
0(
3, drpfjraim fKittcr^Dorff,
g r a n e . £0eot>or 0ffjo&e, S o f ja n n 3 a c o 6 £ o r n ,
€fj*# opfj W itte r, *
S a n i e i £c&red)t 0voc$e*
■ K f e , . ... C H . V III.
C H VI I L
U tru tn
Jud&\ in republica chrifliana tolerandifint ? in q u ir u n t
JO AN N ES MeLCHIOR W lL D F A N G , G e o r g iv s Sa m u e l Ro g g e, JO A N N E S G oTTH ELF SEID LER, Jo a n n e s Mic h a e l Sie f f e r t.
CH. IX.
JuddOYum es Hijpania» Gallia, Germania
, aliisque re gio n ib u s
expulfioneme n arran t
• Ja c o b u s Preufs,
M a rtin u s G e o rg iu s S ch m id , G o d o fre d u s H in g elb erg , P e tru s Pofelger.
c h . x .
J O A N N E S S A M U E L H E M P E L , ] d e
inftgni JudaorumJ O A N N E S H I N G E L B E R G ,
^ converftonecolloqui-
D A N I E L C R A M E R , J u m inftituunt.
* *
G O T T L I E B T H O M A S A C H E N W A L L
J u d m advocat ad con.verfionem.
C H R I S T O P H O R U S Z A C H A
Cbrijlianis,
u t estJ u d m m exemplo cautius agere dtfcant, au& or eft.
CH. XI.
Vota