Antoni Kozielski, Stanisław
Sosnowski
Tradycyjne zabezpieczenia
antysejsmiczne na przykładzie
cytadeli Casbah w Algierze
Ochrona Zabytków 42/3-4 (166-167), 264-267
1989
W ykaz
C zło n kó w Zarządu T o w a rz y s tw a O pieki nad Z a b ytkam i Przeszłości w W a rs za w ie , w yb ran ych na rok 1938 na Z w yczajn ym dorocznym W aln ym Zgrom adzeniu o d b ity m dnia 12-go k w ie tn ia 1938 w siedzibie T o w a rz y s tw a , W a rs za w a , Rynek S ta rego M ia s ta N r. 32.
Prezes: Lalewicz Marian, Prorektor Politechniki — ul. Górno śląska nr. 41.
Wiceprezes: Dr Walicki Michał, ul. Chocimska Nr. 26. m. 9. ,, : Dr Zachwatowicz Jan, inz. arch. — ul. Belwederska 3 6 /3 8 m. 83.
Skarbnik: Matuszewski W itold, inz. arc. — ul. Smolna 14. m. 7. Dyrektor (Sekretarz): Dr Herbst Stanisław, — ul. Kielecka 19. m. 3. Członkowie Zarządu
i ich zastępcy: Dr Antoniewicz Włodzimierz, Rektor Uniwersy tetu ul. Sewerynów Nr. 6.
M gr Kieszkowski Witold, Konserwator, ul. Ra kowiecka Nr. 9. m. 14 Major Król Aleksander, inz. arch. ul. Racła wicka Nr. 120. Dr Lauterbach Alfred, ul. Piusa Nr. 11. b. Łukasik Jan, inż. arch. — ul. Sosnowa Nr. 1.
Hr. Przeździecki Rajnold, — ul. Pierackiego Nr. 6. Sawicki Lech, inż. arch. — ul. Piusa Nr. 30. m. 7 Dr Sienkiewicz Jerzy, — ul. Nowogrodzka 44. m. 3. Doc. Dr Starzyński Juliusz, — ul. Topolowa 9. m. 5. Witkiewicz Jan, inż. arch. — ul. Rakowiecka Nr. 6 Członkowie Komisji rewizyjnej: Bursze Teodor, inż. arch. —
ul. Wawelska Nr. 32. Iwanicki Karol, inż. arch. — ul. Sucha Nr. 8. Stefański Kazimierz, — ul. Śniadeckich Nr. 19.
m. 4. Zastępcy Członków Kom. Rew.: Englert Adam, Dyr. Archiwum Miejskiego.
Guerquin Bohdan, inż. arch. — ul. Koszykowa Nr. 55.
THE LAST GENERAL ASSEMBLY OF THE SOCIETY FOR THE PROTECTION OF MONUMENTS OF THE PAST
On May 4 th, 1939, the last general assembly of the Society for the Protection of Monuments of the Past convened before the outbreak of World War II. The materials of this meeting are
presented above (minutes, report on the activity, budget esti mate and others). These documents are preceded by a com mentary of R. Brykowski.
AN TO NI KOZIELSKI S TANISŁAW SO SNOW SKI
TRADYCYJNE ZABEZPIECZENIA ANTYSEJSM ICZNE
NA PRZYKŁADZIE CYTADELI CASBAH W ALGIERZE *
W latach 1 9 8 3 -1 9 8 6 Pracownie Konserwacji Z ab ytkó w w y k o n y w a ły projekt rewaloryzacji cytadeli Casbah w Algierze poprzedzony pełnym programem badań. Dzięki pracy przy tym projekcie mieliśm y okazję poznać tra dycyjne rozwiązania konstrukcyjne zastosowane przy b ud o w ie cytadeli, w szczególności daw ne zabezpiecze nia antysejsmiczne.
Przedstawiając niektóre spostrzeżenia dotyczące tego problemu, zdajemy sobie sprawę z ograniczonego c h a rakteru naszych obserw acji. Chcemy traktow ać je raczej jako zasygnalizow anie tematu bez pretendow ania do jego pełnego ujęcia.
C h ara k te ry s ty k a zespołu cytadeli Casbah
Cytadela Casbah stanow i zespół rezydencjonalno-obron- ny górujący nad starom iejską dzielnicą A lgieru (rys. 1 i 2). Zespół ten, w znie sio ny w początkach XVI w. przez T urków jako założenie czysto w ojskow e, był poddaw any licznym przebudow om , by stać się na początku w ieku XIX rezydencją deya — tureckiego w ielkorządcy A lg ie rii. Od 1830 r. cytadela Casbah służyła za szpital i koszary w ojskom francuskim , które dokonały na jej terenie lic z nych przebudów . Od 1962 r. zabudow ania cytadeli zostały zajęte przez tym czasow ych lokatorów . O becnie zespół nie jest użytkow any.
O biekt jest w znacznym stopniu zniszczony. W ykonuje się prace zabezpieczające w oczekiw aniu na pełną re waloryzację za bytko w eg o zespołu. W skład cytadeli w chodzi kilkanaście o b ie któ w , w tym dw a duże pałace, dw a meczety, liczne budynki pom ocnicze i fortyfikacje.
Kubatura zespołu w ynosi ok. 75 tys. m 3, pow ierzchnia blisko 10 tys. m 2, a pow ierzchnia terenu zespołu 1,5 ha. Algieria lezy na obszarze bardzo a ktyw nym sejsm icz nie. W pamięci jej m ieszkańców ciągle obecne jest tragiczne trzęsienie ziemi, które naw iedziło m iasto El- -C h e liff 10 października 1980 r„ a także wcześniejsze, z 1954 r. Również z przekazów historycznych znane są trzęsienia ziemi nawiedzające w przeszłości Algierię i jej stolicę. Szczególnie silne wstrząsy miały miejsce w Algierze w 1716 r. W iadom o, ze b ud ow le cytadeli doznały w te dy pow ażnych uszkodzeń i ze z rozkazu deya w ykon an o liczne rem onty i w zm ocnienia. Nie zano to w a n o jednak w y p a d k ó w osunięcia się ścian czy za w alenia stropów . W ydaje się, ze zawdzięczać to należy zastosowanym zabezpieczeniom przeciwsejsmicznym , z których kilka przedstawiam y poniżej.
Przykłady trad ycyjn ych zabezpieczeń an tysej- sm icznych
1. W ydaje się, ze pod staw o w e zabezpieczenie zespołu cytadeli przeciw trzęsieniom ziemi polegało na jej p o sadow ieniu na m asywie skalnym. Jest oczywiste, ze o w yborze miejsca pod budow ę fortecy zadecydowały przede w szystkim czynniki m ilitarne (strom e zbocze, szerokie pole obserw acji i ostrzału), ale fakt, ze cytadela
* Komunikat wygłoszony na I międzynarodowym seminarium poświęconym ochronie dziedzictwa kulturowego na terenach sejsmicznych, w Skopie, w październiku 1988 r.
została w zniesiona na skale, m iał istotne znaczenie dla jej o chron y antysejsmicznej. Jest rzeczą ogólnie znaną, że posadow ienie na gruntach sypkich wzmaga niszczy cielskie działanie trzęsień ziemi. Współczesna norma algierska RPA z 1981 r. zaleca wznoszenie takich b u d o w li na masywach skalnych. B u do w n iczo w ie cytadeli, przed ponad czterystu laty, w y d a w a li się św iadom i tych p ro b lem ów i w ybrali pod sw oją fortecę stabilne podłoże. 2. Istotnym czynnikiem zabezpieczającym budynki c y tadeli przed skutkam i trzęsień ziemi była znaczna liczba wzajem nie prostopadłych ścian nośnych (rys. 3). Ten sposób postępow ania pokryw a się rów nież ze w ska zaniami obecnie obowiązujących antysejsmicznych norm algierskich. Jest pewne, że w zględy zabezpieczenia prze c iw trzęsieniom ziemi nie były jedynym i, które d ecy d ow a ły o takim ustaw ieniu ścian. Sprawy funkcjonalne m iały tutaj pod staw o w e znaczenie. Tym niem niej duża liczba w zajem nie prostopadłych ścian nośnych w znacz nym stopniu w p ły w a na to, że cały budynek staje się m niej podatny na działanie poziom ych sił pochodzących od trzęsień ziemi. Charakterystyczne jest rów nież to, że rzuty b u d yn kó w za cho w yw a ły form ę regularną i zwartą, a ew entualne w ystępy m urów były nieznaczne. Zale
cenia obowiązujących norm algierskich idą w łaśnie w tym kierunku.
Korzystnym rozwiązaniem było w ykon an ie dość grubych ścian w poziom ie parteru, jak rów nież sto sun kow o małej liczby o tw o ró w okiennych. Na w yższych kondygnacjach rozstaw ścian zwiększył się, a ich grubość generalnie była mniejsza.
3. Interesujące jest konstrukcyjne rozwiązanie zastoso wane w partiach muru położonych bezpośrednio nad głow icam i licznych tu kolum n i fila ró w (rys. 4 ). Nad każdą taką g ło w icą znajdują się 3 lub 4 w arstw y krótkich okrąglaków z drewna tu jow eg o, ułożonych jedna nad drugą, wzajemnie prostopadle. Okrąglaki te okryte są zaprawą wapienną. Rozwiązanie to w ydaje się nadawać strukturze nośnej łuk — kolum na pew ną elastyczność umożliwiającą znaczne odkształcenia bez uszkodzeń k o n strukcyjnych w w ypadku przyłożenia sił poziom ych (trzęsień ziem i).
Zastosowanie tw ardych i trw ałych elem entów d re w nianych w miejscach zwiększonych naprężeń było ró w nież korzystne ze w zglę dó w konstrukcyjnych.
4. D odatkow ym w zm ocnieniem zastosow anym w n ie których ścianach nośnych było zam urow anie poziom ych
1. W idok o g ó ln y cytad eli Casbah w X IX w. (rys. K. Kam iński) 1. Genera! view o f the Casbah cita d e l in the 19th cent.
салухкТг Г А Я В А Н
и\
2. W idok zabudow ań c y ta d e li (rys. A. Kozielski)
2. View o f c ita d e l b u ild in g s
3. Fragm ent rzutu za b u d o w y cytad eli
3. Fragm ent o f view o f c ita d e l bu ild in gs
4. Fragm ent arkady nad g ło w ic ą ko lu m n y: a — okrą glaki z tui. b — k lin y z drewna, с — mur. d — kolum n a z tu fu
4. Fragm ent o f arcade over colum n capital: a — ovo/os o f thuya wood, b — w o od en wedges, с — wall, d — colum n o f tu ff
Ç S O OrV О 3 0 cm,
5. Elem enty drew niane w ścianie: a — deski, b — okrąglaki z tu i 5. W ooden elements in w a ll: a — boards, b — ovolos o f thuya w o o d
6. Fragm ent ściany m urow anej: a — cegia, b — kam ień m iejscow y, с — zaprawa wapienna
6. Fragm ent o f covered w a ll: a — brick, b — lo c a l stone, с — time m ortar
okrąglaków drew nianych w trzech lub czterech p o ziom ach na w ysokości kondygnacji (rys. 5). Wiązania takie w ystępują rów nież jako dod atko w e w zm ocnienia w miejscu osłabienia ściany otw orem okiennym . W tym w ypadku okrąglaki ułożone są nad i pod otw orem . Na ogó ł w jednym poziom ie umieszczano dw a elementy drew niane o stosunkow o małej średnicy (ok. 5 cm ). Poziome elementy drew niane sta no w iły rodzaj „z b ro je n ia ” m urów i zastępowały częściow o współczesne w ieńce żelbetowe.
5. Ściany nośne w ykonane były z cegły ceramicznej pełnej w ykonanej ręcznie o grubości 3 do 5 cm (rys. 6). Zaprawę stosow ano na o gół w apienną o zabarwieniu różowym . Badania laboratoryjne przeprowadzone przez PKZ wykazały, że zabarwienie sp ow od ow a ne jest za stosow aniem m ielonej cegły jako w ypełniacza. Stosunek spoiw a do wypełniacza w ynosi ok. 1 ,5 :1 ,0 . Zaprawa okazała się odporna na w p ły w y atmosferyczne.
Luźna struktura muru zapewniała m ożliw ość znacznych odkształceń bez pow staw ania w idocznych uszkodzeń konstrukcyjnych.
P r ó b a o c e n y s k u te c z n o ś c i z a s t o s o w a n y c h r o z w ią z a ń t r a d y c y jn y c h
W iadom ości historyczne, jakim i dysponujem y, a d o ty czące zachow ania się b ud ynkó w cytadeli w czasie trzę sień ziemi w przeszłości, w ydają się w skazyw ać na dostateczną skuteczność zastosow anych zabezpieczeń antysejsm icznych. Dotyczy to w szczególności silnego trzęsienia ziemi w 1716 r. Nie doszło w te d y do zawalenia się żadnego budynku, m im o licznych uszkodzeń ich struktury.
W arto zauważyć, że zastosowane rozwiązania k o n s tru k cy jn o -b u d o w la n e , wraz z tradycyjnym i zabezpieczeniami antysejsm icznym i, oparte były jedynie na in tu ic ji oraz praktycznych dośw iadczeniach b ud ow niczych , a nie na teoretycznej analizie zjaw isk zachodzących w czasie trzęsienia ziemi. M im o to skuteczność tych zabezpieczeń w ydaje się być co najmniej zadowalająca.
arch. A n to n i K ozielski PKZ — O ddział Badań i K on serw acji m gr inż. S tanislaw S o sn o w ski PKZ — O dd ział K o o rd y n a c ji Eksportu
T R A D IT IO N A L A N T I-S E IS M IC P R O T E C T IO N
ON T H E E X A M P L E OF T H E CASBAH C IT A D E L IN A LG IE R S
In the years 1 9 8 3 -1 9 8 6 the State Ateliers for the Conservation of Cultural Property made up a program for the restoration of the Casbah Citadel in Algiers. The work on the program was preceded by complex studies, particularly of the old anti -seismic protection measures.
In this article the authors present their observations, which do not exhaust the issue. They are as follows:
1. The construction is located on a rock massif.
2. There is a considerable amount of mutually perpendicular bearing walls in the citadel.
3. Over each capital of a column or pillar there are 3 -4 layers of short ovolos of thuya wood.
4. In certain bearing walls the wooden ovolos have been walled in 3 - 4 layers at the height of the storey.
5. The bearing walls have been made of full ceramic brick, 3 - 5 cm thick, and generally with lime mortar, ground brick being added as filler.
On the basis of historical accounts it can be stated that the applied construction methods, chosen on intuition and from experience, not following theoretical analysis, have proved correct (particularly during the strong earthquake of 17 16 ).
