Słownik filozoficzny. Platon: zagadnienia polityczne – koncepcja idealnego państwa
Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela
Czy próba przełożenia poglądów etycznych na koncepcje polityczne powadzi do triumfu sprawiedliwości, czy raczej do totalitaryzmu?
Około 380 r. p.n.e. powstała słynna utopia Platona Państwo – dzieło napisane w formie
dialogu. Zaobserwowawszy kryzys ateńskiej demokracji, narastający chaos, złe rządy i słabość militarną, Platon postanowił zbudować fundament nowej organizacji społeczeństwa na wzór Sparty. Poszukiwał idealnego ustroju państwowego, czyli takiego, w którym możliwe byłoby dążenie do doskonałości i realizowanie najwyższych idei. Wizja Platona niosła ze sobą również głębsze przesłanie.
Twoje cele
Poznasz poglądy Platona wyznaczające jego koncepcje polityczne na temat państwa idealnego.
Opiszesz sposób organizacji idealnego państwa Platona.
Zrozumiesz, na czym polegała Platońska krytyka demokracji.
Przeanalizujesz, co zdaniem Platona miało wpłynąć na racjonalne urządzenie państwa.
Źródło: domena publiczna.
Słownik filozoficzny. Platon: zagadnienia polityczne –
koncepcja idealnego państwa
Przeczytaj
Poglądy Platona na temat Państwa
Rozważaniom Platona o państwie idealnym dała początek problematyka etyczna. Główne pytanie zawarte w Państwie brzmi: „kim jest człowiek sprawiedliwy”? Inne pytania, które pojawiają się później, zmierzają do ustalenia,
„co to jest państwo sprawiedliwe?” i „co to jest sprawiedliwość?” Swoje koncepcje etyczne przekładał Platon na teorie polityczne.
Poszukiwał idealnego ustroju państwowego, czyli takiego, w którym możliwe byłoby dążenie do doskonałości i realizowanie Idei Dobra.
Zdaniem Platona konieczność współpracy wymusiła powstanie państwa. Uważał, że
człowiek jako jednostka był zbyt słaby i niewystarczalny, by indywidualnie realizować wyższe cele. Dlatego ludzie łączą się w grupy, a później w społeczeństwa. Dzięki tworzeniu
większych grup społecznych ich szanse na przeżycie wzrastają. Zmienia się też sama jakość życia, która jest warunkiem rozwoju.
Filozof starał się, by jego państwo zostało urządzone w sposób racjonalny
i przypominało funkcjonujący niezawodnie mechanizm. Mieszkańcami idealnego
państwa Platona mogliby być tylko ci, którzy dla państwa byli niezbędni. W państwie idealnym miało istnieć równouprawnienie kobiet i mężczyzn. Kobiety nie powinny być odsunięte od prac publicznych, pod
warunkiem posiadania odpowiedniego
w wykształcenia. Potrzeby społeczeństwa nie zostały wzięte pod uwagę. Od ludności Platon wymagał stałości w sposobie myślenia
i odczuwania, ponieważ cała stworzona przez filozofia hierarchia opierała się na wiedzy.
Platon, stosując zasadę podziału pracy, doliczył się trzech stanów:
Platon sądził, że można stworzyć idealne państwo, poprawiając to, co nie działało w Atenach za jego czasów.
Źródło: Akropol w Atenach, domena publiczna.
Platon był pewien, że jego model rządów jest doskonały i efektywny. Uważał, że jest realny i gotowy do urzeczywistnienia. W tym celu trzykrotnie wybrał się do Syrakuz na negocjacje z tamtejszym władcą, starając się go przekonać, by ten wprowadził w życie ustrój idealny. Niedługo później filozof musiał z Syrakuz uciekać.
Źródło: Syrakuzy, domena publiczna.
Platon, kontynuując myśl Sokratesa, podnosił znaczenie cnoty, jako dzielności
i szlachetności duszy. Każdemu ze stanów odpowiadały trzy części duszy i przynależne im cnoty:
— władców wyróżniał rozum i cnota mądrości;
— żołnierzy - popędliwość i cnota męstwa, czy inaczej odwagi;
— rzemieślników i rolników
- pożądliwość i cnota umiarkowania.
Te trzy cnoty podporządkowane były czwartej – sprawiedliwości, która pojawia się wtedy,
gdy każda z części duszy we właściwy sposób kieruje się przynależną jej cnotą. Każdy ze stanów miał realizować przyporządkowaną sobie cnotę, by społeczeństwo osiągnęło stan równowagi i harmonii. Jeśli stany realizowały przypisane sobie zadania i kierowały się sobie właściwą cnotą, to w takim państwie
panowała sprawiedliwość, czyli polityczny i społeczny ład i harmonia.
Przedstawiciele dwóch najwyższych stanów zobowiązani byliby do całkowitego
podporządkowania swoich prywatnych interesów interesom państwa i poświęceniu się pracy na rzecz dobra wspólnego. Rządzący nie powinni też zajmować się niczym innym jak tylko dobrem poddanych.
Trazymach w Państwie przedstawił znane mu rządy w następujący sposób:
Platon
Państwo
Bo tobie się zdaje, że pasterze owiec i krów mają na oku dobro owiec i krów i tuczą je, i chodzą koło nich, mając na oku coś innego niż dobro swoich panów i własne, i tak samo ci, co rządzą w państwach, którzy naprawdę rządzą, myślisz, że jakoś
inaczej się odnoszą do rządzonych niż jak do owiec i o czymś innym myślą nocą i dniem, jak nie o tym, skąd by wyciągnąć jak największą korzyść dla siebie. I tak daleki jesteś od tego, co sprawiedliwe, i od sprawiedliwości, i od tego, co niesprawiedliwe, i od
niesprawiedliwości; ty nie wiesz, że sprawiedliwość i to, co
sprawiedliwe, to jest w istocie swojej dobro cudze: dla mocniejszego i rządzącego — interes, a dla rządzonego i poddanego — szkoda.
Niesprawiedliwość: wprost przeciwnie. Ona panuje nad naiwnymi naprawdę „poczciwcami” i nad sprawiedliwymi. Rządzeni robią to, co
“
Szczególnego znaczenia w tak urządzonym państwie nabierała sprawa wychowania. Do 20 roku życia każdy obywatel nabywał podstawowe wykształcenie, na które składała się znajomość czytania i pisania, poezji i muzyki, a także ćwiczenia gimnastyczne.
Następne 10 lat zajmowało kształcenie zdolności naukowych w dziedzinie matematyki, astronomii, teorii harmonii. Nauce dialektyki i filozofii
poświęcano kolejne 5 lat, a potem jeszcze 15 lat na zdobycie doświadczenia w praktycznej działalności politycznej. Czyli po nauce trwającej w sumie 50 lat obywatele, którzy przeszli selekcję, zdając
odpowiednie egzaminy, mogli zająć najwyższe stanowiska państwowe lub poświęcić się życiu kontemplacyjnemu.
Źródło: domena publiczna.
Aby uchronić obywateli przed egoistycznymi i partykularnymi roszczeniami, zaprowadzono zasadę własności prywatnej, która dotyczyłaby nie tylko majątku. Platon szczegółowo
regulował kwestie małżeństwa. Upoważnił państwo i urzędników do interwencji
w sprawach małżeństwa. W kastach filozofów i wojowników wspólne miałyby być żony.
Platon wyobrażał sobie, że w ten sposób
wyeliminowana zostałaby zazdrość jako źródło konfliktów międzyludzkich. Gdy nie ma
własności prywatnej, wszystko należy do państwa. Pozwala to uniknąć egoistycznych postaw, pokus oraz nastawiania się na realizację tylko własnych celów. Ingerencje instytucji państwowych szły jeszcze dalej.
Również płodzenie dzieci, a później ich wychowanie poddane zostałyby kontroli państwa. Dopuszczalne byłoby zabijanie dzieci chorych i przez to społecznie nieużytecznych.
W swoim dialogu Państwo Platon opisał cztery nieidealne społeczeństwa (timokrację, oligarchię, demokrację oraz tyranię). Uważał,
że timokracja jest najbliższa ideałowi królestwa filozofów, kolejne zaś etapy degeneracji prowadzą ku coraz gorszym formom rządów, czyli demokracji i tyranii. Według Platona demokrację cechował największy stopień wewnętrznego zróżnicowania i znalazła się ona na przedostatnim szczeblu hierarchicznej drabiny, za timokracją (rządami ludzi mężnych) i oligarchią. Od oligarchii za gorszą uznawał tylko tyranię.
leży w interesie rządzącego, bo on jest mocniejszy; słuchając go,
przyczyniają się do jego szczęścia, a do własnego ani odrobiny. Trzeba przecież zobaczyć, arcynaiwny Sokratesie, że człowiek sprawiedliwy wszędzie ma mniej niż niesprawiedliwy. Najpierw w interesach,
w spółkach. Gdziekolwiek się taki jeden z drugim zwiąże, to przy
rozwiązaniu spółki nigdy nie znajdziesz, żeby sprawiedliwy miał z niej więcej niż niesprawiedliwy.
Źródło: Platon, Państwo, tłum. W. Witwicki, Kęty 1999.
W państwie Platona nie znalazłoby się miejsce dla poetów, których filozof chciał wygnać, ponieważ uznał ich za wichrzycieli, siejących tylko zamęt w głowach obywateli swoimi nieprawdziwymi historiami i zmyślonymi bajkami.
Źródło: William-Adolphe Bouguereau, Homer i jego przewodnik, 1874, domena publiczna.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o. o, licencja: CC BY-SA 3.0.
Platon był wielkim krytykiem demokracji. W Państwie przewrotnie chwalił ten ustrój, starając się sprowadzić jego zalety do absurdu. Twierdził, że jest w nim zbyt dużo samowoli a każdy może w nim robić to, co mu się podoba. Demokrację uważał za ustrój zbyt łagodny i pobłażliwy. Ustrój ten, jego zdaniem, zbyt wysoko ceni sobie równość, nie zwracając uwagi na istnienie naturalnych różnic między ludźmi. Dowodził też, że demokracja zbyt łatwo uznaje i dopuszcza wszelkie zachowania i poglądy, i pomysły na kierowanie państwem.
Drwił, że przypomina mu bazar, na którym nie sposób odróżnić dobrych ofert od złych.
W Państwie Platona można odnaleźć znamiona totalitaryzmu. Szczególnie mocno widać go w słowach filozofa: „państwo jest wszystkim, jednostka niczym”. Każdy obywatel miał stanowić element państwa, które decydowało, co jest dla niego dobre lub złe. Państwo miało być najważniejsze, a zadaniem jednostki byłoby robić wszystko, by było ono jeszcze lepsze.
Jednostka całkowicie miała podporządkować się państwu, odebrane zostałyby jej prawo do wolności i szczęścia osobistego.
Makis E. Warlamis, Utopia.
Źródło: h ps://commons.wikimedia.org/, licencja: CC BY-SA 4.0.
Państwo Platona było utopią, czyli takim ustrojem politycznym, społecznym i gospodarczym, którego założenia w rzeczywistości nie mogły zostać zrealizowane. Już powyższe zasady życia społecznego pokazują, że idealne państwo Platona wcale nie musiałoby być miejscem, gdzie ludzie czuliby się szczęśliwi.
Recepcja wizji państwa Platona
Karl Popper uważał, że poglądy Platona łączą dwie błędne koncepcje: historyzm i wiarę w inżynierię społeczną, które opierają się na tezie o konieczności ograniczenia wolności jednostki do ram wyznaczonych przez bezwzględną potrzebę rozwoju państwa. Popper widział w Platonie myśliciela, odpowiedzialnego za powstanie XX‐wiecznych ustrojów totalitarnych.
Odpowiedz na pytanie, czy twoim zdaniem Propper prawidłowo odczytał intencje Platona?
Platon przedstawił w Rzeczypospolitej koncepcję idealnego państwa, w którym „ludzie nie będą skażeni przez pieniądze i władzę, i gdzie rządzić będą mądrość, rozsądek
i sprawiedliwość”.
Słownik
cnota
(gr. arete – dzielność, sprawność) etyczna cecha człowieka używającego sprawności moralnych; cecha uważana za najwyższe dobro człowieka
demokracja
(gr. dḗmos – lud; krátos – siła, władza – rządy ludu, ludowładztwo) typ ustroju państwa, zakładający równy udział obywateli w sprawowaniu władzy
dialektyka
(gr. dialektike – sztuka dyskutowania) zasady poprawnego rozumowania służące do analizy argumentów; metoda dochodzenia do prawdy przez ujawnianie i przezwyciężanie
sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika historyzm
stanowisko filozoficzne i metodologiczne postulujące poznawanie rzeczywistości oraz ujmowanie zjawisk w sposób historyczny
inżynieria społeczna
działania według poglądu, że nie ma zasadniczej różnicy pomiędzy materiałami, jakimi operuje inżynier, a „materiałem ludzkim”, z którym ma do czynienia polityk
oligarchia
(gr. ὀλιγαρχία – panowanie nielicznych; od ὀλίγος, oligos – nieliczny i ἀρχή, arche – władza) forma rządów, polegająca na sprawowaniu władzy przez niewielką grupę ludzi
wywodzących się z arystokracji mokracja
(gr. τιμοκρατία; timḗ – honor, wartość, cześć, szacunek i κράτος, krátos – siła, władza) typ ustroju politycznego opierającego się na rządach najsilniejszych i najbardziej honorowych obywateli
totalitaryzm
(łac. totalis – cały, całkowity) totalizm, system rządów oparty na obowiązującej wszystkich ideologii, w którym państwo w pełni kontroluje społeczeństwo i stara się nadzorować wszystkie aspekty życia publicznego i prywatnego na tyle, na ile jest to możliwe
tyrania
(gr. τύραννος, tyrannos; zapożyczone z luwijskiego tarwan – sędzia) forma rządów w wyniku obalenia istniejącego porządku politycznego i przejęcia władzy przez tyrana, czyli
jednostkę narzucającą innym własnej woli poprzez przemoc utopia
(gr. ou – nie, topos – miejsce) wizja państwa posiadającego idealny ustrój polityczny, gospodarczy i społeczny; w rzeczywistości nieistniejący ideał niemożliwy do
zrealizowania
Audiobook
Polecenie 1
Wysłuchaj audiobooka przedstawiającego dialog Sokratesa z Adejmantem (bratem Platona).
Wyjaśnij jak filozof tłumaczy powstanie państwa?
Platon
Państwo
Geneza Państwa
Zatem zdaje mi się – powiedziałem – że państwo tworzy się dlatego, że żaden z nas nie jest samowystarczalny, tylko mu potrzeba wielu innych. Albo jaki, myślisz, może być inny początek i zasada zakładania państw? – Żaden inny – powiada. – Więc tak, bierze jeden drugiego do tej, a innego do innej potrzeby, a że wielu rzeczy potrzebujemy, więc zbieramy wielu ludzi do jednego siedliska, aby wspólnie żyli i pomagali jeden drugiemu, i to wspólne mieszkanie nazwaliśmy imieniem państwa. – Czy tak? – Tak jest. – Więc proszę cię – powiedziałem – w myśli od początku budujemy państwo. A będzie je budowała, jak się zdaje, nasza potrzeba. – Jakże by nie? – A doprawdy, że pierwsza i największa z potrzeb to wytwarzanie pożywienia, aby istnieć i żyć. – Ze wszech miar przecież. – Druga to potrzeba mieszkania, trzecia ubrania i tym
podobnych rzeczy. – Jest tak. – Więc proszę cię – powiadam – jakim sposobem państwo podoła, żeby tyle tych rzeczy wytwarzać? Nieprawdaż, jeden jest rolnikiem, drugi
budowniczym, inny któryś tkaczem? A może i szewca tam dołóżmy albo kogoś z tych, co obsługują ciało? – Tak jest. – Zatem państwo, ograniczone do tego, co najkonieczniejsze, składałoby się z czterech albo z pięciu ludzi. – Widocznie. – Więc cóż? Każdy z tych ludzi powinien swoją robotę składać dla wszystkich pospołu – jak na przykład rolnik, chociaż jest jeden, powinien wytwarzać żywność dla czterech i cztery razy tyle czasu i trudu poświęcać na wytwarzanie żywności i dzielić się z drugimi, czy też nie powinien dbać o tamtych, a tylko dla siebie samego czwartą część wytwarzać tej żywności w ciągu czterokrotnie krótszego czasu, a z pozostałych trzech jedną poświęcić na robienie domu, drugą na ubranie, inną na buty i nie dzieląc się z nikim mieć głowę wolną i samemu, własnymi rękami swoje rzeczy robić? (...) Potrzeba więcej niż czterech obywateli do wytwarzania tych rzeczy, o którycheśmy mówili. Bo zdaje się, że rolnik nie będzie sobie sam robił pługa, jeżeli to ma być ładny pług, ani motyki, ani innych narzędzi rolniczych. Ani budowniczy. Jemu też niejednego potrzeba. Tak samo tkacz i szewc. (...) Będzie potrzeba jeszcze innych ludzi też, którzy by z innego miasta przywozili, co
trzeba. (...) I kupców będziemy potrzebowali. (...) Są jeszcze, uważam, inni funkcjonariusze też, którzy ze względu na swe zalety umysłowe nie bardzo zasługują na bliskie z nimi stosunki, ale mają siły fizyczne wystarczające do ciężkich robót. Ci sprzedają użytkowanie swoich sił, a cenę za to uzyskaną nazywają najmem i sami się nazywają, uważam, najemnikami.
Źródło: Platon, Państwo, tłum. W. Witwicki, Kęty 1999.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2
Wysłuchaj fragmentów przedstawiających poglądy Platona i odpowiedz na pytanie: Jakie warunki musiałyby być spełnione, aby obmyślone przez filozofa państwo mogło funkcjonować idealnie?
Platon
Państwo
Jak długo — zacząłem — albo miłośnicy mądrości nie będą mieli w państwach władzy królewskiej, albo ci dzisiaj tak zwani królowie i władcy nie zaczną się w mądrości kochać
uczciwie i należycie, i pokąd to się w jedno nie zleje — wpływ polityczny i umiłowanie mądrości
— a tym licznym naturom, które dziś idą osobno, wyłącznie tylko jednym albo wyłącznie drugim torem, drogi się nie odetnie, tak długo nie ma sposobu, żeby zło ustało, kochany Glaukonie, nie ma ratunku dla państw, a uważam, że i dla rodu ludzkiego. Ani mowy o tym nie ma, żeby taki ustrój prędzej w granicach możliwości dojrzał i światło słońca zobaczył, ustrój, któryśmy teraz w myśli przeszli. To jest to, co mnie od dawna napawa wahaniem, czy to mówić, bo to będzie brzmiało bardzo opacznie i niewiarygodnie. Tak trudno jest dojrzeć, że na innej drodze nie znajdzie się szczęścia ani dla jednostki, ani dla państwa.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
A naprawdę sprawiedliwość jest, zdaje się, czymś w tym rodzaju, ale nie polega na zewnętrznym działaniu czynników wewnętrznych człowieka, tylko na tym, co się w nim samym z tymi
czynnikami dzieje. Na tym, że on nie pozwala, żeby którykolwiek z nich robił mu w duszy to, co do niego nie należy, ani żeby spełniał kilka różnych funkcji naraz. Taki człowiek urządził sobie gospodarstwo wewnętrzne, jak się należy, panuje sam nad sobą, utrzymuje we własnym wnętrzu ład, jest dla samego siebie przyjacielem; zharmonizował swoje trzy czynniki
wewnętrzne, jakby trzy struny dobrze współbrzmiące, najniższą, najwyższą i środkową, i jeżeli pomiędzy tymi są jeszcze jakieś inne, on je wszystkie związał i stał się ze wszech miar jedną jednostką, a nie jakimś zbiorem wielu jednostek. Opanowany i zharmonizowany postępuje też tak samo, kiedy coś robi, czy to gdy majątek zdobywa, czy o własne ciało dba, albo i w jakimś wystąpieniu publicznym, albo w prywatnych umowach, we wszystkich tych sprawach i
dziedzinach on uważa i nazywa sprawiedliwym i pięknym każdy taki czyn, który tę jego równowagę zachowuje i do niej się przyczynia. Mądrością nazywa wiedzę, która takie czyny dyktuje. Niesprawiedliwym nazywa czyn, który tę jego harmonię wewnętrzną psuje, a głupotą nazywa mniemanie, które znowu takie czyny dyktuje.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Sprawdź się
Ćwiczenie 1
W teorii państwa Platon podąża za naukami...
Heraklita.
Arystotelesa i Trazymacha.
Sokratesa.
Arystotelesa.
Trazymacha.
Ćwiczenie 2
Rozwiąż krzyżówkę
1. Niemożliwe do urzeczywistnienia państwo lub ustrój polityczny.
2. Ustrój, w którym wg Platona władza należy do najbogatszych.
3. Jeden z uczestników debaty w dialogu Państwo. 4. Jednowładztwo człowieka niesprawiedliwego.
5. Główna postać dialogów Platona.
6. Ustrój, w którym wg Platona panuje anarchia.
7. Najsłynniejsza metafora Platona.
8. Cecha będąca największym dobrem człowieka.
1 2 3 4 5 6 7 8
Ćwiczenie 3
Platon, stosując zasadę podziału pracy, wyróżnił trzy stany:
filozofów, duchownych, rzemieślników.
filozofów, duchownych, żywicieli.
filozofów, wojskowych, rzemieślników.
poetów, wojskowych, rzemieślników.
Ćwiczenie 4
Przeczytaj poniższy tekst. Co tak naprawdę przedstawia metafora statku?
Platon
Państwo
Kapitan statku przewyższa wszystkich na okręcie wielkością i siłą, a tylko przygłuchy jest i ma jakoś krótki wzrok, a na sztuce żeglarskiej też się mało rozumie. A żeglarze kłócą się z sobą o sterowanie. Każdy z nich uważa, że powinien siedzieć przy sterze, chociaż się nigdy sztuki
sterowania nie uczył, ani nie potrafi wskazać tego, u kogo by się jej uczył, ani czasu, w którym by tę naukę pobierał. Oprócz tego oni twierdzą
nawet, że się tej sztuki nauczyć nie można. A jeśli kto mówi, że można, gotowi go zabić. Sami wciąż tylko kapitana oblegają, nastają na niego i robią co mogą, żeby im ster powierzył. A nieraz, jeśli on im nie ulega, tylko innym raczej, wtedy oni tych innych albo zabijają, albo ich
wyrzucają z okrętu, a dzielnemu kapitanowi podają ziółka czarodziejskie na sen albo go upijają czymkolwiek, aby go z nóg zwalić, i panują nad okrętem, mają na swoje usługi wszystko, co na nim jest; piją i używają sobie w podróży po swojemu, oczywiście; a do tego chwalą jako
znakomitego żeglarza i nazywają zawołanym sternikiem i znawcą okrętu każdego, kto potrafi razem z nimi rękę przykładać do tego, żeby im
władza przypadła w udziale, kiedy zbałamucą albo gwałtem zmogą kapitana. Każdego innego oni ganią i mówią, że jest do niczego, a o prawdziwym sterniku nie mają bladego pojęcia, nie przeczuwają nawet, że on powinien się interesować porami roku i dnia, i niebem, i gwiazdami, i wiatrami, i wszystkim, co leży w zakresie umiejętności, jeżeli ma być naprawdę przygotowany do prowadzenia okrętu.
Źródło: Platon, Państwo, t. ks. VI, tłum. W. Witwicki, Kęty 1999.
“
Ćwiczenie 5
Rozstrzygnij, które twierdzenia są prawdziwe, a które są fałszywe.
Twierdzenie Prawda Fałsz
Platońska koncepcja państwa idealnego bywa
uznawana za wizję państwa totalitarnego.
□ □
W państwie Platona główną rolę do odegrania
mieli poeci.
□ □
Stan władców wyróżniała popędliwość i cnota
męstwa.
□ □
W Platońskiej koncepcji państwa kasty wojowników i filozofów miały mieć wspólne żony.
□ □
Ćwiczenie 6
Zaznacz zdania trafnie oddające poglądy Platona wyrażone w dialogu Państwo.
Trafne Nietrafne
Miarą sprawiedliwości są zewnętrzne, materialne skutki, jakie przynosi ona
jednostce.
□ □
Demokracja zapewnia trwały podział władz
i stabilne prawo.
□ □
Źródłem wartości sprawiedliwości jest idea
dobra.
□ □
To, że coś jest sprawiedliwe lub niesprawiedliwe, nie zależy od woli władcy.
□ □
Ćwiczenie 7
Poniższy fragment pozwala sądzić, że politycznego projektu Platona nie należy rozumieć w sposób dosłowny. Jaka była zatem główna intencja autora dialogu? Jaki sens nadał stworzeniu wizji państwa idealnego?
Praca domowa
Ćwiczenie 8
Napisz esej, który przedstawia krytykę demokracji Platona. Możesz rozwinąć twierdzenie wypowiedziane przez Platona w Państwie: „rząd tłumu jest pod każdym względem słaby
i niezdolny do żadnego wielkiego dobra ani zła, w porównaniu do innych ustrojów”. Postaraj się zawrzeć w swoim tekście argumenty filozofa, które zostały przedstawione w dzisiejszej lekcji.
Platon
Państwo
– Ja rozumiem – powiada. – Ty masz na myśli to państwo, o którymeśmy mówili, zakładając je. Ono leży w kraju myśli, bo na ziemi, przypuszczam, że nigdzie go nie ma.
– A może w niebie – dodałem – leży jego pierwowzór u stóp bogów; dla tego, który chce patrzeć, a patrząc urządzać samego siebie. A to nie stanowi żadnej różnicy, czy ono gdzieś już jest, czy dopiero będzie.
Źródło: Platon, Państwo, t. ks. IX, tłum. W. Witwicki.
“
Dla nauczyciela
Autor: Paweł Kaniowski Przedmiot: Filozofia
Temat: Słownik filozoficzny. Platon: zagadnienia polityczne – koncepcja idealnego państwa Grupa docelowa:
III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
VII. Filozofia i kultura europejska jako „przypisy do Platona”. Uczeń:
4. wskazuje na wybranym przykładzie na obecność platonizmu w późniejszych epokach (np.
w teologicznej myśli średniowiecznej, w nowożytnym matematycznym przyrodoznawstwie, w politycznych próbach budowania „państwa doskonałego”).
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.
Cele operacyjne ( językiem ucznia):
Poznasz poglądy Platona wyznaczające jego koncepcje polityczne na temat państwa idealnego.
Opiszesz sposób organizacji idealnego państwa Platona.
Zrozumiesz, na czym polegała Platońska krytyka demokracji.
Przeanalizujesz, co zdaniem Platona miało wpłynąć na racjonalne urządzenie państwa.
Cele operacyjne. Uczeń:
pojmuje rolę filozofii jako fundamentalnego składnika dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej;
omawia poglądy filozofów reprezentatywnych dla poszczególnych epok kultury europejskiej.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm;
nauczanie wyprzedzające.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja;
audiobook;
esej filozoficzny;
burza mózgów.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.
Przebieg lekcji Przed lekcją:
1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z medium w sekcji „Audiobook”.
Faza wprowadzająca:
1. Nauczyciel loguje się na platformie i, na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika, wyświetla stronę tytułową e‐materiału. Następnie prosi wybraną osobę o odczytanie tematu lekcji oraz celów. Wspólne ustalenie kryteriów sukcesu.
2. Dyskusja wprowadzająca. Za pomocą raportu dostępnego w panelu użytkownika nauczyciel sprawdza przygotowanie uczniów do lekcji. Następnie inicjuje rozmowę kierowaną na podstawie pytań zawartych we wprowadzeniu.
Faza realizacyjna:
1. Burza mózgów. Nauczyciel zdaje uczniom pytanie: Co to jest sprawiedliwość? Następnie informuje uczniów, że będą pracować metodą burzy mózgów i jeśli to konieczne,
wyjaśnia jej zasady. Wyłania także moderatora, który będzie zapisywał pomysły na tablicy, a następnie określa czas wykonania zadania.
Uczniowie podają swoje propozycje. Po zakończeniu fazy twórczej następuje wspólna weryfikacja pomysłów. Nauczyciel prosi uczniów, aby porównali swoje propozycje z informacjami zamieszczonymi na tablicy.
2. Dyskusja. Nauczyciel prosi uczniów, aby podzielili się na dwie grupy, następnie wyjaśnia, że będą prowadzili dyskusję za i przeciw na temat: Panujący ustrój w „Państwie” Platona – czy wizja filozofa jest możliwa do zrealizowania?
W wyznaczonym czasie uczniowie zapisują argumenty, które będą mogli wykorzystać podczas dalszej części zajęć. Grupa pierwsza zajmuje stanowisko za, a grupa druga przeciw zadanemu problemowi. Dyskusje moderuje nauczyciel, starając się również aktywizować wszystkich uczniów. Na koniec wybiera po jednej osobie z każdej grupy, które podsumowują dyskusję. Nauczyciel, jeśli to potrzebne, uzupełnia informacje.
3. Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej materiał z sekcji
„Audiobook”. Odczytanie polecenia do multimedium: Jakie warunki musiałyby być spełnione, aby obmyślone przez niego państwo mogło funkcjonować idealnie?
Wspólna praca całego zespołu klasowego nad odpowiedziami.
4. Ćwiczenia przedmiotowe. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia nr 1‐4.
Następnie konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję odpowiedzi.
5. Nauczyciel wyświetla uczestnikom zajęć ćwiczenie nr 5, 6 i 7. Uczniowie tym razem pracują w grupach. Ustalają wspólne stanowisko i wskazują wybraną odpowiedź, używając telefonów lub komputerów. Nauczyciel kontroluje wyniki pracy uczniów i prosi wybrane osoby o uzasadnienie swojej odpowiedzi.
Faza podsumowująca:
1. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.
Praca domowa:
1. Napisz esej, który przedstawia krytykę demokracji Platona. Możesz rozwinąć
twierdzenie wypowiedziane przez Platona w Państwie: „rząd tłumu jest pod każdym względem słaby i niezdolny do żadnego wielkiego dobra ani zła, w porównaniu do
innych ustrojów”. Postaraj się zawrzeć w swoim tekście argumenty filozofa, które zostały przedstawione w dzisiejszej lekcji.
Materiały pomocnicze:
Leśniak K., Platon, Warszawa 1993.
Lewandowski A., „Państwo” Platona: totalitaryzm, idealizm, realizm, w: „Zeszyty Naukowe - Uniwersytet Szczeciński. Studia Sociologica”, 1999, nr 11, s. 71‐91.
Zweiffel Ł., Państwo Platona: idealna odpowiedź na nieidealne okoliczności, w: „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica”, 2007, nr 3, s. 23‐30.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Uczniowie mogą wykorzystać medium w sekcji „Audiobook” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.
