ISSN 1427-549X
Tatiana Rybalczenko Tomsk
Ñòèõîòâîðåíèå ×åñëàâà Ìèëîøà Campo di Fiori â êîíòåêñòå ñîâðåìåííîé ðóññêîé ïîýçèè:
ðàçíûå ôîðìû äèàëîãà
Èçâåñòíîå ñòèõîòâîðåíèå ×. Ìèëîøà Campo di Fiori (1943) èìååò îñî- áóþ ñóäüáó â ðóññêîé ñîâðåìåííîé ïîýçèè. Âûäåëåííîå ñîöèàëüíûì è ýòèêî- -ôèëîñîôñêèì ñîäåðæàíèåì, ñòèõîòâîðåíèå ðîæäàåò ïðÿìûå è êîñâåííûå ôîðìû ïîýòè÷åñêîé ðåôëåêñèè ðóññêèõ ïîýòîâ: ïåðåâîäû Í. Ãîðáàíåâñêîé (1982) è Ã. Õîäîðêîâñêîãî (2008); ñîçäàíèå ñòèõîòâîðåíèé, íàïèñàííûõ ïîä âëèÿíèåì ñòèõîòâîðåíèÿ Ìèëîøà (ðàçâèòèå èäåé è ñïîð ñ èäåÿìè ïðåäøåñòâåííèêà) ïîýòàìè 2000-õ ãîäîâ (Íà Êàìïî äè Ôüîðè À. Ìàêó- øèíñêîãî, 2010; Êàìïî äè Ôüîðè Ã. Øóëüïÿêîâà, 2011; Âñòðå÷à íà Êàìïî äè Ôüîðè Þ. Áàðêî, 2011) è êîñâåííûé ïîýòè÷åñêèé äèàëîã È. Áðîäñêîãî ñî ×. Ìèëîøåì íà îñíîâå èíòåðïðåòàöèè ðèìñêîãî òîïîñà (Ðèìñêèå ýëåãèè 1981). Ñðàâíèòåëüíûé àíàëèç îáíàðóæèâàåò íå òîëüêî ðàçëè÷èå ðàçíûõ êîíãåíèàëüíûõ ìèðîîáðàçîâ â áîëüøèõ ïîýòîâ, íî è ðàçëè÷èå ìèðîâî- ñïðèÿòèÿ ìåæäó ïîýòàìè ðàçíûõ ïîêîëåíèé, ðàçëè÷èå, íå ïðåïÿòñòâóþùåå, à ñïîñîáñòâóþùåå ïîíèìàíèþ.
Ñòèõîòâîðåíèå ×. Ìèëîøà íàïèñàíî â Âàðøàâå â 1943 ãîäó êàê ôèêñàöèÿ ðåàëüíûõ ñîáûòèé âîåííûõ ëåò, à ðèìñêèé òîïîñ, êàê è ñâÿçàí- íîå ñ íèì ñîáûòèå 1600 ãîäà, ñîææåíèå íà êîñòðå èíêâèçèöèè Äæîðäàíî Áðóíî, ââîäèòñÿ êàê âîñïîìèíàíèå, êàê àññîöèàöèÿ, âûâîäÿùàÿ â èñòî- ðè÷åñêóþ ïåðñïåêòèâó. Ïîä÷åðêí¸ì, ÷òî îáðàç Èòàëèè, Ðèìà è Ïëîùàäè Öâåòîâ âîçíèêàåò äî ýìèãðàöèè Ìèëîøà êàê îáðàç ÷óæîãî ìèðà, ÷üè îñíîâû âèäÿòñÿ èç ðîäíîãî ìèðà, îáåðíóâøåãîñÿ àäîì, è, îáíàðóæèâàÿ ñâÿçü ðàçíûõ âðåì¸í è ìèðîâ, ïîýò âûõîäèò ê ýêçèñòåíöèàëüíûì îáîáùåíèÿì î âðåìåíè è îá îäèíî÷åñòâå ÷åëîâå÷åñêîãî ñóùåñòâîâàíèÿ.
Ïîâîä äëÿ ñîçäàíèÿ òåêñòà Ìèëîø èçëàãàåò â ñàìîì ñòèõîòâîðåíèè ïðè- ñóòñòâèå ïîýòà íà âàðøàâñêîé ïëîùàäè â ìîìåíò, êîãäà çà ñòåíàìè ãåòòî ïðîèñõîäèò ôàøèñòñêàÿ àêöèÿ ïîäàâëåíèÿ âîññòàíèÿ â ãåòòî è óíè÷òî- æåíèÿ åâðååâ, Ïëîùàäü öâåòîâ â Ðèìå âñïîìèíàåòñÿ è êàê ñèìâîë âå÷íîãî ãîíåíèÿ íà èíàêîìûñëèå (ñîææåíèå Äæîðäàíî Áðóíî è ñîææåíèå åâðååâ
îáîñíîâûâàëîñü ãîíèòåëÿìè çàùèòîé öåííîñòåé, âåðû), íî è êàê ñèìâîë ñóùåñòâîâàíèÿ ÷åëîâåêà: ñìåðòü íà ïîëå öâåòîâ. Ìèëîø â ëèðè÷åñêîé ñàìîðåôëåêñèè ñàì ïðåäëàãàåò äâå èíòåíöèè ñòèõîòâîðåíèÿ: ñ îäíîé ñòîðîíû, êàê ìîðàëü, êàê èíâåêòèâà ÷åëîâå÷åñêîìó ðàâíîäóøèþ è áåñïà- ìÿòñòâó, ïîâòîðÿþùèìñÿ â ðàçíûå âðåìåíà íà íîâûõ Campo di Fiori, ñ äðóãîé ñòîðîíû, êàê ðàçìûøëåíèå îá ýêçèñòåíöèàëüíîì îäèíî÷åñòâå
÷åëîâåêà â ïîòîêå æèçíè, îá îáðå÷¸ííîñòè ÷åëîâåêà ñìåðòè íà ïîëå öâåòîâ. Íî â ñòèõîòâîðåíèè âàæåí è ëèðè÷åñêèé äèñêóðñ, ðåôëåêñèÿ íà òåìó ðîëè ñëîâà â àáñóðäíîñòè ÷åëîâå÷åñêîãî ñóùåñòâîâàíèÿ, èíòåðïðå- òàöèÿ ìèññèè ïîýòè÷åñêîãî ñëîâà â ñèòóàöèè òîòàëüíîãî íåïîíèìàíèÿ è îòêàçà îò ïàìÿòè, à ñ äðóãîé ñòîðîíû, â íåîòâðàòèìîñòè ñìåðòè è çàáâåíèÿ:
1 Cz. Mi³osz, Poezje wybrane, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1996, s. 2830.
2 Öèò. ïî: <http://www.stihi.ru/avtor/hodorkovskij&book=96#96>. Ïåðåâîä Ã. Õîäîðêîâñêîãî.
3 Öèò. ïî: Íîâàÿ Ïîëüøà 2006, ¹ 4, ñ. 1618.
Áåññèëüíûé îñòàíîâèòü ñìåðòü, ïîýò íå îñòà¸òñÿ å¸ çðèòåëåì, êàê òîëïà; îí ñîçäà¸ò òåêñò, âûñêàçûâàåò ñëîâî íå ìîðàëü, à ñâîþ èíòåðïðå- òàöèþ ñóùåñòâîâàíèÿ, îí áóíòóåò è ïðîòèâ óíè÷òîæåíèÿ, è ïðîòèâ íåâåäåíèÿ. ×àùå ïðî÷èòûâàåòñÿ ñîöèàëüíûé ñìûñë ñëîâà-áóíòà, áîëåå ãëóáîêè ýêçèñòåíöèàëüíûå êîííîòàöèè. Áåçóñëîâíî, áóíò òîëïû ìîã áû îñòàíîâèòü êàê óíè÷òîæåíèå åâðååâ, òàê è óíè÷òîæåíèå ëè÷íîñòè, íåñóùåé íîâîå çíàíèå î ìèðå. Ïðè âñåì ñõîäñòâå èñòîðè÷åñêèõ ñîáûòèé (âàðøàâ- ñêîå ãåòòî ÕÕ âåêà è ñîææåíèå åðåòèêà â 1500 ãîäó), åñòü ðàçíèöà ñèòóàöèé.
Áðóíî ñæèãàþò íà ãëàçàõ òîëïû, óïèâàþùåéñÿ æèçíüþ, òîðãóþùåé ïëîäàìè çåìëè è ìîðÿ, òîðîïÿùåéñÿ ïðîæèòü êðàòêóþ è îáðå÷¸ííóþ æèçíü: [...] òîðãóåò, ëþáèò è âåñåëèòñÿ / íå çàìå÷àÿ êîñòðîâ è ïåïëà (ïåð.
Ã. Õîäîðêîâñêîãî).  ïåðåâîäå Í. Ãîðáàíåâñêîé óñèëåíà ýêçèñòåíöèàëü- íîñòü ñèòóàöèè, ìó÷åíè÷åñêèé êîñò¸ð ñîîòíåñ¸í íå òîëüêî ñ ìó÷åíèÿìè
äðóãîãî, íî è ñ ñîáñòâåííûìè ìó÷åíèÿìè ÷åëîâåêà: Òîðãóþò, ñìåþòñÿ, ëþáÿò / áëèç ìó÷åíè÷åñêîãî êîñòðà3. Ó Ìèëîøà àêöåíòèðîâàíà ñåìàíòèêà ïîä÷èíåíèÿ ïîòîêó æèçíè:
Ju¿ biegli wychylaæ wino, Sprzedawaæ bia³e rozgwiazdy, Kosze oliwek i cytryn
Nieli w weso³ym gwarze.
I ci gin¹cy, samotni,
Ju¿ zapomniani od wiata...1
À ýòè ãèáíóùèå îäèíîêî, ïîçàáûòûå ìèðîì 2
 îáðèñîâêå âàðøàâñêîé ñèòóàöèè àêöåíòèðîâàíî è äðóãîå íåçíàíèå.
Îòêàç îò ïîíèìàíèÿ, íåâåäåíèå êàê ñïîñîá ïðåîäîëåíèÿ, ìèíîâàíèÿ, îòêëîíåíèÿ îò ïóòè ñòðàäàíèé: Handluje, bawi siê, kocha / Mijaj¹c mêczeñ- skie stosy.
Íåâåäåíèå î÷åâèäíî â òðàêòîâêå âåñåëüÿ âàðøàâÿí â ìîìåíò óíè÷òî- æåíèÿ ãåòòî: ïðîñòðàíñòâî ñòðàäàíèé è ãèáåëè ãåòòî îòäåëåíî ñòåíàìè, ìóçûêà (skoczna muzyka) ãëóøèò çàëïû âûñòðåëîâ; âåñåííèé ïðàçäíè-
÷íûé âåòåð òðåïàë íå òîëüêî þáêè, íî è ÷óâñòâà âåñ¸ëûõ òîëï, îòâëåêàÿ èõ âíèìàíèå îò ñìåðòè ðÿäîì; à õëîïüÿ îò ãîðÿùèõ äîìîâ ëîâèëè ïëàòêè, òî åñòü îäåæäà, âåñåëÿùèõñÿ è ñ÷àñòëèâûõ ëþäåé:
Rozwiewa³ suknie dziewczynom Wiatr od tych domów p³on¹cych,
mia³y siê t³umy weso³e...
Âåñü óêëàä æèçíè îãðàæäàåò ëþäåé îò çíàíèÿ òðàãèçìà äðóãîé
æèçíè, æèçíè çà ñòåíàìè Òóò-áûòèÿ. Í. Ãîðáàíåâñêàÿ óñèëèâàåò ýòè÷åñêóþ ñåìàíòèêó, íàçûâàÿ õëîïüÿ ïåïëà ãîëóáêàìè, òî åñòü ïîñëàíöàìè äóõà;
äîáàâëÿÿ, ÷òî íå ïëàòêè ëåòÿùèõ íà êàðóñåëè, à ñàìè åäóùèå íà êàðóñåëè
ëîâÿò õëîïüÿ ïåïëà, òî åñòü çíàêè ñìåðòè, ðàçâëåêàÿ âåñ¸ëûå òîëïû:
À âåòåð ñ äîìîâ ãîðÿùèõ Ñíîñèë ãîëóáêaìè õëîïüÿ, È åäóùèå íà êàðóñåëè Ëîâèëè èõ íà ëåòó.
Åñëè òîëïà ðèìñêîé ïëîùàäè ïîõîæà íà òîëïó âàðøàâÿí, òîëüêî áîëåå îòêðîâåííî âûðàæàÿ ïîä÷èíåíèå ïîòîêó æèçíè: åäû, êðàñîòû (öâåòîâ), ëþáâè, òî ëèðè÷åñêèé ãåðîé Ìèëîøà ñîîòíîñèò ñåáÿ ñ æåðòâàìè, íî ïðåæäå âñåãî, ñ îäèíîêèì ÷åëîâåêîì, âëàäåâøèì âûñøèì ïîíèìàíèåì ìèðà. Ìèëîø òðàêòóåò Áðóíî íå êàê ïðîïîâåäíèêà èëè ó÷èòåëÿ, íî êàê íîñèòåëÿ íåâíÿòíîãî òîëïå ñëîâà, çíàíèÿ î ìèðå. Èçâåñòíî, ÷òî Áðóíî ïðèâí¸ñ íå òîëüêî êîïåðíèêîâñêóþ (ðîæä¸ííóþ â Ïîëüøå, ÷òî îáúÿñíÿåò îáðàùåíèå èìåííî ê Äæîðäàíî Áðóíî â ñòèõîòâîðåíèè Ìèëîøà) ãåëèî- öåíòðè÷åñêóþ ñèñòåìó, íî îí ðàçâèë èäåþ ìíîãîöåíòðîâîñòè âñåëåííîé, ñîñóùåñòâîâàíèÿ ðàçíûõ è ïàðàëëåëüíûõ ìèðîâ, âå÷íî ìåíÿþùèõñÿ è áåñêîíå÷íî ðàñøèðÿþùèõñÿ â òàèíñòâåííîé Âñåëåííîé. Êàðòèíà ìèðà.
Åñëè àáñòðàãèðîâàòüñÿ îò ìàãè÷åñêîé òðàêòîâêè Anima Mundi, âñåïðîíèêàþùåé Êîñìè÷åñêîé Äóøè, èñòî÷íèêà æèçíè, ýòî êàðòèíà ìèðà
áëèçêà ýêçèñòåíöèàëèñòñêîé êàðòèíå áûòèÿ êàê áåñêîíå÷íî òðàíñôîðìè- ðóþùåãîñÿ ñîñóùåñòâîâàíèÿ ôåíîìåíîâ. Íî ýòî çíàíèå î ìèðå Áðóíî íå âíîñèò â ëþäñêóþ ìàññó íå òîëüêî åãî ñëîâî íå ñëûøàò ëþäè. Ó Ìèëîøà
íîñèòåëü çíàíèÿ ìîë÷èò, ïîòîìó ÷òî åãî ÿçûê íåïîíÿòåí, îí íå ìîæåò èçúÿñíÿòüñÿ íà ñóùåñòâóþùåì ñðåäè ëþäåé ÿçûêå, íî â îðèãèíàëüíûõ ïîëüñêèõ òåêñòàõ âîçíèêëè âàðèàíòû. Ïðèíöèïèàëüíûå äëÿ ïîíèìàíèÿ îáùåãî ñìûñëà:
 ïåðâîì âàðèàíòå ÿçûê òîëïû ÷óæä ãåíèþ, âî âòîðîì âàðèàíòå ÿçûê ãåíèÿ ÷óæä òîëïå.  ïåðåâîäàõ àêöåíòèðóåòñÿ äðóãîå ìîë÷àíèå ýòî íåïðîùåíèå òîëïû: Íå íàø¸ë íè åäèíîãî ñëîâà / Ñ ÷åëîâå÷åñòâîì ïîïðîùàòüñÿ [...]  ÷åëîâå÷åñêîì ÿçûêå (Í. Ãîðáàíåâñêàÿ), íå ñóìåë íàéòè íè ñëîâà / â ÷åëîâå÷åñêîé ðå÷è, òàêîãî, ÷òîáû ñ ëþäüìè ïðîñòèòüñÿ
(Ã. Õîäîðêîâñêèé).
Âåðí¸ìñÿ ê àâòîðñêèì âàðèàíòàì.  Íîâîé Ïîëüøå â 2006 ãîäó4 îïóáëèêîâàíà çàïèñü Í. Ãîðáàíåâñêîé áåñåäû 1993 ãîäà ñ ×. Ìèëîøåì, ãäå ïîýò ðàññêàçàë îá èñòîðèè ñîçäàíèÿ ñòèõîòâîðåíèÿ è î ïðè÷èíàõ âîçíèêíî- âåíèÿ âàðèàíòîâ: [...] ïîòåðÿë êîíòðîëü íàä ïåðåïèñûâàâøèìèñÿ è ðàñõîäèâøèìèñÿ êîïèÿìè. Ïî èíèöèàòèâå Í. Ãðîññà (àâòîðà êíèãè Ïîýòû è Øîà. Îáðàç óíè÷òîæåíèÿ åâðååâ â ïîëüñêîé ëèòåðàòóðå, ãäå åñòü ãëàâà Èñòîðèÿ îäíîãî ñòèõîòâîðåíèÿ) [...] ÿ â ïîçäíåéøèõ èçäàíèÿõ âîññòàíîâèë ïåðâîíà÷àëüíûé òåêñò, ñîãëàñèâøèñü, ÷òî ñòèõ ÿçûê èõ ñòàë íàì ÷óæèì áîëåå ñèëüíûé, ÷åì â íà÷àëüíîì âàðèàíòå ÿçûê íàø ñòàë èì
÷óæèì. Óñèëåíèå òðàãèçìà âîçíèêàåò èç òîãî, ÷òî ÿçûê ãåíèÿ íå ñòàë áëèæå è ïîòîìêàì. Òåì íå ìåíåå, ñáëèæàÿ ëèðè÷åñêîãî ãåðîÿ, ïîýòà, ñ Áðóíî, Ìèëîø óòâåðæäàåò íå òîëüêî îòëè÷èå ïîýòà îò çàáûâ÷èâîé è ÷óæäîé ïîçíàíèÿ çàïðåäåëüíîãî òîëïû, íî è îòëè÷èå ïîýòà îò ãåíèÿ. Ïîýò íå ïðîâîäíèê ìèñòè÷åñêèõ èäåé ãåíèÿ, íå îí òâîðèò ëåãåíäó î ãåíèè, ïîäíèìàþùóþ íà áóíò, êàê ïåðåâîäÿò ðóññêèå ïåðåâîä÷èêè:
4 Íîâàÿ Ïîëüøà 2006, ¹ 4, ñ. 20. Öèò. ïî: <www.novpol.ru/index.php?id=613>.
Nie by³o w ludzkim jêzyku Ani jednego wyrazu,
¯eby co zdo³a³ powiedzieæ, Ludzkoci, która zostaje.
[...]
Jêzyk nasz sta³ siê im obcy Jak jêzyk dawnej planety.
Nie znalaz³ w ludzkim jêzyku Ani jednego wyrazu, Aby nim ludzkoæ po¿egnaæ, To ludzkoæ, która zostaje.
[...]
Jêzyk ich sta³ siê nam obcy Jak jêzyk dawnej planety.
Ëåãåíäà (ìí. ÷èñëî îò öåðêîâíî-ëàòèíñêîãî legendum ñîáðàíèå ëèòóðãè÷åñêèõ îòðûâêîâ äëÿ åæåäíåâíîé ñëóæáû)5 òî, ÷òî ðåêîìåíåòñÿ ê ÷òåíèþ; ïîçäíåå ïîýòè÷åñêîå ïðåäàíèå î êàêîì-íèáóäü èñòîðè÷åñêîì ñî- áûòèè, ñîäåðæàùåå ðåëèãèîçíûé èëè ñîöèàëüíûé ïàôîñ. Ó Ìèëîøà ñëîâî ïîýòà íå íàäåëÿåòñÿ ìîðàëèçàòîðñêèì ñìûñëîì, îíî ðîæäàåòñÿ êàê èíäèâèäóàëüíûé áóíò, âûçâàííûé íå ó÷èòåëüñêèìè ñòðåìëåíèÿìè, à èíäè- âèäóàëüíûì ïðîòèâîñòîÿíèåì ñìåðòè ïîñðåäñòâîì ñëîâà: ýêçèñòåíöèà- ëüíûé áóíò òðåáóåò âûðàæåíèÿ â ñëîâå. Ìèëîø ãîâîðèò î ñóäüáå ÷óæîãî
äëÿ ëþäåé ñëîâà, íåïîíÿòíîãî èì, êàê ÿçûê äàëüíåé ïëàíåòû (Jak jêzyk dawnej planety), è îñòàþùåãîñÿ íåïîíÿòíûì ïîòîìêàì.
Áîëåå ïðèáëèæàåòñÿ ê îðèãèíàëó ïåðåâîä Ã. Õîäîðêîâñêîãî, à ïåðåâîä Í. Ãîðáàíåâñêîé âíîñèò ñîöèàëüíóþ ñåìàíòèêó: ñëîâî ïîýòà ïîäíèìåò òîëïó íà ìÿòåæ. Ó Ìèëîøà ñòèõ ìîæíî èñòîëêîâàòü äâîÿêî: à) ñëîâî ïîýòà ïîäâèãíåò ê áóíòó, ê ñîïðîòèâëåíèþ àáñóðäó ñìåðòè, á) èíäèâèäóàëüíûé áóíò ïîðîäèò (âçíåñ¸ò) ñëîâî, ïîäâèãíåò ê àêòó òâîð÷åñòâà. Âòîðîå ïðî÷òåíèå êàæåòñÿ ïðåäïî÷òèòåëüíåå, èñõîäÿ èç îáùåé ýêçèñòåíöèàëüíîé ïðîáëåìàòèêè ïîýçèè Ìèëîøà, íå ñëó÷àéíî, îí òàê îöåíèâàåò â 1993 ãîäó ýòî îáùåèçâåñòíîå ñòèõîòâîðåíèå: Î÷åíü ñòðàííîå ÷óâñòâî áûòü ïîýòîì, êîòîðûé íàïèñàë òàêîå ñòèõîòâîðåíèå, êàê áû èñòîðãíóòîå èç íåãî, êàê áû íàïåðåêîð åãî ïðåæíåìó òâîð÷åñòâó. ß íå õî÷ó èçîáðàæàòü èç ñåáÿ ìîðàëèñòà, ÷åëîâåêà, êîòîðûé ñóäèò äðóãèõ. [...] Äëÿ ìåíÿ îäèíî÷åñòâî áûëî òóò âàæíåéøèì ýëåìåíòîì. Îäèíî÷åñòâî ïîãèáàþùèõ. Îòñþäà, êñòàòè, è âçÿëñÿ ýòîò îáðàç Äæîðäàíî Áðóíî. ß íå çíàþ, îòêóäà îí ïðèøåë
òóò íå áûëî íè÷åãî ôèëîñîôñêîãî, íå òî ÷òîáû Äæîðäàíî Áðóíî áûë äëÿ ìåíÿ ãåðîåì áîðüáû çà ñâîáîäó ìûñëè6.
Îñòà¸òñÿ äàæå ïðè ðåäóöèðîâàíèè íðàâñòâåííî-îáëè÷èòåëüíîãî ïàôîñà ïðîòèâîïîñòàâëåíèå ãåíèÿ è ïîýòà òîëïå, ðàäóþùèìñÿ ïðîÿâëå- íèÿì æèçíè áåç ïîèñêîâ ñìûñëà, ãîòîâûì ê çàáâåíèþ:
5 Ëèòåðàòóðíàÿ ýíöèêëîïåäèÿ 19291939, Ñîâåòñêàÿ ýíöèêëîïåäèÿ, ò. 6, Ìîñêâà 1932.
6 Íîâàÿ Ïîëüøà 2006, ¹ 4, ñ. 20. Öèò. ïî: <www.novpol.ru/index.php?id=613>.
A¿ wszystko bêdzie legend¹ I wtedy po wielu latach Na wielkim Campo di Fiori /òàê â öèòèðóåìîì èñòî÷íèêå, íî îñòà¸òñÿ è âàðèàíò Na nowym Campo di Fiori/
Bunt wznieci s³owo poety.
Êîãäà-òî âñ¸ ñòàíåò ëåãåíäîé, Òîãäà, ÷åðåç ìíîãèå ãîäû, Íà íîâîì Êàìïî äè Ôüîðè Ïîýò ðàçîææåò ìÿòåæ.
Ïåðåâîä Í. Ãîðáàíåâñêîé
Íî êîãäà ýòî ñòàíåò ëåãåíäîé,
÷åðåç äîëãèå-äîëãèå ãîäû, íà íîâîì Êàìïî äè Ôèîðå áóíò ïîäíèìåò ñëîâî ïîýòà.
Ïåðåâîä Ã. Õîäîðêîâñêîãî
 ýòîì àñïåêòå êîððåêòíî ñîïîñòàâëåíèå ñòèõîòâîðåíèÿ ×. Ìèëîøà ñî ñòèõàìè î Ðèìå È. Áðîäñêîãî, ñ öèêëîì Ðèìñêèå ýëåãèè (1981)7, ÷òî ïîç- âîëèò âûäåëèòü è ìîìåíòû ñõîæäåíèÿ, è ïðèíöèïèàëüíûå ðàçëè÷èÿ â ìèðîîùóùåíèè äâóõ âåëèêèõ ïîýòîâ.
Ïîâîä öèêëà ñòèõîòâîðåíèé Áðîäñêîãî, íàïèñàííîãî â ýìèãðàöèè, ïåðå- æèâàíèå ëè÷íîãî èçãíàíèÿ è âîñïðîèçâåäåíèå ðåàëüíîãî ïðåáûâàíèÿ â Ðèìà, ïðèäàâøåãî ñèëû ïðîäîëæàòü æèçíü: ß áûë â Ðèìå. Áûë çàëèò ñâåòîì. [...] Õâàòèò íà âñþ äëèíó ïîò¸ìîê (II, c. 231). Öèêë Áðîäñêîãî ïî ïðåèìóùåñòâó èíòèìåí, öåíòðàëüíûé ñþæåò èñòîðèÿ ëþáâè ê æåíùèíå, áëèçîñòü ñ íåé, ìíîæåñòâî äðóãèõ ñåìàíòè÷åñêèõ ïîëåé ïðåäñòàþò, ñ îäíîé ñòîðîíû, êàê ïîáî÷íûå ëèðè÷åñêèå êîëëèçèè, ñ äðóãîé ñòîðîíû, îíè ìîãóò áûòü âûäâèíóòû â öåíòð.
I. Ýìèãðàöèÿ, âûíóæäåííîå ðàññòàâàíèÿ ñ ðîäèíîé, òðàêòóåìîå êàê ñìåðòü, çàáâåíèå, èñ÷åçíîâåíèå: Òàê óìåíüøàþòñÿ âåùè â ïåðñïåêòèâå
(X, c. 231). Ó Áðîäñêîãî íå óíè÷òîæåíèå, à èñêëþ÷åíèå èç ïðîñòðàíñòâà æèçíè îñîçíà¸òñÿ êàê íàñèëüñòâåííàÿ ãèáåëü. Ñîöèàëüíî-èñòîðè÷åñêèé äèñêóðñ âûðàæàåò óñòðåìë¸ííîñòü ñîçíàíèÿ ëèðè÷åñêîãî ãåðîÿ ê óòðà÷åí- íîìó ïðîñòðàíñòâó Ñåâåðà:  ýòèõ øèðîòàõ âñå îêíà ãëÿäÿò íà Ñåâåð (IX, c.
231); çâóêè ðîÿëÿ â ÷àñ îáåäåííîãî ïåðåðûâà (V, c. 229) âûçûâàþò ãðóñòü,
îáðàñòàþò áåìîëüþ, ïîòîìó ÷òî âûçûâàþò àññîöèàöèè ñ èãðîé Àøêåíàçè, è îáðàç Ðîññèè ïðåäñòà¸ò êàê â îãðîìíûé àéñáåðã âìåðçøåå ïèàíèíî, òî åñòü ñìîëêíóâøåå çâó÷àíèå æèçíè, íå ñïîñîáíàÿ âçãëÿäà îñòàíîâèòü ðàâíèíà; ñîçíàíèå óñòðåìëåíî ê ãðàíèöå, ïðèáëèæàþùåé ê ïðîñòðàíñòâó Ñåâåðà, çàìåðçàþùåãî Äîíà, íî è óâîäÿùåãî â íåáûòèå, â ïðîøëîå:
Òàê íà ëüäó Òàíàèñà ïðîïàäàÿ èç âèäó, äðîæà âñåì òåëîì, âûñîõøèì ëàâðîì ïðèêðûâøè òåìÿ, áðåäóò â ëåæàùåå çà ïðåäåëîì
âñÿêîé âåëèêîé äåðæàâû âðåìÿ. (X, c. 231)
7 È. Áðîäñêèé, Ñî÷èíåíèÿ È. Áðîäñêîãî, ò. III, Ïóøêèíñêèé ôîíä, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã 2001, c. 227232. Äàëåå óêàçûâàþòñÿ ñòðàíèöû ýòîãî èçäàíèÿ.
I by³ ju¿ od nich odleg³y, Jakby minê³y wieki, A oni chwilê czekali Na jego odlot w po¿arze.
È áûë îò íèõ Äæîðäàíî òàê äàëåêî, êàê áóäòî âåêà ìèíîâàëè, îíè æå æäàëè òîëüêî ìèíóòû, êîãäà â ïëàìåíè îí èñ÷åçíåò.
Ïåð. Ã. Õîäîðêîâñêîãî
II. Ïðåáûâàíèå â Ðèìå, êîíòðàïóíêò ïóòåøåñòâèÿ ïî Âå÷íîìó ãîðîäó, ÌÈÐó (â ðóññêîé òðàíñêðèïöèè) ïðîäîëæàåò òåìó èñ÷åçíîâåíèÿ, çàáâåíèÿ.
Àòìîñôåðà íî÷è ñìåíÿåòñÿ îáðàçîì äíåâíîé æàðû, êîòîðàÿ çàñòàâëÿåò
â íåäðàõ âå÷íîãî ãîðîäà ïðÿòàòüñÿ îò ñâåòèëà, ïîáóæäàåò ñïàòü ãîðîæàí, òî åñòü íå âèäåòü ïðîÿâëåíèé æèçíè, óïîäîáèòüñÿ áåçãëàçûì ñòàòóÿì, ÷üÿ íåçðÿ÷åñòü íàâÿçàíà ñâåòèëîì, çàñòàâëÿâøèì âèäåòü òîëüêî ñâåò, òîëüêî âåëè÷èå ÷åëîâåêà-öåçàðÿ. Åñëè ó Ìèëîøà îãîíü ñèìâîë óíè÷òîæåíèÿ æèçíè, òî ó Áðîäñêîãî îáðàç ñâåòà è æàðû ñîçäà¸ò àòìîñôåðó æèçíè-àäà, æèçíè-ïåêëà, òîëêàþùåãî ê ïîèñêó ïðîõëàäû è äàæå õîëîäà. Õîëîä ñâÿçàí ñ íåäîñòóïíûì Ñåâåðîì, à ïðîõëàäó ïðèíîñèò âîäà è êàìåíü. Ïðåâðàùåíèå ëèðè÷åñêîãî ñóáúåêòà â ñòàòóþ îáðåòàåò ìåòàôîðó æèâèòåëüíîé ìåòàìîð- ôîçû óïîäîáëåíèþ íèìôå ôîíòàíà, èñòî÷àþùåé âîäó-ñë¸çû, îõëàæäàÿ, êàê ïîðòèê ôîíòàíà, ê êîòîðîìó ïðèñëîíÿåòñÿ æèâîå òåëî, âîçâðàùàÿñü ê æèçíè, ïîä÷èíÿÿñü æèçíè êàê äâèæåíèþ ê íåïîäâèæíîñòè, ê ñìåðòè:
Ïðèâàëèñü ëó÷øå ê ïîðòèêó, ñêèíü áàõèëû, ñêâîçü ðóáàøêó ñòåíà õîëîäèò ïðåäïëå÷üå;
è ñìîòðè, êàê ñîëíöå ñàäèòñÿ â ñàäû è âèëëû, êàê âîäà, [...]
ëüåòñÿ èç ðæàâûõ ñêâàæèí, íå ïîâòîðÿÿ íè÷åãî, [...]
êðîìå òîãî, ÷òî îíà - ñûðàÿ
è ïðåâðàùàåò ëèöî â ðóèíó. (VI, c. 229)
Ðèì ïðåäñòà¸ò êàê ñëåäû ðàçðóøåííîé è îñòàíîâëåííîé â îáëîìêàõ æèçíè: âå÷íûå ðàçâàëèí, îñêîëêè ôîðóìà, ãëàçíèöû Êîëèçåÿ (íå êàðó- ñåëè, à öèðêà ñìåðòè); ÷åðåïèöû õîëìîâ. Íàèáîëåå ïîëíî ñåìàíòèêà Ðèìà ïðîÿâëÿåòñÿ ñ 7-é ýëåãèè, ñîïîñòàâèìîé ñî ñòèõîòâîðåíèåì Ìèëîøà.
Ó Áðîäñêîãî íåò êîíêðåòíîãî òîïîñà, óñèëèâàþùåãî ýôôåêò ïîäëèííîñòè;
óñëîâíûé îáðàç ãîðîäà ïðåäñòà¸ò êàê ìîäåëü ìèðà, ñ ëàáèðèíòàìè óëèö è ìíèìûìè öåíòðàìè ïëîùàäåé, ãäå ðàâíî ñîñóùåñòâóþò äâà öåíòðà äóõà è ìàòåðèè: ôîíòàíû è öåðêâè. Íå ïëîùàäü, ïðèêîâûâàþùàÿ âíèìàíèå ê öåíòðó, ê êîñòðó, íà êîòîðîì ëèøàåòñÿ æèçíè ÷åëîâåê äðóãîãî êðóãà æèçíè (ñåìàíòèêà ñîöèàëüíîãî àáñóðäà), à ïëîùàäü-ïëàñòèíêà, ñèìâîë ýêçèñòåí- öèàëüíîãî àáñóðäà, áåññìûñëåííîãî è íåñâîáîäíîãî êðóæåíèÿ (â Òóò- áûòèè) ïî äîðîãàì, ïîäîáíûì ãðàììîôîííûì äîðîæêàì. Îñòàíîâêà äâèæåíèÿ, íàõîæäåíèå öåíòðà, èòîãà ýòî ñìåðòü, è ïîòîìó ÷åëîâåê ïðî- äîëæàåò èäòè, áîëåå òîãî, ñòðåìèòñÿ ê ñîþçó ñ çåìíûì ïðîñòðàíñòâîì ñóùå- ñòâîâàíèÿ: ïåðåñòàâëÿåøü íà ïëîùàäÿõ áîòèíêè, ñìèðÿÿñü ñ íåâçðà÷íîé
äðîáüþ / îñòàþùåéñÿ æèçíè, çàáûâàÿ îñòàíîâèòüñÿ â öåíòðå, ÷òî îçíà÷àëî áû êîíåö æèçíè êàê äâèæåíèþ ïî êðóãó èëè â ëàáèðèíòå. Âå÷íûé Ãîðîä, êóëüòóðà, ñîõðàíÿþò îò èñ÷åçíîâåíèÿ, íî ýòî òîëüêî ðàçâàëèíû æèçíè èëè å¸ ïîäîáèÿ, òåêñòû, àðòåôàêòû, äîëæíûå íàïîìèíàòü î æèçíè, íî îíè ñâèäåòåëüñòâóþò î êîíå÷íîñòè âñåãî.
B ýòîì öèêëå Áðîäñêîãî ïðîÿâëÿåòñÿ áëèçêîå ñòîèêàì ìèðîîùóùåíèå:
îñîçíàíèå ìàëîñòè è èñ÷åçíîâåíèÿ ïîáóæäàåò öåíèòü ìãíîâåíèÿ, ôåíî- ìåíû æèçíè: Îòòîãî ìû è ñ÷àñòëèâû, ÷òî ìû íè÷òîæíû. Äàëè, / âûñè, è ïðî÷. áðåçãàþò ãëàäüþ êîæè (VI, c. 229). Áðîäñêèé óðàâíîâåøèâàåò ýòó ìàêñèìó äðóãîé: è íåñ÷àñòíû ìû, âèäèìî, îòòîãî æå, íî âñòðå÷à ñ æåí- ùèíîé è ñ ãîðîäîì, íàïîìèíàþùåì î ñìåðòíîñòè âñåãî, íàêîðìèëà
ëèðè÷åñêîãî ñóáúåêòà, êàê Ðåìà è Ðîìóëà, ÷óâñòâîì áëàãîäàðíîñòè çà òåëåñíîñòü æèçíè:
áëàãîäàðåí çà âñå; çà êóðèíûé õðÿùèê è çà ñòðåêîò íîæíèö, óæå êðîÿùèõ
ìíå ïóñòîòó
Íè÷åãî, ÷òî ÷åðíà. Íè÷åãî, ÷òî â íåé íè ðóêè, íè ëèöà, íè åãî îâàëà.
×åì íåçðèìåé âåùü, òåì îíî âåðíåé,
÷òî îíà êîãäà-òî ñóùåñòâîâàëà
íà çåìëå, è òåì áîëüøå îíà âåçäå. (XII, c. 232)
Ïàôîñ öèêëà åäâà ëè íå ïðîòèâîïîëîæåí ïàôîñó ñòèõîòâîðåíèÿ Ìèëîøà.
III. Âðàñòàíèå â æèçíè îáðåòàåòñÿ â Ðèìå áóêâàëüíî, ïðè âñòðå÷å äâóõ æèçíåé, äâóõ òåë, ïðè âñòðå÷å ñ æåíùèíîé â Ðèìå-ëþáâè (Roma-amor). Íî âñòðå÷à ýòà â ïðîñòðàíñòâå ÷àñòíîé êâàðòèðû, ñî ñïóùåííûìè øòîðàìè, ñ æàëþçè, ñêðûâàþùèìè ïðîñòðàíñòâî çà îêíîì îò áðîøåííîãî íåíàðîêîì âçãëÿäà â îêíî. Íå ñòåíà, ñêðûâàþùàÿ òðàãåäèþ, êàê ó Ìè- ëîøà, à îïóùåííàÿ øòîðà ñòîè÷åñêèé çíàê ñóùåñòâîâàíèÿ â àáñóðäå äâèæóùåéñÿ ê ñìåðòè æèçíè. È â ìàëîì ïðîñòðàíñòâå ëè÷íîãî ñóùåñòâî- âàíèÿ âîçíèêàåò ýðîòè÷åñêîå âëå÷åíèÿ ê æèçíè êàê áóíò ïðîòèâ áåññìû- ñëåííîñòè ñóùåñòâîâàíèÿ. Ìèð ñîñòîèò èç íàãîòû è ñêëàäîê, â íèõ ïîãðóæàåòñÿ, îòâîðà÷èâàÿñü îò ëèöåçðåíèÿ ìèðà-ðèìà, îäèíîêèé ÷åëîâåê.
Äàæå êàìåíü îæèâëÿåòñÿ òåëåñíîé ñèëîé æèçíè: ñ÷àñòëèâûé áóëûæíèê ãðåøèò ñ ãîëóáûì èñïîäíèì / äëèííîíîãîé ïîäðóãè (III, c. 228); òåëî, ñòàâøåå òîðñîì èëè ðóèíàìè èñòî÷àåò æèçíü:
Áþñò, ïðè÷èííîå ìåñòî, á¸äðà, êîëå÷êè âîðñà.
Îáîææåííàÿ íåáîì, ìÿãêàÿ â ïàëüöàõ ãëèíà ïëîòü, ïðèíÿâøàÿ âå÷íîñòü êàê àíîíèìíîñòü òîðñà.
Âû èñòî÷íèê áåññìåðòüÿ
Âðåìåííûå áîãèíè!
Âàì ïðèÿòíåå âåðèòü, íåæåëè ïîñòîÿííûì.
Ñëàâüñÿ, êðóãëûé æèâîò, ëÿäâèå ñ íåæíîé êîæåé!
Áåëûé íà áåëîì, êàê ìå÷òà Êàçèìèðà,
ëåòíèì âå÷åðîì ÿ, ñàìûé ñìåðòíûé ïðîõîæèé, ñðåäè ðàçâàëèí, òîð÷àùèõ êàê ðåáðà ìèðà, íåòåðïåëèâûì ðòîì ïüþ âèíî èç êëþ÷èöû
IV. Eù¸ îäíà âàæíàÿ êîëëèçèÿ â öèêëå êîëëèçèÿ ïîýòà, ãîòîâîãî ê ñîçäà- íèþ ñëîâà, òåêñòà, ñòèõîòâîðåíèÿ, è ýòî ïîäëèííî ýêçèñòåíöèàëüíûé áóíò:
ïðàâî íå òîëüêî íà ñëîâî, íî ïðàâî íà ñëîâî áëàãîäàðíîñòè, à íå èíâåêòèâû èëè ñîæàëåíèÿ. Ñþæåò ðîæäåíèÿ ðå÷è è ïèñüìà ïîçâîëÿåò ñîîòíåñòè êîíöåïöèþ ñëîâà Áðîäñêîãî è Ìèëîøà.
Öèêë íà÷èíàåòñÿ ñ ñîñòîÿíèÿ ìîë÷àíèÿ: áóäòî áû ìàãè÷åñêîå ñëîâî äåòñêîé èãðû çàìðè äåéñòâóåò â ìîìåíò ïðåáûâàíèÿ ïîýòà â Ðèìå: íå ñëûøåí ãîëîñ (òåíîð, [...] ÷òî èñ÷åçàåò íàâåê â êóëèñå); ñæàòî äûõàíèå, ìåøàÿ ãîâîðèòü (õâàòàþñü çà ãðóäü ðóêîþ); êàðòàâîå «ð» åâðåÿ, âûäàâàÿ ñóõîñòü âî ðòó, âûäà¸ò îñêîëêè ðå÷è, ïîäîáíûå ðèìñêèì ðàçâà- ëèíàì; â ñóõîì ãîðëå õîëîäíûì ïåðëîì ïåðåêàòûâàåòñÿ Ãîðàöèé, à íå ñîáñòâåííûå ñëîâà. Ðèì ìîë÷àùèé, íåæèâîé ãîðîä, â í¸ì ìîë÷àò ìàÿòíèêè, â í¸ì ïîýçèÿ-ïàìÿòíèê íå çâó÷èò, íî ñëûøåí ëèøü áåìîëü
ðîÿëÿ, íå âçðûâíàÿ ïîëüêà, à çâóê ïå÷àëè, ïîíèæåíèÿ òîíà. Ìîë÷àíèå ó Áðîäñêîãî íå åñòü íè ïðåçðåíèå ê òîëïå, íè ÷óæîé äëÿ äðóãèõ ÿçûê ãåíèÿ, ìîë÷àíèå çíàê ýêçèñòåíöèàëüíîãî îò÷àÿíèÿ è íåæåëàíèå ýòî îò÷àÿíèå îãëàøàòü, ðàâíî êàê è íåæåëàíèå ïåòü î ñ÷àñòüå, ñêðûòüñÿ â ëîæü ñëîâ, â ðàáñêóþ ïðèçíàòåëüíîñòü Ñîçäàòåëþ çà áûòèå, â êîòîðîì ïðåâûøàåò òüìà. Ïîýòîìó ó Áðîäñêîãî âîçìîæåí ëèøü òèõèé çâóê æèçíè-äâèæåíèÿ, íå áóíòà, à ñìèðåíèÿ, ñîþçà ñ æèçíüþ. Ãîëîñ ïîýòà óïîäîáëÿåòñÿ íå ñëîâó, à çâóêó øàðêàþùèõ øàãîâ: Çâóê, èç çåìëè ïîäîøâîé èçâëåêàåìûé, àðèÿ èõ ñîþçà, ñîþçà ïðîøëîé æèçíè è ãðÿäóùåé, áîëåå òîãî, ýòî ñåðåíàäà, âå÷åðíÿÿ, òî åñòü ïðåäñìåðòíàÿ, ïåñíü ëþáâè. Íî ýòà ïåñíü íå ðàññ÷èòàíà íà ïîíèìàíèå äðóãèõ, ïîäîáíî òîìó, êàê ãîëîñ Êàðóçî íå ïðèâëåêàåò ñîáàêó, ñáåæàâøóþ îò ãðàììîôîíà, íà êîòîðîì ñîõðàíÿåòñÿ òåêñò, ïîäîáèå ãîëîñà óìåðøåãî òåíîðà, ÷òî ïî÷èòàåòñÿ ñîõðàíåíèåì æèçíè â êóëüòóðå.
Âîò ïî÷åìó ðå÷ü îòñóòñòâóåò â ñþæåòå Áðîäñêîãî, îíà áåññìûñëåííà, è ñâîäèòñÿ òîëüêî ê òèõîìó äèàëîãó ñ ñîçäàòåëåì ìèðà, íå ê ïðåòåíçèÿì,
à ê ø¸ïîòó áëàãîäàðíîñòè çà ìàëîå ñ÷àñòüå: Íàêëîíèñü, ÿ øåïíó Òåáå íà óõî ÷òî-òî.... Ïîýò íå áîèòñÿ ñêàçàòü ñîçäàòåëþ î çíàíèè íåñîðàçìåðíîñòè ñâåòà è òüìû â ìèðîçäàíèè: ß áûë â Ðèìå. Áûë çàëèò ñâåòîì. [...]/ Íà ñåò÷àòêå ìîåé çîëîòîé ïÿòàê. / Õâàòèò íà âñþ äëèíó ïîò¸ìîê (X, c. 232).
Ìîë÷àíèå ñâèäåòåëüñòâóåò î ìóæåñòâå ïîíèìàíèÿ òðàãèçìà ñóùåñòâî- âàíèÿ è íåæåëàíèè æàëîâàòüñÿ èëè áóíòîâàòü, íî òåêñòû, ïèñüìåííàÿ ðå÷ü, áóêâû ýòî áåççâó÷íîå çàêðåïëåíèå ñëîâ, ìàòåðèàëèçàöèÿ ñìûñëîâ íå êàê áóíòà, à êàê áåñöåëüíîãî (àáñóðäíîãî) îñóùåñòâëåíèÿ ïðàâà íà èíòåðïðå- òàöèþ áûòèÿ. Òåêñò íåñ¸ò íåèëëþçîðíîå è íåîäíîçíà÷íîå çíàíèå î æèçíè, â êîòîðîé è çíàíèå ñìåðòè, è çíàíèå ñ÷àñòüÿ. Î ñâî¸ì è î ëþáâè ãðÿäóùåì / ÿ óçíàë ó áóêâû, ó ÷¸ðíîé êðàñêè (V, c. 229); íàä êíèãîé ñêëîíÿþòñÿ äâå ìîëîäûõ áðþíåòêè, òî÷íî Ìóçà îáúÿñíÿåò Ñóäüáå òî,
÷òî íàäèêòîâàëà (IV, c. 228). Î÷åâèäíî, ÷òî Ìóçà âëèÿòåëüíåå Ñóäüáû, ÷òî Ìóçà, ïîýçèÿ, ýòî íå ãëàøàòàé èñòèíû, à èíòåðïðåòàòîð Ñóäüáû, áåññè- ëüíûé ÷òî-ëèáî èñïðàâèòü, íî îáúÿñíÿþùèé ñóäüáå å¸ æå ïðåäïèñàíèÿ.
Ïîýòîìó Áðîäñêèé âûáèðàåò íå ðå÷ü, à ïèñüìî, ìîë÷àëèâûé, ïîòîìó ÷òî ïîíèìàþùèé íåâîçìîæíîñòü èçìåíåíèÿ, ïðîöåññ ïåðåâîäà àáñóðäà áûòèÿ â òåêñò: ñëåäóé íå ïðèáëèæàÿñü! çà âåðåíèöåé / ëèòåð, ñòîÿùèõ â î÷åðåäè çà ñìûñëîì (VIII, c. 230). Òåêñò íå âûäóìûâàåò äðóãèå âàðèàíòû, íå ñî÷èíÿåò (Ñî÷èíÿÿ, ïåðî ìàëî ÷òî ñî÷èíèëî), íî òåêñò ðîæäàåò ñîáñòâåííûå îðèåíòèðû ïîýòà, ñîáñòâåííîå îòíîøåíèå ê àáñóðäó áûòèÿ:
ÿ âûâîæó ñëîâà «ôàêåë», «ôèòèëü», «ñâåòèëüíèê», / à íå òî÷êó; Î, ñêîëüêî ñâåòà äàþò íî÷àìè /ñëèâàþùèåñÿ ñ òåìíîòîé ÷åðíèëà (VIII, c. 230).
Âûäåëèì â ïðîöèòèðîâàííûõ ñòèõàõ äâà âàæíûõ àñïåêòà. Ïåðâûé ñâÿçàí ñ àíòèòåçîé ñâåòà òåêñòà è åñòåñòâåííîãî ñâåòà, íå òîëüêî ñîëíå÷íûé ñëåïÿ- ùèé è óáèâàþùèé ñâåò, íî è ñâåò ñâå÷è âî âðåìÿ ïèñüìà íå äîëæåí âëèÿòü íà ðîæäàþùèéñÿ òåêñò:
Áåéñÿ, ñâå÷íîé ÿçû÷îê, íàä ïóñòîé ñòðàíèöåé, òðåïåùè, ïðèãèíàåì âûäîõîì óãëåêèñëûì,
[...] Òû îçàðÿåøü øêàô, ñòåíêó, ñàòèðà â íèøå
áóëüøóþ ïëîùàäü, ÷åì ïîêðûâàåò ïî÷åðê!
Äà è êîïîòü òâîÿ âîñïàðÿåò âûøå ïîìûñëîâ àâòîðà ýòèõ ñòðî÷åê.
×åëîâåê, íå ñîðàçìåðíûé áîãàì (äà è ñàìè ìû âðÿä ëè áîãè â ìè- íèàòþðå) ñîçäà¸ò ñâîè ñâåòèëüíèêè, ñâîè àáñîëþòû, ñâîè ñìûñëû, ïîçâî- ëÿþùèå åìó íå îòêàçûâàòüñÿ îò ñóùåñòâîâàíèÿ, íå ñòàâèòü òî÷êó.
Ñêàæåì è o ðàçëè÷èè òðàêòîâêè îãíÿ è ñâåòà ó Ìèëîøà è ó Áðîäñêîãî:
îïàñíûé îãîíü êîñòðà ó Áðîäñêîãî ñâåä¸í ê îãíþ ñâå÷è, ðåäóöèðóåìîìó â ñëîâå äî èñòî÷íèêà ñâåòà, à íå î÷èùåíèÿ è íå ãèáåëè. Ñâåò ó Áðîäñêîãî
ýòî âíóòðåííèé ñìûñë, à âëèÿíèå æèçíè â å¸ òåëåñíîì âîçäåéñòâèè. Ñâî¸
ñëîâî ðîæäàåòñÿ íå â îòäàëåíèè îò æèçíè, à â ñîåäèíåíèè ñ íåé, æåíùèíû
èñòî÷íèêè íå òîëüêî áåññìåðòèÿ æèçíè, íî è èñòî÷íèêè òåêñòîâ, ïîýçèè:
çíàâøèå âàñ íàãèìè ñàìè ñòàëè êàòóëëîì, ñòàòóÿìè, òðîÿíîì, àâãóñòîì è äðóãèìè. (XI, c. 232)
Áóíò Áðîäñêîãî àíòèíîìè÷åí: ýòî è ïðèçíàíèå íè÷òîæíîñòè ÷åëîâå-
÷åñêîãî ñóùåñòâîâàíèÿ, è ïðèçíàíèå ïðàâà íà äîñòîèíñòâî ïðîæèòîé êðàòêîé æèçíè, ïðàâà íà äîñòîéíûé, íå ìîëèòâåííûé, à áëàãîäàðñòâåííûé, õîòÿ è ñîïðÿæ¸ííûé ñ òðàãè÷åñêîé èðîíèåé äèàëîã ñ Ñîçäàòåëåì.
Îáðàòèìñÿ òåïåðü ê ïðÿìîìó èñïîëüçîâàíèþ ñòèõîòâîðåíèÿ Ìèëîøà â êà÷åñòâå èñòî÷íèêà ëèðè÷åñêîé ðåôëåêñèè, ïîýòè÷åñêîãî äèàëîãà ñîâðåìåí- íûìè ïîýòàìè. Äóìàåòñÿ, íå òîëüêî âíåøíèé ïîâîä (ãîä þáèëåÿ Ìèëîøà) ñòàë ïðè÷èíîé ïîÿâëåíèÿ ïîýòè÷åñêèõ ïðîèçâåäåíèé, íî âëèÿíèå òåì ïðîáëåì, êîòîðûìè íàïîëíåíî ñòèõîòâîðåíèå Ìèëîøà.
Àëåêñåé Ìàêóøèíñêèé (1960, ïîýò è ïðîçàèê, ñ 1992 æèâ¸ò â Ìþíõåíå) âûñòðàèâàåò ñâî¸ ñòèõîòâîðåíèå êàê ñâîáîäíûé ëèðè÷åñêèé ïåðåâîä âåëè- êîãî ñòèõîòâîðåíèÿ ñîðîê òðåòüåãî ãîäà). Îñíîâíîé ïëàñò ñòèõîòâîðåíèÿ Íà Êàìïî äè Ôüîðè8 ñîñòàâëÿåò ïåðåâîä-ïåðåñêàç ïðåòåêñòà ñ èçìåíåíèåì ñóáúåêòà ðå÷è. Ñ îäíîé ñòîðîíû, ïîâòîðÿåìîñòü ýêçèñòåíöèàëüíîé ñèòóàöèè âûÿâëÿåò îáðàç ïîýòà-ïåðåâîä÷èêà, ýìèãðàíòà, êàê Áðîäñêèé. Ìàêóøèí- ñêèé àêöåíòèðóåò íå âîñïîìèíàíèå î Ðèìå, à ðåàëüíîå ïðåáûâàíèå íà Ïëîùàäè Öâåòîâ, ïîäòâåðæäàåò íå òîëüêî ïîäëèííîñòü ìåñòà, íî è èñòèííîñòü ïîýòè÷åñêèõ ñìûñëîâ ïîëüñêîãî ïîýòà:
È ÿ áûë íà Êàìïî äè Ôüîðè, ãäå ñîææåííûé Äæîðäàíî Áðóíî ñòîèò ïîñðåäè âåñåëîé
è î÷åíü æèâîé òîëïû.
Çäåñü òàê æå òîðãóþò ðûáîé, ôðóêòàìè è öâåòàìè,
êàê òîðãîâàëè, åäâà ëèøü ïîñëå êàçíè ïîãàñ îãîíü.
8 Çíàìÿ 2010, ¹ 1.
Ìàêóøèíñêèé ââîäèò íîâûå äåòàëè, ëèøü óñèëèâàþùèå ïàôîñ ìèëî- øåâñêêèõ ñòèõîâ, íàïðèìåð, ñåìàíòèêà î÷èùåíèÿ âûâîäèò ê ñåìàíòèêå çàáâåíèÿ: ÷åëîâå÷åñòâî íå ìåíÿåòñÿ, íî î÷èùàåò ìåñòî ñâîèõ ïðåñòóïëåíèé:
[...] êîãäà êîí÷àåòñÿ ðûíîê, âîäîþ èç ÷åðíûõ øëàíãîâ òîðãîâöû ñìûâàþò ñîð âðåìåíè è ñòðàäàíüÿ.
Îò òåõ ñîææåííûõ è ýòèõ íè÷åãî íå îñòàëîñü, êðîìå ïàìÿòíèêîâ è ñëîâ.
 ñòèõîòâîðåíèè Ìàêóøèíñêîãî ïîäòâåðæäàåòñÿ ñèëà ñëîâà, íî ïîíè- ìàíèå è âîçäåéñòâèå ñëîâà íå îáùåå, à èíäèâèäóàëüíîå, ðîæäàþùåå ýñòàôåòó äóõà ëèøü ìåæäó îòäåëüíûìè ëþäüìè, ëèøü â îäíîé ãîëîäíîé
÷àéêå âîçíèêàåò íå òîëüêî ñòðåìëåíèå ê æèçíè, òåëåñíûé, âèòàëüíûé ãîëîä, çàñëîíÿþùèé îò ïîíèìàíèÿ äðóãèõ ïðîÿâëåíèé æèçíè, äðóãèõ ìèðîâ, íî âîçíèêàåò äóõîâíûé ãîëîä:
Ñëîâà ïðèõîäÿò îòòóäà, êóäà êàæäûé óõîäèò ìîë÷à.
ßçûê íàø ÷óæä óõîäÿùèì, è ñëîâ ó íèõ íåò äëÿ íàñ.
À âñå æå ñëîâà ïðèõîäÿò, áåññòûäíî è áåñïîùàäíî, ìû ëîâèì èõ õëîïüÿ ñàæè íà ïåðåñîõøèõ ãóáàõ.
Ìàêóøèíñêèé, ïîñâÿùàÿ ñòèõîòâîðåíèå ïàìÿòè ×åñëàâà Ìèëîøà, ïîäòâåðæäàåò ñèëó ñëîâà ïîýòà, óòâåðæäàåò íå ÷àñòíóþ íåîáõîäèìîñòü ïèñàíèÿ êàê ñàìîîïðåäåëåíèÿ è êàê ðîæäåíèÿ ìóæåñòâà ñóùåñòâîâàíèÿ (òàê ó Áðîäñêîãî), à ìèññèþ ñâÿçûâàíèÿ ëþäåé â ïðîñòðàíñòâå áûòèÿ, ñâÿçûâàíèÿ ðàçíûõ ìèðîâ. Äæîðäàíî Áðóíî, âèäÿùèé äðóãèå ìèðû, èõ ìíîãî, / èõ íåïîñòèæèìà ñâÿçü, íå òîëüêî íå ãîâîðèò î íèõ ëþäÿì (ó Ìèëîøà
Íå íàø¸ë íè åäèíîãî ñëîâà / Ñ ÷åëîâå÷åñòâîì ïîïðîùàòüñÿ ïåðåâîä Í. Ãîðáàíåâñêîé), íî çàêðûâàåò ãëàçà íà áëèçêèé, îêðóæàþùóþ ðåàëüíîñòü.
Åãî îäèíî÷åñòâî íå òîëüêî ïðåäàòåëüñòâî ëþäåé, íî è ëè÷íûé âûáîð:
Äæîðäàíî ñòîèò, íàäâèíóâ / êàïþøîí íà ãëàçà, ñòàíîâÿñü çíàêîì óêîðà è ïîáóæäàþùèì ê ïîçíàíèþ çíàêîì:
[...] íà Êàìïî äè Ôüîðè,
ãäå ñîææåííûé Äæîðäàíî Áðóíî ñòîèò ïîñðåäè âåñåëîé
è î÷åíü æèâîé òîëïû.
Áåçìîëâèþ Áðóíî Ìàêóøèíñêèé ïðåäïî÷èòàåò ñëîâî ïîýòà, âûçûâàþ- ùåãî îáðàç èñ÷åçíóâøåãî, íî è âçûâàþùåãî íà íåñîãëàñèå ñ ìèðîì.
Ëèðè÷åñêèé ñóáúåêò ïåðåâîä÷èê è òðàíñëÿòîð äóøè Ìèëîøà îêàçûâàå- òñÿ íîñèòåëåì ýêçèñòåíöèàëüíîé âèíû: îí ïðåäñòàâëÿåò òåõ ïîòîìêîâ, êîòîðûå áóäòî áû íå çàáûëè ñëîâà ïîýòà. Íî õðàíèòåëü ÷óæîãî ñëîâà, ñîâðåìåííûé ïîýò-ïåðåâîä÷èê, äàæå ñäåëàâ ýòî ñëîâî ñâîèì, áåññèëåí îñòàíîâèòü õîä æèçíè êàê âå÷íîãî ïîâòîðåíèÿ ïðåñòóïëåíèé è çàáâåíèÿ:
È ÷òî æå ìíå äåëàòü ñ íèìè?
Òû âèäåë, à ÿ ëèøü ïîìíþ, ñèäÿ íà Êàìïî äè Ôüîðè ìàðòîâñêèì ìèðíûì äíåì.
[...]
Îãîíü, âçëåòàþùèé â íåáî, ñìååòñÿ, áüåòñÿ, ÿðèòñÿ.
Âåäü Êàìïî äè Ôüîðè âñþäó, âñþäó è íàâñåãäà.
Èíîé ïîâîðîò òåìû îáíàðóæèâàåòñÿ â ñòèõîòâîðåíèè íåèçâåñòíîãî ìíå àâòîðà Þëèè Áàðêî Âñòðå÷à íà Êàìïî äè Ôüîðè9. Ïðîçâåäåíèå ñîâðå- ìåííîãî ìîëîäîãî ïîýòà íå ïðîñòî ñïðîâîöèðîâàíî ñòèõîòâîðåíèåì Ìèëîøà (äåòàëè âîñïðîèçâåäåíû èç òåêñòà, õîòÿ íå àòðèáóòèðîâàíû, êàê ó Ìàêóøèí- ñêîãî), íî ÿâëÿåòñÿ ëèðè÷åñêèì ýêâèâàëåíòîì êîëëèçèè ïîýòà, âñòðåòèâøå- ãîñÿ ñ àíòèíîìèÿìè ìèðà: êîñòðîì, ñìåðòü íà ïîëå êðàñîòû.  íå íàçâàí ïîñðåäíèê, íî ÿâíî âëèÿíèå êóëüòóðû, ïåðâè÷íîñòü êóëüòóðû, à íå ðåàëü- íîñòè â âîñïðèÿòèè æèçíè. Åñëè Ìèëîø è Áðîäñêèé ïèøóò òåêñò â ðåçó- ëüòàòå ñòîëêíîâåíèÿ ñ ðåàëüíîñòüþ, âûâîäÿò ñèòóàöèþ ðåàëüíîñòè â êîíòåêñò êóëüòóðû è èñòîðèè, òî âñòðå÷à ñîâðåìåííîãî ÷åëîâåêà-òóðèñòà, ïóòåøå- ñòâåííèêà, ÷üÿ áåçäîìíîñòü âûçâàíà íå âûòåñíÿþùåé âîëåé ðåàëüíîñòè, ñóùåñòâóåò â ñòàíäàðòàõ òåêñòîâ êóëüòóðû, ñîîòâåòñòâåííî ñîâðåìåííîé ñîöèî- êóëüòóðíîé ñèòóàöèè ýòî íå âåðáàëüíàÿ êóëüòóðà (àðõèòåêòóðà, ñòàòóè).
Íî âñòðå÷à ñ îñòàòêàìè èëè çíàêàìè êóëüòóðû ñïîñîáíà ïîðîäèò äóõîâíûé
9 Èçáà-÷èòàëüíÿ. Ëèòåðàòóðíî-õóäîæåñòâåííûé ïîðòàë.: <www.chitalnya.ru/work/347961/>
[25.05.2011].
îòêëèê è ñîáñòâåííîå ñëîâî íå ïåðåâîä, íå òðàíñëÿöèþ à âîîáðàæàåìîå
÷óæîå ñëîâî, ðåäóöèðîâàííîãî, àäàïòèðîâàííîãî íîâûì ïîêîëåíèåì.
Ðîæä¸ííîå ñëîâî íå ïðî÷èòàíî èëè ïîíÿòî, îíî ïðèïèñûâàåòñÿ óøåäøåìó, èñ÷åçíóâøåìó â àêòå ñî÷óâñòâèÿ, íî íå èíòåðïðåòàöèè; ñîçäà¸òñÿ ñâîåîáðàç- íûé ðèìåéê. Êðîìå íàçâàíèÿ â òåêñòå ñòèõîòâîðåíèÿ íåò òî÷íûõ çíàêîâ ìåñòà è âðåìåíè, íåò èìåí, íî åñòü âõîæäåíèå â ýêçèñòåíöèàëüíóþ ñèòóàöèþ ïðîøëîãî: ïðèåõàë â ãîðîä äðåâíèé (íå â Ðèì, ïîñêîëüêó ñîâðå-ìåííîìó ñîçíàíèþ íåò íåîáõîäèìîñòè ïðèáëèæåíèÿ ê äåíîòàòó, äîñòàòî÷íî çíàêà, ëåéáëà), óâèäåë ïëîùàäü âîêðóã, ïîêðûòóþ öâåòàìè,
èçâàÿíèå ñòîÿëî, òîëïîþ ïðàçäíîé îêðóæåíî, ìîíàõà îáëèê ñòðîãèé áûë íåçíàêîì, è íàäïèñè ÷óæîé ÿçûê / íà ïüåäåñòàëå ìíå íè÷åãî íå ãîâîðèë.
Ëèðè÷åñêèé ãåðîé (ñòèõîòâîðåíèå íàïèñàíî îí èìåíè ìóæ÷èíû) íå îòäåëÿåò ñåáÿ îò òîëïû, â îòëè÷èå îò ëèðè÷åñêîãî ãåðîÿ Ìèëîøà: ß îòîøåë è ñ ëåãêîìûñëåííîé òîëïîé ïî÷òè ñìåøàëñÿ. Îäíàêî âîçíèêàåò òàèíñòâåííûé
çîâ áûòèÿ, íåêèé ãåíèé ìåñòíîñòè, ïåðåâîäÿò ïàìÿòíèê-çíàê â ñèòóàöèþ
÷óâñòâîâàíèÿ:
Ëèöî ìíå âåòåð îïàëèë, ÿ çàïàõ äûìà îùóòèë,
È â äóøó ïðÿìî ìíå ïðîíèê ïðîíçèòåëüíûé áåçìîëâíûé êðèê...
[...]
Êàçàëîñü ìíå, ÷òî ðåâ êîñòðà âñå çàãëóøèë, ëþäñêèå ëèöà Ñëîâíî ïîãðóáåëè è ñòàðèííûìè âðàç ñòàëè èõ îäåæäû.
Íàðîä ñìîòðåë òóäà, ãëóìÿñü è ðàäóÿñü, à ÿ æåëàë äîæäþ ïðîëèòüñÿ...
Ýêçèñòåíöèàëüíîå ïåðåæèâàíèå, ÷óâñòâî âèíû áåç âèíû íàñòèãàåò ïðè âñòðå÷å ñ èñ÷åçíóâøåé, õîòÿ è ïîäìåí¸ííîé ïàìÿòíèêîì-çíàêîì æèçíüþ, è â áåçìîëâèè ðîæäàåòñÿ âåðñèÿ ñëîâ-âûñêàçûâàíèé ÷åëîâåêà èç ïðîøëîãî, ìîíîëîã ñòîÿùåãî ïàìÿòíèêîì ñãîðåâøåãî ìîíàõà: È â äóøó ïðÿìî ìíå ïðîíèê ïðîíçèòåëüíûé áåçìîëâíûé êðèê.... Ñîâðåìåííûé ïîýò ôîðìóëè- ðóåò âîçìîæíîå âûñêàçûâàíèå ïîãèáøåãî ìîíàõ (îäèíîêîãî ÷åëîâåêà), îáðàù¸ííîãî íå ê ëþäÿì, íå ê ïîòîìêàì, òî åñòü îñòàþùååñÿ èíòðîâåð- òíûì, êàê è ïîýòîâ-ëàóðåàòîâ Ìèëîøà è Áðîäñêîãî: ñæèãàåìûé ìîíàõ îáðàùàåòñÿ ê îãíþ è ñâîåìó ñîçíàíèþ:
Íó äàâàé æå, îãîíü, ïîñêîðåé òû êîí÷àé ñâîå äåëî.
Ñêîëüêî ìîæåò åùå ýòó ïûòêó òåðïåòü ìîå òåëî!
Óõîæó, íî ÿ ðàä, ÷òî íå ïðåäàë ñåáÿ è ìíå áóäåò íàãðàäà:
Âñïîìíÿò ñíîâà è èìÿ è ìûñëè ìîè âîò ãäå åñòü ìíå îòðàäà.
Íåò íåïîñðåäñòâåííîãî îáðàùåíèÿ ê ïîòîìêàì, åñòü ëèøü íåèëëþ- çîðíàÿ âåðà â âîçìîæíîñòü äóõîâíîé ýñòàôåòû, â ïàìÿòü î ìûñëÿõ, îá ýêçèñòåí- öèàëüíîì èòîãå èíäèâèäóàëüíîé æèçíè. Îäíàêî â ñþæåòå ñòèõîòâîðåíèÿ íåò íè èìåíè, íè èçëîæåíèÿ ìûñëåé Áðóíî, çà êîòîðûå îí áûë ïðåäàí îãíþ, åñòü ëèøü ñîïåðåæèâàíèå è òåëåñíûì, è äóøåâíûì åãî ñòðàäàíèÿì, åñòü ýìîöèîíàëüíîå ñîïåðåæèâàíèå è ïîïûòêà ðàçîðâàòü îäèíî÷åñòâî.
Áåññèëüíàÿ ïîïûòêà íå òîëüêî ïîòîìó, ÷òî îäèíîê ñïàñàòåëü, íî è ïîòîìó,
÷òî íåò ïîäëèííîé ýñòàôåòû äóõà (ìûñëåé), îñòàëàñü ëèøü ÷åëîâå÷íîñòü îäèíîêèõ ëþäåé. Âàæíî, ÷òî ñîâðåìåííîìó ÷åëîâåêó ïîíÿòåí íå ñòîëüêî îïûò, ñêîëüêî ñèòóàöèÿ îäèíî÷åñòâà è èñ÷åçíîâåíèÿ, ñèòóàöèÿ áåññèëèÿ ïðåîäîëåòü å¸. Òî åñòü íå áóíò, íå ñîïðîòèâëåíèå, à âõîæäåíèå â ýêçèñòåíö- èàëüíóþ ñèòóàöèþ çàôèêñèðîâàëà âñòðå÷à ñ ïàìÿòíèêîì íà ïëîùàäè äðåâíåãî ãîðîäà.
Íàçîâ¸ì åù¸ îäíî ñòèõîòâîðåíèå, âñòóïàþùåå â ïðÿìîé äèàëîã ñ ×. Ìèëî- øåì, Êàìïî äè Ôüîðè Ã. Øóëüïÿêîâà (1971 ãîäà ðoæäåíèÿ). Îíî ìàðêè- ðîâàíî ýïèãðàôîì èç ñòèõîòâîðåíèÿ Ìèëîøà:
Òîãäà, ÷åðåç ìíîãèå ãîäû Íà íîâîì Êàìïî äè Ôüîðè Ïîýò ðàçîææåò ìÿòåæ10.
Ýïèãðàô ïîçâîëÿåò âûäåëèòü êàê öåíòðàëüíóþ êîëëèçèþ âîçäåéñòâèå ñëîâà ïîýòà è ïîñëåäñòâèé ñëåäîâàíèÿ ñëîâó ïîýòà â ðåàëüíîñòè.  îòëè÷èå îò âñåõ ïðåäûäóùèõ ïîýòè÷åñêèõ òâîðåíèé, ñòèõîòâîðåíèå Øóëüïÿêîâà ìîæåò áûòü îòíåñåíî ê æàíðó ïîýìû, â êîòîðîé ëèðè÷åñêîå ÷óâñòâî íå ôèêñèðóåòñÿ ïðÿìî, íî îïîñðåäóåòñÿ â ïîâåñòâîâàíèè î ñîáûòèè, î äåéñòâèè, ðåàëèçóþùåì âíóòðåííþþ èíòåíöèþ ëèðè÷åñêèõ ãåðîåâ, çàìåùàþùèõ ëèðè÷åñêîãî ñóáúåêòà.  ìàëåíüêîé ïîýìå Øóëüïÿêîâà èõ äâà ìóæ÷èíà è æåíùèíà, íàõîäÿùèåñÿ â ðàçëàäå (â îòëè÷èå îò ñèòóàöèè ó Áðîäñêîãî).
Îñòàâëÿÿ ýòó ëèðè÷åñêóþ ñèòóàöèè, èñòîëêóåì ðàçäâîåíèå ëèðè÷åñêîãî ñóáúåêòà êàê âûðàæåíèå ïàðàäîêñàëüíîé äâîéñòâåííîñòè ñîâðåìåííîãî
÷åëîâåêà. Îí ñïîñîáåí íà ñî÷óâñòâèå è ñîïåðåæèâàíèå (êàê è ãåðîé ñòèõîòâîðåíèÿ Þ. Áàðêî), íî îí áåçäåÿòåëåí è áåçûíèöèàòèâåí, ïîñêîëüêó îáëàäàåò ýêçèñòåíöèàëüíûì ÷óâñòâîì ìàëîñòè, áåñïîìîùíîñòè, îäèíî÷åñòâà. Òàêîâ ãåðîé ïåðâîé ÷àñòè, îêàçàâøèéñÿ íà ïëîùàäè äè Ôüîðè êàê òóðèñò, è âåäóùèé ñåáÿ ñîîòâåòñòâåííî òóðèñòè÷åñêîé òîëïå (åñò
10 Ñèáèðñêèå îãíè 2011, ¹ 3.
ïèööó, ãëàçååò ïî ñòîðîíàì, ñëóøàåò øàðìàíêó: è ÿ âìåñòå ñ íèìè), íî
÷óâñòâóåò ñåáÿ îäèíîêèì è ÷óæäûì òîëïå, çàãíàííûì â óãîë ëàáèðèíòà:
×óæîé â ýòîì ãîðîäå, ÿ ïðèõîæó ñþäà êàæäûé äåíü.
Íè Êîëèçåé èëè Ôîðóì, ñóäû èëè áàíêè, Òåðìû, íî òåìíûé ïðîóëîê:
âîò ãäå îñü ìèðà.
Øóì ãîðîäà, åãî âåñåëüå âûçûâàþò îò÷àÿíèå, â íèõ ñëûøèòñÿ ñêðèï ëåäÿíîãî âîðîòà, êàìåííîé ñòóïèöû, æåðíîâà ïîä íàøèìè íîãàìè, íå øàðìàíêà, íî ìîëîõ, íå âàëüñ, íî ìàðø: À ÿ çàòûêàþ óøè: «Æãè ìèð êàê Íåðîí, / óáèâàé â ãåòòî íè÷åãî... / åìó íå èíòåðåñíî!». È â ñîçíàíèè ãåðîÿ âîçíèêàåò ïîòðåáíîñòü áóíòà, íà êîòîðîé îí äîëæåí ïîäâèãíóòü òîëïó:
Ìèð, ëþäè êàê ðàçáóäèòü âàñ?
Êàê ðàñòîïèòü âðåìÿ?
Æåëàíèå ðàçáóäèòü ëþäåé åñòü ýìîöèîíàëüíàÿ ðåàêöèÿ, ïîýòîìó å¸
âîïëîùåíèå îòäàíî æåíùèíå, ëþáÿùåé, è ïîòîìó áåçðàññóäíîé, ãîòîâîé íà ñìåðòü ðàäè ëþáâè è ïîòîìó ïðèçûâàþùåé ê àêòèâíîìó ïðîæèâàíèþ æèçíè, ê ïîñòóïêó äðóãîãî, ëþáèìîãî ÷åëîâåêà. Âòîðàÿ ÷àñòü ïîýòû ýòî óõîä ðàçëþáèâøåé è ðàçî÷àðîâàâøåéñÿ ãåðîèíè îò ñïÿùåãî ìóæ÷èíû íà ïëîùàäü, â òîëïó, ãäå íå îñòàâëÿåò îäèíî÷åñòâî: ñàìà íå çíàþ, êóäà áåæàòü.
Íà ïëîùàäè öâåòîâ ó ïàìÿòíèêà Äæîðäàíî Áðóíî, óòîïàþùåãî â öâåòàõ, òî åñòü ÷òèìîãî ãåíèÿ, îíà íàáëþäàåò ñöåíó íåóäàâøåãîñÿ ñàìîñîææåíèÿ ìîëîäîãî ïàðíÿ, èíîñòðàíöà (àêöåíò îòñûëêà ê ìîòèâó ÷óæîé ðå÷è èíàêîìûñëÿùèõ ó Ìèëîøà), ñëåäóþùåãî ó÷àñòè Áðóíî, äîáðîâîëüíî ïðåäïî÷èòàþùåãî ëîæíîé æèçíè ñìåðòü:
[...] ó íåãî ïîáåëåëè ãóáû.
Õî÷åò ãîâîðèòü, íî ñëîâà? È ÿ ïîíèìàþ, ÷òî ñåé÷àñ áóäåò.
Ñòðàííûé ïàðåíü îáëèâàåò ñåáÿ èç êàíèñòðû íà ãëàçàõ ó òîëïû, ÷ü¸
âíèìàíèå ïðèâëåêàåò æèâîé àòòðàêöèîí:
À òîëïà óæå ñîáðàëàñü.
Êàêàÿ-òî äåâî÷êà áðîñàåò ìîíåòó.
Íî çàæèãàëêà íå ðàçæèãàåò ïëàìÿ, àêò âûáîðà äåéñòâèòåëüíî ïðåâðà- ùàåòñÿ â ôàðñ (Ëèöî çàïëàêàííîå. / È íàõîäèò ìåíÿ âçãëÿäîì). Òîãäà ãåðîèíÿ, ñïàñàÿ íå ìàëü÷èêà, à ñòàòóñ åãî âûáîðà, ãîòîâà ïîìî÷ü åìó äà¸ò åìó ñâîþ çàæèãàëêó, è îãîíü áåç êîñòðà âçâèâàåòñÿ íà ïëîùàäè öâåòîâ:
Õëîïîê!
êàê ïàðóñèíà íà âåòðó è ìèð âçðûâàåòñÿ.
Ñàìà ãåðîèíÿ íå ðàçäåëÿåò íè ó÷àñòè ñàìîñîææåíèÿ, íè ñîææåíèÿ êàê íàêàçàíèÿ, îíà áåð¸ò òàêñè, óåçæàÿ íà âîêçàë, íî íàâñòðå÷ó åé áåæèò
ìàëåíüêèé èíäèåö, òîðãóþùèé çàæèãàëêàìè. Óïîìèíàíèå óëè÷íîãî ïðîäàâöà èíäèéöà, áåçóñëîâíî, ïðèâíîñèò äîïîëíèòåëüíóþ ñåìàíòèêó îáðàçó îãíÿ, îòñóòñòâóþùóþ è ó Ìèëîøà, è ó Áðîäñêîãî: ñåìàíòèêó î÷èùåíèÿ, ñïîñîáà ïðåâðàùåíèÿ òåëåñíîãî â äóõîâíîå. Ñàìîñîææåíèå âîçâîäèòñÿ â ïîñìåðòíûé îáðÿä óõîäà èç êðóãà ðåàëüíîñòè â êðóã ìåòàôèçèêè (î ÷¸ì ïèñàë è Äæîðäàíî Áðóíî). Îäíàêî îáûòîâëåíèå îáðÿäà (ñþæåò ñ çàæè- ãàëêîé, ïðîäàâàåìîé òîëïå) ïðîôàíèðóåò àêò äîáðîâîëüíîãî îòêàçà îò æèçíè êàê àêò áåñïîìîùíîñòè, æåíñêîãî îò÷àÿíèÿ, ýòè÷åñêè íåäîïóñòè- ìîãî äëÿ ÷åëîâåêà, çíàþùåãî îá àáñóðäå áûòèÿ. Ïîýòîìó ñþæåò ïîýìû
ñïîð ñ áóêâàëüíûì ïðî÷òåíèåì ñòèõîâ Ìèëîøà î ñëîâå ïîýòà, äîëæíîì ïîäíÿòü áóíò, ïîæàð, êîñò¸ð ïðîòåñòà. Âîîáðàæàåìûé ñþæåò âòîðîé ÷àñòè
ýòî òåêñòîâîå, ñëîâåñíîå âîïëîùåíèå çàìûñëà (È òîãäà ÿ ðåøàþ âîò
÷òî), íå äîëæíîãî áûòü â ðåàëüíîñòè, íå äîëæíîãî ðåàëèçîâàòü ñëîâî.
 ïîýìå 2000-õ ãîäîâ ëèðè÷åñêèé ãåðîé íå ñïîñîáåí ê áëèçîñòè, ê ëþáâè ê ðåàëüíîñòè, ó íåãî íåò ñëîâ áëàãîäàðíîñòè çà êóðèíûé õðÿùèê ñ÷àñòüÿ, íî îí îòêàçûâàåòñÿ è îò áóíòà, íå òîëüêî äåéñòâåííîãî, íî è ýêçèñòåí- öèàëüíîãî (êàê ðàñòîïèòü âðåìÿ?, îí ïîíèìàåò, ÷òî îãîíü è äàæå òåïëî ìîãóò íå ðàñòîïèòü, à óíè÷òîæèòü æèçíü. Î÷åâèäíî ïîñòìîäåðíèñòñêîå âûíóæäåííîå ïðèíÿòèå ðåàëüíîñòè êàê îíà åñòü, î÷åâèäíî îòíîøåíèå ê ñëîâó íå êàê ê ïîèñêó ñìûñëà æèçíè, à êàê ê ïðîèãðûâàíèþ âåðñèé ïîâåäåíèÿ, îñòàíàâëèâàþùåãî îò ðåàëèçàöèè ñëîâà â äåéñòâèòåëüíîñòè.
Streszczenie
Wiersz Czes³awa Mi³osza Campo di Fiori
w kontekcie wspó³czesnej poezji rosyjskiej: ró¿ne formy dialogu
W artykule zosta³y porównane wiersze Cz. Mi³osza i cykl I. Brodskiego Elegie rzymskie w aspekcie interpretacji roli kultury i s³owa poetyckiego w egzystencjalnym samookrelaniu siê cz³owieka i poety. Wychodz¹c od zewnêtrznego chwytu, jakim jest wprowadzenie toposu Rzymu do fabu³y lirycznej, autorka artyku³u zestawia stosunek poetów do wiata z ich rozumieniem roli poezji w ¿yciu i historii. Druga czêæ artyku³u powiêcona jest interpretacji bezporedniego dialo- gu z Mi³oszem wspó³czesnych poetów rosyjskich (A. Makuszyñski, G. Szulpiakow, J. Barko), którzy zaproponowali nowe warianty konfliktu lirycznego polskiego poety.
Summary
Czes³aw Miloszs poem Campo di Fiori in the context of contemporary Russian poetry:
different forms of the dialogue
In the article, Miloszs poem Campo di Fiori and Brodskys cycle The Roman Elegies are compared in the aspect of the interpretation of the role of culture and poetic word in the existential self-identification of the person and the poet. Through the analysis of Romes image in the lyric plot, the author of the article compares the worldview of the poets and their conception of the role of poetry in history and in being. The second part of the article interprets the direct dialogue of contemporary Russian poets (Alexei Makushinskii, Gleb Shulpyakov, Ivan Barkov) with Milosz, that offered new variants of the Polish poets lyric collision.
