V I R O
P R A E N O B I L I S S I M O A M P L I S S I M O
A T Q_V E
C O N S V L T I S S I M O D O M I N O
D O M I N O
J 0 A N N I H E I N R I C O
M O E L L E R O
P V B L I C I S S V F F R A G I I S
A D
C O N S V L I S
A C
A S S E S S O R I S J V D I C I O R V M
D I G N I T A T E M
C I V I T A T I S E L B I N G E N S I S
EVECTO %v
D E B I T E G R A T V L A T V R S I M V L QJ V E
A D
L. i. J. $. DE EXTRAORD. COGNIT.
D E
I N G R E S S V S A C R A M E N T I
Q V A E D A M C O N J E C T A V I T
J O A N N E S G O D O F R . H E N N I N G
c a v s s . P A T R .
E L B I N G A E
E X O F F I C I N A N O H R M A N N I A N A ,
N omina etfi fignificandorum hominum, O ac rerum di- ftinguendarum caufa fine reperta: plura tamen dum fatente Ulpiano, fine negotia quam vocabula, s) non eft mi
randum, non nulla dare verba, uno plures admittentia figni- ficatus. 3) Animus mihi non eft, horum verborum hic texere catalogum, fed id tantum monere placet: Sacramenti vocem ad iftud verborum genus fpe&are.
t
yj fTZ
Tertullianum 4) provoco alia inter feribentem: * M ithra
leones, arida ardentis natura S a c r a m e n t a philofopbari.
Florum 5) nomino, cladem imperatoris auxijfe S a c r a m e n t u m i affirmantem. Suetonium 6 ) laudo teftem, judaicce olim im
perant e Tyberio, in provincias gravioris coeli} p er fpeciem f a-
c r a m e n t i , difiributa juventutis.
* I f !
Ex his ni fallor patet, Sacramenti vocem, uti rem
quandam occultam, ita & militiam defignare, in quem quoque fignificatum ipfae vel leges non confentiunt modo: fed & aliam
* 2 fuper-
1) 6 . 2Q. Inft. de Leqaris.
* *^ » r • i
2 ) L. 4. D. de prasicript. verb.
3) Bronchorft ad L. 6 7. D. de Rcg. Jur*
4) adverf. Marcion. L . I . c. 1 3 , apud Ccllar. in corep, ant. rora. L , 1 .
Seft. I. c. I. 0 . 7 .
fuperaddunt fignificationem, dum ifta fcilicet vox pro jurejuran- do, non nunquam in illis legitur. Procter illud enim Codicis rubrum, quod de hi s , qui non impletis ftipendiis , / a e r a m e n t o folttti f u n t , inferibitur, ftatuit Macer JCtus ; alios propter S a c r a m e n t u m aectifare non pojfe j 0 & miles , inquit Papi
nianus, 2) qui cum adultero uxoris fuce paEhis e jl, f o l v i S a c r a m e n t o deportarique debet. Pro jurejurando vero ifta vox non in legibus romanis folum : 3) fed & in G e rm a n o ru m conftitu-
tionibus occurrit. 4) Plura ad vocis hujus multifariam figni
ficationem fpe&antia, a Briilonio, 5) Pitisco, 6 ) & Dempfte- ro 7) extant colle&a.
^ t V : ; " t - f > M r - r ^ ( A -■ r v / p
Mirum hinc non eft, & Scipionem Gentilem & E<t-
mundum Merillium, in eo ititer fe confentire : per verba fci
licet, in i n g r e f f u S a c r a m e n t i , quae in L . i . §. 5 . D. de extraovd. cognit. occurrunt, jusjurandum fignificari; etfi ratione partim perfonarum, a quibus illud praeftitum forfan fuerit; par- tim vero ratione finis, ob quem fuerit jurandum, in diverfas abeant partes.
tu ■ ■ ; ■ Gentilis
1) L . 8* D. ^ accufationibus.
2 ) L . 1 1 . D. ad Leg. Jul. de adult. coerc.
3) Avth. Sacramenta puberum. C. Si adverf. venditionem. Avth. Hoe Sacra
mentum. C. de jurejur. propt. calumn. L. 14 . C. de Judiciis.
4) Jus Prov. Sax. L. 2. a.
i i. Hauenftein in Repert. Jur. Pruth. voc.
juramentum. Leg. Longob. L. 2. T . 5 1 . Q. 6« apud Heioec. in EI.
Jur. Germ. T . II. L . 3 * 9 - * 9 I *•
5 ) de Vcrbor. Significat, voc. Sacramentum.
6) in Lexico Antiq. Rom. ac Graec. fub voce cad.
7)* in Para!, ad Rofini antiq. Rom. L . IC . c. 3.
Gentilis enim putat: ipfos Juris civilis Profeflores, munus docendi obeundo, juramento fe obftrinxille; Merillius contra autumat: juramentum hocce a difcipulis & auditoribus fuille praeditum, & in fpecie ut credit ad filendum ; dum Heineccius 0 illud potius ad dida$rum trahendum efle opinatur.
Dum vero anonymus quidam 2) ftatuerit: nec Gentilis nec Merillii fententiam pofle adm itti; ipfeque adhaec propriam hac de re haud aperuerit mentem, fed crediderit tantum, plane efie incertum quid verba jam memorata di&ac legis libi v e lin t:
liceat hinc mihi, quid ifte ingrejfus f i t Sacramenti, conje&urare.
Hunc ut brevibus, quod fentio dicam, idem denotare hic puto ; quod initium jurisfeientice. Sic ut fentirem prae-
primis ipfa non §phi quinti folum, fed <Sc totius legis me movit connexio. Cuicunque enim attentius paulo iftam perlegenti, luculenter abundeque patebit: uti in tota hae iege de honorariis,
fic & in fpecie in §pho quinto, de ju r is civilis profejformn ho
nore, efie fermonem. Eo vero ipfo, quod dicitur: eum honorem in i n g r e f f u S a c r a m e n t i , ju r is civilis profejforibus offerri d elere, fimul ni fallor patet: ijiud Sacramentum, illam denotare fcientiam quam juris civilis profeflores profitebantur;
uti ingrejfus iftius Sacramenti, ejusdem fcientiac initium.
* 3 Legis
i) jde Aquilio Gallo. In Opnfcul. var. fyll. p. 7 6 9 . in not. lir. F.
2\ iu traa.n io n e : 2>i>it Der alfco sHcdjfSgdcbrfin tmlnblicfyfn UiKcrricjjf.
§. 23 . vid. 25c9tvfl9« juv jurijf. gd. ■Oiflow/ 3 tcr Soni)/
p. 234*
25 < § $ ► ffi
•j
Legis totius itaque connexioni, ut haec conjeftura fninime repugnat: fic optime aliis Romanorum moribus con
venire puto. Plinius enim 0 ille fecundus, alia inter memo
riae reliq u it: 'Bythinia moris fu ijfe, p r o i n t r o i t u bulevteni d o n a r i a o ffe r r e ; & neminem fugit, i n i n g r e f f u f e u i n i t i o d i f c i p l i n a , a difcipulis idem fuijfe ohfervatum. 2)
Iftam hanc opinionem , ipfls etiam §phi verbis conve
nire jam conabor probare. Sacramenti v o x , ut ad unum fere omnes Lexicographi docent, Latinis alia inter idem defignat quod Graecis: myfterium. Haud equidem Jenfio 3) aflen- tirem ftatuenti: plurimos JCtorum Romanorum, qui poft tem
pora Antoninorum Imperatorum vixerunt, libros fuos graece
fcripfifle, & poftea illorum fcripta in Digeftis, in latinam, lin
guam elTe translata: myfterii tamen Hgnificationem jurispruden
tiae, ex mente Romanorum antiquiorum attribui pofie, haud omni caret ratione.
Jus enim a juftitia efle appellatum, notum eft. 4) Ju- ititiam vero apud Romanos pro Dea fuilfe cultam, templum Roma: fatis antiquum, huic Deae dicatum, comprobat luculen
ter, 5) idque aperte Ulpiani innuunt verba: juftitiam colimus , ajentis.
1) L . 10 . Epift. 1 1 3 .
2)
Vofliiis de vitiisferm. L . f. c. 3 3 .
p.14 8 .
3 ) in ftri&uris Juris Rom. cf. jari(lifci)fr S tld K rfu a l/ i 2 tii 6 ( m f / p. 3 °9 * Sc Ev. Otto in Papiniano, c. 4. §. 2. 3 »
4) L. 1. pr. D. de Juft. & Jur.
5) Hommel in Jurisprud. numismat. illudiat. L . 1 . p. 1 . feq.
ajentis. *) His fi addam §phi fuperius allegati verba, ubi feientia h&c res fan Eli (fima vocatur, 2) ac in mentem revocam illud Ulpiani: jurisprudentiam c f rerum divinarum notitiam ejfe, 3) ipfuinque fa cer dotent, merito appellari polle ; 4) fi tandem legam : juris ftudium, Romanis fuifle fa e r u m , Sc ipfos eorum pontifi
ces illud tanquam rem facram excoluiffe: 5) non eft mirandum, ob has juris fcientiae qualitates, illam ex Romanorum fententia, myjierium denominafle, illudque per Sacramenti vocem defignari.
Iprum vel Ulpianum, qui fcilicet ut legis d iite inferi- ptio docet, ejusdem au&or eft, ad hunc lignihcatum his verbis refpexille, ex iis quae jam addo, haud improbabile mihi videtur.
Ulpianus nimirum, qui Philofophisc Stoicse fuit addi
mus, 6 ) uc alii ejusdem S c h o l a ; , anxiam quam maxime CUram habuit verborum, quo planius rerum natura cognofceretur &
proprietas. 7) Satis id ipfe comprobavit. Dum enim loqui
tur de juramentis, ju r is ju r a n d i; 8 ) fi vero de re militari ci fermo eft, facramenti voce utitur. 9) Dum itaque fatis aperte
* 4 eo
1) I.. I . ( 5 . I . D. de Juft. & Jur.
2) L . I. 0 . 5 * extr* cogn.
3 ) L . 10 . 2. D. de juft. Si Jur. «f. Heineccilis de Jurispiud. div. & hu- man. notitia, quae dilT. piasfationis loco extat in Fafcicu). Script. r.aur.
4) L . I . 0 . I . D . de Juft. & Jur. cf. Willenberg de Sacerdotio JCtorum , in Exerc. Sab. P. I. Ex. I.
5) Arth. Duck de auth. jur. Civ. L . I . e. 3 . 3 . 6) Steeger in vita Ulpiani, Seft. I. 2 .
n) Everh. Otto in vita Papiniani. C. 9. §. 2. & Steeger I. c. $. 3.
8) L . 5. 7 - 9 - ” • > 3 - lO. 18 - » 9 - 2 3 - 2 5 . 2 8 . 3 3 . D. dc jurejurando.
9) L . 2. D. dc Veteranis.
& jgj
eo ipfo, haec verba a fe invicem diftinxerit, minimeque ifta unura idemque fignificare ipfe demonftraverit: credibile eft ipfum Ulpianum & in hac lege Sacramenti voce talem defignare
voluille fignificatucn, qualem res ipfa, de qua loquitur, ad
mittit.
Nec alias quidem res plane eft inaudita, vel ex acci-
dentali tantummodo qualitate rei cujusdam, eandem denomi
nare. Iflc fic locus, ftatuente Paulo J C t o , 0 reSle J u s appellatur, ubicunque P ra tor fa lva majeftate imperii f u i , falvoque more majorum, j u s dicere conjiituit. Codex Juftinianeus ex
hibet Secretum, 3 ) & Secretarium J u d ic is , 3) quae ea funt loca, ubi teftes audiuntur & de caulis cognofcitur ; ac ubi in tem
plo res facr® deponuntur, exinde pars ejus nominatur Sacra
rium. 4 )
I
Juftinianum Imperatorem adhaec jurisfcientiam pro my- fterio quali coluifle, ipfifllma ejus innuunt verba, quas allegare hic liceat. Frofpeximus 5) inquit, quod ad portandam tantje
fapienti<e
1 ) L . I I . D . de Juft. 6 : J ure,
2) L . 14* * de Teftibus. cf. W ildvogcl Progr. de Secrcto Judicis.
3 ) L . ult. C. ubi Sen. vel clarifT. cf* de Secretario, VoiTIus de vitiis ferm.
L . 3. c. 4 g . de Secretario in Ecclefiis, Heineccius in antiq. rom. L . 4.
T it. 1 7 . $. 10 . de Sccretario vero Senatus, Pitifcus in Lex. antiq. fub hac voce.
4 ) L . o. §. 2. D. de rer. divif. collat. L, i i . 0. r, D. Peculatus, plura habent Popma de differ, verb. voce Sacrarium, & Bohnier in diff. dc variis facrilcgii fpeciebus ex mente Juvis Civilis.
5 ) Condit. Tanta. 0 . de confirmat. Digeft. ad Senatum.
fapitntite molem non fu n t idonei homines rudes, cT q u i i n p r i m i s l e g u n t v e f i i b u l i s f l a n t e s i n t r a r e a d a r c a n a en- v 11 tn properant.
Gentiles enim uc notum eft, ad facra myfteria nemi
nem admittebant, nifi initiatos, & profani a facris iftis arce-
♦
bantur. Luculenter hoc comprobat Seneca, 0 rerum nataro.
inquiens, facra fua non fimul tradit. I n i t i a t o s n o s credi
mus, i n v efi i h ulo e j u s b c e r e mu s . I l l a a r c a n a non promifeue nec omnibus p a t e n t : reduSla in interiore Sacrario claufa funt. Et alibi, Sanctiora Sacrorum i n i t i a t o s tantum fe ir e , affirmat. 2)
Dum itaque ii, qui ad facra ifta fandiora admitti vo
lebant, prius ad haec fuerint initiati: 3) q u i d ergo mirandum,
& eos qui juris facra adire voluerunt ad morem aliorum itidem prius initiari quafi olim confuevifle. Hujus rei, optimum ni fallor exhibet documentum, Edi<5lum illud Juftiniani, fpecia- liter prohibentis: ne ex iis qui legitima flndia p era g u n t, neque Conftantinopoli neque B ery ti, in profeffores, vel foetos fuos £7*
m a x i m e i n e o s , q u i r u d e s a d r e c i t a t i o n e m l e g u m p e r v e n i u n t , l u d o s i n j u r i o f o s exercerent, nec alia p er pe.
trarent crimina. 4) Haec
1 t f t f i l L.U ii
1) Nar. Quaeft. L . 7. c. 3 1 . 2) Epift. 9 5 .
g) Bachius pro myftcriis Eleufiniis. §, 19 .
4) Conflit. omnem Reipublicae. §. 9. Procmio Dlgeft. cf. Strauch cfc metro
poli Beryto, c. 5 . f. 1 — 9.
gg «©§§©► 8D
Haec omnia, quae ha&enus pro confirmanda conje&io- ne addufta fune, magis video, ingreffus vocabulo firmata, quod fcilicet alia inter, initium rei alicujus defignat. Ne enim dicam de his, qui ingrediuntur ad appellationem, O nec illius fan$ionis mentionem faciam, qua ut omnia damna , qua cidverfariis, etiam c i r c a i n g r e f f u s l i t i s , infli£ta f u e r i n t , re- ftitu eren tu r , conftituitur: 2) ipfe vel Ulpianus, de pattis loqui
tur , i n i n g r e f f u c o n t r aElitii m adjeflis ; 3 ) idemque Qu<Z- Jiuram dicit i n g r e f f u m primordiumque qua f i gerendorum bono •
rum. 4)
Ipfam tandem & honoris vocem cum hac conjeftura amiciffime confpirare fentio. Etfi equidem ifta vox etiam in Digeftis, ut notum eft, pro munere cum dignitate occurrat:
ipfe tamen Ulpianus, iterum fe optime interpretatur ipfum.
Is enim, id, quod in lege hacce honor dicitur, alibi nominat:
honorarium ; 5) ac fimul expreflis docet verbis; exinde f i c de?
nominari, quia datur ad remunerandum, 6 ) Quid vero quaefo hic loci fupereflet ad remunerandum, nifi fcientia illa, quain juris civilis profeilores profitebantur ? Utrum hinc §pho fae- pius di&o, conveniat here conje#ura, an minus? aliorum, fubmitto judicio.
Longa
X
^
1) Rubrum Nov. 49.
2 ) L . 1 5 . C. de Judiciis.
3) L . 7 . (J. 5. D. de Pa£lis.
4 ) L . un. D. de officio Quxfloris.
5 ) L . 6. pr. D. Mandat, vel contr.
6) L* 1 . pr. Dw Si menf. falf. aiod. dix.
L o n g a annorum jam ferie T V V I K P R A E N O B I L I S S I M E , A MI » L t S S I M E C O N S V L -
1 £ - s’ ' •
T I S S I M E Q V E , optimam hujus Scientiae partem etf- coluifti, quae circa res agendas nimirum, publicas aeque ac privatas verfatur potiflimum, verae non (imulatae illius Philo- fophice T E praefticifti Nrs Antijiitem. Civilis Sapientia, fjnctis-
fnnae illius rei, T V ingreifus es Penetralia; Adyta T I 1 3 I funt reperta ad fandiora illa arcana, qUae reipublicae gubetf-
\ f r / r , 5- t » - * * ' ' v # T T T S ~ ' V* "?* f r ^ 'S ' T *
mcula ita fuadent regenda, ut iftius, quae lex dicitur fu- prema, confervetur falus. Patet T I B I Civitatis ttoftrie
Juftitice templumy & Senatui Si Judiciorum T V jam occupoS
Secretarium . Non de tigno jun&o, non de ftillicidii re
cipiendi jure folum, coram Tribunalibus , quibus T V jam a d f e d i s , difceptatur: fed & bona & fama & vita hominis
& i l l i s & T I B I funt concredita} reli<ftum T I B I fentis,
tam praemiorum exhortatione ac poenarum metu efficere bo
n o s: quam per legitimos tramites, calumniandum expellere
iniquitates. Gratulor hinc T I B I V I R P R A E N O -
25 «©§!€► ,"(g.
T I S S I M E Q V E , de tanta hac C O N S V L l S D I G N I T A T E T V A , deque T V A in J V D~I C I I S N O S T R I S A V C T O R I T A T E graviffima. D e v s
bene T V I S coeptis, femper dicat b e n e ’ Confervec T E
* >
Summum Numen, animaeque T V A E corporisque aleat vires;
jubeatque non hifce folum Honoribus: fed & Civitatis noflne
•- • • f * ' • . *
![Viro Permagnifico Generoso Maxime Strenuo Atque Amplissimo Domino Carolo Christiano Lange Praeconsuli [...] Primum Praesidi Novos Honores de Deorum Nomine [...] Musarum Elbingensium [...] Gottlieb Thomas Achenwall...]()