• Nie Znaleziono Wyników

Die Naturwissenschaften. Wochenschrift..., 17. Jg. 1929, 5. April, Heft 14.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Die Naturwissenschaften. Wochenschrift..., 17. Jg. 1929, 5. April, Heft 14."

Copied!
12
0
0

Pełen tekst

(1)

DIE NATURWISSENSCHAFTEN

17. Jahrgang 5- April 1929 Heft 14

Untersuchungen an getreidesammelnden Ameisen.

(Körnerverwertung, Benachrichtigung und Arbeitsteilung im Messor-Nest1.) V o n W . Go e t s c h, M ü n c h e n .

B e i d e n k o m p liz ie r te r e n F u t t e r in s t in k t e n d e r A m e is e n , w ie z. B . d e r V ie h h a lt u n g d e r F o r m ic id e n o d e r d e r P i l z z u c h t d e r A t t a - A r t e n , lie g t d ie G e fa h r se h r n a h e , d a s, w a s w ir k lic h b e o b a c h t b a r is t, zu a n t h r o p o m o r p h is ie r e n . D ie s e r G e fa h r s in d a u c h d ie k ö r n e r s a m m e ln d e n A m e is e n ( h a u p ts ä c h lic h A n g e h ö r ig e d e r G a t t u n g M esso r) n ic h t e n t g a n g e n . M a n k a n n in d e n M itte lm e e r lä n d e r n , in d e n e n m e h r e re A r t e n b e h e im a t e t sin d , b e i e in ig e r A u f ­ m e r k s a m k e it ü b e r a ll d ie T ä t i g k e i t d ie s e r T ie r e b e ­ o b a c h t e n , d a sie a u f la n g e n S t r a ß e n o f t v o n w e it h e r a lle r le i S a m e n in ih r e u n t e r ir d is c h e n N e s te r e in t r a g e n . D ie N e s t e in g ä n g e sin d k le in e Ö f f ­ n u n g e n , d ie z u n ä c h s t in e in ig e o b e r flä c h lic h e K a m ­ m e rn , d a n n a b e r s o fo r t in g r o ß e T ie fe n fü h r e n ; u m sie h e r u m fin d e n s ic h b e i f e u c h t e r W it t e r u n g k r a t e r a r t ig e E r d u m w a llu n g e n , d ie a b e r v e r w e h t w e rd e n , s o b a ld T r o c k e n h e it e in t r it t . Z u so lc h e n Z e ite n s in d d ie N e s t e r n u r d u r c h g r o ß e H a u fe n v o n K ö r n e r s p e lz e n , S a m e n s c h a le n u . d g l. k e n n t ­ lic h , d ie v ie lle ic h t o b e r flä c h lic h a n d ie B a u t e n u n s e r e r W a ld a m e is e n ( F o rm ic id e n ) e rin n e r n , a b e r n ic h ts a n d e r e s sin d , a ls A b f a ll h a u f e n . D o r t f in d e t m a n a b e r fe r n e r a u c h h ä u fig u n v e r s e h r t e S a m e n a u f g e s t a p e lt (b e so n d e rs b e i fe u c h t e m W e t te r ) s o w ie in s e lt e n e r e n F ä ll e n e ig e n a r t ig k r ü m e lig e M a s se n . D ie s e F u n d e fü h r t e n n u n d a z u , b e i d e r K ö r n e r v e r w e r t u n g h o c h k o m p liz ie r t e I n ­ s t in k t e a n z u n e h m e n . D ie M e h r z a h l d e r A u t o r e n w a r d e r A n s ic h t , d a ß d ie A m e is e n ih r G e t r e id e k ü n s tlic h k e im e n lie ß e n u n d daxin d ie g e k e im te n S a m e n t r o c k n e t e n . S ie w ü r d e n a ls o e in fö r m lic h e s M ä lz u n g s v e r fa h r e n d u r c h fü h r e n , u m d ie U m w a n d ­ lu n g d e r S t ä r k e in d e n v o n a lle n A m e is e n so g e ­ lie b t e n Z u c k e r zu b e w e r k s t e llig e n . D e r B o t a n i k e r Ne g e r, d e r d ie k r ü m e lig e n M a sse n g e n a u e r u n t e r s u c h t e , k a m d a g e g e n zu d e r A n s ic h t , d a ß d ie K ö r n e r e r s t z u e in e r b r e ia r t ig e n S u b s t a n z z e r k a u t w ü r d e n , a u f d e n e n d a n n e in P i l z d ie F e r ­ m e n t ie r u n g u n d Z u c k e r b e r e it u n g b e s o r g te . A n d e r e F o r s c h e r n e h m e n w e n ig e r v e r w ic k e lt e B e h a n d lu n g s ­ w e is e n a n ( Em e r y, Ei d m a n n) ; a b e r a u c h sie s t ü t z e n sich a u f V e r m u t u n g e n , d a n o c h n ie m a n d d ie u n ­ m it t e lb a r e V e r w e n d u n g d e r K ö r n e r g e se h e n h a t t e . D ie s e F r a g e e in e r K l ä r u n g n ä h e r z u b rin g e n , w a r s o fo r t m e in B e s t r e b e n , a ls ic h in D a lm a t ie n m it M esso r s t r u c t o r b e k a n n t g e w o r d e n w a r . I c h k o n n te d ie s e lb e A r t d a n n n o c h in I t a li e n u n d S p a n ie n b e o b a c h te n u n d b r a c h t e m ir a u ß e r d e m M esso r m in o r a u s I s c h ia u n d M e s so r in s t a b ilis v a r . b o u v ie r i a u s M a llo r c a m it. A lle A r t e n h i e lt e n s ic h se h r g u t in d e n ü b lic h e n E r d - o d e r G ip s n e s te r n u n d w a r e n

1 V o rg e trag en im ,,B iolo gisch en A b e n d ” , M ünchen, N o vem b er 1928.

Nw. 1929

d o r t b a ld so g u t e in g e w ö h n t , d a ß sie n a c h A u s ­ f lü g e n in s F r e ie w ie d e r z u r ü c k k e h r t e n u n d so g a r K ö r n e r e in t r u g e n .

S o w u r d e ic h n a c h u n d n a c h m it d e m g e s a m t e n L e b e n s z y k lu s d e r M e s s o r a r te n r e c h t g e n a u b e ­ k a n n t u n d m ö c h te h ie r e in ig e b e m e r k e n s w e r te B e o b a c h t u n g e n w ie d e r g e b e n .

A ls L e it fa d e n m a g d ie K ö r n e r v e r w e r t u n g im w e it e s t e n S in n e d ie n e n .

B e g i b t s ic h e in M e s s o r a r b e it e r a u f N a h r u n g s ­ s u c h e in u n b e k a n n t e s T e r r a in , so b e n im m t e r sich in g a n z t y p is c h e r W e is e .

E r m a c h t z u n ä c h s t n u r e in e n k le in e n o r ie n t ie ­ r e n d e n U m g a n g in d e r N ä h e d e s N e s te s , in d a s er d a n n w ie d e r z u r ü c k k e h r t . D e r z w e it e A u s m a r s c h n im m t s c h o n g r ö ß e r e D im e n s io n e n a n , u n d d e r d r it t e u n d v ie r t e f ü h r t b e r e it s in w e ite r e U m g e b u n g . I m m e r - w ir d z w is c h e n d e n A u s m ä r s c h e n w ie d e r z u m N e s t z u r ü c k g e k e h r t . I s t d ie n ä h e r e U m g e b u n g d es N e s t s b e k a n n t g e w o rd e n , so u n t e r n im m t d a s T ie r o f t s o fo r t e in e n n e u e n A u s f l u g in s U n e r fo r s c h te , s o b a ld es n u r e r s t w ie d e r in e in G e b ie t k a m , d a s es sc h o n k e n n e n g e le r n t h a t . B e i so lc h e n O r ie n ­ t ie r u n g s a u s flü g e n t r i f f t d ie A m e is e fr ü h e r o d e r s p ä t e r e in m a l a u f g e e ig n e t e s F u t t e r — e t w a e in e n K ö r n e r h a u fe n o d e r e in e G r a s ris p e , u n d b e g in n t n u n , d ie s e K ö r n e r in s N e s t zu tr a g e n . Z u n ä c h s t is t d e r R ü c k m a r s c h n o c h v ie lf a c h g e w u n d e n ; m a n c h m a l le g t d a s T ie r a u c h d a s F u t t e r n ie d e r u n d s u c h t s ic h v o n n e u e m in d e r U m g e b u n g z u r e c h t ­ z u fin d e n , b is es s c h lie ß lic h in b e k a n n t e s G e b ie t g e la n g t , v o n d e m a u s d ie R ü c k k e h r in s N e s t n ic h t m e h r s c h w ie r ig is t . N a c h D e p o n ie r u n g d e r N a h r u n g im N e s t l ä u f t d a s T i e r m e is t s o fo r t w ie d e r a u s , u n d m a n k a n n se in e m a u f g e r e g t e n B e n e h m e n d e u t lic h a n m e r k e n , d a ß es d ie F u t t e r ­ q u e lle w ie d e r s u c h t . E s k o m m t a u f e in ig e n U m ­ w e g e n s c h lie ß lic h w ie d e r d o r th in , e r g r e if t e in n e u e s K o r n u n d t r ä g t es h e im . D ie s e r z w e it e R ü c k m a r s c h f ü h r t n u n s c h o n a u f d ir e k t e r e m W e g in s N e s t, u n d s c h lie ß lic h v e r k ü r z e n s ic h d ie W e g e z u m F u t t e r u n d z u r ü c k so se h r, d a ß e in e u n m it t e lb a r e V e r ­ b in d u n g h e r g e s t e llt w ir d .

D e r A r b e it s e ife r , in d e n d ie S a m m le r in im m e r m e h r g e r ä t , l ä ß t sie s c h lie ß lic h g a r n ic h t m e h r a b w a r t e n , d a s K o r n w ir k lic h in s N e s t e in z u s c h le p ­ p e n . D ie K ö r n e r w e r d e n s p ä t e r n u r a m N e s t ­ e in g a n g o d e r a u f d e m W e g e s e lb s t a n g e e ig n e t e r s c h e in e n d e n S t e lle n n ie d e r g e le g t.

D ie so e n t s t e h e n d e n K ö r n e r d e p o t s m a c h e n es d a n n d e n G e f ä h r t e n b e d e u te n d le ic h te r , z u r F u t t e r ­ q u e lle z u fin d e n . E in e z w e ite o d e r d r it t e A m e is e , d ie z u r O r ie n t ie r u n g V o r s t ö ß e in u n b e k a n n t e s G e lä n d e u n t e r n im m t, t r i f f t sc h o n se h r b a ld a u f

16

(2)

22 2 G o e t s c h : U n tersu ch u n g en an getreid esam m eln d en A m eisen . T Die N atur- I Wissenschaften e in d e r a r t ig e s D e p o t u n d t r ä g t d ie K ö r n e r e in .

I s t d a s le t z t e K o r n a b t r a n s p o r t ie r t , so w ir d v o n d e r n u n s c h o n b e k a n n t e n S t e lle a u s w e it e r v o r ­ g e s t o ß e n , e in n e u e s D e p o t g e fu n d e n , a b t r a n s p o r t ie r t u n d so f o r t . S o is t e s v e r s t ä n d lic h , d a ß b e i d e r R ie s e n z a h l d e r N e s tb e w o h n e r b a ld e in e v i e lb e g a n ­ g e n e S t r a ß e e n t s t e h t , d ie a u c h w e i t e n t fe r n t e F u t t e r s t e lle n in a n n ä h e r n d g e r a d e r L i n ie m it d e m N e s t v e r b in d e t .

W i r m ü ss e n a n n e h m e n , d a ß b e i e in e r d e r a r t ig e n A u s d e h n u n g d e r M ä r s c h e d ie A m e is e n ic h t e t w a je d e E i n z e lh e i t d e s W e g s im G e d ä c h t n is b e h a lt e n k a n n . E s lie ß s ic h d e n n a u c h b e i m e in e n B e o b a c h ­ t u n g e n m it g e z e ic h n e t e n T ie r e n fe s t s t e lle n , d a ß b e s t im m t e P u n k t e r ic h t e n d w ir k t e n . S o lie f z . B . e in T i e r b e i s e in e m A u s - u n d R ü c k m ä r s c h e s t e t s a u f e in e n G r a s b ü s c h e l z u , b e i d e m e s d a n n d ie R i c h t u n g w e c h s e lt e . I m V e r s u c h s n e s t lie ß s ic h d ie s A n s t e u e r n v o n b e s o n d e r e n P u n k t e n n o c h s c h ö n e r d e m o n s t r ie r e n : B r a c h t e ic h z w is c h e n N e s t e in g a n g u n d K ö r n e r h a u f e n e in H in d e r n is a n , d a n n w u r d e e s v o n d e n e in z e ln e n T ie r e n s t e t s in g le ic h e r W e is e u m g a n g e n . D a s h e iß t , b e i e in e m b e s t im m t e n V e r s u c h w ic h z. B . d ie A m e is e N r . 8 in n e r h a lb e in e r S tu n d e d e m H in d e r n is a u f a lle n 23 W e g e n n a c h r e c h t s a u s , e in e a n d e r e (N r. 27) i 5 m a l n a c h li n k s ; je d e so , w ie sie e s v o n A n f a n g a n g e t a n h a t t e .

I n e in e m a n d e r e n V e r s u c h h i e lt s ic h e in T i e r s t e t s in n e r h a lb d e r S c h a t t e n g r e n z e d e s V e r s u c h s - n e s ts , b is es a n e in e n b e s t im m te n P u n k t g e k o m m e n w a r , b o g d a n n im W i n k e l a b u n d g in g a u f d ie

K ö r n e r z u .

D a s le t z t e B e is p ie l w e is t a u f e in e n w e ite r e n P u n k t h in , d e r z u r O r ie n t ie r u n g d i e n t : a u f d e n L i c h t ­ e in fa ll, d e r in h o h e m M a ß e r ic h t e n d w i r k t ( Br u n).

A u f e b e n e n , fla c h e n S t r e c k e n , d ie k e in e s o n s t ig e n A n h a lt s p u n k t e b ie t e n , r ic h t e n s ic h w o h l a lle A m e i­

se n a u s s c h lie ß lic h n a c h d e m S o n n e n s t a n d . I m V e r s u c h s n e s t lie ß s ic h d ie s in v e r s c h ie d e n e r W e is e se h r s c h ö n d e m o n s tr ie r e n . D r e h e n w i r e in F u t t e r ­ g la s , in d a s d ie A m e is e v o m N e s t a u s e in g e la u fe n is t , v o lls t ä n d i g h e r u m , so s u c h t d a s T i e r d e n A u s ­ g a n g a n e in e r S te lle , d ie d e m f r ü h e r e n L i c h t e i n f a ll e n t s p r a c h . N e h m e n w ir A m e is e n b e im R ü c k w e g z u m N e s t a u s d e r g e w o h n te n S t r a ß e h e r a u s u n d s e t z e n sie in e in ig e r E n t f e r n u n g d a v o n w ie d e r a u f d e n B o d e n , so s c h la g e n sie e in e R i c h t u n g e in , d ie d e r f r ü h e r e n S t r a ß e p a r a ll e l lä u f t . A u c h in fr e ie r N a t u r w e r d e n d ie T ie r e d e s o r ie n tie r t , w e n n s ic h d ie L i c h t q u e ll e , n a c h d e r sie s ic h r ic h t e t e n , v e r d u n ­ k e l t ; so b r a c h t e z . B . e in g r o ß e s A u t o , d a s q u e r ü b e r e in e r v i e l b e g a n g e n e n A m e is e n s t r a ß e M a llo r c a s h a lt m a c h t e , d ie T ie r e in v o lls t ä n d ig e V e r w ir r u n g .

N o r m a le r w e is e i s t d ie A u f g a b e , d ie e in e A m e is e z u e r fü lle n h a t , la n g e n ic h t so s c h w ie r ig w ie in d e n v o r lie g e n d e n F ä ll e n . D a s T i e r w ir d , w e n n e s s ic h a u f N a h r u n g s s u c h e b e g ib t , d ie U m g e b u n g d e s N e s t e s s c h o n k e n n e n . I n s o lc h e n F ä ll e n la s s e n s ic h d ie o r ie n t ie r e n d e n G ä n g e , d ie k r e u z u n d q u e r d u r c h d a s G e lä n d e fü h r e n , z u n ä c h s t e b e n fa lls e r ­ k e n n e n . I s t d ie N a h r u n g d a n n a b e r g e fu n d e n ,

so w ir d s o fo r t k e h r t g e m a c h t u n d n u n a u f a n n ä h e r n d g e r a d e m W e g e z u m N e s t z u r ü c k m a r s c h ie r t . D a b e i w e r d e n o f t s e h r e r h e b lic h e H in d e r n is s e ü b e r ­ w u n d e n ; in I s c h ia lie f b e is p ie ls w e is e e in S t r u c t o r - a r b e it e r , d e m ic h e in e B r o t k r u m e r e ic h te , in g e ­ r a d e r L i n ie a u f e in e 1 ,7 0 m h o h e M a u e r zu , d ie ü b e r k le t t e r t w e r d e n m u ß t e , u m z u m N e s t zu g e ­ la n g e n . D ie s e L e i s t u n g i s t n o c h h ö h e r z u v e r ­ a n s c h la g e n a ls d e r W e g a u f e t w a 25 m la n g e n S t r a ß e n , d ie ic h in M a llo r c a b e o b a c h t e n k o n n t e . U n d z w a r d e s w e g e n , w e il a u f d e m M a r s c h ü b e r d ie M a u e r d a s T i e r g a n z a u f s ic h a lle in a n g e w ie s e n w a r . A u f d e n la n g e n S t r a ß e n d a g e g e n k o n n t e s ic h e in T i e r im m e r a m a n d e r e n o r ie n t ie r e n u n d b r a u c h t e n u r im S t r o m m it z u la u f e n .

D ie s f ü h r t d a z u , d ie Z u s a m m e n a r b e it d e r E in z e lin d iv id u e n e t w a s n ä h e r z u b e t r a c h t e n .

E i n Z u s a m m e n a r b e ite n le r n t e n w ir s c h o n b e i d e r A n la g e d e r K ö r n e r d e p o t s k e n n e n , d ie d e n s p ä t e r a u s la u fe n d e n T ie r e n d a s A u f f in d e n d e r F u t t e r ­ s t e lle e r le ic h te r n . D a z u k o m m t d a n n in z w e it e r L i n ie n o c h d ie A u s ü b u n g b e s t im m t e r A l a r m ­ z e ic h e n , w e lc h e d ie T ie r e z u g e m e in s a m e r T ä t i g k e i t z u s a m m e n b r in g e n .

D a s S tu d iu m s o lc h e r A la r m z e ic h e n h a t b e i d e n B ie n e n b e k a n n t lic h d a z u g e f ü h r t , e in e A r t „ W ö r t e r ­ b u c h “ d e r B ie n e n s p r a c h e a u f z u s t e lle n ; d ie B e ­ o b a c h t u n g e n a n d e n k ö r n e r s a m m e ln d e n M e s so r- a r te n z e ig te n , d a ß a u c h d o r t e in ä h n lic h e s S ig n a l­

w e s e n a u s g e b ild e t is t .

K o n n t e z. B . e in T i e r F u t t e r a u s k u n d s c h a f t e n , so g e r ä t es in E r r e g u n g . D ie s e E r r e g u n g w i r k t a u f u n b e s c h ä f t ig t e T ie r e s o fo r t a n s t e c k e n d , z u m a l d a d ie S a m m le r in o f t n o c h d a s ih r ig e d a z u t u t , d ie s e E r r e g u n g a u s z u lö s e n . S ie s t ö ß t n ä m lic h m it d e m K o r n , d a s sie e in t r ä g t , je d e e n t g e g e n ­ k o m m e n d e G e n o s s in h e f t i g in d ie S e it e u n d f ü h r t d a b e i e ig e n a r t ig e „ S t e p p s c h r i t t e “ a u s ; d a b e i w ir d o f t d e r H in t e r k ö r p e r in g a n z b e s o n d e r e r W e is e h in u n d h e r g e s c h le u d e r t .

D e r E f f e k t e in e s s o lc h e n T u n s is t g a n z ü b e r ­ r a s c h e n d ; w e n n d a s so a n g e r a n n t e T i e r n ic h t b e r e it s e in e T ä t i g k e i t h a t , d ie es g a n z a u s fü llt , so b e g in n t es s o fo r t s e in e r s e its z u „ s t e p p e n “ u n d ü b e r t r ä g t so d ie N e r v o s i t ä t im m e r w e ite r . A lle d e r a r t ig a la r m ie r t e n I n d iv id u e n k o m m e n d a n n a u s d e m N e s t h e r a u s u n d b e g in n e n z u s u c h e n . S ie fo lg e n d a b e i a b e r n i c h t e t w a d e r a la r m ie r e n d e n A m e is e o d e r ih r e r S p u r , s o n d e r n w e r d e n n u r a n ­ g e r e g t , v o n s ic h a u s O r ie n t ie r u n g s m ä r s c h e zu u n t e r ­ n e h m e n . A u c h a u f o f t b e g a n g e n e n S t r a ß e n m u ß je d e s T ie r e r s t s e lb s t se in e E r k u n d u n g s w e g e a u s ­ fü h r e n , s o fe r n e s n ic h t a u f e in e b e r e it s e in t r a g e n d e A r b e it s s c h a r t r i f f t , d e r es s ic h d a n n a n s c h lie ß t .

T r o t z d e m v ie le T ie r e in fa ls c h e r R i c h t u n g la u f e n u n d n ic h t z u m F u t t e r fin d e n , i s t a u c h in k le in e n V e r s u c h s n e s t e r n k u r z e Z e i t n a c h d e r A la r m ie r u n g e in e g r o ß e Z a h l v o n S a m m le r n a m W e r k e ; u n d w e n n d ie A la r m ie r u n g in e in e m N e s t e e r f o lg t , d e s se n U m g e b u n g d u r c h fr ü h e r e O r ie n t ie ­ r u n g s a u s flü g e b e r e it s b e k a n n t is t , g e h t d e r K ö r n e r ­ t r a n s p o r t s o fo r t a u f d ir e k t e s t e m W e g e v o r s ic h .

(3)

Heft 14. 1 5. 4. 1929 |

G o e t s c h : U n tersu ch u n g en an getreid esam m eln den A m eisen . 223

( v g l. F ig . 2). W ie v e r s c h ie d e n d ie E n d g lie d e r d e r R e ih e sin d , m a g d a r a u s h e r v o r g e h e n , d a ß e in k le in e r A r b e it e r v o n M e s so r s t r u c t o r d ie K ö r p e r ­ lä n g e v o n 4 m m b e i e in e r K o p f b r e i t e v o n 1 m m h a t ; d ie g r ö ß t e n d a g e g e n 8 m m la n g w e r d e n u n d D i c k ­ k ö p fe v o n 3 m m b e s itz e n . V e r g le ic h t m a n K ö r p e r ­ lä n g e u n d K o p fb r e it e , so z e ig t es sich , d a ß d ie g r o ß e n T ie r e r e l a t i v b r e it e r e K ö p f e b e s it z e n ; b e i d e n k le in e n i s t d a s V e r h ä lt n is 8 : 2, b e i d e n g r ö ß ­ t e n 8 : 3 . E s u n t e r lie g t w o h l k a u m e in e m Z w e ife l, d a ß m a n so lc h e D ic k k ö p fe d e m so g . S o ld a te n g le ic h z u s e t z e n h a t , d ie b e k a n n t lic h b e i e in e r A n z a h l

F ig . 1. G ig an t v o n M essor stru cto r in A n g riffs- und A la rm ste llu n g .

F ig. 2. K le in er A rb e ite r und G ig a n t v o n M essor stru cto r beim Z erh au en v o n S am e n in h a lt (B e re itu n g v o n A m eisen b rot).

N e b e n d ie s e m A la r m s ig n a l, d a s e in e ra s c h e A u s n u t z u n g e in e s F u t t e r f u n d e s v e r m it t e lt , g ib t es n o c h e in z w e ite s , w e lc h e s „ G e f a h r “ b e d e u t e t . H ie r b e i l ä u f t d a s T ie r m it w e it g e ö ffn e te n M a n d i- b e ln ä u ß e r s t a u f g e r e g t in S p ir a llin ie n h e r u m (F ig . 1), u n d v o n se in e m T u n w e r d e n a lle T ie r e a n g e s t e c k t , m it d e n e n es z u s a m m e n k o m m t. A u c h d ie E x e m p la r e , d ie e in e a n d e r e T ä t i g k e i t a u s ü b e n , w e r d e n s o fo r t v o n d e r A u f g e r e g t h e it e r g r iffe n . W a s d ie A la r m ie r t e n d a n n b e g in n e n , is t a b e r v o n n e u e n R e iz e n a b h ä n g ig . S t o ß e n sie a u f d e n F e in d , so g r e ife n sie e b e n fa lls a n . G e r a t e n sie in e n t g e g e n ­ g e s e t z t e R ic h t u n g , so k ö n n e n sie v ie lle ic h t ih re B r u t u n d d a s G e t r e id e r e t t e n , d . h . h e r u m s c h le p p e n u n d a n a n d e r e r S te lle d e p o n ie r e n . W ir d d e r A la r m n ic h t lä n g e r e Z e it u n d v o n v ie le n T ie r e n a u s g e ü b t , so k l i n g t d ie E r r e g u n g r a s c h w ie d e r a b , u n d je d e s T ie r n im m t se in e fr ü h e r e B e s c h ä f t ig u n g w ie d e r a u f.

A lle B e o b a c h t u n g e n , d ie w ir b is h e r ü b e r d ie B e n a c h r ic h t ig u n g im A m e is e n s t a a t a u s fü h r e n k o n n ­ te n , w e is e n d a r a u f h in , d a ß n u r A u f r e g u n g s z u s t ä n d e ü b e r t r a g e n w e r d e n . E s e r f o lg t a ls o n ie m a ls e in e B e n a c h r ic h t ig u n g ü b e r b e s t im m t e V o r g ä n g e . W a s in d e m a u s g e lö s te n A u f r e g u n g s z u s t a n d d a n n w i r k ­ lic h g e s c h ie h t, is t v o n n e u e n R e iz e n a b h ä n g ig . N ie ­ m a ls w e iß d ie E in z e la m e is e , u m w a s es sic h h a n d e lt, w e n n sie u n t e r A la r m e in e T ä t i g k e i t b e g in n t ; sie is t le d ig lic h

v o n d e r E r r e g u n g a n g e ­ s t e c k t u n d r e a g ie r t d a n n a u f n e u e R e iz e b e s o n d e r s g u t u n d b e s o n d e r s h e f t ig .

D ie h ie r w ie d e r g e g e b e n e M e t h o d e d e r A la r m i e ­ r u n g g e n ü g t in d e s s e n , u m d a s, w a s im M e s so r - S t a a t z u le is t e n is t , z w e c k ­ m ä ß ig a u s z u fü h r e n . B e i G e fa h r w ir d d ie R e t t u n g d e r im B a u v o r h a n d e n e n S c h ä t z e ( B r u t u n d K ö r ­ n er), b e i A u f f in d u n g v o n N a h r u n g d ie A u s b e u t u n g d e r F u t t e r q u e lle in d ie W e g e g e le it e t . Ö k o n o ­

m is c h is t a lle r d in g s d ie A r t d e r A la r m ie r u n g n ic h t, d a es d e m Z u fa ll ü b e r la s s e n b le ib t , o b d a s g e r a d e N o t ­ w e n d ig e g e s c h ie h t. D a d ie Z a h l d e r N e s tin s a s s e n a b e r se h r g r o ß is t , s c h a d e t e in e s o lc h e V e r s c h w e n d u n g n ic h t ; d e n n d ie W a h r s c h e in lic h k e it , d a ß d o c h d a s R ic h t ig e a u s g e fü h r t w ir d , i s t in fo lg e d e s s e n se h r g r o ß . A u ß e r d e m h a t d ie s e A r t d e r A la r m ie r u n g a u c h d e n V o r t e il, d a ß d ie e r r e g t e n T ie r e in b is d a h in v ie lle ic h t u n b e k a n n t e n G e g e n d e n d u r c h Z u fa ll F u t t e r fin d e n .

H ie r m ü s s e n e in ig e B e t r a c h t u n g e n d a r ü b e r e in g e s c h a lt e t w e rd e n , o b je d e s I n d iv id u u m f ü r je d e A r b e i t v e r w e n d b a r is t . D ie M e s s o r - A r te n h a b e n e in e n so g . u n v o lls t ä n d ig e n ( in k o m p le tte n ) P o l y ­ m o r p h is m u s ; d . h . ih r e A r b e i t e r s in d v e r s c h ie d e n g r o ß u n d v e r s c h ie d e n g e s t a lt e t , d o c h so , d a ß w ir a lle Ü b e r g ä n g e z w is c h e n d e n b e id e n E x t r e m e n fin d e n u n d e in e k o n t in u ie r lic h e R e ih e b ild e n k ö n n e n

v o n A m e is e n a r t e n V o rk o m m e n . I c h m ö c h te in ­ d e s se n d ie s e n N a m e n v e r m e id e n u n d d e n in d if fe ­ r e n te r e n „ G i g a n t e n “ d a fü r v o r s c h la g e n , d a e in e s ­ t e ils d e r N a m e S o ld a t b e r e it s f ü r e c h te n , ü b e r ­ g a n g s lo s e n P o ly m o r p h is m u s v e r g e b e n is t, a n d e r e r ­ s e it s m it A u s d r ü c k e n w ie „ S o l d a t “ sich le ic h t d ie V o r s t e llu n g e in e r b e s t im m t e n F u n k t io n v e r ­ b in d e t . S o lc h e in e b e s t im m t e F u n k t io n l ä ß t sic h n u n b e i d e n G ig a n t e n n ic h t n a c h w e is e n ; w ir tr e f fe n sie b e i a lle n A r b e it e n , w e lc h e im M e s s o r - S t a a t V o rk o m m e n . T r o t z d e m sin d a b e r a u c h d ie A n g a b e n fr ü h e r e r B e o b a c h t e r n ic h t u n r ic h tig , d a ß m a n d ie G r o ß k ö p fe h a u p t s ä c h lic h im A u ß e n d ie n s t b e o b a c h ­ t e t . E s li e g t d ie s d a r a n , d a ß d ie G ig a n te n w e n ig e r a r b e it s s t e t sin d u n d ih re T ä t i g k e i t le ic h t e r w e c h s e ln a ls d ie a n d e r e n A r b e it e r . Z ä h lt m a n in e in e m N e s t , d e s se n I n s a s s e n g e z e ic h n e t sin d , d ie G ä n g e d e r

16*

(4)

2 2 4 Go e t s c h: U n tersu ch u n g en an getreid esam m eln d en A m eisen . I" Die Natur- L wissenschaf ten k ö n e r s a m m e ln d e n o d e r b a u e n d e n T ie r e , so e r g ib t

sic h e in g r o ß e r A r b e it s ü b e r s c h u ß fü r d ie m it tle r e n E x e m p la r e . I n e in e m V e r s u c h ( N e s t M M ) tr u g e n z. B . d ie b e id e n A r b e it e r 27 u n d 59 in 20 S t u n d e n b e i z e h n t ä g ig e r B e o b a c h t u n g in s g e s a m t 5 4 7 m a l K ö r n e r e in , z w e i G ig a n te n (N r. 7 u n d 36) w ä h r e n d d e r g le ic h e n Z e it n u r 3 4 m a l. D e n A r b e it s w e c h s e l z e ig e n z. B . d ie E r g e b n is s e e in e s a n d e r e n V e r s u c h s (M M S ) : 7 G ig a n t e n w e c h s e lt e n in 10 T a g e n in s g e s a m t i g m a l d ie T ä t i g k e i t , 7 k le in e T ie r e n u r 3 m a l. M a n k a n n d a h e r s ic h e r sein , d a ß z u e r s t G ig a n t e n e r s c h e in e n , w e n n m a n d a s N e s t v o r n e u e A u f g a b e n s t e llt . A ls s ic h d e r N e s t v e r s c h lu ß e in e r g e z e ic h n e t e n K o lo n ie (M F ) e in m a l g e lo c k e r t h a t t e , e n t w ic h e n n u r d ie 3 G ig a n te n .

D ie s e r M a n g e l a n A r b e i t s s t e t i g k e i t i s t a u c h d ie U r s a c h e , d a ß e in N e s t v o n n u r G ig a n te n d ie B r u t s c h le c h t e r o d e r n ic h t a u fz ie h t , t r o t z d e m g e r a d e u n t e r ih n e n v i e l ö f t e r e ie r le g e n d e A r b e it e r g e fu n d e n w e r d e n a ls u n t e r d e n k le in e r e n T ie r e n .

A b e r a u c h d ie A r b e it s s t e t ig k e it k a n n z u U n ­ z w e c k m ä ß ig k e it e n fü h r e n : T ie r e , d ie g a n z a u f B a u t ä t i g k e i t e in g e s t e llt sin d , r ä u m e n u n u n t e r ­ b r o c h e n d ie E r d e a u s d e m N e s t , s o fe r n m a n es g e n ü g e n d f e u c h t h ä l t ; u n d z w a r so la n g e , b is d e r B a u e in s t ü r z t u n d s c h lie ß lic h ü b e r h a u p t k e in e E r d e m e h r d a is t. E in e a n d e r e U n z w e c k m ä ß ig k e it k a n n m a n b e o b a c h t e n , w e n n m a n e in e K o lo n n e v o n n u r k le in e n E x e m p la r e n u n d v i e l B r u t z u s a m ­ m e n s t e llt : T r o t z e ifr ig s t e r P f le g e v e r r in g e r t s ic h n ä m lic h d ie Z a h l d e r E i e r u n d L a r v e n , d a d ie T ie r e d ie B r u t a u ffr e s s e n , a n s t a t t z u d e m o f t g a n z n a h e n F u t t e r z u g e h e n . W e it e r e U n z w e c k m ä ß ig k e it e n d e r A r b e i t s s t e t i g k e i t w e r d e n u n s n o c h s p ä t e r b e g e g n e n .

W o r a u f d ie s e r s ic h e r lic h a u f m o r p h o lo g is c h e r G r u n d la g e b e r u h e n d e D im o r p h is m u s z u r ü c k z u fü h ­ r e n is t, l ie g t n o c h im U n k la r e n ; V e r s u c h e , d ie ic h u n d m e in M it a r b e it e r D r . Pa n d a z i s b e r e it s u n t e r ­ n a h m e n , la s s e n d e n S c h lu ß z u , d ie U r s a c h e in A u ß e n b e d in g u n g e n z u su c h e n . W o d ie k r it is c h e P e r io d e lie g t, m u ß a b e r e r s t e r m it t e lt w e rd e n .

N e b e n d ie s e r a u f m o r p h o lo g is c h e r G r u n d la g e b e r u h e n d e n A r b e it s t e ilu n g g i b t es d a n n n o c h e in e z w e ite , d ie in d e m p h y s io lo g is c h e n Z u s t a n d d e r T ie r e b e g r ü n d e t is t . J u n g e , g e r a d e g e s c h lü p ft e E x e m p la r e b le ib e n n ä m lic h z u n ä c h s t im N e s t, w o sie s o fo r t d ie P f le g e d e r B r u t m it ü b e r n e h m e n . G e r a t e n sie in fo lg e ih r e r n o c h u n b e h o lfe n e n B e ­ w e g u n g e n z u fä llig a n S te lle n , w o n u r ä lt e r e T ie r e a r b e it e n , so w e r d e n sie v o n d ie s e n g e p a c k t u n d e b e n s o w ie d ie n o c h u n g e s c h lü p ft e n P u p p e n a u f d e n B r u t h a u f e n z u s a m m e n g e t r a g e n . D e r Ü b e r g a n g zu e in e r a n d e r e n T ä t i g k e i t k a n n zu v e r s c h ie d e n e r Z e it e r fo lg e n . I s t v i e l B r u t zu p fle g e n , so b le ib e n d ie ju n g e n T ie r e lä n g e r im I n n e n d ie n s t ; b e i w e n ig B r u t e r s c h e in e n sie z ie m lic h fr ü h a u c h b e i a n d e r e n A r b e it e n . E s l i e g t d a r a n , d a ß e in e A m e is e es n ie la n g e o h n e T ä t i g k e i t a u s h ä lt u n d s o g a r s t e r b e n k a n n , w e n n m a n sie zu v ö llig e r U n t ä t i g k e i t z w in g t (Go e t s c h).

D e r Ü b e r g a n g v o n d e r B r u t p f le g e z u e in e r a n d e r e n T ä t i g k e i t v o llz i e h t s ic h m e is t so, d a ß d a s a r b e its lo s e

J u n g e e in e r A r b e it s g r u p p e g e w is s e r m a ß e n z u ­ s c h a u t. E s l ä u f t b e is p ie ls w e is e e in S t ü c k m it d e n S a m m le r in n e n , w e n n d ie s e d ie K ö r n e r v o n K a m m e r zu K a m m e r s c h le p p e n ; s c h lie ß lic h p a c k t es, g le ic h s a m s p ie le ris c h , s e lb s t e in K o r n u n d t r ä g t es w e ite r . A u f d ie s e lb e W e is e o r d n e n s ic h a u c h b e r e it s e r w a c h s e n e T ie r e , d ie o h n e T ä t i g k e i t sin d , d e n A r b e it s s c h a r e n e in .

Z w is c h e n I n n e n d ie n s t u n d A u ß e n a r b e it s c h ie b t s ic h h ä u fig , ä h n lic h w ie b e i d e n B ie n e n ( Rö s c h), e in e T ä t i g k e i t a ls „ W ä c h t e r “ . D ie s e k o m m t d a d u r c h z u s ta n d e , d a ß d e r ju n g e A r b e it s lo s e b is in d ie N ä h e d e s A u s g a n g s v o r g e d r u n g e n is t , d o r t a b e r h a lt m a c h t . D e r D r a n g n a c h a u ß e n w ir d d u r c h e in e e b e n s o g r o ß e S c h e u v o r d e m U n b e k a n n t e n g e h e m m t. I s t d ie s e H e m m u n g d a n n ü b e r w u n d e n , so w ir d in d e r sc h o n b e s c h r ie b e n e n W e is e n a c h u n d n a c h d ie A u ß e n w e lt r e k o g n o s z ie r t . Ü b r ig e n s sin d k e in e s w e g s im m e r n u r ju n g e T ie r e a ls W ä c h t e r t ä t i g . A m E in g a n g d e s N e s te s s o w o h l w ie z w is c h e n d e n K a m m e r n u n d e n d lic h a n d e r G r e n z e d e s

„ S t a a t e s “ fin d e n w ir h ä u fig a u c h a lt e E x e m p la r e , b e s o n d e rs G ig a n t e n , d ie in e in e r t y p is c h e n W ä c h t e r ­ s t e llu n g , m it e in g e z o g e n e n B e in e n , g e ö ffn e te n K i e ­ fe r n u n d a n g e le g t e n F ü h le r n r u h ig d a s it z e n . D a ß d a m it e in e S c h u t z fu n k t io n fü r d ie G e s a m t h e it a u s g e ü b t w ir d , i s t s ic h e r ; d o c h t u n es d ie T ie r e k e in e s w e g s e t w a „ b e w u ß t “ . V ie le B e o b a c h t u n g e n a n n a t ü r lic h e n w ie k ü n s t lic h e n N e s t e r n sp r e c h e n v ie lm e h r d a fü r , d a ß es s ic h u m T ie r e h a n d e lt, d ie so la n g e h e r u m lie fe n , b is sie m ü d e w u r d e n . D e r S t ills t a n d d e r B e w e g u n g u n d d a m it d e r Ü b e r ­ g a n g in d ie W ä c h t e r s t e llu n g e r f o lg t d a n n , w e n n d a s s c h o n l a t e n t v o r h a n d e n e B e d ü r f n is n a c h R u h e d u r c h ir g e n d e in e n R e iz v e r s t ä r k t w ir d ; a ls o e t w a d a n n , w e n n d a s T i e r a n e in e d u n k le r e S te lle , a n d e n A u s g a n g o d e r d ie G r e n z e d e s N e s tb e r e ic h e s k o m m t. F e h l t e in b e s o n d e r e r R e iz , so k a n n d ie R u h e s t e ll u n g a u c h a u f fr e ie m G e lä n d e , z . B . m it te n in d e r V e r s u c h s a r e n a , e in g e n o m m e n w e r d e n ; o f t u n m it t e lb a r b e im S a m m e ln , d a s d a n n n a c h e in ig e r Z e it d e r R u h e w ie d e r a u f g e n o m m e n w ir d . D ie A b lö s u n g e in e s W ä c h t e r s , d ie v e r s c h ie d e n t lic h s c h o n b e o b a c h t e t w u r d e (Go e t s c h), is t d a n n so zu e r k lä r e n , d a ß e in a n d e r e s T ie r d u r c h A n s t o ß e n b e im W ä c h t e r w ie d e r B e w e g u n g a u s lö s t u n d d a n n s e lb s t a n d e r b e tr e ffe n d e n S te lle z u r R u h e k o m m t .

D ie a u f r e in m o r p h o lo g is c h e r u n d p h y s io lo g i­

sc h e r G r u n d la g e b e r u h e n d e A r b e it s t e ilu n g g e n ü g t in d e s s e n n ic h t, u m a lle E r s c h e in u n g e n z u e r k lä r e n . W e n n w ir T ie r e e in e s N e s t e s n u m e r ie r e n u n d ü b e r ih r e T ä t i g k e i t P r o t o k o l l fü h r e n , so z e ig t sich , d a ß m a n c h e I n d iv id u e n im m e r e in e b e s t im m t e A r b e i t b e v o r z u g e n , o h n e d a ß e in e d e r b e r e it s a n g e f ü h r t e n U r s a c h e n d a fü r z u e r k e n n e n w ä r e . U m z u se h e n , o b s ic h s o lc h e S p e z ia la r b e it e r d o c h u m s t im m e n la ss e n , w u r d e n z u n ä c h s t a lle T ie r e d e r V e r s u c h s n e s t e r n u m e r ie r t u n d 10 T a g e la n g a u f ih r e A r b e i t k o n t r o llie r t . D a n n w u r d e n z w e i G r u p p e n is o lie r t, d ie e x t r e m a u f S a m m e lt ä t ig k e it u n d e x t r e m a u f B r u t p f le g e e in g e s t e llt w a r e n . E r s t e r e e r h ie lt e n n u r E ie r u n d L a r v e n o h n e d ie

(5)

Heft 14. 1 5- 4- 1929J

G o e t s c h : U n tersu ch u n g en an g etreid esam m eln den A m eisen . 225

M ö g lic h k e it , e t w a s a n d e r e s zu tu n , le t z t e r e k a m e n o h n e je d e B r u t in e in n e u e s N e s t, w o es R e in ig u n g s ­ u n d a n d e r e A r b e it e n a u s z u fü h r e n g a lt . E s d a u e r t e s t e ts lä n g e r e Z e it, b is e in e U m s t e llu n g a u f d ie n e u e A r b e it e in g e t r e te n w a r ; in e in e m F a l l w a re n a b e r b e r e its n a c h 6 T a g e n v e r s c h ie d e n e T ie r e m it d e r n e u e n T ä t i g k e i t b e s c h ä f t ig t . S ie b lie b e n d ie s e n n e u e n A r b e it e n a u c h d a n n tr e u , a ls sie w ie d e r in ih r a lt e s N e s t z u r ü c k v e r s e t z t w u r d e n , w o sie d ie B e d in g u n g e n ih r e r fr ü h e r e n T ä t i g k e i t w ie d e r ­ fa n d e n . Ä h n lic h e V e r s u c h e f ü h r t e ic h a u c h a n fr is c h g e fa n g e n e n A m e is e n a u s (M essor u n d C a m - p o n o tu s ). A u c h s o lc h e T ie r e e rw ie s e n s ic h a ls u m s t im m b a r u n d lie ß e n s ic h a u f b e s tim m t e A r b e i t d re s sie re n , w e n n m a n ih n e n d ie M ö g lic h k e it zu a n d e r e r T ä t i g k e i t n a h m .

D e r a r t ig e V e r s u c h e z e ig e n , d a ß e in e in d iv id u e lle B e v o r z u g u n g ir g e n d e in e r T ä t i g k e i t e b e n fa lls a u f d ie b e r e its ö f t e r e r w ä h n t e A r b e it s s t e t ig k e it z u r ü c k ­ g e fü h r t w e r d e n m u ß . D a s T ie r is t v ie lle ic h t v o n A n f a n g a n a u s ir g e n d e in e m G r u n d g e r a d e a u f d ie se e in e B e s c h ä f t ig u n g e in g e s t e llt , d a ß e in e a n d e r e z u n ä c h s t g a r n ic h t in B e t r a c h t k o m m t : n u r w e n n es lä n g e r e Z e it n ic h t s G e w o h n t e s zu tu n g ib t, w ir d e in e n e u e T ä t i g k e i t a u fg e n o m m e n . A r b e it s s t e t ig k e it a u f d e r e in e n , A r b e it s d r a n g a u f d e r a n d e r e n S e it e g e b e n a ls o a u c h fü r d ie s e E r ­ s c h e in u n g e in e g e n ü g e n d e E r k lä r u n g , o h n e d a ß m a n e t w a e in e a u f ,,g e g e n s e it ig e m Ü b e r e in k o m m e n “ b e ru h e n d e S p e z ia lis ie r u n g a n z u n e h m e n b r a u c h t ( Ku b b o c k). S ie tr e t e n a ls p s y c h is c h e s M o m e n t d e n e r ö r t e r t e n m o r p h o lo g is c h e n u n d p h y s io lo ­ g is c h e n G r u n d la g e n d e r A r b e it s t e ilu n g z u r S e it e u n d b e w ir k e n e in e g r ö ß e r e M a n n ig f a lt ig k e it d e r T ä t i g k e i t , a ls w ir sie b e i d e n B ie n e n fin d e n .

D ie W e it e r v e r a r b e it u n g d e r K ö r n e r , d ie w ir b e i d e r D e p o n ie r u n g in d ie o b e r flä c h lic h e n K a m m e r n v e r lie ß e n , l ä ß t s ic h je d e n f a lls r e s tlo s m it d e n g e ­ m a c h te n A n n a h m e n e r k lä r e n , o h n e d a ß n o c h b e ­ so n d e re I n s t in k t e p o s t u lie r t z u w e r d e n b r a u c h te n . D a s S o r t ie r e n w ir d v o n T ie r e n a u s g e fü h r t , d ie sich d a r a u f s p e z ia lis ie r e n , e in e b e s o n d e re S a m e n a r t v o n d ie s e r S te lle a n je n e zu sc h le p p e n , u n d ä h n lic h s t e h t es m it d e m E n t h ü ls e n , b e i d e m d ie K ö r n e r v o m U n b r a u c h b a r e n b e f r e it w e rd e n .

V o r d e r e n d g ü ltig e n V e r w e n d u n g s o llte n n u n n a c h A n g a b e d e r m e is te n B e o b a c h t e r d ie S a m e n n o c h e in e n M ä lz u n g s p r o z e ß d u r c h m a c h e n ; d .h . z u n ä c h s t , z u m K e im e n g e b r a c h t u n d d a n n g e t r o c k n e t w e rd e n . D ie t a t s ä c h lic h e B e o b a c h t u n g z e ig t, d a ß e in ig e Z e it n a c h E in s c h le p p e n d e r K ö r n e r z u n ä c h s t d ie S p e lz e n u s w ., d a n n a b e r a u c h a b g e b is s e n e K e im lin g e u n d in t a k t e S a m e n h e r a u s b e fö r d e r t w e rd e n . B e i fe u c h t e m W e t t e r , b e i d e m d ie s e T ä t i g k e i t a m m e is te n zu se h e n is t , k o m m e n d a z u n o c h B a u ­ s c h u t t , E r d b r o c k e n , S te in c h e n u. d g l., d ie sic h d a n n e b e n s o w ie d ie ü b r ig e n h in a u s b e fö r d e r te n D in g e in d e m N e s t e in g a n g a n h ä u fe n . J e d e r, d e r d u r c h k e in e v o r g e f a ß t e M e in u n g b e e in f lu ß t is t, k a n n d a r a u s n u r d e n S c h lu ß z ie h e n , d a ß d ie T ie r e a u c h g u te , b r a u c h b a r e S a m e n w ie A b f a l l u n d B a u ­ s c h u t t v e r w e n d e n , u n d d ie s e r S c h lu ß t r i f f t a u c h

d u r c h a u s d a s R ic h t ig e . D ie A r b e it e r , d ie sich a u f d a s A u s t r a g e n e in s te lle n , w e r d e n n a c h u n d n a c h v o n d ie s e r T ä t i g k e i t so f a n a t is ie r t , d a ß sie k e in e n U n t e r s c h ie d m e h r z w is c h e n B r a u c h b a r e m u n d U n b r a u c h b a r e m k e n n e n . H ä l t m a n s o lc h e T ie r e in e in e m N e s t m it E r d e , d e r m a n K ö r n e r b e ig e m is c h t h a t , so w ir d d e r S a m e n n ic h t a n d e r s b e h a n d e lt w ie e in E r d b r o c k e n .

N u n w e r d e n a b e r d ie g u te n K ö r n e r s p ä te r w ie d e r in s I n n e re tr a n s p o r t ie r t. D ie A r b e it e r , d ie d a s tu n , sin d in d e s s e n a n d e r e a ls d ie A b f a l l ­ t r ä g e r o d e r B a u a r b e it e r ; es sin d S a m m le r in n e n , d ie s ic h g e r a d e a u f d ie s e T ä t i g k e i t s p e z ia lis ie r t h a b e n u n d d ie v o r d e m N e s t g e fu n d e n e n K ö r n e r in d e rs e lb e n W e is e e in t r a g e n w ie d ie D e p o ts o d e r n e u e n t d e c k t e K ö r n e r . U n t e r g ü n s tig e n B e d in g u n g e n k a n n m a n e in s o lc h e s G e g e n e in a n d e r ­ a r b e it e n v o n z w e i S c h a r e n im F r e ie n b e o b a c h t e n , b e s o n d e r s d a n n , w e n n m a n d ie T ie r e z e ic h n e t u n d g e f ä r b t e N a h r u n g e in t r a g e n lä ß t . U n d im V e r ­ s u c h s n e s t la s s e n s ic h le ic h t z w e i G r u p p e n z u ­ sa m m e n s te lle n , d ie d a n n e in u n d d ie s e lb e n K ö r n e r d a u e r n d e in - u n d a u s t r a g e n u n d so d ie Z w e c k lo s ig ­ k e i t e in e r A r b e i t u m d e r A r b e i t w ille n d e m o n s tr ie ­ re n . I m F r e ie n w ir d d u r c h d ie g r o ß e M a sse d e r N e s tin s a s s e n , d ie s ic h a u f v ie le K a m m e r n u n d G ä n g e v e r t e ile n , e in e s o lc h e U n z w e c k m ä ß ig k e it n u r s e lt e n V o rk o m m e n , u n d es is t n ic h t zu le u g n e n , d a ß a ls u n g e w o llt e s R e s u lt a t a u c h e in e V e r m ä lz u n g d e r K ö r n e r b a i e in e r so lc h e n B e h a n d lu n g s w e is e e in t r it t .

D a ß s o lc h e n A r b e it e n k e in e A b s ic h t , j a n ic h t e in m a l e in b e s o n d e re r I n s t in k t z u g r u n d e lie g t, g e h t w o h l a u c h n o c h d a r a u s h e r v o r , d a ß d ie M e sso r- A r t e n e in e so lc h k o m p liz ie r t e B e h a n d lu n g s w e is e g a r n ic h t n ö t ig h a b e n . R e ic h t m a n ih n e n n ä m lic h z e r q u e t s c h t e S a m e n o d e r a n g e b o h r te K ö r n e r , so b e g in n e n sie d ie s e lb e n s o fo r t zu v e r a r b e it e n u n d b e v o r z u g e n sie s o g a r w e g e n d e r le ic h t e n Z u ­ g ä n g lic h k e it u n g e q u e ts c h te n g e g e n ü b e r , d ie sie sc h o n lä n g e r in B e h a n d lu n g h a t t e n . H a b e n sie n u r i n t a k t e K ö r n e r z u r V e r f ü g u n g , so b e iß e n sie e in L o c h in d ie S a m e n u n d h o le n d e n I n h a lt h e r ­ a u s.

D ie w e ite r e V e r a r b e it u n g d e s S a m e n in h a lts is t d a n n a lle r d in g s k o m p liz ie r t e r . E r w ir d n ä m lic h n ic h t s o fo r t v e r z e h r t , s o n d e rn e r s t v o n v ie le n T ie r e n g e m e in s a m o f t s t u n d e n la n g z e r k a u t ( „ K a u g e s e ll- s c h a f t “ , h i g . 2). A u f d ie s e W e is e e n t s t e h t d ie v o n Ne g e r sc h o n b e o b a c h t e t e k r ü m e lig e M a sse , d a s ,,A m e is e n b r o t “ , d a s d a n n s o fo r t o d e r a u c h n a c h D e p o n ie r u n g v e r z e h r t w ir d . B e i d e m g e m e in sa m e n Z e r k a u e n , d a s s ic h a u c h b e i t ie r is c h e r N a h r u n g b e o b a c h te n lä ß t , t r i t t r e ic h lic h S p e ic h e l a u s ; d ie s k o n n t e u n m it t e lb a r b e o b a c h t e t w e rd e n . S o w o h l d a s Z e r k a u e n w ie d a s B e s p e ic h e ln b e w ir k t d ie U m b ild u n g d e r S t ä r k e in Z u c k e r : Z e r q u e t s c h t e K ö r n e r e r g a b e n a u c h o h n e Z u t u n d e r A m e is e n n a c h e in ig e r Z e it m it d e n ü b lic h e n c h e m is c h e n M e th o d e n (FE H LiN G sch e L ö s u n g ) e in e Z u c k e r r e a k t io n , u n d in r e in e n S t ä r k e p r o d u k t e n ( M a k k a r o n i), d ie k u r z e Z e it v o n d e n A m e is e n b e a r b e it e t w u r d e n , lie ß sich

(6)

2 2 6 Z u sch riften . T Die Natur- [wissenschaften d u r c h d ie s e lb e n M e t h o d e n e b e n fa lls Z u c k e r n a c h -

w e is e n . E n d lic h k o n n t e a u c h n o c h u n m it t e lb a r f e s t g e s t e llt w e r d e n , d a ß u n s e r e A m e is e n d ie F ä h i g ­ k e i t b e s itz e n , S t ä r k e in Z u c k e r zu v e r w a n d e ln . A u s z e r q u e t s c h t e n M e s s o r - K ö p fe n lie ß s ic h d u r c h A u s w a s c h e n m it d e s t illie r t e m W a s s e r n ä m lic h e in s t ä r k e s p a lt e n d e s F e r m e n t h e r s te lle n , d a s b e d e u te n d k r ä f t i g e r w i r k t a ls d a s a n d e r e r A m e is e n .

D ie o f t s t u n d e n la n g d a u e r n d e g e m e in s a m e D u r c h - k a u u n g d e s S a m e n in h a lt e s m u ß d e m n a c h d u r c h d ie E i n w ir k u n g d e r z w e ie r le i F e r m e n te e in e g a n z e M e n g e Z u c k e r lie fe r n , u n d d a s so h e r g e s t e llte , , A m e is e n b r o t “ i s t s o m it s ic h e r lic h e in g u t e s N a h ­ r u n g s m it t e l fü r d ie E r w a c h s e n e n s o w o h l w ie fü r d ie B r u t , d ie d a m it a u f g e f ü t t e r t w ir d . V e r m u t lic h w ir d d ie in e in e Z u c k e r a r t v e r w a n d e lt e S t ä r k e b e i d e r B e a r b e it u n g g le ic h z e it ig v e r flü s s ig t u n d d a n n im K r o p f d e r k a u e n d e n T ie r e g e s p e ic h e r t . D ie d ir e k t e B e o b a c h t u n g z e ig t je d e n fa lls , d a ß d a s A m e is e n b r o t b e im Z e r k a u e n im m e r w e ic h e r w ir d u n d b is a u f k le in e R e s t e v e r s c h w in d e n k a n n .

D ie V e r w e r t u n g d e r K ö r n e r b e i M e s so r g ib t, w ie z u m S c h lu ß e r w ä h n t se in m a g , H in w e is e d a ­ fü r, w ie w ir u n s d ie E n t s t e h u n g d e r b e r ü h m t e n P ilz z u c h t e n b e i A t t a - A m e is e n v o r z u s t e lle n h a b e n . B e k a n n t li c h s t e lle n d ie s e I n s e k t e n a u s z e r k a u t e n v e g e t a b il is c h e n S u b s t a n z e n e in M is t b e e t h e r, in w e lc h e m P ilz e w u c h e r n , d e re n K n o lle n d ie e in z ig e N a h r u n g d e r T ie r e d a r s te lle n . D ie s e h ö c h s t k o m p liz ie r te n I n s t in k t e k o n n t e n b is h e r e ig e n t lic h m it k e in e r e in fa c h e r e n G e w o h n h e it m in d e r h o c h - e n t w ic k e lt e r F o r m e n in Z u s a m m e n h a n g g e b r a c h t w e r d e n .

W e n n w ir a b e r j e t z t w is se n , d a ß d ie M e s s o r - A r te n S a m e n e in s c h le p p e n u n d zu e in e r k r ü m e lig e n M a sse v e r a r b e it e n , d ie sie h ä u fig n ic h t s o fo r t g e b r a u c h e n , s o n d e rn o f t e r s t e in ig e Z e it d e p o n ie re n , so i s t n u r e in k le in e r S c h r i t t v o r w ä r t s z u m a c h e n , u m z u d e n M is t b e e t e n v o n A t t a z u k o m m e n . W ir b r a u c h e n

u n s n u r v o r z u s t e lle n , d a ß a u f s o lc h e n b e is e it e ­ g e le g te n ,, K r ü m e ln ' ‘ z u fä llig g e e ig n e t e P ilz e w u c h e r n u n d n u n n ic h t m e h r d ie K r ü m e l, s o n d e rn d ie P ilz e g e fre s s s e n w e r d e n . D e r w e it e r e S c h r it t , d a ß d a n n a u c h p f la n z lic h e s n ie m a ls d i r e k t z u r N a h r u n g d ie n e n d e s M a t e r ia l e in g e t r a g e n w ir d , i s t b e i M e s so r e b e n fa lls sc h o n a n g e b a h n t . D ie T ie r e s c h n e id e n n ä m lic h o f t m a ls S t ü c k c h e n v o n B l ä t t e r n u n d S tie le n a b u n d t r a g e n sie e in , w e n n sie in ih r e r S a m m e lw u t k e in e g e e ig n e t e n S a m e n fin d e n .

A u s d e m D a r g e le g t e n g e h t h e r v o r , d a ß es n u r e in ig e r w e n ig e r w e it v e r b r e it e t e r I n s t in k t e b e d a r f, u m d ie so k o m p liz ie r t e r s c h e in e n d e n V o r g ä n g e b e i d e r K ö r n e r V e r w e r tu n g z u k lä r e n . D ie s e I n s t in k t e g e n ü g e n , e in z w e c k m ä ß ig e s R e s u l t a t zu e r z ie le n , so fe r n n ic h t d u r c h d ie V e r s u c h s a n o r d n u n g d ie n a t ü r lic h e n B e d in g u n g e n a llz u s e h r g e s t ö r t w e r d e n . T r o t z d e m w ä r e es a b e r fa ls c h , u n s e r e A m e is e n a ls a u s s c h lie ß lic h e R e fle x m a s c h in e n a u f z u f a s s e n ; d e n n d a s, w a s b e i d e r E r k u n d u n g d e s G e lä n d e s g e le is t e t w ir d , i s t o h n e e in g u t a u s g e p r ä g t e s G e d ä c h t n is u n d g r o ß e A s s o z ia t io n s g a b e n ic h t zu d e u te n . A u c h z e ig e n d ie B e o b a c h t u n g e n a m E in z e lt ie r a u fs d e u t lic h s t e , d a ß n ic h t n u r b lin d lin g s a u f R e iz e g e a n t w o r t e t w ir d ; s o n s t w ä r e n in d iv id u e lle V e r ­ s c h ie d e n h e it e n n ic h t m ö g lic h .

B e im A r b e it e n in G e m e in s c h a f t m it a n d e r e n t r e t e n d ie s e h ö h e r e n p s y c h is c h e n F ä h ig k e it e n a lle r d in g s s t a r k z u r ü c k ; d o r t g e h o r c h t d a s T ie r v ie lm e h r v o r z u g s w e is e ä u ß e r e n R e iz e n . D ie s g e ­ s c h ie h t s o g a r b e i d e r A la r m ie r u n g , d ie d o c h sc h o n e in e A r t „ S p r a c h e “ d a r s t e llt ; d. h ., b e i T ä t i g k e it e n , b e i d e n e n d e r U n b e fa n g e n e a m e h e s t e n g e n e ig t is t, e in e h ö h e re p s y c h is c h e F ä h i g k e i t v o r a u s z u s e tz e n .

Literaturangaben siehe Z . M orph, u. Ö kol. T iere X , 353 — 419 (1927). D ie au sfü h rlich e V erö ffen tlich u n g der d o rt n och n ich t b eh an d e lte n V ersu ch e e rfo lg t in n äch ste r Z e it in derselben Z e itsch rift.

Zuschriften.

D e r H erau sgeb er b it te t, die Z u schriften a u f einen U m fan g v o n höchstens einer D ru ck sp a lte zu b esch rä n k en , bei längeren M itteilu n g en m u ß der V e rfasse r m it A b le h n u n g oder m it V e rö ffe n tlich u n g n ach län g erer Z e it rechn en .

Für die Zuschriften hält sich der Herausgeber nicht für verantw ortlich Quantenmechanische Theorie

der anomal großen Wirkungsquerschnitte bei der Energieübertragung zwischen atomaren

Systemen.

V e rsch ie d e n tlich e Beobachtungen bei der E n e rg ie ­ ü b e rtra g u n g zw isch en atom aren S ystem en — insbeson­

dere bei der sen sib ilisierten F luorescen z, der A uslösu ng der R eso n an zflu o rescen z und der P o larisa tio n , sow ie der E n erg ieb elieferu n g bei chem ischen R eak tion en — h a b en sch on m eh rfa ch zu dem Schlüsse g efü h rt, daß die g a sk in etisch en S to ß za h le n fü r diese Ü b ertra g u n g n ich t m aß geben d sein können, sondern daß u n ter U m stän d en a to m are S yste m e b ereits au f w e it größere als die S to ß e n tfe rn u n g ih re A n regun gsenergie ü b er­

trag en . M an p fle g t dies fo rm al d u rch E in fü h ru n g eines sch ein bar vergrößerten Q u ersch n ittes zu beschreiben.

H ierb ei ist b e o b a ch te t w orden, d aß besonders solche E n erg ieü b ertrag u n g en m it groß em Q u ersch n itt a u f­

treten , bei denen zur B ila n zie ru n g des E n erg iesatzes m ög lichst w enig d ie T ra n sla tio n sen e rg ie heran zuzieh en ist; d. h. w en n das v o n dem einen S yste m abgegeben e E n e rg ieq u a n t m ö glich st v o llstä n d ig von dem P a rtn e r aufgenom m en w erd en kann , w en n also zw isch en den beiden S ystem en einig erm aßen Ü berein stim m u n g der S p run gfreq u en zen herrsch t. A llerd in gs ist die E n e rg ie ­ ü b ertrag u n g n ich t an eine im optischen Sinne „s c h a r fe “ R eson an z g e k n ü p ft, sondern fin d et noch m it großer A u sb e u te in F req u en zg eb ieten sta tt, in denen von op tischer A b so rp tio n keine R ed e m ehr ist.

W ir h aben m it den M ethoden der Q u an ten m ech an ik den V o rg a n g der E n e rg ieü b ertrag u n g theoretisch u n ter­

su ch t und sind zu E rgebn issen gekom m en, w elch e d u rch die B eo b a ch tu n g en du rchaus b e s tä tig t w erden.

W en n w ir von D etails absehen, deren eingehende D arstellu n g w ir in unserer ausfü hrlich en A rb e it in der Z. p h y sik . Chem . geben, so lä ß t sich das Resultat etw a folgen derm aß en zu sa m m en fa ssen :

Cytaty

Powiązane dokumenty

Nimmt man trotzdiem an, daß neben der Absorption auch die Beugung in der Sonne wirksam ist, so läßt sich für den Einfluß der letzteren ein oberer Grenz­. wert

H e rr Correns sprach über lang- und kurzgrifflige Sippen bei Veronica gentianoides. Salis) vor In ten sitäts- und Rich­. tungsm essungen der durchdringenden

Die Annahme einer Veränderung in der Lage der Pole und damit auch des Äquators drängt sich jedem unbefangenen Beurteiler ohne weiteres auf, und diese Annahme findet

D ie westliche H älfte wird durch die große Sundaplatte eingenommen, auf welcher sich die Inseln Sum atra, Java und Borneo über den Spiegel des seichten, nur 50

Stadium der überwiegenden Ausstrahlung. Stadium des

lich empfindlich gegen normale und pathologische Erregung. A u f Gifte, Toxine, Hormone, welche nicht oder in kaum m erkbarer W’eise die anderen Gewebs-

Das Buch wird ihnen nicht nur ein w ertvolles tägliches H ilfsm ittel sein, sondern auch eine Fülle von Anregungen zu weiteren Arbeiten geben, und dies wird

D e h lin g e r 4 hat nachgewiesen, daß große Deformationen, die sich über kleine Teilbereiche erstrecken, keine Verbreiterung der Linien verursachen, daß also eine