Tomasz Schubert, Grzegorz
Kowalewski
Wyniki badań geologicznych
prowadzonych na Ostrowie
Lednickim
Studia Lednickie 5, 417-418
STUDIA LEDNICKIE V Poznań — Lednica 1998
W Y N IK I B A D A Ń G E O L O G IC Z N Y C H P R O W A D Z O N Y C H N A O S T R O W IE L E D N IC K IM
N iedostateczny stopień p o zn an ia litologii i stratygrafii osadów budujących O strów L ednicki stanow i barierę przy próbach rekonstrukcji przeszłości teg o obszaru. O grom na d ysp ro p o rcja pom iędzy stanem w iedzy o geologii wyspy, a o siągniętym i w ynikam i zaaw ansow anych badań archeologicznych pow oduje, iż w nioskow anie o paleogeografii w yspy nie w ychodzi p o za ro zw ażan ia hipotetyczne.
W roku 1996 podjęto prace, k tórych celem było rozpoznanie osadów sp o c zy w a ją c y c h pod w arstw ą k ulturow ą O strow a L ednickiego. N a p o d sta w ie dotychczasow ego stanu w iedzy sform ułow ano dw ie hipotezy, które następnie testow ano pracam i tere now ym i i laboratoryjnym i. P rzedm iotem tego d o n iesien ia je s t p rezen tacja niektórych w yników otrzym anych w trakcie ich w eryfikacji.
W trakcie prow adzonych prac w yróżniono cztery grupy osadów : osady m ineralne zw iązane z działalnością i zam ieraniem lądolodu, m ułki i g y tie akum ulow ane w śro d ow isku lim nicznym , torfy pow stałe w trakcie sedentacji bagiennej oraz p o ligenetyczne osady m ineralno-organiczne z licznym i śladam i aktyw ności człow ieka.
R ozm ieszczenie osadów biogenicznych i m ineralnych w środkow ej części O strow a L ednickiego św iadczy o obecności dw óch k o palnych zbiorników akum ulacji torfow ej i lim nicznej. M im o, że ich złoża po siad ają podobną sekw encję osadów , zbiorniki te w p rzeszłości nie b yły p o łączone w odam i pow ierzchniow ym i. K opalny zbiornik c e n trum w yspy by ł izolow anym niew ielkim oczkiem w odnym , które przek sz ta łc iło się w torfow isko. Z biornik środkow o-w schodniej części był w ąsko w cin ającą się w ląd wyspy zato k ą jezio ra. R ów nież ona uległa zatorfieniu i lądow ieniu. Z biornik centrum wyspy o raz zatoka je z io ra nie były obecne w krajobrazie w czesnośredniow iecznego O strow a L ednickiego. T y lk o półn o cn o -w sch o d n ia część zatoki b y ła ok reso w o zalew ana. Proces akum ulacji lim nicznej w środkow ej części zatoki został p rzerw any w o kresie prebo- realnym , n atom iast zbiornik centrum w yspy przestał funkcjonow ać w o kresie atlan tyckim . W trakcie prow adzonych badań nad g eo lo g ią złóż, stw ierdzono św iadectw o w ysokiego i niskiego poziom u w ód w p rzeszłości. N ajw yżej zalegające gytie stw ier dzono o koło 0,5 m etra pow yżej w spółczesnego poziom u w ody je z io ra . N ajniżej zale gające torfy stw ierdzono 1,6 m etra poniżej poziom u jezio ra.
W podłożu przew ażającej części w yspy stw ierdzono w y stęp o w an ie osadów p iasz czystych i ilastych o różnej zaw artości w ęglanu w apnia. O sady te nie były akum ulow ane w środow isku lim nicznym . W arstw a z w ęglanem w ap n ia w ystępuje na w yspie w postaci ciągłej. W północnej części tw orzą j ą piaski drobne i średnie. U p odnóża w ału częściej
418 KRONIKA
spotykano glinę niż piasek. N a „w apiennej” w arstw ie spoczyw ają osady p iaszczyste i g liniaste bezw apienne. T eg o typu sekw encja je s t charakterystyczna dla niem al w szy stkich m iejsc gdzie w ykonano w iercenia. T ylko u p odnóża w ału, gdzie w rzeźbie zarysow uje się niew ielkie zagłębienie, w ym ieniona sekw encja je s t niepełna. W praw ie w szystkich w ierceniach w ykonanych na w yspie stw ierdzono o becność w arstw y m ine- ralno-organicznej. Stanow i ona, obok nielicznych torfów i gytii w arstw ę kulturow ą O strow a L ednickiego. B udują j ą głów nie piaski, rzadziej m ateriał ilasty, żw irow y i ka m ienisty. D uża zaw artość hum usu, drobnego detrytusu roślinnego, d rew na i w ęgli drzew nych n ad aje tej w arstw ie sw oistą strukturę, najczęściej gw ałtow nie g ran iczącą z osadam i niżej zalegającym i. Jej m iąższość je s t bardzo zróżnicow ana i w aha się od 0 ,2 do 1,7 m etra. S zczególnie duże nagrom adzenie osadów tej w arstw y w ystępow ało w zagłębieniach zbiorników akum ulacji biogenicznej. Jej rozm ieszczenie na w yspie je s t bardzo nierów nom ierne; w iększe m iąższości w ystępują na w yżej w zniesionym cokole w yspy. W p rzew ażającej części p rzebieg tej w arstw y naw iązuje do u kształto w ania stropu w arstw niżej leżących. W niektórych m iejscach w yraźnie w yrów nuje i łagodzi rzeźbę.
P odsum ow ując, osiągnięte w yniki badań geologicznych prow adzonych w środkow ej części w yspy potw ierdziły g łoszoną przez w ielu autorów tezę o złożonej paleogeografii w yspy. R ozm ieszczenie osadów lim nicznych, torfow ych i m orenow ych O strow a L ed nickiego nie p o tw ierd za natom iast hipotezy o zgrupow aniu k ilk u m ałych w ysp, ro z dzielonych płytkim i cieśninam i jezio ra, które rzekom o m iały tw orzyć w yżej w zniesione punkty wyspy. W yniki w ierceń w ykonanych na podgrodziu dokum entują obecność gytii i torfów zatoki, środkow o-w schodniego b rzeg u i niew ielkiego bezodpływ ow ego zbiornika centrum w yspy. W jej pozostałych fragm entach, osady św iadczące o sedy m entacji jezio rn ej i/lub bagiennej stw ierdzano tylko w pobliżu w spółczesnej linii b rze gow ej. P o za tym i obszaram i nie w yróżniono osadów m ogących dokum entow ać o b e cność je z io ra na pow ierzchni w yspy. W je j przew ażającej części w ystępują utw ory m orenow e: piaski i gliny.
Tom asz Schubert G rzegorz Kow alew ski
