Słownik filozoficzny: liberalizm polityczny. Wprowadzenie Zastanów się Prezentacja Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Słownik ﬁlozoﬁczny: liberalizm polityczny

Wprowadzenie Zastanów się Prezentacja Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela

(2)

W epoce oświecenia, w czasach absolutyzmu, feudalizmu, kolonializmu, wojen religijnych i prześladowań zrodził się ruch wolnościowy podnoszący kwestię praw jednostki, domagający się sprawiedliwych rządów, demokracji, a także rozdziału państwa od Kościoła. Z ﬁlozoﬁcznych i politycznych nurtów oświecenia wywodziła się francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona w 1789 r., która wywarła wpływ na francuskie i światowe ustawodawstwo. Liberałowie domagali się praw obywatelskich, a także wolnego rynku i wolnego handlu.

Twoje cele

Poznasz genezę i założenia liberalizmu politycznego.

Poznasz postaci prekursorów i przedstawicieli liberalizmu politycznego.

Przeanalizujesz związek liberalizmu politycznego z myślą ﬁlozoﬁczną oświecenia.

Słownik ﬁlozoﬁczny: liberalizm polityczny

Źródło: licencja: CC 0.

(3)

Zastanów się

Rozważmy następujące problemy...

Polecenie 1

Zapoznaj się z deﬁnicją liberalizmu. Jak rozumiesz pojęcia liberalizm polityczny i liberalizm gospodarczy? Zanotuj swoje przypuszczenia.

Deﬁnicja: Liberalizm

Koncepcja teoretyczna i postawa światopoglądowa oparta na indywidualistycznej koncepcji człowieka i społeczeństwa, głosząca, że wolność (łac. liberalis – dotyczący wolności) i nieskrępowana przymusem politycznym działalność jednostek mają wartość nadrzędną i są najpewniejszym źródłem postępu we wszystkich sferach życia zbiorowego.

To także doktryna partii i ruchów polityczno‑społecznych wychodzących z założeń ideologii liberalnej i dążących do zagwarantowania wolności w poszczególnych sferach życia społecznego, zwłaszcza w dziedzinie politycznej (liberalizm polityczny) i ekonomicznej (liberalizm gospodarczy). Mianem liberalizmu określa się również postawę życiową odznaczającą się tolerancją i otwartością na poglądy i postępowanie innych osób i zbiorowości, przeciwstawianą dogmatyzmowi, fanatyzmowi,

autorytaryzmowi.

Liberalizm polityczny to...

Liberalizm gospodarczy to...

Polecenie 2

Zastanów się i opisz sytuację z życia codziennego, której bohaterowie mieliby do czynienia z poglądami liberalnymi. Zanotuj cechy charakterystyczne dla tej doktryny.

Poglądy liberalne charakteryzują się:

(4)

Polecenie 3

Na czym polega wolność według Thomasa Hobbesa? Jakich pojęć używa, by ją opisać? Odpowiedz na te pytania i wynotuj z fragmentu słowa‑klucze.

Wolność według T. Hobbesa...

Słowa-klucze

Polecenie 4

Stwórz mapę myśli wokół pojęcia liberalizm polityczny, która pomoże ci uporządkować dotychczasowe przemyślenia. Z czym jeszcze kojarzy ci się to słowo? Zapisuj hasła, poglądy, przykłady zachowań, tytuły książek i ﬁlmów, imiona bohaterów, postaci historycznych, świata polityki, kultury.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Thomas Hobbes

Elementy ﬁlozoﬁi

Czy głód, pragnienie i żądze cielesne są zależne od woli? Ci, którzy pożądają, mają swobodę, co się tyczy działania; nie mogą natomiast swobodnie decydować o tym, czego pożądają (...). Gdy mówimy, że ktoś ma wolną wolę, by to czy owo uczynić albo nie uczynić, to zawsze należy to rozumieć, dodając warunek: jeśli zechce; (...) Gdy ktoś rozważa, czy winien jakąś rzecz uczynić, czy też jej zaniechać, to mówi się, że się namyśla, to znaczy: że rozważa, dla której z tych dwóch stron zrzec się swojej wolności. W tym namyśle ukazują się tu czy tam dobre i złe strony i raz budzą pożądanie, a drugi raz wstręt, jeśli zaś rzecz wymaga, aby powzięta została jakaś decyzja, to ostatnie pożądanie, by coś uczynić czy czegoś zaniechać, które bezpośrednio powoduje działanie, czy też zaniechanie, nazywa się wolą we właściwym tego słowa znaczeniu.

Źródło: Thomas Hobbes, Elementy ﬁlozoﬁi, t. 2, Warszawa 1956.

“

(5)

Prezentacja

Deﬁnicja

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl Film edukacyjny. Co to jest liberalizm?

Wykład dr Karoliny Wigury–Kuisz.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o. o, licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału

Liberalizm polityczny to doktryna, ideologia czy myśl polityczna, dla której najważniejszą wartością jest wolność (od łac. liberalis – wolnościowy), dotyczący wolności, liber – wolny). Myśl liberalizmu jest na tyle wielowątkowa, że nie jest możliwe stworzenie spójnej jednej deﬁnicji obejmującej wszystkie możliwe jego odmiany. O liberalizmie mówimy na różnych płaszczyznach: moralnej, politycznej, społecznej czy

religijnej. Liberalizm odniesiony do sfery politycznej znajduje wspólny mianownik jako podkreślenie różnie rozumianej „wolności” (np. pozytywnie lub negatywnie albo w formie mieszanej, wymuszanej przez płaszczyznę rozważań), równości formalnej ludzi, indywidualizmu i własności. Liberalizm polityczny jest ściśle związany koncepcją umowy społecznej, która ma być gwarantem pokoju.

Tło historyczne

Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższymi informacjami i napisz, jakie są ﬁlozoﬁczne przesłanki powstania doktryny liberalizmu?

Doktryna

Liberalizm polityczny jest wielowątkowy i wielopłaszczyznowy wewnętrznie, gdyż z biegiem czasu, na skutek zmiany stosunków ekonomicznych, politycznych i społecznych, podlegał głębokim przemianom.

Liberalizm łatwo adaptuje się do zmian politycznych, ale jest na tyle silny w swojej wymowie

(powodowanej przez pragnienie wolności, własności i pokoju), że sam od środka modyﬁkuje inne idee, co jest przyczyną powstania nowych hybrydowych połączeń (np. komunitaryzm). Dla liberalizmu

politycznego charakterystyczne są następujące założenia i postawy:

Źródło: licencja: CC 0.

(6)

Polecenie 2

Jakimi podstawowymi wartościami kieruje się liberalizm polityczny?

Polecenie 3

Jakie są i czym są prawa jednostki w nowożytnym państwie?

Przedstawiciele

Pierwszym przedstawicielem liberalizmu politycznego, który odrzucił scholastyczną wizję państwa i odwołał się do realizacji ego jednostki jako podstawowego gwaranta stabilności rządzenia, był Niccolo Machiavelli. W uproszczeniu egoistyczny książę, skutecznie rządząc, realizuje swoją potrzebę rządzenia, co prowadzi do utrzymania księstwa, czyli w konsekwencji do braku buntu (makiawelizm). Zatem punktem wyjścia jest ego jednostki i niescholastyczna wizja sprawiedliwych rządów.

Polecenie 4

Kto jest powszechnie uważany za ojca liberalizmu politycznego i z jakich powodów?

Nawiązania

Liberalizm polityczny w późniejszych wiekach był rozwijany na wielu płaszczyznach. W teorii formy rządu nawiązywał doń np. Monteskiusz w koncepcji trójpodziału władzy, O jcowie konstytucji amerykańskiej, formułując jej treść, J.S. Mill, budując rząd reprezentatywny, czy A. de Tocqueville i B.

Constant w rozważaniach o demokracji. W ekonomii liberalizm polityczny był inspiracją dla wszystkich ruchów wolnorynkowych, z ojcem ekonomii A. Smithem na czele czy współcześnie M.J. Buchananem i M.

Friedmanem.

Thomas Hobbes Źródło: domena publiczna.

Sir Godfrey Kneller, Portret Johna Locke'a

Źródło: domena publiczna.

 



 



(7)

We współczesnych odniesieniach polityczno‑ekonomicznych idea ta była inspiracją dla M. Friedmana, A.F. von Hayeka, R. Arona, L. von Misesa i A. Rand. Liberalizm polityczny był także źródłem

współczesnych teorii sprawiedliwości J. Rawlsa i R. Nozicka. W końcu w etyce J.S. Mill i J. Bentham na podstawie tej idei zbudowali teorię utylitaryzmu. Wszystkich nawiązań nie sposób jest tu wymienić, gdyż poza samym liberalizmem pewne jego idee zostały z powodzeniem inkorporowane do innych doktryn, co wydaje się stanowić o jego sile i możliwościach przystosowawczych.

Oponenci

Główni oponenci liberalizmu politycznego są skupieni wokół katolickiej nauki społecznej, szczególnie w wymiarze ekonomicznym. Nie do pogodzenia z prawami niezbywalnymi jednostek pozostaje faszyzm czy marksizm. Koncepcje historycystyczne (Hegel) także nie idą w parze z umową społeczną.

Słownik

demokracja

(gr. dḗmos –- lud, krátos – władza) forma rządów zakładająca udział obywateli w sprawowaniu władzy i decydowaniu o sprawach państwowywch

Lewiatan

(hebr. ָן ָת ִוְיל, Liwjatan, jid. Lewjosn – biblijny potwór morski) wg Hobbesa suweren sprawujący władzę absolutną na mocy umowy społecznej, która ograniczać miała wolność jednostek oraz ich prawo do sprzeciwu

tabula rasa

(łac. czysta tablica) wg Johna Locke'a umysł człowieka sprzed okresu nabywania wiedzy poprzez doswiadczenia

tyrania

(gr. τύραννος – tyran) rządy jednostki oparte na przemocy i terrorze; w starożytnej Grecji była to forma rządów będąca rezultatem obalenia istniejącego porządku politycznego i przejęcia władzy przez tyrana

populizm

(łac. populus – lud) popieranie lub propagowanie idei i zamierzeń, głównie politycznych

i ekonomicznych, zgodnych z oczekiwaniami większości społeczeństwa w celu uzyskania jego poparcia i zdobycia wpływów lub władzy

umowa społeczna

Źródło: Friedrich Julius Ludwig Sebbers, Georg Wilhelm Friedrich Hegel, domena publiczna.

(8)

termin ﬁlozoﬁczny oznaczający umowy, przy pomocy których ludzie tworzą i utrzymują ład społeczny oraz formują społeczności i narody

(9)

Audiobook

Polecenie 1

Zapoznaj się z treścią audiobooka, a następnie zanotuj, czym są według T. Hobbesa: stan natury, państwo, własność, władza, indywidualizm.

Stan natury

Państwo

Własność

Władza

Indywidualizm

Wybór tekstów: Thomas Hobbes

Thomas Hobbes

Ludzka natura

Żądza (wola) mocy:

Mniemanie, że inni są z tyłu, to duma.

Mniemanie, że inni są z przodu, to poniżenie.

Nagły upadek skłania do płaczu.

Widok upadku kogoś innego skłania do śmiechu.

Być stale wyprzedzanym to nieszczęście.

Stale wyprzedzać tych, którzy są z przodu, to szczęście.

A porzucenie biegu to śmierć.

Źródło: Thomas Hobbes, Ludzka natura, [w:] Body, Man and Ci zen, red. R. S. Peters, tłum. R. Małek, New York.

“

(10)

Thomas Hobbes

Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego

Uczucia, które najbardziej ze wszystkich wpływają na zróżnicowanie dowcipu, to głównie mniejsza lub większa żądza mocy, bogactw, wiedzy i zaszczytów.

Wszystko to można sprowadzić do pierwszej, a mianowicie do żądzy mocy.

Bogactwa bowiem, wiedza i zaszczyty to nic innego jak różne rodzaje mocy.

Źródło: Thomas Hobbes, Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, Warszawa 2005.

“

Thomas Hobbes

Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego

Taka jest bowiem natura człowieka, że choćby nawet uznawał, iż wielu innych ma większy dowcip, większą wymowę czy wiedzę, to przecież inaczej

z trudnością wierzy, iżby było wielu ludzi tak mądrych jak on sam – swój własny rozum widzi on bowiem bezpośrednio, rozum innych zaś inaczej w pewnej odległości.

“

Thomas Hobbes

Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego

Wolność:

Przez wolność rozumie się, zgodnie z właściwym znaczeniem tego słowa, brak zewnętrznych przeszkód, które często mogą pochłonąć część sił człowieka, jakie by mógł użyć na osiągnięcie swego celu, ale nie mogą mu przeszkodzić, by zużył resztę swych sił wedle tego, co mu dyktuje rozumienie i rozum.

“

Thomas Hobbes

Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego

Indywidualizm:

Ludzie nie znajdują przyjemności w życiu gromadnym (przeciwnie, raczej znajdują wiele przykrości), gdzie nie ma mocy, która by była zdolna trzymać w strachu ich wszystkich. Każdy człowiek bowiem uważa na to, by jego towarzysz go cenił w tym samym stopniu, w jakim on sam siebie ceni. A na wszelkie oznaki pogardy czy niedostatecznej oceny odpowiada z natury rzeczy tym, że usiłuje, o ile tylko ma odwagę, wymusić na tych, którzy nim pogardzają, większe uważanie, czyniąc im jakąś krzywdę (a pośród tych, co nie mają nad sobą takiej jednej siły, która by ich trzymała w spokoju, odwaga ta jest dość duża, by

“

(11)

Polecenie 2

Czym jest „żądza mocy” dla T. Hobbesa? Opisz to pojęcie własnymi słowami.

Wybór tekstów: John Locke

Polecenie 3

Zapoznaj się z treścią drugiego audiobooka. Zastanów się i zanotuj, w jaki sposób J. Locke wykorzystuje swoją teorię „niezapisanej karty” w swojej doktrynie? Jak rozumie wolność człowieka?

się mogli zniszczyć wzajemnie), na innych zaś tym właśnie przykładem.

Thomas Hobbes

Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego

Stan natury:

(…) życie człowieka jest samotne, biedne, bez słońca, zwierzęce i krótkie.

(…) gdy ludzie żyją, nie mając nad sobą mocy, która by ich wszystkich trzymała w strachu, to znajdują się w stanie, który się zwie wojną; i to w stanie takiej wojny, jak gdyby każdy był w wojnie z każdym innym.

“

John Locke

Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego

Tabula rasa:

Załóżmy zatem, że umysł jest (…) czystą tablicą, nie zapisaną żadnymi znakami, że nie ma on idei; jak się dochodzi do tego, że ją zdobywa? Skąd ten ogromny zapas obrazów, niemal nieskończenie różnorodnych, którymi nieustannie czynna, nieograniczona wyobraźnia ludzka zapełniła umysł. Skąd bierze się w umyśle cały materiał dla rozumu i wiedzy. Odpowiem na to jednym słowem:

z doświadczenia; na nim oparta jest cała nasza wiedza i z niego ostatecznie się

“

(12)

Polecenie 4

Opowiedz własnymi słowami, jaką rolę pełnią praca i własność u J. Locke’a.

wyprowadza.

Źródło: John Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, t. 1, tłum. B. J. Gawędzki, Warszawa 1995.

John Locke

Dwa traktaty o rządzie

Wolność:

Wolność ludzi pod władzą rządu oznacza życie pod rządami stałych praw, powszechnych w tym społeczeństwie i uchwalanych przez powołaną w nim władzę ustawodawczą. Jest to wolność do kierowania się moją własną wolą we wszystkich sprawach, w których prawa tego nie zakazują, oraz niepodlegania zmiennej, niepewnej, nieznanej, arbitralnej woli innego człowieka. Natomiast wolność natury nie zna innych ograniczeń poza prawem natury.

Źródło: John Locke, Dwa traktaty o rządzie, tłum. Z. Rau, Warszawa 1992.

“

John Locke

Dwa traktaty o rządzie

Praca i własność:

Mimo że ziemia i wszystkie niższe istoty są wspólne wszystkim ludziom, to jednak każdy człowiek dysponuje własnością swej osoby. Nikt nie ma do niej żadnego uprawnienia poza nim samym. Możemy więc powiedzieć, że praca jego ciała i dzieło jego rąk słusznie należą do niego. Cokolwiek zatem wydobył on ze stanu ustanowionego i pozostawionego przez naturę, złączył ze swoją pracą i przyłączył do tego, co jest jego własne, uczynił swą własnością. Do tego, co zostało przez niego wydobyte ze wspólnego stanu, w jakim zostało umieszczone przez naturę, jego praca dołączyła coś, co wyklucza już do tego powszechne uprawnienie innych. Praca ta jest bezsprzecznie własnością pracownika, stąd żaden człowiek, poza nim samym, nie może być uprawniony do tego, co raz już zostało przez niego zawłaszczone tam, gdzie pozostają jeszcze dla innych nie gorsze dobra wspólne.

Źródło: John Locke, Dwa traktaty o rządzie, tłum. Z. Rau, Warszawa 1992.

“

(13)

Ćwiczenie 1

Przypomnij sobie koncepcję umowy społecznej J.J. Rousseau. Co jest wspólnym punktem koncepcji T.Hobbesa, J.Locke'a i J. J. Rousseau?

zasada podziału władzy krytyka absolutyzmu

zasada sprawiedliwości społecznej

koncepcja państwa jako instytucji powstałej dzięki decyzji jednostek Ćwiczenie 2

Gdyby Locke i Hobbes mieli okazję dyskutować, na pewno zgodziliby się w następującej kwes i:

przekonanie, że ludzie postępują racjonalnie postulat tolerancji, w tym religijnej

przekonanie o konieczności istnienia państwa konsekwentna wizja liberalnej gospodarki Polecenie 5

Ponownie sporządź mapę myśli wokół pojęcia liberalizm polityczny, która pomoże ci uporządkować dotychczasową wiedzę. Czy ta wersja różni się od przygotowanej na początku lekcji?

Praca domowa

Napisz esej, który byłby rozwinięciem następującej myśli Hobbesa: „Ludzie odwołują się od zwyczaju do rozumu i od rozumu do zwyczaju, zależnie od tego, co im jest wygodne; i odstępują od zwyczaju, gdy tego wymaga ich interes, albo znów przeciwstawiają się rozumowi, gdy tylko rozum jest przeciw nim”.

(14)

Sprawdź się

Propozycja mul medium

Przejdź do trybu wizualnego aby dodać plik

Ćwiczenie 1

Jakie są i czym są prawa jednostki w nowożytnym państwie?

Thomas Hobbes

Lewiatan

Pojęcia tego, co słuszne i niesłuszne, sprawiedliwości i niesprawiedliwości, nie mają tu miejsca. Gdzie nie ma nad ludźmi jednej wspólnej mocy, tam nie ma prawa, a gdzie nie ma prawa, tam nie ma niesprawiedliwości. Siła i podstęp są w wojnie dwiema kardynalnymi cnotami. W stanie natury nie ma czynów sprawiedliwych i niesprawiedliwych. Nie ma tu również ani własności, ani władzy, ani różnicy między moim i twoim.

Źródło: Thomas Hobbes, Lewiatan, Warszawa 1954.

“

Thomas Hobbes

Elementy ﬁlozoﬁi

Czy głód, pragnienie i żądze cielesne są zależne od woli? Ci, którzy pożądają, mają swobodę, co się tyczy działania; nie mogą natomiast swobodnie decydować o tym, czego pożądają (...). Gdy mówimy, że ktoś ma wolną wolę, by to czy owo uczynić albo nie uczynić, to zawsze należy to rozumieć, dodając warunek: jeśli zechce; (...) Gdy ktoś rozważa, czy winien jakąś rzecz uczynić, czy też jej

zaniechać, to mówi się, że się namyśla, to znaczy: że rozważa, dla której z tych dwóch stron zrzec się swojej wolności. W tym namyśle ukazują się tu czy tam dobre i złe strony i raz budzą pożądanie, a drugi raz wstręt, jeśli zaś rzecz wymaga, aby powzięta została jakaś decyzja, to ostatnie pożądanie, by coś uczynić czy czegoś zaniechać, które bezpośrednio powoduje działanie, czy też zaniechanie, nazywa się wolą we właściwym tego słowa znaczeniu.

Źródło: Thomas Hobbes, Elementy ﬁlozoﬁi, t. 2, Warszawa 1956.

“

(15)

Ćwiczenie 2

Jakie są ﬁlozoﬁczne przesłanki powstania doktryny liberalizmu?

Ćwiczenie 3

Na czym polega „wolność liberalna”?

Wolność według T. Hobbesa...

Słowa-klucze

Ćwiczenie 4

Przedstaw ewolucję doktryny liberalizmu: od Hobbesa do Locke’a.

(16)

Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Maćkowska Przedmiot: Filozoﬁa

Temat: Słownik ﬁlozoﬁczny: liberalizm polityczny Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe III. Wybrane problemy ﬁlozoﬁi.

10. Wybrane spory z zakresu filozofii polityki. Uczeń, definiując odpowiednie terminy i analizując argumenty, rekonstruuje następujące spory:

1) o naturę społeczeństwa (indywidualizm – kolektywizm);

3) o naczelne wartości życia społecznego (liberalizm kulturowy – konserwatyzm);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;

kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele lekcji (językiem ucznia):

Poznasz genezę i założenia liberalizmu politycznego.

Poznasz postaci prekursorów i przedstawicieli liberalizmu politycznego.

Przeanalizujesz związek liberalizmu politycznego z myślą ﬁlozoﬁczną oświecenia.

Cele operacyjne. Uczeń:

identyfikuje różne problemy, stanowiska i nurty filozoficzne na przykładach pytań i twierdzeń filozofów;

rozwija krytyczne myślenie i sprawności logiczne poprzez analizę wybranych pytań i argumentów ﬁlozoﬁcznych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm;

nauczanie wyprzedzające.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;

z użyciem komputera;

dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

(17)

praca w grupach;

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Przed lekcją nauczyciel udostępnia uczniom na platformie materiał

„Słownik ﬁlozoﬁczny: liberalizm polityczny „. Uczniowie mają za zadanie przygotować odpowiedzi na pytania zawarte w sekcji „Zastanów się”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel, po zalogowaniu się na platformie, wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika temat lekcji oraz jej cele. Określa wiążące dla uczniów kryteria sukcesu.

2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, za pomocą raportu dostępnego w panelu użytkownika,

weryﬁkuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza ich odpowiedzi na pytania w sekcji „Zastanów się”. Czyta na głos wybrane z nich. Następnie na podstawie odpowiedzi uczniów inicjuje dyskusję, zadając pytanie: Co to znaczy być liberałem?

Faza realizacyjna:

1. Praca z multimedium nr 1. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy. Każda z nich ma za zadanie przygotować prezentacje na podstawie wydzielonych części materiału w sekcji „Prezentacja”.

Zespoły pracują według ustalonego porządku:

– grupa 1: tło historyczne;

– grupa 2: doktryna i przedstawiciele;

– grupa 3: nawiązania i oponenci.

Uczniowie przygotowują krótkie wystąpienia zawierające syntezę treści przydzielonej części multimedium oraz odpowiedzi na polecenia. Po wyznaczonym czasie zespoły prezentują efekty swojej pracy.

2. Praca z multimedium nr 2. Nauczyciel wyświetla multimedium z sekcji „Audiobook”. Tym razem uczniowie pracują w parach, przygotowując odpowiedzi na pytania:

— Czym są, według T. Hobbesa, stan natury, państwo, własność, władza, indywidualizm?

— W jaki sposób J. Locke wykorzystuje swoją teorię „niezapisanej karty” w swojej doktrynie? Jak rozumie wolność człowieka?

— Jaką rolę pełnią praca i własność u J. Locke’a?

Po wyznaczonym czasie pary łączą się w czwórki i wspólnie omawiają swoje odpowiedzi,

uzupełniając zawarte w nich wnioski i wiadomości. Nauczyciel pilnuje porządku pracy, pełni rolę doradcy i udziela uczniom informacji zwrotnej.

3. Ćwiczenia przedmiotowe. Nauczyciel, korzystając z tablicy interaktywnej lub rzutnika, wyświetla treść ćwiczenia nr 1. Uczniowie pracują nad odpowiedziami indywidualnie. Następnie nauczyciel sprawdza w panelu użytkownika udzielone odpowiedzi i omawia je z uczniami.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”, omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej.

2. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

(18)

1. Zdeﬁniuj centralne kategorie doktryny: wolność, stan natury, państwo, własność, władza.

Materiały pomocnicze:

J. Gray, Liberalizm, Kraków 1994.

J. Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, Warszawa 1955.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać medium w sekcji „Prezentacja” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.