BIBLIOTEKA
WARSZAWSKA
Pismo P O Ś W I Ę C O N E
NAiiKon, s z m o H I p i t z o r s Ł o w i .
l » ł T r
Toni czw arty.
O G Ó L N E G O Z B I O K I I T O M X X V I H .
W ARSZAW A.
W D ruU arnI StaniMława Strąbfgklego, przy ulicy Daniłowiczowski^j Nr. 617, w dawnej Biblioteoe Załuskich.
1 8 4 7 .
H M n
i % . u
H
Z a potw oleni y R zqdow éj.
Wiadomość o rgkopismach zawierających w so
bie rzeczy polskie, przejrzanych poniektórych bibliotekach i archiwach zagranicznych, a zwła
szcza rzymskich w latach 1846 i 1847.
( I t a l s i y c i / i K ) .
II.
B i b l i o t e k i ; Berlińska, Drezdeńska, Monachijska i Wenecka.
1. IłibUoleka Królewsko - Berlińska. (Numerów 17).
a) Mss. słowiaitskie.
I n f o l i o .
lV r. 3. Różne p a p iiry tyczące sie skarbu ‘publicznego (|)0 polsku).
Nr. 6 . U ew izya gospod w K rakow ie podczas sejmu r. 1 6 4 9 (po polsku). N B . w katalogu zabawnie tylu!
przekręcony na Rem sio M a g n a lu m Poloniae i t. d.
Nr. 1 6 . D y ar yu ss p o d ró ży królewicza W ła d y sła w a za granicą, od 17 marca 1 6 2 4 do 11 maja 1 6 2 5 , przez towarzysza podróiy jego Paca, który tak o sobie pisze pod dniem 6 lutego 1 6 2 5 r.
TomlV. Faidziernikl817' 1
„ W wieczór byliśmy u s/Incłity llorcncki<5j pnriów l’a- ców na balecie, którzy mając tę inlbrmacyę, łc przodko
wie ich kiedyś w te kraje litewskie (ustcpiij<jc przed do
mowymi zamieszaniami) zaszli byli, lego rozumienia byli żem ja był ex sirpe ich; czemum ja nie kontradykował, inaj^c té¿ to /ter Iradilionem od starszych swoich, że dom nasz z W io c h wyszedł”...
Mss. ten jest własnoręczny do 17 czerwca; potem już, iniiq w|lrnwiiicjsz;j ręką pisany, ale pierwszćj ręki po
prawkami wzbogacony (po |K)lsku). W Ałaciński tytuł j e go błędny: FaSli Polonici.
I n q u a r t o .
Nr. 17. Zbiór p r o z y i wierszów łacińskich i polskich pod tytułem: Polonia civilis, polilica, aulica &c. Sq tu wiersze nadw ornego poety {auUcus Poeta F o lo n u s), (ipigrammuta J a n a Gawińskieyo, W espazyana Kochow- skiego i t. d. NB. Mss. ten zdaje się z XVII wieku;
nadpis : z bibl. W. P. B ogusław a Bukow ieckiego, d a ro wano.
b) Mss. łacińskie.
I n f o l i o .
Nr. 1 19. M arcina Polaka kronika. Mss. wieku XIV.
Nr. 137. iVaciaw a Leszczyńskiego. Dzieje polskie od poczijtków narodu do Zygmunta III I^Wmceslai Comi- lis a LessHO, Annales Herum Polonicarum ab exordio gen- lis, usque ad Sigism undum l i t ) . Leszczyński doprow a
dził dzieje do śmierci Stefana B atorego, a kto inny do panującego wtedy Zygmunta III; jnk wydaje sig z przed
mowy i dedykacyi królewiczowi W ład y sław o w i, r. 1Ö23 w W arszaw ie przypis<inój. ü z iejó w część I i II jedną rękQ pisuite, część U l i IV iiniQ ręką kaligraficznie do r. l38()^ a od tego roku do końca znowu piérwszg.
2 RIJKOPISMA POLSKIE
Nr. 1 8 5 . Regestr skarbow y lile m k i na rok 1 5 4 9 , Zy«;- munlowi Augustowi podany przez Sta n isła w a W łoska, podskarbiego nadw ornego litewskiego {Reyestrurn pecu- niarum D. Sigism undi A ugusli, per me Stanislaum H/o.«- sek S. M. et Curiae Litlm anae lliesauri adm inistratorem in A. D. 1 5 4 9 perceptarum et in usus S. R . M. distributarnm ).
Nr. 2 8 3 . P rzyw ile je nadaw ane przez królów polskich.
Mss. wieku X V II (po łacinie i po polsku).
Nr. 2 9 5 . K roniki E k h a rd a ksi^jg III. Mss. wieku XII.
Nr. 2 9 0 . A rnolda z L ubeki kronika. Mss. wieku XIV.
Nr. 3 2 1 . (*) (1) R oczników lubińskich i nekrologu te
go opactwa, fragm ent. (Dwie karty pargam inow e z wie
ku XII).
I n q u a r t o .
Nr. 2 0 . 0 . List A ndrzeja Duc/ii/tii do Jana Łasickiego.
Nr. 7 0 . M arcina P olaka kronika. Mss. wieku XIV.
Nr. 1 0 1 . L isty historyczne w ybrane różnych sławnych mifiów do J a n a D a n tyszka biskupa warmińskiego, które z oryginałów biblioteki upsalskiéj przepisał, notami wzbogacił i życiem Dantyszka poprzedził E r y k Renselius.
1) Przedmowa do W alentego SchliefTer od W . Mascov.
t Lipska 13 pażdzier. 1 7 2 5 r. 2) Efemerydy z życia J.nia Dantyszka ze Starowolskiego wyjęto. 3) Dwadzieścia kilku listów rozmaitych uczonych szwedzkich i niemie
ckich, miedzy innymi i i/e/aw/iioHa. 4) Listy do Jana Dautyszka podczas legacyi włoskiej przez Andrzeju Za
łuskiego biskupa płockiego koinmunikowane. 5) Legacya Jana Dantyszka do Karola V cesarza.
Nr. 1 7 4 . A k ta k a p itu ł generalnych za ko n u Doiniiti- liunów od XIII wieku do XVU.
( I ) Z nak len (”) uznaczać b tjdzic r(jkopism a, k tó ry ch ko|)ic zn aj iJują si«: ju ż u m n ie .
w a r c h i w a c h z a( ;r a n i(;z\v c h. 3
I n o c t a v o .
Nr. 6 6 . H istory a polska pokrótce zebrana {Compen
dium ) do panowania Augusta II.
4 ni iK O PI SM A PO LS K IE
P r z y kościele katolickim ś. Jadw igi.
Znajduje się łaciński Mss. z X I wieku: Objaśnienie li
turgii rzym skiej, ofiarowany niegdyś M ieszkow i I I , k ró lowi polskiemu przez Matyldę księżniczkę szwabską, jak świadczy napis: H u n c lib ru m Regi M athild donat, M ise- g o n i, quam clarus genuit d u x S u e m r u m lle rim a n n u s;
i malowanie przedstawiające kobićtę oiiarującii książkę siedzącemu na tronie mężczyznie w koronie i z berłem w ręku. Na początku Mss. je s t list Matyldy do Mieszka, który naprzód przez hr. E d w a rd a Raczyńskiego {we W spo
mnieniach Wielkopolskich), a potém osobno przez Dethiera z przypisami wydany został. Cały Mss. z 8 3 kart in q u a r to złożony (brakuje 4 , od 7méj do 12téj), wartoby d r u kiem ogłosić.
2. Biblioteka Królewska Drezderiska. (Numerów 4 4 ).
S z a f a G. I n f o l i o .
Nr. 5. hennem an, Historya Polski za czasów Augusta II i do śmierci tego króla. Trzy tomy opraw ione w j e den (po niemiecku).
Nr, 6, T rzy listy do przyjaciela o rządach królów;
Zygmunta III, W ład y sław a i Ja n a Kazimićrza do rn k u 1 6 5 2 , przez Alberta S ta n isła w a R a d z iw iłła (po łacinie).
W pićrwszym liście §§ XII, w drugim X V III, w trze
cim XIV; przy końcu taki dodatek: „Si lucern post me- um viderit obitum p er communicationem typographi fu- siore stylo et haec quae annotata sunt et futura q u an tu m ope Numinis supcrvivcre fuerit concessum posthu-
mae deferet aetati, mihi sat est stetisse promisso, teque dc re b u s gestis reddidisse certiorem, ad annum 1 0 5 2 . Vale et opus, si placuerit approba, sin minus, conatum saltim laudare velis.”
NB. Drugi egzemplarz tego Mss. ale niekompletny, znajduje siç niiéj pod nr. 1 0 8 in quarto.
Nr. 7. K ronika P ruska do r. 1 5 5 2 . Mss. w ieku X V II (po niemiecku).
Nr. 9 , Reinholda Ileidensłein: Życie Jan a Zamojskie
go, ksiąg III (po łacinie).
Nr. 13. R ó ż n e fis m a z X V I w ieku. 1) M owa szla
chcica polskiego oskarżająca. 2) List króla polskiego do stanów belgickich z Grodna 2 3 marca 1 5 8 6 r. 3) Mo
wa posła brandeburskiego do króla polskiego, 2 0 lutego 1 5 7 8 r . miana, i odpowiedź króla polskiego 11 marca te goż roku. 4) Deklaracya Gdańszczan na warunki poko
ju przez króla podane, 12 oktobra. 5 ) Relacya królowi uczyniona przez posłów w sprawie Gdańszczan 1 4 okto
bra 1 5 7 7 r. 6) D rugi list posłów do króla, 8 nowem- bra 1 5 7 7 r. 7) Odpowiedź króla polskiego 11 now em - bra 1 5 7 7 r. 8) Listy posłów do Piotra Dunina W o l skiego bisk. p łockiego, kanclerza koronnego i do J a n a Zamojskiego podkanclerzego, 8 now cm bra 1 5 7 7 roku.
9 ) Odpowiedź ich 11 n ow em bra 1 5 7 7 n 10) F o rm a prośby Gdańszczan podanéj 12 grudnia 1 5 7 7 r . 11) N a stępna mowa podkanclerzego, z polskiego na łaciński ję zyk przetłumaczona, 12 grudnia 1 5 7 7 r. 12) Mowa syndyka gdańskiego na zakończenie miana.
N r. 15. Listy i Instrukcye od r, 1 5 6 9 do 1 5 7 0 (sztuk 1 8 5 ) w kopiach spółczesnych do interesów inflantskich i kurlandzkich, Z ygm unta A u g u sta komisarzów |)ol- skich: K rom era, Solikowskiego i Kleczcwskiego; ks. Kur-
w a r c h i w a c h ZAGBAN1CZNVCH. 5
0 U Ę K O P IS M A P O L S K IE
liiiidzkic^o Golarda; elektorów , królów: duńskica;o, szwedzkiego i l. d. (po łacinie). NB, Pomiędzy t(!mi dw«
listy polskie Marcina K rom era do Zygmimtn Augiistn;
pićrwszy z Szczecina 7 grudnia 1 5 0 9 r. (p. 4), drup;i z Rostoki 2 7 grudniu 1 5 0 9 , przez trzech komisarzów podpisany (p. 10).
Nr. 10. (p. 2 3 5 } H is lo r ija n e g o c y a c y i na sejmie ele
kcyjnym polskim r. 1 5 7 5 .
Nr. 1 8 . Miscellanea Polsfde od r. 1 0 2 1 do 1 0 4 0 . Nr. 19. Lurilcen: Kronika Gdańska (po niemiecku).
Nr. 2 0 . R e y e s ir a lf a b e ty c z n y k o n s t y tu c y i zc Stiituln Ilerb u rta (po niemiecku).
Nr. 2 4 . K odex D yplom atyczny Królestwa Polskiego 1 i r . K s. fAtewskiego, Jestto zbiór akt wyjętych z d r u kowanych dziel: Leibnitza, D ługosza, iM uiga, lialbiua i t. d.; zaczyna się od donacyi Konrada Krzyżakom uczy
nionej r. 1 2 3 0 , a kończy się na traktacie z r. 1 7 3 2 [)o- między Augustem U u Fryderykiem królem szwedzkim.
Pod r. 1 0 7 2 , jest testam en t króla Jana Kazimierza w Nevers |)isany (*).
Nr. 2(i. R óżne akta imbliczne.
Nr. 2 7 . T om asz Hess: R zeczy P ru sk ie od śmierci S te fana Batorego, do śmierci Zygmunta 111; koło r. 1 0 5 0 pisane.
Nr. 2 8 . Wyciągi zc zbiorów Leibnitza o sprawie gdańskiej.
Nr. 3 0 . Krótkie objaśnienie do rysu państwa polskie
go, dyktowane przez Godfryda Lcngnick w r. 1 7 1 7 , u przejrzane w r. 1 7 2 5 (Kurze E rlaütcrung über den
(*) Z n ajd u je si« także w U zvaiin w b ib lio te c e C o rtin i Mss. 454.
p. 401.
Abriss (los Polnigchcn Rcicbs, in die F e d e r dictirt von Godfriod Lüngnich. Ä. 1 7 1 7 , und revidirt A. 1 7 2 5 ) .
Nr. 3 4 . P rzyw ileje m iast pruskich. Mss. wieku XVII.
Zaczyna się od przywileju z r. 1 2 3 7 [»rzez miasto L u bekę miastu Elbl-jgowi nadanego; dulój idg rozmaite przywileje pomorskie, między któremi jeden księcia Me- slwina z r . 12i)3, uwalniający mieszczan od gw ałtow nego Ziihoru w czasie rozbicia okrętu, n potwierdzony r. 1 2 0 4 przez Przemysława księcia wielkopolskiego, ii r. 1 2 9 8 przez W ład y sław a Łokietka. Potem następuj,•j przywile
je krzyżarkie, a przy końcu rozmaite ak ta, pomiędzy in- neini konsttjlucye pruskie na sejmie toruńskim zebrane,
II przez Zygmunta 1 potwierdzone w 7 8 artykułach. K o
pia zdaje się spółczesna (po niemiecku).
Nr. 3 8 . K ro n ik a k ra ju pruskiego od r. 1 3 6 0 do r o ku 1 4 1 9 , przez P. J a n a Lindenblat oiricyała w Resin- borg po łacinie pisana, na niemiecki język przetłumaczo
na r. 1 4 2 2 , po jego śmierci.
NK. Mss. przepisany r. 1 7 1 3 ze starego Mss., który p. Jan Zygmunt TungshoUz w Elbiggu posiada.
Nr. 4 4 . M ałpa człow iek w cnocie, w obyczajach i w kroju i L d. (wiersz polski).
Nr. 4 7 . A kta K o m m issyi F a lskiej w K u rla n d y i roku 1 7 2 7 . (po francuzku).
Nr. 4 9 - .')1. Z ) %0Ä2a Ilistorya Polska, pod tytułem:
Johannis Dlugossii Canonici Cracomensis et Leopol. A r - chiep. designaii, H isloriae Polonicae. Część Isza do roku 1 2 4 0 , ksiąg VI. Część II do r. 1 4 0 8 , ksigg IV. Część III do r. 1 4 4 0 , ksiąg II. Uazem ksiąg XII. NB. nadpis;
E x manuscriplis Jacobi in Michałow Michałowski (*).
(•) D rugi eg zem p larz n ick o rn p leln y , obacz niżej pod Nr. 94.
w ARCHIWACH ZAORANICZNYCII. 7
N r. 58*' H istorya G d a m ka przez Stclann G rau (po niemiecku).
Nr. 6 0 . K ronika W. Mistrzöxo K rzyża ckich (Chroni
ca des H ochlobw ürdigen Uilteriichen Ordens, zusamml d e r edlen Lando Preussen und Leiiflandt, Ursprünge uli das allerkürzeste ergrieHen. N B . Dies ist also titulirt:
Hochmeister Chronica). Kończy sig na r. 1 5 5 0 , na śmierci bisk, z Balgi i pogrzebie jego w katedrze królewieckićj, a inną ręką dodano, że u m a rł w Baldze 2 8 kwietnia.
Nr. 7 0 . K ronika Inflanłska od r. 1 1 6 0 do r. 1 5 5 7 . N r. 9 4 . D łu g o sza H istorya P olska pod tytułem: A n- nales seu Chronica incłiti R egni Poloniae. Tylko 3 piór- wsze księgi i l i t a do r. 1 4 4 0 . NB. przy końcu napisa
n o : Finis undecim i libri Chronicarum. L a u s Deo et V irgini M atri; a na początku nad pis: Andreas de R ojow K aczkow ski.
N r. 1 0 0 . K ochowskiego K lim a k te r lV ty (po łacinie), bardzo piękny egzemplarz.
I n q u a r t o .
Nr. 1 0 6 . Miscellanea Polskie z r. 1 5 7 3 .
Nr. 1 0 7 . N iektóre listy i w yciągi tyczące się SzwediW od r. 1 5 9 9 do 1 6 0 2 .
Nr. 1 0 8 . A lberta Stanisław a R a d ziw iłła : O Rządach Zygmunta I I I , W ła d y s ła w a i Jan a Kazimićrza. NB.
egzemplarz niekompletny, tylko do § 10 W ła d y s ła w a dochodzący.
N r. 1 0 9 . S zy m o n a S ta ro w o h kie g o : D e claris ora- toribus Sarm atiae (Mss. przepisony z d ruku florenckiego z 1 6 2 8 r.).
Nr. 1 1 0 . Święcickiego: Opisanie Księztwa Mazowie
ckiego {Descriptio D u c a tu s M asovie a Sigism undo Ś w ię
cicki A. 1 6 3 4 ).
8 IIĘKOPISMA P O L S K ie
>ir, 1 1 3 . Krótkie zebranie Ilisto ry i Polskiej od r.
1 5 8 7 do 1 6 2 6 , (po łacinie). Zdaje się przez jakiegoś rokoszanina ułożone, bo o królu pisze: R e x autem omnia pro iibitu agil atque concludit. Stronnic 16.
Nr. 1 1 6 . L egacya p o sła angielskiego z r. 1 6 1 5 (po łacinio).
Nr. 1 1 9 . L a u d a ziem pruskich od r, 1 5 0b*do 1 7 3 5 . w archiwum toruńskićm chowane.
, Nr. 1 2 0 . Listy w im ieniu Z ygm unta 111 i królowej áo papieża, kardynałów, biskupów i kapituł, przez S ta n isła w a Łubieńskiego biskupa płockiego pisane. P odobno a u to g ra f (z biblioteki Leibnitza).
Nr. 1 2 3 " ‘ K allim acha: O racya do Innocentego V111 papieża o wojnie przeciw T u rkom . ( N B . drukowana w Krakowie u Hallera r. , 1 5 2 4 ) . Przy końcu wiérsz do N . P anny {Carmen a d R eatam ’Virginem). Mss. X V w ie
ku; kart 3 6 .
Nr. 1 3 2 . A n d r z e ja Lipskiego, o panow aniu Z yg m u n ta I I I {De rebus gestis Sigism undi III),, z Mss. Leibnitza.
(NB. D ru k o w an e w Rzymie r. 1 6 0 5 , apud Aloisium Za- nethum, ale bardzo rzadkie).
Nr. 1 3 3 . G łos konającej Polski ( M o r i e n s Polonia suos d o c t o r e s alloquitur).
Nr. 14 6 . M o w a A n d r z e ja W olana do komisarzów miasta Rygi, 1 2 września r. 1 5 9 9 w Rydze m ia n a , (<ie lege P olonorum h o m k id ii, non capitali,, impia).
Nr. 1 5 2 . M onarchia Polska, Mss. X V III wieku (po polsku).
Nr. 1 5 4 . K ra n ika P ru sk a od r. 1 2 2 6 . (NB. kilka kart p o c z ą t k o w y c h brakuje). Potém następuje druga:
K ronika krajów pruskich od r. 1 1 9 0 do 1 3 9 0 . Mss.
wieku XV (po niemiecku).
T o m I V . P a i d i i c r n i k 184!. 2
w A R C i i i w A c n z a g r a n i c z n y c h. 9
NB. ten sam Mss. in 4to jest w kr6lcwiorl<iéj zam
kowej bibliotece; in 8vo w bihlioti'ce hrabiego Dohna.
Nr. 15(), ((). 77). Rełacya o Polsce Hieronima ÍAj)0- m ana posła weneckiego r. 1 5 7 5 .
Nr. 1 5 6 . (p. 159). Relacya o Polsce nunryusza Mon- sinioru Ruggieri r. 1 5 6 8 .
Nr. 1 5 9 . T ra kta lp o ko ju pomiędzy Zygmuntem IH k ró lem polskim n Turknmi r. 1 6 2 1 ( po francuzku); i pó- źnii jsze traktaty polskie z Turkami i przeciw Turkom.
.Sz a f a P. I n f o l i o .
N r. 6 6 . Kronika od początku świnta do r. 1 5 4 0 . Mss.
własnoręczny M arcina ÍM lra.
Nr. 6 6 . U ilm ara Mersburskiego kronika; autograf.
1 0 niíK O PI SM A POLSKIE
3. Biblioteka Krółewsko-M onachijska. (Numerów 9).
W tak bogatćj (bo 8 0 0 , 0 0 0 tomów liczqcéj) biblio
tece, znalazłoby się może więcój Mss. tyczących się rze
czy polskich: ale gdym jednym rzutem oka tylko katalogi m ógł przejrzćć, niewiele ich zanolowałem; a naprzód pomiędzy Cymeliami które się pod szkłem w osobnych pulpitach chowają:
1) Fragm eut geografa bawarskiego opisującego kraje słowiańskie w VIII wieku.
2) Ewangelie greckie w trzech tomach z VII lub VIII wieku, z domu książąt Radziwiłłów, zapewnie z księżną N euburską wyszłe.
3) (Cod. Latini 7 7 5 ). Juiemcj/usza Historyi Jezuitów części VUéj, księga IV , obejmująca sprawy belgijskie, polskie i litewskie od r. 1 6 1 6 do 164 6 .
4) (Cod. Latini 790). Cardara S. J. Notatki własno
ręczne do Roczników Towarzystwa Jezusowego, a przy końcu o l*olsce od r. 1 6 2 8 do r. I()41.
Ojjrócz tego pokazał mi uprzejmy bibliotekarz von Sclimeller, notatkę własnoręczną hrabiego E dw arda Ka
czyńskiego z listopada 1 8 4 4 roku (a więc na dwa mie
siące przed jego śmiercią), o rękopismach biblioteki tu- tejszej, z jakich iy c z jł sobie mieć kopią. Nim jednak pozwolenie mogło przyjść na to z ministerstwa, doszła wiadomość o śmierci hrabiego Raczyńskiego.
Cod. Ilalian. 7 5 . Relacya z nuncyalury polskiej Mon- syniora Marescotti r. 1()()8— 1 0 7 0 (po w łosku) (1).
9(). L isi P. S . Ł. P olaka o sprawach węgierskich (po włosku).
P. 2 — 2 9 . M owa P osła Cesarskiego Zierowskicgo.
Cod. Palatini M anheim . 3 8 2 , p. 1 7 4 — 17 5 . Korres- pondencya R a d z iw iłła z h r. de la Gardie, p. 1 7 0 — 2 0 9 .
Cod. Germ. 1 3 0 7 . K apilulacya między Polakami a posłami cesarzu Maxymiliana r. 1 5 7 5 .
Cod. Latin. 2 2 9 . Traktat i inne akta w sprawie Krzy
żaków z Polską.
4. Uibliotcka L M arka i A rchiw um P aństw a w Wenecyi.
a) Biblioteka Ś . M arka. (Numerów 5).
Cod. CCC. L. X X X . VIi. (Bessarionis XC. VII. 3j.
iVarcina PoZa/ca kronika, do papie/.a Marcina IV. (1 2 8 1 ).
Cod. LI. \n folio. (CIII. 2) IJisłorya oblężenia Wiednia r. 1 (583 (po włosku).
Cod. C. L. X X X . VII. (C. [II. 0). Filipa Preneslain (Persztyna) Relacya z poselstwa do Moskwj r. 1 5 7 9 cesarzowi zrobiona.
Cod. CC. XV in folio (CIII. 0). Pokój pom iędzy kró
lem polskim a szlachtą skonfcderowaną w 1 6 0 3 r. także z Tatarami i Kozakami.
(1) T a sam a R clacya zn ajd u je si<j lakżc w llzy m ic w bibliolecc- C orsini Mss. 414.
w A U C l ll W A C » ZAGKANICZNYCII. 1 1
Cod. CXXV. In 4 t o (p. 1 — 7 0 ) Kallimacha: Historya 0 usiłowiiniiich W e n e o ja n , aby Persów i Tatarów na Tlirków podburzyć.
(P. 7 3 — 135) Tegoż, Mowa o wojnie tureckiej.
(P. 1 3 7 - 2 2 8 ) Tegoż, H islorya w o jn y Tureckiej za W ład y sław a Warneńczyka. NB. Wszystkie te dzieła już
SQ drukowane. Ob. C iam pi Uihliografia Critica i t . d.
T. I. p . 3 5 .
b) A rch iw u m P a ń stw a .
Ogrom papi(5rów w kilku salach rozłożonych, ale przystęp do nich bardzo trudny; co do użytkowania znich 1 przepisywania dokumentów, od kanclerza z W iednia trzeba mióć na to pozwolenie.
Do rzeczy polskich widziałem d w a tom y korrespon- dencyj królów, prym asów , kanclerzów, ale niewiele wię
cej nad urzędowo grzeczności zawierających. Listy r e z y denta weneckiego w W arszawie podczas panowania J a na Sobieskiego, mają zawierać cieEawe szczegóły histo
ryczne, ale że pisane są uszczypliwie względem dworu wićdeńskiego, ukrywają je starannie. Słyszałem, że nie pozwolono z nich korzystać śp. hrabiemu E d w a rd o w i llaczyńskiemu, ani panu de S ą b a n d y^ który jakoby chciał ich użyć dó nowego wydania swojej Ilistoryi P o l
ski z a Sobieskiego.
III.
Biblioteki Rzymskie.
Żadne miasto nie wyrówna Rzymowi, jak [lod wiolą innemi względami, tak tóż co do archiwów i bibliotek publicznych i prywatnych, w których wszystkie narody, matcryaly do dziejów swoich znaleźć mogą. I niedziw:
bo papieże rozciągali ojcowską opiekę swoję nad całym
1 2 HljKOPISMA HOJ.SKIK
•
Światem, a zostając z nim w ciągłych stosunkach, roraz nowemi pismami wzbogacali archiwum i bibliotekę ko
ścioła, nad któremi straż miał osobny kardynał-biblio- tekarz. Na wzór papieżów, ich synowcowie naczelnicy późniejszych książęcych rodzin, a także kardynałowie protektorowie miast i narodów, tworzyli sobie z podo
bnych pism archiwa i biblioteki familijne, lub zapisywa
li je po śmierci bibliotekom klasztornym. Taki był po
czątek i wzrost bibliotek rzymskich, których podamy tu krótki rys, nie wchodząc w żadne bibliograficzne szcze
góły, oprócz tych, które się do rzeczy polskich odnoszą, i niżćj miejsce swoje znajdą (1).
Podzitiliiny biblioteki rzymskie; l ) n a publiczne; 2) p r y watne; a jedne i drugie: A ) na kościelne, B] na świeckie.
1. Biblioteki publiczne.
A) Kościelne.
Pomiędzy pubhcznemi bibliotekami, pićrwsze miejsce trzyma W a t y k a ń s k a , która składa się z a r c h iw u m ta jn e g o i właściwej b ib lio te k i.
W e d le podania miejscowego i wiadomości czerpa
nych z najdawniejszych pomników historycznych, B ib lio t e k a W u f i / k a ń s k a sięgałaby pierwszych czasów cbrze- ściaństwa. Niektórzy chcieliby jój zaród ziialezć w owych k s i ą ż k a c h i z w i t k a c h 'p a r g a m in o w y c h ., które Ś . P a w e ł kazał Sobie ze W s c h o d u przysłać. (List II do Tym o
teusza r. 14. w 13).
R. 6 7 — 7 8 . Ś . K le m e n s papióż miał bibliotekę w L a terańskim pałacu założyć.
(1) Do u ło że n ia n iniejszej w iadom ości o b ib lio lck a c h rz y m sk ic h , n ajb a rd zie j posłużyło m i d zie ło F ryd er;ika Ulume: Itcr U alicum . M ocno ż ału ję, żem n ie m iał pod rę k ą Mss. Albertrandego pod ty m że ty tu łem .
w AUCHIWACII ZAGllANICZNYCII. 1 3
U. 3 3 6 . S , Juliusz papidż urządził notaryuszów apostolskich.
R. 3 6 6 — 3 8 4 . Ś . Darnazego I papieża sekretarzem Ś.Hieronim, k tó ry k o rre sp o n d e n c y e je g o zb ierał.
R . 4 6 1 . S. Hilary założył dw ie bib lioteki w B a fy - steryum luteram kiem , o czóm pisze Anastazy biblio
tekarz.
R. 4 9 4 . Za ś. Gelazego na soborze rzymskim, częste wzmianki zachodzą o archiwach i bibliotekach rzymskich.
J{. 5 9 0 — 6 0 4 . Grzegorz W. miał już wielkie zbiory rękopismów, o użyczenie których prosiły go różne osoby.
R. 7 3 1 . Grzegorz / / / z a ł o ż y ł bibliotekę w pałacu Laterańskim .
R. 7 4 1 . S . Zacharyasz założył bibliotekę u S. Pio
tra na Watykanie.
Za papieża Klemensa V (r. 1 3 0 5 ), archiw um i biblio
teka stolicy apostolskiej przeniesione zostały w części do Awenionu, a w części do Assyżu. Tam w 1 3 2 0 r. Assy- żaitie zbuntowani, rozebrali i zepsuli wiele dokumentów.
Z Awenionu zaś biblioteka i archiw um powróciły do Rzymu dopiero w 1 4 1 7 roku po soborze w Konstancyi.
Eugeniusz IV (r. 1 4 3 1 — 1447), Mikołaj IV ( 1 4 4 7 — 1 455), Kalixt III ( 1 4 5 5 — 1 4 5 8 ) mieli znakomite bi
blioteki prywatne. Piusa II (uczonego Eneasza Sylwiusza Piccolomini, 1 4 5 8 — 1 4 6 4 ) biblioteka dostała się do Teatynów ś. Sylwestra na Kwirynale i do czasów Kle
mensa X I (do r. 1700) tam zostawała. Teraz d o ł ą c z o n a j<!st do biblioteki watykańskićj.
S y x tu s IV ( 1 4 7 1 — 1 4 8 4 ) d o p ie ro oddzielił archi
w u m od biblioteki, i je d n o i dru g ie s t o s o w n i e urządził, z [»omocą bib liotekarza sw e g o uczonego P latina.
1 4 HIjKOPISMA POLSKIE
1. A r c h iw im i ta jn e w a ty k a ń s k ie .
Umieszciono je naprzód w z a m k u ś. A n io ła . Papi/;/, Leon X (1 5 1 3 — 1523) dołączył do niego 12 ważnych dokum entów oryginalnych. O d 1585 r. do 1604 przy
było wiele innych z Rawenny. Za Piusa V (1560 — 1572), już sprowadzono z A w cnionuresztę archiwum do 158 tomów wynoszące, samych listów papiezkich i buil, które przy bibliotece watykańskiej osobne archiw um utworzyły. Przy końcu zeszłego wieku, zabrano archiwum i ważniejsze rękopisma biblioteki do Paryża, a zii po
w rotem ich do Rzymu na początku teraźniejszego wieku, umieszczono je wszystkie z dołączeniem archiw um zam
ku ś. Anioła w W atykanie, gdzie wszystkie razem skła
dają teraz A r c h iw u m tą p ie w a t y k a ń s k i e . 2. B ib lio te k a w a t y k a ń s k a .
Główne bogactw o tój biblioteki składa się z rękopi- smów, których je st dziś do 2 7 0 0 0 . Rękopisma te nale
żą do s z e ś c iu osobnych zbiorów, które różncmi c/;isy do biblioteki watykańskiej przybyły, i osobne katalogi mają. Zbiory te, czyli biblioteki osobne, są następujące:
Mss. V a tic a n i, P a la tin i, U r ln n a te s , R e g in a e S u e - ciae, O tto b o n ia n i, C a p p o n ia n i. Oprócz tego są rękopi- smu w sc h o d n ie , do których policzone są i s ło w ia ń s k ie .
a) M ss. V a tic a n i. Zbiór ten, który z początku całą bibliotekę obejmował, wzbogacił się naprzód około r.
1 6 0 0 biblioteką F u tw iu s z a O ssin i, a |)óźnićj rozmaite- mi innemi dodatkami; wszystkie dzisiejsze nabycia do niego należą. Liczba Mss. ła c iń s k ic h wynosi 7 2 4 4 , g r e c k ic h 2 1 5 9 . Oprócz tego je st Mss. 1 2 2 8 n um ero
wanych, ale dotąd katalogami nieobjętych, a do 1 0 0 0
w A n c i i i w A C i i z a g r a n i c z n y c h. l ö
I
jeszcze nienumerowaiiych wcale. Ogółem zatćm Mss.
Vaticani wynoszą do 1 1 6 3 1 (1).
b) Mss. Palatini. Biblioteka w Ilejd elb erg u składała się z aküdemickiéj od r. 1 3 9 0 , Palatyñskiéj od r. 1 4 3 8 , i póżniejszemi nabyciami wzbogaconą została. W ciągu 30Ielniéj wojny, po zdobyciu Ilejdelberga przez g enerała Tilly r. 1 6 2 2 , Maxymilian ks. bawarski posłał ją w darze Grzegorzowi X V papieżowi. W 1 8 1 6 roku, kiedy Rzym swoje skarby z Paryża n apow rót odbićrał, upomnieli się Niemcy o swoje, i papiéZ musiał odesłać do Ilejdelberga 8 4 7 Mss. niemieckich i 4 łacińskie, tyczące się akademii hejdelberskiéj; r e s z ta ‘pozostała w W atykanie. Mss. ła cińskich jest 1 9 5 6 , greckich 4 3 2 , razem 2 3 8 8 .
c) Mss. Urhinaies. W r. 1 6 5 7 za Alexandra VII, przybyła tu biblioteka książąt Urbinu, przez księcia F r y deryka niegdyś w końcu X V wieku zebrana. Mss. / a - cińskich I M S , greckich 1 6 5 , razem 1 8 3 3 .
d) Mss. Reginae Sueciae. W r. 1 6 9 0 przybyła do W a ty k an u biblioteka królowéj Krystyny szwedzkićj.
Z b ić r a ła ją t a królowa od 1 6 4 8 r., do zbiorów przez ojca złupionych dokupując biblioteki Hugona Grotius, Pa
w ła Petau, Mazuryniego, Gerarda Vossius i niektó
re klasztorne. Zapisała ją testamentem kardynałowi A z - zolini w 1 6 8 9 r.; od familii tego kardynała nabył ją Alexander VIII papićż, i 1 9 0 0 Mss. do biblioteki waty- kariskićj darował, gdzie czas jakiś oddział pod nazwa
niem Alexandrina stanowiła; później zbiór ten powię
kszył się jeszcze biblioteką Piusa II papieża. Mss. łaciń
skich jest 2 1 0 1 , greckich 1 9 0 , Mss. Piusa II. 5 5 , ra zem 2 3 4 6 .
(1 ) L iczby le są z in w e n tarzó w b ib lio te k i p rz ep isa n e , za łask a- w ćm pozw oleniem pierw szego kustosza b ib lio te k i w aty k ań sk iej M onsyniora L au rean i.
1 6 HĘKOPISMA POL SKI E
e) Mss. Ottoboniani. Bibliotekę tę od kardynała Ot- toboni nabył papiéi Benedykt XIV ( 1 7 4 0 - 1 7 5 8 ) i do VVatykanii darował. P o w stała ona po r. 1 4 7 5 w familii / % , L której przeszła do familii Cervini-, a p a p ié i z té j rodziny Marcelli II, darow ał jg sekretarzowi swemu Wilhelmowi Sirleto. Późniój dostała się do familii Co- lonna, następnie do księcia Altemps; nareszcie nabył ją kardynał Ottoboni (późniejszy papići Alexander VIII), i przyłączył do niej 1 0 0 ważniejszych rękopismów z bi
blioteki królowéj szwedzkiej, w l ( ) 9 0 r . Od familii OUn- bo/i/., nabył zbiór ten papićż Benedykt X I V , jakeśmy wyżej powiedzieli, i w W atykanie umieścił. Mss. łac.iń- sicich jest 3 3 9 1 , greckich 4 7 1 , n / z e m 3 8 6 2 .
f) Mss. Capponiani. B. 1 7 4 6 przybyła ta biblioteka przez zapis właściciela margrabiego Capponi; rękopisma w niój nieliczne, i nie\vielki('g wagi: w'szystkich je st 2 5 2 .
g) Mss. ivschodnie: Arabskich...jest 7 8 8 . Perskich... — 6 5 . Tureckich... — 64.
Syryackich... — 4 5 9 . Hebrajskich... — 5 9 0 . E ł y o p s k i c h ... — 7 1 . K o p ty js k ic h .... — . 80.
S ło w ia ń s k ic h . — 18.
2 1 3 5 . Oprócz tego przybyły:
h) tr/’cc/ne Mss. z klasztoru Bazylianów w Grołłafer- rata, w liczbie 2 0 5 3 , do których dodano 121 Colum- nenses [z domu Colonna), razem 2 1 7 4 .
Liczba wigc wszystkich Mss. biblioteki watykaúskiéj wynosi do 2 6 6 2 1 . Drukowanych tomów liczą do 8 0 0 0 0 . Biblioteka otwarta je st od 13 listopada do 1 0 czerwca
T o m IV, P a ż d łie r n ik 1847. 3
w AUCIIIWACII ZAGRANIOZNYCtI. 1 7
tylko po 3 godziny na dzień, od 9 do południu, oprócz świąt, czwiirtków i wielu wakacyjnych tygodni. Dla czyta
nia rękopisinów, a tóin bardziej dla przepisywania z nich czego, a n aw et dla przejrzenia katalogów Mss., potrzeba mióć pozwolenie od knrdynała bibliotekarza. Spodziewa
ją sic, że wielki papież, któremu kościół, Rzym i świat cały już lyle winny, zezwoli na zwolnienie ciężkiej usta
wy, która dotąd użycie biblioteki watykańskiej krępuje.
Inne pnblicitie biblioteki kościelne są:
2) A ngelm i, przy klasztorze Augustyanów, u <S. Ago- słine. Fundow ał ją Angelo llocca, zakonnik około roku 1 5 9 1 ; wzbogaciła się księgami ł^u/casza liolsleniUH (r. 1 6 6 1 ) i kardynała Fassionei w XVIII wieku. Mss.
ma do 3 0 0 0 , ale ogólnie (a zwłaszcza historyczne) mało zajmujące. Drukowanych tomów do 1 5 0 , 0 0 0 (1). Bi
blioteka ta otwarta je st co dzień, oprócz świąt, czwartków i wnkacyj, od 8 do 11 V2 z rana.
3) Cas(matensis, przy klasztorze Dominikanów u S.
Maria sopra Minerva. Założył ją kardynał Jan Tur- recremata, wzbogacił kardynał Giusliniani, a jeszcze bardziéj kardynał Casanuła ( 1 6 2 0 — 1 7 0 0 ) , od które
go nazwisko swoje w/.ięla. Mss. jest do 5 0 0 0 , a d ru k o wanych tomów do 1 2 0 , 0 0 0 . Biblioteka ta otwarta jest w te dni co poprzedzająca od 8 do 11 godziny z rana, a po obiedzie na parę godzin; zamyka się godziną przed zachodem słońca.
B) Publiczne biblioteki świeckie.
4) Alejandrina, |)rzy uniwersytecie {La Sapienza).
Założył ją w r . 1 6 6 0 papićż Alexander VII, a teraz po- (1) Za d o k ład n o ść tych liczi) n ie m o ż n a ręczyć, poniew aż nie są z iiiw cntarzów w yjęte, ale w e d h ig św iadectw a kustoszów hib lio te- c zn y rh położone.
18
wieksw s'C co rok nowemi dziełami, i co dzień otw arta jest dla professorów i studentów. Mss. prawie nie ma,
drukowanycłi tomów dziś do 5 4 0 0 0 .
5) Barberina, w [)ałacu książe^ćj 1'aniilii Jlarberini.
Założył ją kardynał Franciszek B a rb erin i (I.'ÍOT— 1 6 7 9 ) i ni! użytek publiczny przeznaczył. Mss. około 5 , 5 0 0 , bardzo ważnych; drukowanych tomów do 2 0 0 0 0 . Bi
blioteka ta zamknięta jest od lat kilku, dla swobodniej
szego ułożenia katalogu i dla ¡¡rzvprowadzenia do l e pszego porządku.
6) C orsinim a w pałacu książgcej familii Corsini. Z a łożył ją Klemens X IÍ papież z tćj rodziny ( 1 7 3 0 — 1740);
później dołączoną została do niej przez kupno biblioteka Rossi. Mss. je s t do 2 0 0 0 , a drukowanych tomów do 2 0 0 0 0 . Biblioteka ta otwarta jest co dzień, oprócz świąt, czwartków i wakacyj, na dwie godziny przed zachodem
słońca.
2. Biblioteki pryw atne.
A) Kościelne.
1) Jezuicka p r z y K olleyium Rzymskiein., fundacyi Grzegorza XIII ( 1 5 7 2 - - 1 5 8 5 ).
2 ) B en ed yktyń ska u Cystersów przy Ba/.jlice S-6Vo- ce in iierusalemme.
3) Valicelíana, u Filipinów przy kościele S. M aria in Valicella, czyli Cliiesa N ova. Biblioteka la składa się z ksiąg S'. F ilipa N eryusza, kardynała łia ro n iu sza i wielu innych kardynałów. Zawiera w sobie Mss. do 2 0 0 0 , a d ru kowanych to m ów do 3 5 0 0 0 . Uczone zgromadzenie Fili
pinów iiajchgtnićj pozwala korzystać z nićj każdemu, który o to prosi.
4) Urbana przy Kollegium Propagandy [Urbanum), za
łożoną została na początku XVII wieku, i zwłaszcza w Mss. wschodnie bogata.
w AUCHIWACII z a u i u n i c z n v c i i. 1 9
2 0 HĘKOI>IS.MA P O L S K IK
5) Lancisiana przy sj:pitalu Ś. Duc:ha ( S . Spiriio in Sassia), w medycznym wydziale znakomita (1).
H) P ryw a tn e biblioteki świeckie.
1) Cliigiana, w pałacu ksiij/.ąt Chigi, przez papieża Alexandra VII ( 1 6 5 5 — I 6 0 8 j i krewnych jcj'o założo
na. Bardzo ważne Mss. posiada.
2) A lbani, w pałacu tegoż nazwiska; niegdyś ks. Al- bani, dziś do hrabiów C astcl-Barco należy. Założyli tę bibliotekę dvvnj kardynałowie z familii Albani, od 1 6 8 2 r.
Mss. jest do 2 0 0 0 , drukowanych tomów do 2 8 0 0 0 . Te dwie biblioteki prywatne znane są w uczonym świecie; inne są mni(5j bogate w książęcych domach liorglicse., D o ria -P a m fili, A ltie ri i t. d. Każdy ze zna
czniejszych domów rzymskich, zwłaszcza książęcych, ma tćż archiwum familijne, w którém często znajdują się pa
piery dyplomatyczne wieikiéj wagi; pomiędzy innemi znajomsze jest pod tym względem archiwum książąt Gaetani (2).
P o tym krótkim rysie bibliotek rzymskich, przystępu
ję do rękopismów tyczących się rzeczy polskich, któru mogłem wynaleźć i przejrzóć.
(1) O prócz tych, si| b ib lio tek i (lornnicjsze i a rch iw a inniéj lu b wiiłcćj cioiiaw e, a także tnniój lub wi^jcćj dost(¿piic po rozm aitych k laszto rach m n ich ó w i zakonnic; jakoto: u S. A g a ta in S a b u rr a , S. Alesiiio, S . A n d rea dclle F ratte, S. A n d re a delta Valle, S S . A po
stoli, Ara-Cocli, S . B asilio ,S. Callisto, S. Cecilia, S . Crisoyono, S . Cle
mente, S. G iovanni in L atcran, S, Isid o ro S . M arcello, S . M a ria degli A ngeli, S . M aria della R oto n d a (P a n te o n ), í». M a ria in Tra- stfívere, S . Paolo fu o r d i m u ri, S P ietro in M ontorio, S . P ietro in Vinculis, S . Prtisseda. S. P ud cn tia n a , S. Sabin a , S. Silvestro in Ca- pite. N ic bez tego, ż e h y n ie były też b ib lio tek i i a rch iw a przy roz
m aitych k a p itu łac h , bractw ach i in n y ch z f j r o m a d z e i i i a c h d u c h o w nych. W arto b y je jcilne po ilru g icli ilo k ła d n le z w i e d z i ć .
(2) W ypisy z niego tycziice siy legacyi k a rd y n ata G aetan i w l*ol- s e i\ z.iwiozła w ko|)ii do liiblioteki w ilanow skiej m atka ksi(,;żućj (laelan i: Itozalia z l.u b o m irsk ich R zew uska.
1. A rchiw um w atykańskie.
Ogólnego katalogu niezliczonych dokum entów tu przechowywanych nie masz wcale; osobom otrzymującym od papieża pozwolenie żądania kopij z dokum entów w a
tykańskich, pokazują tylko niekompletne po kartkach rozrzucone notatki, a wstgp do samego archiw um , n i
komu, nawet kardynałom nie dozwolony, bez wyraźnego rozkazu Ojca Świętego. Niepodobnaby zalém było prze
konać się z jakich czasów i jakie znajdują się tam do- kiimenta do dziejów polskich, gdyby a\G Inw entarz rze
czy polskich, zw ła szc za kościelnych, alfabetycznym po
rządkiem ułożony (w rę k o p iś m ie ) r. 1 7 7 6 , przez kardy
nała G aram pi. niegdyś naczelnika archiwum w atykań
skiego i nuneyusza w Polsce ( 1 7 7 2 — 1 7 7 6 ), w którym wiadomości w Polsce zebrane, uzupełnia wszystkiemi co w archiwum watykańskiem i w aktach nuncyatury pol- skićj m ógł znaleźć.
Sąto dwa grube tomy in folio, alfabetycznym |)orząd- kiem ułożone. Tom I , p. 1 1 6 1 . A. — L.: tom I I , p- U 6 2 — 2 1 9 7 . M.— Z. Tytuł całkowity taki:
„ Index rerum praecipue Ecclesiasticanim Regni Po-
„ioniae et ¡VI. D. L ithuaniae, nec non provinrianim adia-
„ c e n l i u m , quem Josephus G arampius, Archiepiscopus
„Riirytensis etE piscopus Mpntis-Falisri et Corncti, dum
„in eodein Regno Apostolicae Sedis muñere fungeretur,
„b o ris successívis ex Tabulariis Pontificiis Almae Urbis,
^,et Nunciaturae Polonicae, alque ex pluribus scriptori-
„ b n s excerpsit, collcgit, alphabetico ordinc, duobus vo-
„luniinibus digcssit. atque usni suoruni in officio suc-
„cessorum dedicavit. A. I). 1 7 7 6 , sedente S'“' Ü .N . pio VI. P- M- Ponlilicatus sui A. 11“ .
w A RCH IWA CH ZAGRANICZNYCH. 2 1
W przodinowiu skarży się Garampi na to, że mało źródeł znalazł w nuncyaturze i po arctiiwacb polskicłi, i że je starannie zastąpił wyjątkami z kronik. Długosza niezmiernie wychwala, mówiąc: że podówczas rów nego jem u nie było. Jed en egzemplarz h m e n ia rza swego zo
stawił autor w nuncyaturze polskićj, drugi do archiw um watykańskiego przesłał (1). Cytując zbiory tego a rc h i
wum, wskazuję nastgpne:
IJ A . V. liegeslra P apiczkie, t. j. wolumina pargami- nowe spółczesne, w których przepisywano p er exlenm m bulle papiezkie, posyłane w oryginałach różnym osobom.
Regestra lakowe z dawniejszych czasów, pozostały tylko po Janie V III ( 8 7 3 — 8 8 3 ) i G rzeg o rzu VII ( 1 0 7 3 —
1 0 8 0 ), i to nie całe. O d Innocenlego I II dopićro, l. j. od r. 1 1 0 8 do dni naszych, ciąg już prawie nieprzerwany.
2) A , B . Regestra buli z archiwum Dataryi apostol- skiéj, od czasów Bonifacego V IU (r. 1 3 9 0 ). Te mają być w najwigkszym nieładzie oprawione, lak, że niepodo
bna będzie w nich do porządku trafić, dopóki nie zo
stanie spisany podwójny katalog, alfabetyczny i chronolo
giczny. Dotychczas o tém nic myślą, i nie wiadomo czy lak prędko do tego przyjdzie.
3) Regestra B reve do różnych osób pisanych.
4) Regestra anly-papieżów.
5) A rm a ría A rc h iv i S. Angelí t. j. szafy z dawnego archiw um zamku ś. Anioła, w których przechowują sig oddzielne dokumenta, niektóre wcześniejsze od wieku XIII; także tak zwane Instrum enta Miscellaneu-
6) Listy panujących do papieżów, od wieku XVI za
czynając, ale bez kompletnego ciągu.
(1) K a rd y n ał (i<irarapi przygotow yw ał p o d o b n ą p racę do hi- storyi kościubićj in n y ch narodów , d la zło żen ia pow szechnej hi story! chrześciań sk ić j O rbis C h ristia m s.
2* 2 rh;k o p i s m a p o l s k i e
A kia nuncyalury polskiéj od r. 1 5 7 8 , w których znajdują się; a) acla graliarum \ bj ącla conlenliosa\ c) f a sciculus processuum in prornotionibus E piscoporum ; d ) prolocollus Abbatiarum ’, e) schedae E piscopaluum , ułożo
ne ()rzez nuncyusza Garumpi; f) synopsis (zebninie) legii- lów i nuncyuszów w Polsce od r. 9 6 4 , przez kardynała Garampi ułożone; g) miscellanea Eccłesiaslica e x schedis
Visconti et Garampi.
8) Mss. Cencii Camerarii., Liber Censuum lioma- 7iae Ecdesiae., przez podkomorzego papieża Celestyna III r. I I 9 2 napisany, a w dwóch egzemplarzach w archiwum zachowany. Pierwszy jest pod imieniem Codex Arcis S. Angeli-, początek jego jeszcze X II wieku si^'ga, a ostatnie dodatki są z XIV wieku. D rugi zwany Codex Archici Valicani, pisany był w XIV wieku, W obu znajduje sie wiele ważnych dokum entów historycznych (1).
9) Form ularz Marynd Ebulo, sekretarza kilku pa- pieżów w XIII wieku, w którym znajduje się wiele ko- pij listów tychże papieżów.
10) Regestra M ikołaja ka rdynała arragońsiciego, t. j. dokumenta z regestrów papiezkich przepisane z roz
kazu tego kardynała na początku XVI wieku (2).
11) Akta Kamery Apostolskiej t. j. księgi skarbowe.
1 2 ) Inwentarz Archiw um K r a k o w s k ie g o spisany r. 16 8 2 , a przywieziony z Polski przez nuncyusza Spina
ła w r. 1 7 1 2 , i przez nie go w a r c h iw u m w aty k a iísk iém złożony.
Z powodu nieodżałowanej straty regestrów papiezkich do Imiocentego III, zrabowanych! zniszczonych r. 1 3 2 0
(1) R ów noczesny z p ie r w szy m rę k o p ism cm , je s t Mss. Colonno- V a tic a m s w b ib lio tece w atyiíaúskiéj, o któ ry m niżej.
(2) K opia tego Mss. ale z X V II w ieku, zn ajd u je się w b ib lio te ce w atykańskićj Mss. V aticani n r. 3534.
w ARCHIWACH ZACI1ANICZNVCH. 2 3
W buncie miasta Assyiu rezydcncyi niektórych piipieżów, niémasz prnwie żadnych dokum entów tyczących się rze
czy polskich dawniejszych nad wiek XIII, oprócz nastę
pnych już drukiem ogłoszonych:
R. 9 8 5 (*), (I) Nadanie Gniezna stolicy apostol
skiej, przez ü a g o n a i Odę, w Mss. Cenc.ii Carnerarri- R. 1 0 7 5 . {*) lA sł Grzegorza VII do Rolesława Śmiałego, o hierarchii koscieinéj w Polsce i skarbach królowi ruskiemu zabranych. Wregestrach Grzegorza Vllgo.
R. 1 1 1 0 (*). L/s't Paschatisa I papieża do arcy-bi- skupa polskiego o znaczeniu patlium ; w Mss. Cencii
Carnerarii.
O d r. 1 1 9 8 zaczynają się listy Innocentego Ul, k tó rych jest z górą 5 0 tyczących się Polski; połow» z nich drukowana jest w zbiorach Bosqueta i B aliizyusza, a druga połowa w zbiorze B réquigny i Dutheil., d r u kowanym z kopii regestrów watykańskich, przechowy- wanćj u familii Conti, gdy papióż Pius VI nie pozwolił kopii z oryginałów wydać. N iedrukowane są podobno d w ie następne bulle Innocentego III:
R. 1 19 8 (*). D. Laterani. Do konsulów i ludu Pla- cencyi skarżąc się na złupienie p- kardynała dyako- na wracającego z legacyi polskićj (w regestrach Inn. III,
/4n. /. Ep. 3 ) — i
R. 1 2 0 7 (*). D. Rome III Id. Jan. An. IX. Do arcy
biskupa gnieźnieńskiego, z rozkazem: «by po śmierci j e go. następca obowiązany był do zapłacenia długów dla dobra kościoła zaciągniętych (w rcg. Inn. III, A. IX Ep, 2 4 0 ) .
■ (1) P o w tarza że Icii znak zaw sze oznaczać b c Jz ic d ukum en- ta z któ ry ch wzićileni kopiij.
2 4 UĘKOPISMA P0L 8 K 1B
NB. Treść tćj bulli umieszczona je s t w zbiorze Bre- quigny z ostrzeżeniem: że sam tex t im zaginął.
Następców Innocentego III, z XIII i X IV wieku, wie
le je st buli tyczących się Polski, niedrukowanych dotąd ani w Rocznikach Kościelnych R aynalda, ani po in
nych zbiorach; z tych do 8 0 mnm w kopiach a u ten ty cznych, oraz kilkanaście innych ważnych co do treści swojćj, lubo drukowanych już po niektórych zbiorach rzadkich. W^szystkich podany będzie niżćj dokładny śum-
maryusz.
W X V wieku i w następnych, stosunki pomiędzy Polską i Litwą a Stolicą Apostolską, coraz ściślejsee bvły, a ślady ich w archiw um watykaiiskióm, coraz liczniej
sze znajdują się ( I ) , Listy jednak królów polskich nie zacliowały się w pewnym ciągu ani w oryginałach, uni w kopiach, tak, że zaledwie jest ich kilkanaście z XVI wieku w szafach dawnego archiwum ś. Anioła.
Akta nuncyatury polskiej muszą być bogatsze w p o dobnego r o d z a ju dokumenta, ale t e są mniej dostępne.
Co do instrukcyi dawanych nuncyuszom do Polski j a dącym, i co do r d a c y i p o w racających z t a m t ą d , kopie z nich znajdują się po ws/.ystkich bibliotekach rzymskich ( j a k się okaże z ni/.ćj umieszczonej tablicy^; ale nie
przedstawiają nic szczególnie zajmującego.
Skończymy to krótkie zdanie sprawy o archiwum watykańskiem na tem, od czego zrobiliśmy początek; t. j.
od Inwentarza rzeczy polskich, kardynała Garampi, dodając, że to je st jedyny klucz do otworzenia sobie choć w części skarbów watykańskich.
(1) w zb io rze T u rg en iew a, w y d ru k o w an o m n óstw o d o k u m e n tów tyczących się zw łaszcza Litw y.
T o m IV . P a ż i l i i c r D i k 1847. 4
w ARCHIWACH ZAGRANICZNYCH. *25
2. Biblioteka W atykańska.
A) Mss. Vaticana. (Numerów 35 ) (1).
Nr. 1 8 0 0 [». 3 4 . Jornandesa Ilistorya Gotów.
I*. 8 2 . Witychinda Ilistoryi Sasów fragment.
Nr. I!)ü 0 [». 2 2 (*). Spis biskupstw polskich z końca wieku X III, z inllanlskiemi, niskiomi i litewskiemi, oraz klasztorów ś. Franciszka w prowincyi czeskiéj, i Jorda
nu kronika świata do r. 1 3 2 0 .
Nr. 2 0 3 8 . Marcina P olaka kronika do Mikołaja III, z bajki) o papie/.nicy i dodnlkiem do 1 2 8 5 r.
Nr. 2 0 4 0 . T e g o ż kronika do Mikołaja III, z bajk.j o papieżnicy i dodatkiem do 1 3 5 3 r.
Nr. 2 0 4 1 . Tegoż kronika do Jana X X I bez bajki, z dodatkiem do 1 2 9 1 r.
Nr. 2 0 4 2 . Tegoż kronika do Jan a X X I bez bajki.
Nr. 2 2 3 3 (*). O królach hołdujących kościołowi rzym
skiemu {feudatarii). Tych jest tylko pięciu: królowie Sycylii., Sardynii, Ilierozolim y, Aragonii i węgier
ski. Pomiędzy niepodległymi wyliczony polski.
Nr. 2 8 0 9 . Filippa Bonacorsi, Kallimachem prze
zwanego: Elegie miłosne pod tytułem: P. Callirnachi Expericntis Elegiarum libellus ad Fannium Sven- tocatn\ [)0(»rzedza:
(*) Przedmowa Macieja Drzewickiego, sekretarza królewicza Alberta, w kształcie listu do Wawrzyńca Medyceusza (2).
(1) P raw ic w szystkie te ręk o p ism a pisa n e są po łac in ie; o tych któ re w innych jęz y k a c h s;i pisane, w zm iankiije się przy każdym 7.osol)na. G w iazdka oznacza d o k u m en ta k tó re m am przepisane.
(2) Ti-n satn z b ió r E iegij, ale w inszym p o rząd k u i z o d m ia n a m i, znajduje się pod n r. .‘il.'iö tćjże tiiblioteki; o czćm n iżej.
2 0 RIJKOPISMA l ’OI.SKIE
