Bożena Szewczul
"Życie braterskie we wspólnocie.
Studium prawno-historyczne", Julian
Kałowski, Warszawa 1999 :
[recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 43/1-2, 241-245
2000
R
С
E
N
Z
J
E
Prawo Kanoniczne 43 (2000) nr 1-2
K s. Julian K a ł o w s к i M IC , Ż y cie b ra tersk ie w e w sp óln ocie. S tu dium p ra w n o -h isto ry czn e, W arszaw a 1999, ss. 286.
D rugiego lutego 1994 roku, a w ięc nieom al w p rzed d zień o b rad IX Z w y czajn eg o Z g ro m ad zen ia S y n o d u B isk u p ó w w R zy m ie p o św ięco n eg o ż y ciu ko n sek ro w an em u o ra z je g o p o sła n n ic tw u w K o ś c ie le i św ie c ie , K o n g re g a c ja ds. In sty tu tó w Ż y cia K o n sek ro w an eg o i S to w arzy szeń Ż ycia A p o sto lsk ie g o w y d a ła d o k u m en t zaty tu ło w a n y Ż y c ie b r a te r s k ie w e w s p ó ln o c ie - C o n g r e g a v it n o s in u n u m C h r is ti a m o r . Р з к и - m en t ten zm ierzał do p rzed staw ien ia problem ów , z ja k im i z ak o n n ic y i z ak o n n ice k o ń ca X X w iek u z m a g ają się w ży ciu w sp ó ln o to w y m , a je d n o c ze śn ie m ia ł skłonie do re fleksji tych zakonników , k tó rzy odd alili się o d ideału w sp ó ln o to w eg o . W zw iązku z w y stęp u jący m c o raz częściej z ja w isk iem k ry zy su ż y c ia b r a te r s k ie g o w e w s p ó ln o c ie
zo stały p odjęte w do k u m en cie tem aty, o k tó ry ch d o ty ch czas n ie m ó w iło się głośno, takie jak : z ak o n n icy ży jący sam o tn ie, z ak o n n ic y w p o d e sz ły m w iek u , reorganizacja dzieł, w y co fy w an ie się z d zieł p ro w ad zo n y ch p rzez duże, z w arte w spólnoty, m nożenie się m ały ch w spólnot, n o w y typ relacj i z o sobam i św ieckim i, a tak że k o nieczność zw ró cenia u w agi n a fo rm ację uczu cio w o ści c zło n k ó w in sty tu tó w ż y cia k onsekrow anego.
Ż y c ie b r a te r s k ie w e w s p ó ln o c ie, o k reślan e p rz ed p ro m u lg a c ją K o d ek su P raw a K a n o n iczn eg o z 1983 m ian em ż y c ia w s p ó ln e g o , n a le ży do isto tn y ch e lem en tó w in stytu tó w z ak o n n y ch i sto w arzy szeń ż y cia a p o sto lsk ie g o , a je g o re aliz a cja d ecy d u je o ich ży w otności i o w o cn o ści p ro w ad zo n y ch d zieł apo sto lsk ich . D la te g o tem at w sp ó ln o ty je s t w c iąż p o d n o szo n y w d o k u m en tach S to licy A p o sto lsk iej trak tu jący ch o in stytu
tach ż ycia k o n sek ro w an eg o i daje ty m sam y m o k a zję d o p o d e jm o w a n ia n o w y ch o p ra c o w ań w tej dziedzinie.
Jed n y m z takich o p raco w ań teg o z ag a d n ie n ia je s t p o z y cja k sią żk o w a au to rstw a ks. prof. dr. hab. Ju lian a K ato w sk ieg o M IC p o d ty tu łem Ż y c ie b r a te r s k ie w e w s p ó ln o c ie .
Zbieżność tytułów d okum entu K ongregacji ds. Instytutów Ż ycia K onsekrow anego i Sto w arzy szeń Ż y cia A p o sto lsk ieg o z 1994 ro k u o raz recen zo w an ej pu b lik acji w ydanej pięć lat później po zw ala tw ierdzić, iż w sk azan ia S tolicy A postolskiej stanow iły w p rzy padku A u to ra in sp irację d o n a p isan ia ro zp raw y , k tó ra stała się re a k c ją n a palące p ro blem y ż y c ia b r a te r s k ie g o w e w s p ó ln o c ie .
A u to r publikacji, c en io n y zn aw c a praw a zak o n n eg o w P o lsce, je s t w ielo letn im pra co w n ik iem n au k o w y m W ydziału Praw a K a n o n icz n eg o w U n iw e rsy tec ie K ard y n ała
2 4 2 R EC EN ZJE [ 2 ]
Stefana W y szyńskiego w W arszaw ie (daw nej A TK ). O b e cn ie pełni fu n k cję dziekana W ydziału P raw a K an o n iczn eg o i k iero w n ik a K a ted ry H istorii Ź ró d eł i L iteratury P ra w a K an o n iczn eg o o raz K ated ry P raw a In sty tu tó w Ż y cia K o n sek ro w an eg o i S tow arzy szeń Ż y cia A p o stolskiego. P ro b lem życia braterskiego we wspólnocie nie je s t obcy A u to ro w i tak że z tego w zględu, że n a le ży on do Z g ro m a d z e n ia K sięży M arian ó w i od lat sam p ro w ad zi życie w sp ó ln o to w e, p iln ie je o bserw ując.
W polskiej literaturze kanonistycznej dotychczas nie pośw ięcono życiu braterskiemu we wspólnocie specjalnego opracow ania, tym bardziej w ięc cieszy, że zadania tego podjął się kom petentny Autor. N iniejsza praca, przedstaw iając w szerokiej perspektyw ie wartość życia w spólnego, dodatkow o ukazuje zagadnienie w aspekcie prawno-historycznym .
R o zp raw a sk ład a się z czterech rozdziałów . P o Spisie treści (s. 5-8), kró tk im Wstę p ie (s. 9-14), b ard zo bogatej Bibliografii (s. 15-48) i Wykazie skrótów (s. 49-51 ) n astę p u je pierw szy ro zd ział u k azu jąc y p o jęcie i w a rto ść ż y cia w sp ó ln eg o w instytutach za k o n n y ch i sto w arzy sze n iac h życia apo sto lsk ieg o . A u to r p o d ejm u je n a w stęp ie p ró b ę z d efin io w an ia sam eg o instytutu z akonnego. K o n cen tru jąc się n a istotnych e lem entach insty tu tó w zak o n n y ch , dochodzi do p rz ek o n an ia, że od p o c zą tk u istnienia zorganizo w anych form realizacji rad ew angelicznych życie w sp ó ln e było u w ażane zarów no przez założycieli ja k i n a jw y ższą w ła d zę k o śc ieln ą za conditio sine qua non w szystkich form insty tu tó w zakonnych. W dalszej kolejn o ści A u to r d okładniej w y jaśn ia p o jęcie życia w sp ó ln eg o w zn aczen iu fo rm aln y m i m aterialn y m . W p ierw szy m p rzy p ad k u rozum ie się je ja k o w łączen ie o so b y czyli je j in k o rp o rację do o k reślo n eg o instytutu poprzez zło żen ie p rofesji zakonnej. D la te g o n ie je s t zak o n n ik iem w sensie p raw n y m osoba p rzy jm u jąca h a b it i w y rzek a jąca się w łasn o ści n a w ła sn ą rękę, a le ten, k to p o sp ełn ie n iu o k reślonych w aru n k ó w p rzy n ależy do ja k ie g o ś instytutu zakonnego. W znaczeniu m aterialn y m n ato m iast ży cie w sp ó ln e p o leg a n a p rzeb y w an iu raze m z innym i czło n kam i instytutu w ty m sam y m d o m u i p o zo staw an ie w zależn o ści od tego sam ego p rze ło żo n eg o , k orzystanie ze w sp ó ln eg o stołu, u ż y w a n ie ty ch sam y ch sprzętów o d pow ia d ających u b ó stw u zak o n n em u o raz n o szen ie stroju w łaściw eg o dla instytutu.
W dalszej k olejności A u to r o p ra co w a n ia w y m ien ia aż 9 p rzy czy n , dla których ży cie w spólne, w y p ełn iając z n a c z n ą część ży cia zakonników , stanow i istotny elem ent egzystencji w insty tu tach zak o n n y c h i sto w arzy szen iach ż y cia apostolskiego, a każde zachw ianie relacji w e w sp ó ln o cie p ro w ad zi n ieu c h ro n n ie do u p a d k u życia zak o n n i k ó w i czło n k ó w stow arzyszeń. Stąd w e d łu g o b o w iązu jące g o p ra w a nie m o że istnieć życie zak o n n e b ez życia braterskiego we wspólnocie.
A u to r zauw aża, iż ży cie w e w sp ó ln o cie m a d u że z n aczen ie także dla duch o w ień stw a d iecezjaln eg o . Ju ż w p ierw szy ch w iek ach istnienia K o ścio ła k atolickiego p ap ie że, sy n o d y o raz so b o ry zalecały, a n a w et n ak azy w a ły ży cie w sp ó ln e, w y ch o d ząc z za ło żen ia, że je s t ono k o n ieczn e nie ty lk o dla zakonników , ale ty ch w szystkich, którzy p ra g n ą p o św ięcić się całk o w icie B o g u i n a ślad o w ać ap o sto łó w o raz ich uczniów .
[ 3 ] R EC EN ZJE 2 4 3
D rugi ro zd ział ro zp raw y uk azu je zn aczen ie życia w sp ó ln e g o i ko n ieczn o ść u sta w icznej troski o nie. P rzed staw ia także d o ty czące ży cia w sp ó ln e g o d o k try n y słynnych zak o n o d aw có w (od św. P a ch o m iu sza aż do św. Ig n aceg o L o y o li) i au to ró w reguł, oraz u staw o d aw stw o chrześcijań sk ich cesarzy rzy m sk ic h . A u to r w y k azał, że ju ż u p o cząt k u m o n asty cy zm u ży cie w sp ó ln e stało się je g o su b sta n c ja ln y m składnikiem . Z a tw ó r cę zorganizow anej fo rm y życia w sp ó ln eg o u w a ża się p o w szech n ie św. P achom iusza, d o św iad czo n eg o n ajp ierw w ży ciu an ach o reck im , a n a stęp n ie m niszym . P o zn aw szy n ied o sk o n ało ści an ach o rety zm u , je g o nied o statk i m ate rialn e, nieb ezp ieczeń stw a iluzji oraz w y p aczen ie rozw o ju w ew n ętrzn eg o anachoretów , a tak że p o w o d o w an y przykrym do św iad czen iem zw iązan y m z w ę d ro w n y m i m n ich am i, zo rg an izo w ał duże społeczno ści (g ro m ad zące w k laszto rach często po k ilk u set m n ich ó w ) o organizacji w ojskow ej. W n ich w łaśn ie zac zą ł w p ro w ad z ać zasad y ż y cia w sp ó ln eg o . Ż y cie to dzięki k o n k ret nej stru k tu rze nab rało szcze g ó ln eg o i in sty tu cjo n aln eg o z n aczen ia, stając się odtąd n iezastąp io n y m elem en tem w ży ciu z akonnym .
W sp o só b pełn iejszy niż św. P a ch o m iu sz ży cie w sp ó ln e w p ro w ad ził do klasztoru św. B azyli W ielki, g łó w n y m o d era to r i z w o len n ik w sp ó ln e g o ż y cia m o n asty czn eg o na W schodzie. P ro p a g o w ał on m niejsze w spólnoty, w k tó ry ch relacje m ięd zy p rzeło żo n y m a p o d w ład n y m i oraz m ięd zy sam y m i p o d w ła d n y m i m o g ły m ieć c h arak ter o sobo w y i rodzinny. Ś w ięty B azy li u w ażał, że k a żd a w sp ó ln o ta, zw łaszc za m ała, lepiej niż sam o tn o ść i od izo lo w an ie się o d innych z ab e zp iecza d o b ra d u ch o w e m nicha, strzeże ich, a także d aje m o żliw o ść ćw icz en ia się w p o k o rze i cierp liw o ści.
K olejni z ak o n o d aw cy i tw ó rc y reg u ł p rz ed sta w ien i w p u b lik acji to: św. H ieronim , św. A ugustyn, św. C ezary z A rles, św. B e n ed y k t z N u r s ji, św. L ean d er i św. Izydor z Sew illi, św. K o lu m b an , zało ży c iele zak o n ó w ż eb rzący ch o raz św. Ig n acy L oyola. Autor, charakteryzując doktrynę każdej z w ym ienionych w yżej postaci d otyczącą w spól noty, zw raca u w a g ę n a e lem enty w ła ściw e ży ciu w sp ó ln o to w em u , stopniow o w p ro w a d zan e i szczególnie cen io n e p rzez p rezen to w an y c h fu n d a to ró w n o w y ch instytutów zakonnych. A utor, an alizu jąc zag ad n ien ie, n ie p o m in ą ł n a w e t w c ze sn y c h reg u ł m o n a sty czn y ch z G alii, u zn ający ch przestrz eg an ie z asad u b ó stw a za n iez b ęd n y w aru n ek zach o w an ia ż y cia w sp ó ln eg o . R o zd ział k o ń c zy p rzeg ląd u sta w o d a w stw a ch rześcijań skich cesarzy rz y m sk ich d o ty cząceg o ży cia w sp ó ln e g o m n ic h ó w i m n iszek , łącznie z 9 dysp o zy cjam i w y d an y m i p rzez c esarza Justyniana.
W rozdziale trzecim zatytułow anym : Życie wspólne według wytycznych Kościoła do promulgowania Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku, p o d dano analizie niektóre zarządzenia najw yższej w ład zy K ościoła katolickiego d otyczące życia w spólnego w in stytutach zakonnych, a szczególnie obow iązku przebyw ania m n ich ó w w klasztorach. A u to r dokonuje przeglądu zagadnienia, odw ołując się do dok u m en tó w soborów p o w szechnych o d C halcedońskiego poprzez schem aty S oboru W atykańskiego I do Soboru W atykańskiego II. T em u ostatniem u p ośw ięca w ięcej m iejsca, przedstaw iając jeg o d ok
2 4 4 R EC E N Z JE [ 4 ]
trynę dotyczącą życia w spólnego w oddzielnym num erze rozdziału. W przypadku pierw szych soborów A u to r rozpraw y zw raca u w a g ę n a postanow ienia, które, chcąc zapobiec w łóczęgostw u, nakazyw ały m nichom p rzebyw anie razem w kościele i refektarzu, zabra niały o puszczania w spólnoty, p o dejm ow ania p racy p o za klasztorem etc.
S zczegółow ej an alizie zo stało p o d d an e n au cz an ie d o ty czące życia w sp ó ln eg o p a p ieża A lek sa n d ra II ( 1061 -1073), K lem en sa V III (1 5 9 2 -1 6 0 5 ) i In nocentego X ( 1644-
1655), ja k ró w n ież K o ngregacji S tolicy A posto lsk iej o raz w y ty czn e K o d ek su Praw a K an o n iczn eg o z 1917 roku.
A naliza historyczna n orm praw a k ościelnego p rzed staw io n a w publikacji je s t szcze g ólnie cenna, p o n iew aż p o zw ala c zy teln ik o w i szerzej i głębiej sp o jrzeć n a w sp ó łcze sne z asad y ob o w iązu jące w ży ciu w s p ó ln y m o raz zro zu m ieć p otrzebę, a n a w et k o n ieczn o ść ich istn ien ia w e w sp ó ln o tach ż y cia b ra te rsk ieg o X X w ieku.
Trzy pierw sze rozdziały ukazujące życie w spólne głów nie w w ym iarze historycznym p ro w ad zą do rozdziału czw artego - najo b szern iejszeg o i c hyba najistotniejszego dla publikacji. P rzedstaw ia on w o parciu o norm y K o d ek su P raw a K anonicznego z 1983 ro k u i późniejsze d okum enty Stolicy A postolskiej, m .in. w spom niany ju ż Congregavit nos in unum Christi amor, w sposób grun to w n y in stytucję życia w spólnego w naszych czasach. A u to r w yjaśnia sam o określenie życia braterskiego we wspólnocie, u żyte w ty tule publikacji, a będące n o v u m w stosunku do K P K /1917, zw racając u w a g ę n a jeg o d w a aspekty. Pierw szy, zaw ierający się w term inie życie wspólne (stosow any przez K o deks z 1917 r.), dotyczy elem entów zew nętrznych, a w ięc jedno lito ści sposobu życia, w iernego przestrzegania przepisów , m ieszkania w d om u zakonnym oraz uczestnictw a w e w spólnych d ziełach i posługach instytutu. D rugi, bardziej duchow y aspekt, to bra terstwo podkreślające relacje m iędzyludzkie w e w spólnocie, w ypływ ające z serc oży w ionych m iłością B oga i bliźniego. O b a w y m iary m u sz ą pozostaw ać w ścisłej łączności ze sobą, aby życie w sp ó ln e sprzyjało ży ciu braterskiem u. A u to r w skazał rów nież na elem enty konstytutyw ne konieczne d o p row adzenia życia braterskiego we wspólnocie,
takie jak : dom zakonny i obow iązek zam ieszkiw ania w nim , obecność przełożonego oraz konieczność istnienia kaplicy w do m u zakonnym . W dalszej kolejności om ów ione zo stały praw ne m ożliw ości p rzebyw ania zakonnika p o z a d om em zakonnym , w arunki eks- klaustracji i obow iązujące obecnie sankcje k am e za bezp raw n e przebyw anie poza do m em zakonnym . R ozdział czw arty k o ń czy katalog kilkunastu środków , które u łatw iają zachow anie życia braterskiego we wspólnocie - g o dny szczególnej uw agi czytelnika, obszerniejszego studium , a także praktykow ania w ży ciu c odziennym p rzez członków instytutów zakonnych i stow arzyszeń życia apostolskiego.
C ałość pozycji zam y k a Zakończenie (s. 2 6 8 -2 6 9 ), Indeks rzeczowy (s. 270-276),
Indeks cytowanych kanonów p o c h o d zą cy c h z КРКУ1917, K P K /1 9 8 3 o raz K odeksu K a n o n ó w K o ścio łó w W sch o d n ic h (s. 2 7 7 -2 8 1 ), Indeks osób (s. 2 8 2-283) oraz Stresz czenie w ję z y k u an g ielsk im (284-286).
[ 5 ] R EC EN ZJE 2 4 5
R easu m u jąc n a le ży podkreślić, iż p u b lik acja u k a zu je w sp o só b w y c ze rp u jąc y w a ż n o ść instytucji życia braterskiego w e wspólnocie. W y raźn ie p o d k reśla, że od je g o za ch o w an ia zależy sk u teczn o ść p o d e jm o w a n y ch p rzez zak o n n ik ó w d ziel apostolskich, n a to m iast zan iech an ie je g o lub osłab ien ie p ro w ad zi do p o w o ln e g o z an ik u instytutu. L ek tu ra k siążki n a su w a w n io sek , że b ez życia braterskiego we wspólnocie ż y cie za k o n n e w y d aje się być p o zb aw io n e sensu. P o z o sta je m ieć n ad zieję, że recen zo w an a p o zy cja stan ie się p o m o c ą w ro zw iązy w an iu k o n k retn y c h p ro b lem ó w ż y cia w sp ó ln e g o, a także w szerszy m sp o jrzen iu n a ten isto tn y e le m en t in sty tu tó w zak o n n y ch i sto w arzy szeń ż y cia apostolskiego.
Bożena Szewczul
W acław Ł u k a s z La separazione m atrim oniale a causa di adulterio (can. 1152). Studio di una tradizione bim illenaria, R om ae 1998, P ontificium A thenaeum
S an ctae C rucis, Facu ltas lu r is C an onici, ss. 214.
P raca starannie w y d aan a p rzez P apieski U n iw ersy tet Św. K rzy ża w R zym ie, je s t dy sertacją do k to rsk ą kapłana - P olaka należącego d o diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Jej relatoram i byli profesorow ie w ym ienionej uczelni: J. C arreras i P. G efaell. Z ostała ona pośw ięcona separacji m ałżonków z p o w o d u c udzołóstw a (kan. 1152 k p k z 1983 r.). Sięgając do patiystyki, dekretałów papieskich, u ch w ał so b o ró w i synodów , Corpus Iuris Canonici, d o kum entów U rzędu N auczycielskiego K ościoła, dokum entacji dotyczącej kodyfikacji praw a kanonicznego z 1917 i 1983 r. oraz o b y d w u ko d ek só w K ościoła ła cińskiego, a także szeroko naw iązując do literatury p rzed m io tu (pom inął je d n a k szereg p rac w jęz y k u polskim ) A u to r zaprezentow ał w yniki sw oich b ad ań ubogacając literaturę kan o n isty czn ą cen n ą p o z y cją m onograficzną. C zytelnik z ap o zn aje się z b o g atą historią instytucji, która została rzetelnie przebadana n a przestrzeni dw óch tysięcy łat istnienia K ościoła. P odstaw ow a teza ks. Ł u k asza sp ro w ad za się do stw ierdzenia, iż separacja m ałżeńska z p ow o d u cudzołóstw a, posiadając sw oje korzenie w E w angelii, była stoso w an a o d czasów C hrystusa, jed n a k n igdy - tak w doktrynie, ja k i w orzecznictw ie - nie naruszała z asady nierozerw alności w ęzła m ałżeńskiego.
N a strukturę opracow ania składają się cztery rozdziały. W rozdziale pierw szym A utor u k azu je cu d zo łó stw o i je g o k o n sek w en cje w u sta w o d a w stw ie m ałż eń sk im K o ścioła od starożytności do X I w. P u n k t w yjścia stanow i tutaj spojrzenie n a cudzołóstw o w kon tekście k u lturow ym św iata antycznego: rz y m sk ieg o i żydo w sk ieg o . U kazując najpierw g en ezę ro d zin y m onogam icznej o raz re g u lacji praw n ej w p rz ed m io c ie cudzołóstw a, ks. Ł u k asz o m aw ia n a stęp n ie stru k tu rę m ałżeń stw a w p raw ie rzy m sk im , a także u re g u lo w an ia teg o praw a d o ty czące cu d zo łó stw a i je g o k o n se k w en cji, p o czy m zatrzy m u je się n ad zjaw isk iem p o lig am ii w św ie cie ju d aisty c z n y m , ro zu m ien iem m ałżeń
