Środki zachęcające do aktywizacji zawodowej a system zabezpieczenia na starość

System emerytalny w Danii składa się z trzech filarów. Pierwszy z nich ma charak-ter publiczny. Obejmuje on m.in. emeryturę socjalną (folkepension)236, emeryturę uzupełniającą (dodatkową ATP)237, których wysokość jest uzależniona od sytuacji materialnej (means-tested)238. Powszechny wiek emerytalny z 67 lat został obniżony do 65 lat w 1999 r. Na skutek reform wprowadzonych w 2011 r. (Agreement on Later

Retirement) wiek emerytalny w latach 2019–2022 ulegnie ponownie

podwyższe-niu do 67 lat bez względu na płeć239. Ze względu na wzrost średniej długości życia od roku 2030 wiek emerytalny wyniesie 68 lat240.

Począwszy od 2004 r., emeryturę powszechną można odroczyć241. Odłoże-nie decyzji o przejściu na emeryturę skutkuje jej podwyższeOdłoże-niem. Emeryturę można odroczyć maksymalnie o 10 lat242. Dodatkowo, jeśli pracownik pozo-staje aktywny na rynku pracy do ukończenia powszechnego wieku emerytal-nego i nie korzysta z programu wcześniejszej emerytury, otrzymuje jednorazo-wo dodatek do zgromadzonego kapitału emerytalnego w wysokości ok. 20 tys. euro243. Od 2011 r. przy odroczeniu emerytury wprowadzono dodatkowy wymóg w odniesieniu do rocznego wymiaru zatrudnienia – ma on wynosić co najmniej 750 godzin244.

234 Ibidem. 235 Ibidem, s. 29.

236 Bekendtgørelse af lov om social pension, LBK nr 10 af 12/01/2015, https://www.retsin-formation.dk/Forms/R0710.aspx?id=165512 (dostęp 29.07.2016).

237 Bekendtgørelse af lov om Arbejdsmarkedets Tillægspension, LBK nr 1110 af 10/10/2014, https://www.retsinformation.dk/Forms/R0710.aspx?id=164210 (dostęp 29.07.2016); M. Barslund, National report…, s. 4–5.

238 OECD, Assessment and key recommendations – Working Better with Age in Denmark…, s. 2. 239 M. Barslund, National report…, s. 4–5.

240 MISSOC, Comparative tables, Denmark. Old age. Legal retirement age, stan na 1 lipca 2016 r., http://www.missoc.org/INFORMATIONBASE/COMPARATIVETABLES/MISSOCDA-TABASE/comparativeTableSearch.jsp (dostęp 29.07.2017).

241 M. Barslund, National report…, s. 4–5.

242 P.K. Madsen, EEO Review: Employment policies to promote active ageing: Denmark…, s. 5; C. Jørgensen, Denmark: The role of governments…

243 P.K. Madsen, EEO Review: Employment policies to promote active ageing: Denmark…, s. 5; C. Jørgensen, Denmark: The role of governments…

127

4. Dania – raport cząstkowy

Emerytura socjalna ma charakter zaopatrzeniowy i jest wypłacana na stałym, mi-nimalnym poziomie (stopa zastąpienia wynosi ok. 17% przeciętnych zarobków245), a ponadto jej wysokość jest również uzależniona od indywidualnej sytuacji mająt-kowej246. Prawo do emerytury nabywają osoby zamieszkujące na terytorium kraju przez co najmniej 3 lata w okresie między 15. a 65. (67.) rokiem życia247. Świadczenie w pełnej wysokości jest wypłacane pod warunkiem zamieszkiwania na terytorium kraju przez 40 lat w okresie między 15. a 65. (67.) rokiem życia248. Każdy brakujący do stażu rok obniża wysokość emerytury o 1/40249. Obok emerytury socjalnej wy-płacany jest tzw. zasiłek emerytalny250 oraz raz w roku dodatek do emerytury, które-go wysokość również jest uzależniona od sytuacji majątkowej emeryta – generalnie kierowany jest do osób najbardziej potrzebujących251. Uniezależnienie wysokości emerytury od aktywności zawodowej osłabia więc motywację osoby bezrobotnej do podejmowania zatrudnienia.

Dodatkowa (uzupełniająca) emerytura (ATP) oparta jest na systemie zdefinio-wanej składki, finansozdefinio-wanej w 2/3 przez pracodawcę i w 1/3 przez pracownika, której wysokość (0–284 koron duńskich252) jest uzależniona od liczby przepra-cowanych w miesiącu godzin, nie zaś od wysokości wynagrodzenia253. Składkę tę mają obowiązek opłacać pracownicy, wykonujący pracę w wymiarze większym niż 9 godzin tygodniowo. Składka płacona jest także za okresy niewykonywania pracy, w tym bezrobocia254. Wówczas w przypadku osoby podlegającej ubez-pieczeniu od bezrobocia wpłaca ją w podwojonej wysokości podmiot admini-strujący funduszem ubezpieczeniowym, a w przypadku osób niepodlegających 245 W 2015 r. roczna kwota wyniosła 71 964 koron duńskich – OECD, Ageing and

Employ-ment Policies: Denmark: Working Better with Age…, s. 60.

246 Redukcja wysokości świadczenia ma miejsce, gdy roczny dochód przekracza kwotę 305 700 koron duńskich – OECD, Ageing and Employment Policies: Denmark. Working Better with Age…, s. 60.

247 MISSOC, Comparative tables, Denmark. Old age. Conditions, stan na 1 lipca 2016r., http://www.missoc.org/INFORMATIONBASE/COMPARATIVETABLES/MISSOCDATABA-SE/comparativeTableSearch.jsp (dostęp 29.07.2017).

248 OECD, Assessment and key recommendations…, s. 2. 249 MISSOC, Your social security rights in Denmark…, s. 16.

250 Którego wysokość w zależności od sytuacji rodzinnej i sytuacji majątkowej wynosi od 36 516 do 75 132 koron duńskich rocznie – OECD, Ageing and Employment Policies: Denmark. Working Better with Age…, s. 61.

251 OECD, Pensions at Glance, Country profiles – Denmark, s. 237. W roku 2015 maksymal-na jego wysokość to 16 400 koron duńskich – OECD, Ageing and Employment Policies: Denmark. Working Better with Age…, s. 61.

252 MISSOC, Comparative tables, Denmark, Contributions of insured and employers. Old age, stan na 1 lipca 2016 r., http://www.missoc.org/INFORMATIONBASE/COMPARATIVETAB-LES/MISSOCDATABASE/comparativeTableSearch.jsp (dostęp 29.07.2017).

253 OECD, Pensions at Glance, Country profiles-Denmark, s. 238; MISSOC, Your social security rights in Denmark…, s. 16.

ubezpieczeniu wpłaca ją w standardowej wysokości gmina255. Obejmuje więk-szość osób aktywnych zawodowo. Dla osób wykonujących pracę na własny ra-chunek opłacanie składek jest dobrowolne256. Świadczenie jest wypłacane w for-mie annuitetu257 i można je zacząć pobierać począwszy od ukończenia 65. roku życia258. Każdy rok odroczenia poboru świadczenia powyżej tego wieku powo-duje wzrost jego wysokości o 5%259, nie dłużej jednak niż do 75. roku życia260. W konstrukcji tego świadczenia również znaleźć można rozwiązania traktujące preferencyjnie okresy bezrobocia i w związku z tym osłabiające motywację do po-dejmowania zatrudnienia.

Drugi filar obejmuje system zawodowy, który bazuje na pracowniczych pro-gramach emerytalnych261, ma charakter uzupełniający i jest obowiązkowy, jeżeli zawarto stosowne porozumienie zbiorowe w tym zakresie262. Obejmuje on ok. 90% pracowników. W większości przypadków są to systemy zdefinio-wanej składki z gwarancją wypłaty świadczenia co najmniej na poziomie sumy wpłaconych składek263. Składka emerytalna waha się od 9 do 17% wynagrodze-nia brutto pracownika264, finansowana jest w 2/3 przez pracodawcę i w pozo-stałej części przez pracownika265. Nie jest ona opłacana za okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych266. Możliwość pobierania tego świadczenia powstaje najwcześniej na 5 lat przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego267. W przypadku świadczeń tego typu, pomimo korzystania z nich przed osiągnię-ciem wieku emerytalnego, występuje silne uzależnienie ich wysokości od okre-sów zatrudnienia

Trzeci filar tworzy system indywidualnego oszczędzania na starość. System za-chęt tworzony jest przez możliwość korzystania ze zwolnień podatkowych bądź 255 OECD, Pensions at Glance, Country profiles-Denmark…, s. 239.

256 Ibidem, s. 238.

257 Ibidem. W 2014 r. maksymalna wysokość tego świadczenia wyniosła 24 800 koron duń-skich – OECD, Ageing and Employment Policies: Denmark. Working Better with Age…, s. 65. 258 MISSOC, Comparative tables, Denmark. Old age. Legal retirement age, stan na 1 lipca

2016 r., http://www.missoc.org/INFORMATIONBASE/COMPARATIVETABLES/MISSOCDA-TABASE/comparativeTableSearch.jsp (dostęp 29.07.2017).

259 MISSOC, Your social security rights in Denmark…, s. 17.

260 MISSOC, Comparative tables, Denmark, Old age. Deferred pension, stan na 1 lipca 2016 r., http://www.missoc.org/INFORMATIONBASE/COMPARATIVETABLES/MISSOCDA-TABASE/comparativeTableSearch.jsp (dostęp 29.07.2017).

261 Administrowane przez instytucje ubezpieczeniowe, związkowe lub zakładowe fundu-sze emerytalne – OECD, Ageing and Employment Policies: Denmark. Working Better with Age…, s. 66–67.

262 M. Barslund, National report …, s. 5.

263 OECD, Ageing and Employment Policies: Denmark. Working Better with Age…, s. 65. 264 OECD, Pensions at Glance, Country profiles-Denmark…, s. 238.

265 OECD, Ageing and Employment Policies: Denmark. Working Better with Age…, s. 65. 266 OECD, Assessment and key recommendations…, s. 3; OECD, Pensions at Glance, Country

profiles-Denmark…, s. 239.

129

4. Dania – raport cząstkowy

odroczonej płatności podatku od zgormadzonych oszczędności. W literaturze po-daje się, że dla większości pracowników największe znaczenie będzie odgrywać filar drugi268.

4.6. Podsumowanie

Identyfikacja przeszkód w utrzymaniu zatrudnienia przez pracowników star-szych, a także projektowanie środków, służących ich eliminacji, odbywa się w ra-mach rozwiniętego dialogu partnerów społecznych, który skupia się przede wszyst-kim na poziomie branżowym. Biorąc pod uwagę aktywne uczestnictwo duńskich pracowników w związkach zawodowych, zasięg oddziaływania ustanowionych w ten sposób środków stabilizowania zatrudnienia pracowników starszych jest bardzo szeroki.

Szczególny nacisk w rozwiązaniach kierowanych do osób starszych kładzie się na stan ich zdrowia. Warto zauważyć, że konkretne środki prawne jako kry-terium aplikacyjne wykorzystują określony stan, opisujący brak zdrowia, nie zaś wiek pracownika. Wprowadzanie konkretnych rozwiązań służących profilaktyce zdrowotnej lub rehabilitacji zawodowej jest możliwe dzięki wydatnemu wsparciu ze środków publicznych. Szeroko rozpowszechnione jest również ustanawianie określonych instrumentów zmniejszających uciążliwość pracy pracowników star-szych w drodze porozumień zbiorowych.

Ze względu na realizację koncepcji flexicurity szczególnie doniosłe znacze-nie praktyczne zarówno z punktu widzenia stabilizowania zatrudznacze-nienia, jak i zwiększenia szans na jego ponowne podjęcie ma system kształcenia ustawiczne-go, w którego realizację aktywnie włączeni są partnerzy społeczni. Zwiększenie udziału osób starszych w tego typu kształceniu wymaga jednak, obok finansowe-go i organizacyjnefinansowe-go wsparcia pracodawców, również wprowadzania elementów motywujących samych zainteresowanych do podejmowania zachowań tego typu. Wspomniana koncepcja decyduje również o braku szczególnej ochrony trwałości zatrudnienia pracowników starszych, jak również o relatywnie krótkich, mimo uzależnienia od stażu zakładowego, okresach wypowiedzenia. Brak stabilizacji zatrudnienia w połączeniu z niską aktywnością edukacyjną sytuuje osoby starsze jako potencjalnych beneficjentów hojnego systemu zabezpieczenia społecznego. Aby temu zapobiec, na szeroką skalę stosowane są różne formy częściowego re-fundowania kosztów płacowych związanych z zatrudnianiem bezrobotnych osób starszych. Instrumenty tego typu, podobnie jak wspieranie tworzenia miejsc pra-cy w sektorze publicznym, cechuje niezbyt wysoka efektywność zatrudnieniowa, jak również konieczność zaangażowania znacznych środków publicznych. Z tego 268 M. Barslund, National report…, s. 5.

punktu widzenia najlepsze rezultaty przyniosły wspierane ze środków publicznych szkolenia, prowadzone w ramach zatrudnienia osoby dotąd bezrobotnej.

Dobór środków przeciwdziałania bezrobociu wśród osób starszych odbywa się na podstawie szybkiej i trafnej identyfikacji indywidualnych przeszkód w podjęciu zatrudnienia. Ich ustaleniu służą częste kontakty osoby bezrobotnej z pracowni-kami publicznych służb zatrudnienia. Bezrobotne osoby starsze są także zobowią-zane do intensywnego uczestnictwa w ramach obowiązkowych form aktywizacji zawodowej.

Pomimo dobrowolnego charakteru ubezpieczenia na wypadek bezrobocia jest to główna forma zabezpieczenia osób aktywnych zawodowo na wypadek braku pracy. De lege lata długość pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie jest już uza-leżniona od wieku osoby bezrobotnej, jednak przyjmując to rozwiązanie, w celu zachowania pokoju społecznego, wprowadzono wiele rozwiązań o charakterze przejściowym, które w praktyce powodują, że starsze osoby bezrobotne pobierają dłużej świadczenia w razie utraty pracy. Wiele z nich nadal korzysta, pomimo wy-gaszania tego środka, z wcześniejszej emerytury. Biorąc pod uwagę wysoki poziom zastąpienia przez te świadczenia dochodu z pracy, istnieje prawdopodobieństwo wydłużania się okresu pozostawania bez pracy przez osoby starsze. Wysokość świadczeń z zabezpieczenia na starość jest silnie powiązana z aktywnością zawo-dową. Dla osób z długimi okresami bezrobocia podstawową formą zabezpieczenia będą świadczenia z I filaru emerytalnego, ukształtowane na niskim poziomie w re-lacji do zarobków.

131