Środowisko lubelskie

Działający w Lublinie Katolicki Uniwersytet Lubelski był uczelnią specyfi czną nie tylko ze względu na swój katolicki charakter, ale również dlatego, iż był to uniwersytet prywatny.

Na KUL działały podobnie jak na terenie innych szkół wyższych, sto-warzyszenia akademickie. Dnia 28 października 1922 roku została założona pierwsza korporacja akademicka w Lublinie – „Concordia”, która już w dniu 21 kwietnia 1923 roku przyjęta została do ZPKA na członka rzeczywiste-go241. Była to korporacja o wybitnie nacjonalistycznym charakterze. Założo-na została m.in. przez: Czesława Borera, Czesława Skorupskiego, Henryka Suchodolskiego, Stefana Wolskiego i Jana Zdzitowieckiego242. Także w

póź-240 Z. Popławski, Związek Polskich Korporacji Akademickich…, op. cit., s. 71; Protokół z XII Zjazdu Polskich Korporacji Akademickich, Archiwum Państwowe w Lublinie, Urząd Wo-jewódzki Lubelski, Wydział Spraw Politycznych (dalej: APL,UWL, WSP), sygn. 236.

241 Rocznik Korporacyjny…, op. cit., s. 43; Historia Concordii: http://www.concordia.re-publika.pl/ (przeglądana 22 XI 2007). Istnieją rozbieżne daty co do powstania „Concordii”, nie-które źródła podają datę rozpoczęcia działalności dnia 28 X 1923 r. (źródła administracyjne), zaś statut korporacji nosi datę uchwalenia z dnia 9 II 1923. Zob. R. Dobrowolski, Akademicka

młodzież obozu narodowego w Lublinie w latach 1919–1939, Toruń 2006, s. 109 i n.;

Korpora-cja „Concordia”, AU KUL, sygn. 287; Studenckie wspomnienia fi listra Stanisława Śniechurskiego, opr. T. Rowiński [w:] Rzeczpospolita akademicka. Działalność młodzieży studenckiej na KUL-u

w II Rzeczypospolitej, pod red. M. Ryby, Lublin 2010, s. 137–146.

242 Czesław Borer – założyciel NZMA, prezes MW w 1923 roku. Czesław Skorupski – delegat Bratniej Pomocy Uniwersytetu Lubelskiego na I Zjazd NZMA, działacz MW. Henryk

Suchodolski – członek zarządu AZS w 1922 roku, MW, kierownik sekcji tenisa, II prezes

prezy-dium „Concordii” z roku akademickim 1923/1924. Stefan Wolski – pierwszy prezes, późniejszy oboźny powiatu krasnostawskiego OWP. Jan Zdzitowiecki – działał w 1922 roku w Bratniej Pomocy UL, zasiadał w jej Komisji Rewizyjnej, był sekretarzem MW w 1922 roku; później przeniósł się do Poznania, gdzie został fi listrem korporacji „Corona”; po rozwiązaniu OWP w ZMN. Zob. Korporacja „Concordia” skład: http://www.archiwumkorporacyjne.pl/index.php/ muzeum-korporacyjne/lublin/k-concordia/; R. Dobrowolski, Akademicka młodzież obozu

niejszych latach wśród korporantów „Concordii” odnaleźć można wiele na-zwisk działaczy związanych z obozem narodowym, jak chociażby: Jerzego Serafi na czy też Ludwika Christiansa243. W statucie korporacji zapisano, że „Concordia” jest stowarzyszeniem apartyjnym, a jej członkowie mogą należeć wyłącznie do organizacji samopomocowych, sportowych i

nauko-wych244. Taki zapis związany był w pewnym stopniu z tradycją

korpora-cyjną, ale przede wszystkim łatwiejszą możliwością zarejestrowania przy uczelni. Działaczom wolno jednak było w zgodzie ze statutem należeć do Młodzieży Wszechpolskiej, ponieważ ta, choć mocno związana z endecją, nie była jednak partią polityczną, ani młodzieżówką partyjną jak np. Sekcja Młodych SN.

O wyraźnie endeckim charakterze tej korporacji świadczy także jej cha-rakterystyka z 1929 roku sporządzona przez Komendę Wojewódzką Policji Państwowej w Lublinie, do wiadomości Wydziału Bezpieczeństwa Publiczne-go w Urzędzie Wojewódzkim w Lublinie, gdzie określono „Concordię” jako organizację prawicową: „podlegającą całkowicie Związkowi Wszechpolaków, a przez to Stronnictwu Narodowemu. Członkowie korporacji należą jednocze-śnie do organizacji Młodych OWP i mają prawo brać udział z głosem decydu-jącym w zebraniach Wszechpolaków”245.

Przedwojenny student prawa, a także poeta i prozaik, Konrad Bielski opi-sywał następująco działające przy KUL korporacje: „Na KUL-u początkowo była tylko jedna korporacja, która się nazywała Concordia. Założyła ją grupa studentów, idąc za ogólnym prądem, związana ideowo z Młodzieżą Wszech-polską. Byli to przeważnie chłopcy z zamożniejszych domów, nieźle zaopatrze-ni, dobrze ubrani. […]246”. Bielski wspominał, że później powstały korporacje chadeckie, a nawet młodzieży demokratycznej.

Korporacja „Concordia” była założycielką Lubelskiego Koła Międzykor-poracyjnego. Później do Lub.KM przystąpiła korporacja „Hetmania”. Dokład-na datę powstania Lub.KM jest dziś trudDokład-na do ustalenia.

243 Jerzy Serafi n: prezes lubelskiej MW 1929/1930; Ludwik Christians: działacz MW, czło-nek Rady Naczelnej MW w 1928 roku, OWP – szef Młodych Dzielnicy Lubelsko-Wołyńskiej, ZMN, radny miasta Lublina, poseł na sejm. Zob. Korporacja „Concordia”, AU KUL, sygn. 287; Zob. także: L. Christians [w:] Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, t. 1 (A–D), Warszawa 1998, s. 276–278.

244 Korporacja „Concordia”, AU KUL, sygn. 287.

245 APL,UWL, WSP, sygn. 2487.

W roku akademickim 1933/1934 „Concordia” przeżywała wewnętrzny kry-zys spowodowany silnymi prądami prorządowymi występującymi wśród jej dzia-łaczy. Dnia 14 lutego 1934 roku na zebraniu fi listrów złożono wniosek mówiący o tym, że korporacja powinna przesunąć się ideowo w stronę wskazań Józefa Piłsudskiego. Wniosek upadł, choć przy minimalnej różnicy głosów 10 do 11. Następnego dnia niezadowoleni z wyników głosowania wystąpili z korporacji247.

Przytoczone wydarzenie świadczy z jednej strony o wpływie, jaki mieli fi listrzy na działalność korporacji, z drugiej zaś o tendencji, jaka występowa-ła w korporacjach po wejściu w życie reformy „jędrzejewiczowskiej”. Nie bez znaczenia był także fakt, iż obóz sanacyjny zaczął doceniać rolę korporacji, inspirując tworzenie prorządowych, a także infi ltrując już istniejące. Świad-czyć o tym może chociażby dokument omawiający wybory do Bratniej Po-mocy Studentów KUL w 1934 roku. Wówczas to z inicjatywy ZPMD wysu-nięto pomysł stworzenia bloku wyborczego antywszechpolskiego. W celu jego utworzenia porozumiano się z Legionem Młodych, Oddziałem Akademickim Związku Strzeleckiego i „Odrodzeniem”. Akcja nie przyniosła spodziewanych rezultatów, ale została ponowiona przez kierownika sekretariatu wojewódz-kiego BBWR. Wówczas poza wspomnianymi wyżej organizacjami zaproszo-ne zostały do współpracy korporacje: „Astrea” i „Gdynia”, a także „Hetmania” i „Concordia”. Z projektowanego bloku po pertraktacjach wycofało się „Odro-dzenie”, twierdząc, że straciłoby głosy „księży i sodalicji”. Natomiast korpora-cje „Hetmania” i „Concordia”, nieprzyjęcie zaproszenia argumentowały tym, że większość członków korporacji wypowiedziała się przeciw tworzeniu wspól-nego bloku wyborczego. Rodzi się jednak pytanie, jak twórcy koalicji „an-tywszechpolskiej” mogli zwrócić się do korporacji narodowych z propozycją współpracy. Odpowiedź znajduje się w tym samym sprawozdaniu. Zapisano w nim: „Nie doszły również do skutku projektowane rozłamy w wymienio-nych korporacjach, które mieli przeprowadzić członkowie oscylujący ostatnio politycznie w kierunku Legionu Młodych”248.

247 R. Dobrowolski, Akademicka młodzież obozu narodowego…, op. cit., s. 174.

248 Interesujący jest fakt, iż wystartowały w wyborach trzy listy: Lista nr 1 (MW i część działaczy „Concordii” i „Hetmanii”, choć nie pod szyldem korporacyjnym). Lista nr 2 (LM, ZPMD, Oddział Akademicki Związku Strzeleckiego, korporacja „Gdynia”). Lista nr 3 („Odro-dzenie” i korporacja „Korabia”). Z listy nr 2 dostał się członek „Concordii” zwolennik LM – Leo-nard Zdanowicz – czyli późniejszy „Ząb” z „Brygady Świętokrzyskiej”, który w czasie studiów był członkiem LM i „Sodalicji Mariańskiej”. Występował również wśród wspomnianych 10 dzia-łaczy opowiadających się za zmianą orientacji korporacji na prorządową. Zob. APL,UWL, WSP,

Oprócz „Concordii” o proweniencji narodowej była także „Hetmania”249. Powstała ona w 1927 roku. W cytowanym już dokumencie sporządzonym przez Wojewódzką Komendę Policji, charakteryzowano ją następująco: „Jest organizacją prawicową, członkowie której należą do Organizacji Młodych OWP i przez tę ostatnią są subsydiowani”250.

W latach trzydziestych (1934–1935) „Hetmania” przechodziła kryzys, po-nieważ z działalności korporacji wycofało się wielu członków, znaczna część ukończyła studia, lub służyła w wojsku, a ponadto doskwierał jej brak nowych adeptów (z braku fi nansów zamknięto wówczas kwaterę korporacji). Korpora-cja napotkała też na nieprzychylny stosunek fi listeriatu (niewiadomo, niestety, w jaki sposób się przejawiał i jaka była jego przyczyna). Wszystkie te okolicz-ności spowodowały, iż „Hetmania” zaczęła poważnie się zastanawiać nad fuzją z „Concordią”251. Ostatecznie jednak do połączenia nie doszło i obie organiza-cje działały oddzielnie do 1939 roku.

Z innego raportu z tego samego roku dowiadujemy się, że ogółem w pięciu korporacjach („Concordia”, „Hetmania”, „Astrea”, „Lublinia” i „Korabia”) działało ok. 150 studentów, co stanowiło ok. 20% słuchaczy, a zważywszy na charakter korporacji, nawet sporządzający raport podkreślali, że była to liczba pokaźna252.

W działalności lubelskich korporacji związkowych, ważnym wydarzeniem było przeprowadzenie dnia 17 maja 1931 roku obchodów 10-lecia ZPKA253.

Wewnętrzne kłopoty „Concordii” spowodowały, iż w 1934 roku, nie wzię-ła udziału w XII Zjeździe ZPKA we Lwowie. W związku z tym „Concordia” otrzymała pismo od prezydium ZPKA z zapytaniem o stan ruchu korporacyj-nego w Lublinie, gdyż związek nie otrzymuje z lubelskiego środowiska

wiado-sygn. 4488; APL,UWL, WSP, wiado-sygn. 1908; R. Dobrowolski, Akademicka młodzież obozu

narodo-wego…, op. cit., s. 162 i n. O działalności konspiracyjnej L. Zdanowicza zob. M. J. Chodakiewicz, Narodowe Siły Zbrojne. „Ząb” przeciw dwu wrogom, Warszawa 1999.

249 R. Dobrowolski, Akademicka młodzież obozu narodowego…, op. cit., s. 115 i n. Jednym z członków „Hetmanii” był Jan Balcer – jej skarbnik w 1933 r., prezes Bratniej Pomocy Studen-tów KUL w 1933 r., działacz MW, a także Adam Rajmund Gajewski – sekretarz MW (wybrany 18 XII 1929 r.), II wiceprezes (wybrany 1 XII 1930 r.), I wiceprezes Bratniej Pomocy (wybrany 29 IV 1931 r.). Zob. R. Dobrowolski, op. cit., s. 160; Adam Rajmund Gajewski (1919–1972), opr. W. A. Gajewski [w:] Rzeczpospolita akademicka. Działalność młodzieży studenckiej na KUL-u

w II Rzeczypospolitej, Lublin 2010, s. 147–148. 250 APL, UWL, WSP, sygn. 2487.

251 Sprawozdanie „Hetmanii” za rok 1934, AU KUL, sygn. 289; R. Dobrowolski,

Akade-micka młodzież obozu narodowego…, op. cit., s. 239 i n. 252 APL,UWL, WSP, sygn. 2487.

mości254. Jednak już na XIII Zjeździe ZPKA w Poznaniu w styczniu 1937 roku byli przedstawiciele „Concordia”, która jako jedyna z Lublina wówczas należała do związku. „Hetmania” w latach 1935–1938 pozostawała poza ZPKA255.

Ze względu na charakter Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, najmoc-niej rozwijały się przy uczelni korporacje chrześcijańskie; pierwszą z nich była „Lublinia” założona w roku 1924. W roku 1927 z inicjatywy chrześcijańskiej poracji „Roma” działającej w Poznaniu – została w Lublinie założona fi lia tej kor-poracji. W 1927 roku powstało także Lubelskie Koło Środowiskowe, oraz korpo-racja „Konfedekorpo-racja”, która do ZPAKCh przystąpiła 7 października 1927 roku256. W 1928 roku przestała istnieć „Lublinia”, zaś „Roma”, uniezależniła się od poznańskiego środowiska i występowała pod nazwą „Roma Lublinensis”257, „Konfederacja” natomiast przekształciła się w roku 1927 w „Korabię”, do której „Roma Lublinensis” dołączyła prawdopodobnie w 1930 roku.

„Korabia” była prężną chrześcijańska korporacją. Prowadziła żywą pracę wewnętrzną a także działała w Lidze Morskiej i Rzecznej. Członkowie korporacji chrześcijańskich brali czym udział w pracach „Odrodzenia”, a także działali w Brat-niej Pomocy Studentów KUL, gdzie prezesami było kilku „korabijczyków”258. W dokumentach policyjnych „Korabię” charakteryzowano następująco: „Ce-lem jej jest wychowanie członków w duchu obywatelskim, pielęgnowanie karności, przyjaźni i braterstwa oraz propaganda morza polskiego. Należy do ZPAKCh, które wysuwa oparcie się na etyce katolickiej i usunięcie pojedyn-ków”259. W statucie korporacji wśród jej celów zapisano: wychowanie człon-ków w duchu katolicko-narodowym; wyrabianie jednostki o silnym i zdecy-dowanym charakterze, opartym na zasadach karności społecznej; wyrabianie ofi arności dla sprawy publicznej i przygotowanie do życia obywatelskiego”260. Korporacja działała do 1939 roku261.

254 Korporacja „Concordia”, AU KUL, sygn. 287.

255 W aktach „Hetmani” znajduje się kopia sprawozdania za rok 1938/1939 sygnowane jako „Hetmania”, ale także członek ZPKA.

256 S. Gajewski., Chrześcijański organizacje…, s. 136; Korporacja „Konfederacja”, AU KUL, sygn. 294.

257 „Roma Lubliniensis”, AU KUL, sygn. 292.

258 Zygmunt Martyniak, Leon Pokrywa, Adam Florkiewicz, Aleksander Wajrak, Tadeusz Halliop. Zob. A. Jurkiewicz, Rola korporacji Korabia na terenie uniwersytetu [w:] X-lecie

korpo-racji Korabia 1927–1937, s. 18. 259 APL, UWL, WSP, sygn. 2488.

260 Korporacja „Korabia”, AU KUL, sygn. 290.