Blok Polskich Korporacji Akademickich

Podobnie jak KPKA, również powstały w 1933 roku Blok Polskich Korporacji Akademickich (BPKA) był „centralą” niewielką i krótko istniejącą. Powsta-nie Bloku podyktowane było chęcią zorganizowania „centrali” Powsta-niezależnej od ZPKA, ze względu na wymagania, jakie związek stawiał korporacjom kandy-dującym. Ponadto drugą ważną przyczyną jego powstania była chęć powoła-nia organizacji grupującej korporacje powiązane z młodzieżą sanacyjną, która

189 Ibidem, s. 24; A. Pilch, Rzeczpospolita akademicka…, op. cit., s. 178; Rocznik

Korpora-cyjny…, op. cit., s. 61.

190 K. Tyszka, op. cit., s. 24.

191 „Nationalitas” do ZPKA, została przyjęta dnia 16 III 1928 r., zaś prawa członka rzeczy-wistego uzyskała w XII 1930 r. Po 1933 roku zanikła.

192 Późniejszy twórca Nowego Ruchu Narodowego. Napisał broszury: Kodeks

postępowa-nia honorowego, Warszawa 1932 oraz Święty Tomasz z Akwinu i Obóz Narodowy, Warszawa

1935; Nowy Ruch Narodowy, Warszawa 1935.

jak wiemy nie miała większych wpływów w ZPKA. Blok w założeniach miał więc jednoczyć korporacje „dzikie”, pozostające poza Związkiem. Największą inicjatywą organizacji związanych z sanacją, a przede wszystkim konserwa-tywnej Myśli Mocarstwowej, było stworzenie Federacji Polskich Korporacji Akademickich. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż młodzieżowe środowisko propiłsudczykowskie było dość mocno podzielone, a o „rząd dusz” w nim walczył także Legion Młodych, który przecież miał ambicje nie tylko bycia awangardą środowiska akademickiej młodzieży piłsudczykowskiej, ale także

chciał odebrać wpływy wśród żaków obozowi narodowemu194. Cześć

korpo-racji powiązanych personalnie z Legionem Młodych wstąpiła do FPKA, ale pewna grupa pozostała poza jej strukturami, istniała także wspomniana grupa korporacji „dzikich”, niezrzeszonych.

Inicjatywa założenia Bloku wyszła z młodzieżowego środowiska powiąza-nego z Partią Pracy, a szczególnie z osobą Władysława Ludwika Everta (red. naczelnego „Polski Zbrojnej”) prominentnego działacza Partii Pracy. Evert za-łożył w roku 1930 tajną organizację Zakon Młodej Polski, z którego szeregów grupowała się część działaczy BPKA195. Zanim jednak nastąpiło zintensyfi ko-wanie prac Bloku, co miało miejsce w 1934 roku, korporacje później w nim zrzeszone już pracowały, skupiając się głównie na organizowaniu akademii ku czci marszałka Józefa Piłsudskiego oraz na podkreślaniu konieczności zrzesze-nia się narodowo i państwowo myślących żywiołów wokół osoby marszałka196. Intensyfi kacja prac BPKA nastąpiła po zwołaniu w Warszawie Rady Na-czelnej tej organizacji. Wzięło w niej udział 22 delegatów poszczególnych korporacji. W Radzie brała udział także reprezentantka korporacji żeńskiej, ponieważ do Bloku weszły trzy takie związki197. Interesujący jest stan liczbowy BPKA, który według „Państwa Pracy” prezentował się następująco: istniało 14 korporacji rzeczywistych – posiadających pełne prawa, dwie kandydujące oraz cztery w trakcie organizacji198. W bloku zrzeszonych miało wówczas być

194 A. Pilch, Studencki ruch polityczny…, op. cit., s. 36.

195 D. Pater, Obóz narodowych piłsudczyków – powstanie, rozkwit i upadek Bloku Polskich

Korporacji Akademickich, „Biuletyn Korporacyjny”, I–III 2003, nr 1, s. 31 i n.; 196 Ibidem, s. 31.

197 Prezesem Bloku był Jan Domiński – członek korporacji „Orlonia”, zaś na asesorów po-wołał on: Hajwosównę oraz Rusieckiego, a także sekretarza Żółtowskiego. Zob. Zebranie Rady

Naczelnej BPKA, „Państwo Pracy”, 14 V 1933, nr 16, s. 3.

198 Na podstawie wzmianek prasowych udało się ustalić następujące korporacje biorące udział w pracach BPKA: „Orlonia”, „Polania”, „Ingenia”, „Nautitia”, „Pro Patria”, „Politeia”, „An-cona”.

660 korporantów i korporantek199. Bieżącymi pracami kierował prezes wybie-rany przez Radę Naczelną oraz Prezydium, którego skład wyznaczał prezes.

Wracając jednak do związków BPKA z Władysławem Evertem, warto wspomnieć, iż zainteresował się on działalnością Bloku. W 1934 roku doszło do rozłamu w Legionie Młodych – wówczas to działacze z warszawskiego i lwowskiego obwodu akademickiego wypowiedzieli posłuszeństwo komen-dantowi głównemu Zbigniewowi Zapasiewiczowi200. Ten rozłam wykorzystał Evert, który zainicjował powstanie nowej organizacji na gruncie prawicowe-go odłamu Legionu Młodych; stał się nią Korpus Lechitów, któreprawicowe-go symbo-lem były trzy topory201. Do Konwentu Lechitów przystąpił także BPKA. Evert wykreował się na przywódcę części młodzieżowej prawicy sanacyjnej jeszcze przed powstaniem Korpusu Lechitów, gdyż już w 1933 roku do współpracy przekonał także jednego z założycieli Myśli Mocarstwowej Rawmunda Piłsud-skiego202 oraz Wacława Szuyskiego203. Rawmund Piłsudski został z powodu swojej współpracy z Partią Pracy wykluczony z szeregów Myśli Mocarstwowej, ponieważ podejrzewano, iż chciał włączyć MM w struktury wspomnianego ugrupowania204. Korpus Lechitów okazał się tworem nieprzyciągającym no-wych zwolenników, Evert powołał więc kolejną organizację: Państwowy

Ra-dykalny Narodowy Front Młodych przy Partii Pracy BBWR205, zaś trzonem

organizacji stały się struktury BPKA206. Blok był więc traktowany instrumen-talnie jako przybudówka kolejnych politycznych organizacji młodzieżowych tworzonych przez Władysława Everta.

199 Zebranie Rady Naczelnej BPKA, „Państwo Pracy”, 14 V 1933, nr 16, s. 3.

200 Zbigniew Zapasiewicz miał poglądy wyraźnie lewicujące, faktem jest, iż również pod jego kierownictwem LM coraz bardziej stawał się radykalny w głoszeniu haseł społecznych. Poza tym stawiano mu zarzut tworzenia tajnej organizacji „Alfa” wewnątrz LM oraz organizacji po-rządkowej tzw. „żandarmerii”. Zapasiewicz został w październiku 1934 roku wykluczony z LM, później był działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej. Zob. A. Pilch, Studencki ruch polityczny…, op. cit., s. 54–57. Legion Młodych, „Gazeta Polska”, 26 IV 1934, nr 114, s. 2.

201 A. Pilch, Studencki ruch polityczny…, op. cit., s. 54; D. Pater, Obóz narodowych

piłsud-czyków…, op. cit., s. 32.

202 O poglądach Rawmunda Piłsudskiego, zob. szerzej: R. Juchnowski, Koncepcje

federali-styczne Rowmunda Piłsudskiego [w:] Europa i integracja europejska w polskiej myśli politycznej XX wieku, pod red. J. Juchnowskiego i J. Tomaszewskiego, Wrocław 2003, s. 92–104.

203 Obaj byli fi listrami korporacji „Regia”.

204 A. Pilch, Studencki ruch polityczny…, op. cit., s. 59; Uchwała Rady Naczelnej, „Akade-mik” (dodatek do „Buntu Młodych”), 4 VI 1933, nr 2, s. 3; R. Tomczyk, op. cit, s. 221–222.

205 S. Poręba, Z siecią na młodzież, „Słowo”, 9 X 1937, nr 48, s. 7.

206 D. Pater, Obóz narodowych piłsudczyków…, op. cit,. s. 32; Nowa organizacja

Wrzawa polityczna wokół Władysława Everta i Rawmunda Piłsudskiego wpłynęła negatywnie na struktury Bloku, który prawdopodobnie z powodów zaangażowania politycznego, a braku wewnętrznej pracy formacyjnej rozpadł się na przestrzeni lat 1936–1937. Fakt ten nie oznaczał jednak zaprzestania działalności niektórych korporacji wchodzących w skład BPKA, istniejących do wybuchu II wojny światowej. Niestety nie zachowały się szczegółowe infor-macje, co do charakteru prac BPKA.

Warto zadać pytanie jak liczny przypuszczalnie był polski ruch korpora-cyjny przed wybuchem wojny? Niestety dziś stosunkowo trudno odpowiedzieć dokładne na to pytanie, przede wszystkim ze względu na fakt, iż nie zacho-wały się pełne dokumentacje korporacji akademickich (brak pełnych spisów z okresu dwudziestu lat uniemożliwia zbadanie przepływu korporantów przez poszczególne związki, nie można uchwycić ilu co roku przyjmowano kandyda-tów, a ilu komilitonów stawało się fi listrami), szczególnie mocno odczuwalne są braki w spisach członków dotyczące Warszawy z lat trzydziestych ubiegłe-go stulecia. Ponadto dodatkową trudność nastręcza fakt, iż poza ZPKA, inne „centrale” nie prowadziły statystyk, lub są one dziś już nieznane. Ponadto sta-le w korporacjach pojawiały się osoby „urlopowanie” (nasta-leży pamiętać, że ze względu na koszty studiowania często zdarzało się, ze akademicy przerywali studia, na pewien okres, aby zdobyć środki fi nansowe na dalszą naukę).

Dziś możemy jedynie w przybliżeniu obliczyć stan liczbowy korpora-cji w szczytowym okresie rozwoju ruchu, a więc przed reformą szkolnictwa z 1933 roku. Z przytoczonych wcześniej danych dotyczących ZPKA, wynika, iż w 1931 roku członkami korporacji należących do Związku było 3821 stu-dentów. Biorąc pod uwagę rozwój ZPKA, podejrzewać można, że liczba kor-porantów będący członkami korporacji należących do ZPKA w 1933 roku była podobna. Blok Polskich Korporacji Akademickich miał zrzeszać 660 osób, Fe-deracja Polskich Korporacji Akademickich, której szczytowy rozwój przypadł na lata 1931–1933, mogła liczyć ok. 750 korporantów zaś ZPAKCh ok. 600. Daje to w przybliżeniu liczbę ok. 5800 korporantów Polaków.

Na wszystkich uczelniach studiowało wówczas (w szczytowym okresie liczebności uczelni wyższych, który przypadł na rok akademicki 1933/1934) 49 599 osób. Pamiętać również należy, że do korporacji, poza nielicznymi przypadkami kilku korporacji żeńskich, nie przyjmowano kobiet oraz przed-stawicieli mniejszości narodowych, którzy mieli własne korporacje.

Zarys struktury polskich korporacji