a utoterapia . i nWigilacja W Służbie terapii *

U progu XXI wieku współczesne programy oparte na rzeczywisto-ści (reality-based)¹ przykuły uwagę widzów w Stanach Zjednoczonych.

Nauka nie pozostawiła tego fenomenu bez odpowiedzi, reagując na niego pokaźną liczbą publikacji (Andrejevic 2002, 2004; Brenton, Co-hen 2003; Corner 2002; Couldry 2002; Dovey 2000; Glynn 2000; Hill 2002; Kilborn 2003; McGrath 2004; Murray, Ouellette 2004; Palmer 2002; Pecora 2002; Ross, Moorti 2004a, 2004b; Scannell 2002; Whi-te 2002).W tym artykule badam powiązania między inwigilacją a Whi- te-rapią w reality shows The Bachelor² i The Bachelorette.

Reality shows często wiążą ze sobą podstawowe elementy tera-pii: autorefleksyjne komentarze na wizji, nacisk na mówienie i wyzna-nia. W trakcie widowiska czynności te wykonywane są pod nadzo-rem – widzowie oglądają uczestników wypowiadających się wprost do kamery o swoich doświadczeniach i o tym, czego o samych sobie dowiedzieli się w ich trakcie. Połączenie kontroli i konwencjonalnych rytuałów terapeutycznych czyni telewizję opartą na odwzorowywa-niu rzeczywistości interesującym terenem badań trendów pojawia-jących się w amerykańskiej kulturze terapeutycznej. W tym artykule zadaję pytania: jak to się dzieje, że w reality shows terapia polega na

* Rachel E. Dubrofsky (2007). „Therapeutics of the Self: Surveillance in the Service of the Therapeutic”, Television & New Media, vol. 8, nr 4, s. 263–284.

Copyright © 2010 by SAGE Publications, Inc. Reprinted by permission of SAGE Publications, Inc.

1 Termin reality-based określa typ programów, w których „prawdziwi” ludzie są filmowani przez określony czas w celu stworzenia jakiejś narracji opierającej się na ich działaniach i podzielonej na odcinki. Historia i korzenie telewizji opartej na rzeczywistości są dość złożone, a badacze, poza obecną formą reality shows, wyróżniają różne typy programów w obrębie tej kategorii (takie jak Wyprawa Robinsona, Big Brother, Amerykański Idol). Czasami wpisuje się w nią również talk shows i teleturnieje [game-shows], których nie uwzględniam w moich roz-ważaniach.

2 Polska wersja The Bachelor nosiła tytuł Kawaler do wzięcia i pojawiła się w 2003 roku w stacji TVN. Nie pojawiła się natomiast odmiana The Bachelorette.

W artykule wszystkie nazwy pozostawiam w ich oryginalnym brzmieniu (przyp.

tłum.).

inwigilacji? W jaki sposób nadzór wpływa na zmianę konwencjonal-nych pojęć terapeutyczkonwencjonal-nych?

P

-

[t

b

i

]

Program The Bachelor wydaje się szczególnie interesujący, ponie-waż jest to jeden z pierwszych reality-romance shows, który udo-wodnił, że edycja tego typu widowiska może trwać znacznie dłużej, niż przewidują założenia gatunku [short-lived programming]⁴. Pierw-szy sezon The Bachelor zapoczątkował serię finansowych sukcesów, które stały się podstawą wirtualnego przemysłu [Bachelor Industry, BI]. Nazwy tej używam dla określenia większego telewizyjno-medial-nego przedsięwzięcia, na które składa się 10 sezonów The Bachelor, trzy sezony The Bachelorette i wiele innych powiązanych z nimi pro-dukcji emitowanych w USA. Używam terminu „przemysł”, chcąc po-kazać nie tylko ekonomiczny sukces obydwu widowisk, lecz także to, że ich popularność wymusiła uruchomienie całej machiny pomagają-cej wesprzeć i uczynić popularnymi ich zasady i bohaterów. Dlatego też widowiska wspierane przez BI nie tylko odniosły sukces finanso-wy, lecz także stały się częścią procesu, który wytwarza, podtrzymu-je i technologizupodtrzymu-je określone idee i działania. Mój artykuł skupia się na mechanizmach wykorzystywanych przez BI w celu utrwalenia ele-mentów terapii.

Podczas ośmiotygodniowej edycji The Bachelor mężczyzna (inny w każdym sezonie) wybiera spomiędzy 25 kobiet tę jedyną, która zostanie jego potencjalną żoną. Akcja kręci się wokół kawalera od-rzucającego kolejne kandydatki aż do ostatecznego rozstrzygnięcia.

Pod koniec każdego odcinka odbywa się „ceremonia róż”, podczas której kawaler obdarowuje każdą uczestniczkę pozostającą w pro-gramie kwiatem. Pomiędzy takimi ceremoniami kandydatki chodzą na grupowe, a te, które mają więcej szczęścia – indywidualne randki z kawalerem. W The Bachelorette formuła jest identyczna – kobieta, odrzucając kolejnych kandydatów, wybiera potencjalnego męża

spo-3 W dalszej części artykułu na określenie przemysłu związanego z widowi-skiem The Bachelor używam skrótu BI (przyp. tłum.).

4 Sezon jednego reality show zasadniczo trwa dwa lub trzy miesiące, w tym czasie emitowanych jest od sześciu do 12 odcinków. Zdarza się, że w ciągu roku powstają trzy sezony danego reality show. The Bachelor nie schodził z ekranów przez pięć lat, w ciągu których wyemitowano aż 10 sezonów, a więc w porów-naniu do innych widowisk tego typu jego emisja trwa niezwykle długo.

rachel e. dUBroFsky

182

śród 25 uczestników. Oczywiście, w trakcie „ceremonii róż”, kwiaty o długich łodygach zostają zastąpione krótkimi pąkami, które panna wkłada szczęśliwcom do butonierek.

BI udowodnił, że jego sukces jest zasłużony. Pierwszy sezon The Ba-chelor, emitowany w marcu i od 7 do 13 września 2002 roku, został tak opisany przez TV Guide: „Gdyby telewizja była światowym serialem, The Bachelor zostałby uznany za najlepszego aktora ABC”. W ciągu pierwszych pięciu sezonów The Bachelor „zgromadził przed telewizo-rami od 11,3 do 16,7 milionów widzów” (Oldenburg 2003). Premierę pierwszego sezonu The Bachelorette, która odbyła się w styczniu 2003 roku, obejrzało 17,44 milionów ludzi, bijąc tym samym dotychczaso-wy rekord oglądalności – 13,96 milionów – ustanowiony przez pierw-szy odcinek Prezydencki Poker (Rogers 2003). Wiosną 2004 roku, poza Monday Night Football, The Bachelor był najlepiej notowanym wido-wiskiem w rankingu ABC (Rogers 2004). Sukces, jaki BI odniósł w ran-kingach, przełożył się na wymierne zyski finansowe dla stacji. Zgodnie z artykułem zamieszczonym w internetowym wydaniu Forbesa, The Bachelor i The Bachelorette znalazły się wśród pięciu najbardziej do-chodowych reality shows w Stanach Zjednoczonych. Czwarty sezon The Bachelor zarobił w sieci 38,2 miliony dolarów (przy czym emisja 30-sekundowego spotu reklamowego osiągnęła cenę 231 400 dola-rów), a drugi sezon The Bachelorette – 27,7 milionów dolarów (cena spotu – 178 tysięcy dolarów) (Patsuris 2004). Należy jednak zauważyć, że The Bachelorette spadła w rankingach podczas drugiego i trzeciego sezonu (Lisotta 2005, s. 10–11), a w chwili, kiedy powstawał ten arty-kuł, nie było planów dotyczących sezonu czwartego. Podobny spadek oglądalności dotyczył piątego, szóstego i siódmego sezonu The Bache-lor, a mimo to liczba widzów ósmego sezonu wzrosła (Azote 2006).

I choć notowania dziewiątego sezonu znów były niższe, dla ABC oka-zały się wystarczające, by wznowić edycję w sezonie dziesiątym (Ro-gers 2006). Jego ostatni odcinek w swoim czasie ekranowym zgro-madził przed telewizorami 12,7 milionów widzów (Rocchio, Rogers 2007). Analityk telewizyjny John Rash uważa, że „o ile The Bachelor prawdopodobnie nigdy nie stanie się kulturowym fenomenem, o tyle był nim niewątpliwie przez pierwszych kilka edycji. Obecnie jego po-zycja się ustabilizowała, czyniąc z niego strategiczny element ramówki ABC” (Azote 2006). I rzeczywiście ABC ma plany wyemitowania jede-nastego sezonu jesienią 2007 roku⁵.

5 3 stycznia 2011 roku rozpoczęła się emisja 15 sezonu programu (przyp. red.

nauk.).

P

Termin „oparty na rzeczywistości” [reality-based], o czym pisa-łam już w swoich poprzednich pracach (Dubrofsky 2006, s. 4), od-nosi się do tych telewizyjnych produkcji, które nie opierają się na żadnym scenariuszu, choć większość z nich ma bardzo charaktery-styczną strukturę (zawierającą konkretne zadania i wydarzenia przy-pisane każdemu odcinkowi). Termin ten akcentuje, że podstawą wi-dowisk jest rzeczywistość, choć one same w sobie rzeczywistością nie są, i jednocześnie podkreśla, że nie tylko reality shows, lecz także te-lewizja w ogóle stanowią konstrukt społeczny. Moja analiza zakłada, że to, z czym mamy do czynienia w reality show, jest konstruktem fikcyjnym, podobnie jak akcja produkcji opartych na scenariuszach, z tym że w tym pierwszym przypadku fikcję kreują zwykli, wyjęci z rzeczywistości ludzie. Innymi słowy, reality shows z „rzeczywistego”

budulca złożonego z ludzi i sytuacji tworzy fikcyjną opowieść, pod-czas gdy akcja innych produkcji kreowana jest na podstawie scena-riusza. To, co dzieje się w reality shows, oczywiście nie jest w żadnym wypadku odzwierciedleniem tego, co wydarzyło się „rzeczywiście”

(o ile w ogóle takie odzwierciedlenie jest osiągalne). Cała historia jest konstruowana przez pracowników telewizji, wykorzystujących cza-sem niewielkie fragmenty nakręconego materiału. Proces montażu i produkcji związany z tworzeniem jakiegokolwiek reality show jest integralną częścią historii, która będzie w nim opowiedziana. Używa-jąc pojęcia „rzeczywistość”, wychodzę z założenia, że jest ona zależ-na od kontekstu. Nie wierzę zatem, by możzależ-na było mówić o jakiejś jednej podstawowej rzeczywistości, ale sądzę, że raczej mamy tu do czynienia z różnymi jej wersjami, logicznie wywodzącymi się z dane-go kontekstu.