191adaptowania się do sytuacji, eksperymentowania z użyciem nowych narzędzi

i spo-sobów działania; sukces lub porażka zazwyczaj będzie funkcją społecznej odporno-ści i wrażliwoodporno-ści obydwu przeciwstawnych stron. Dla lepszego zrozumienia wyzwań szarej strefy potrzebny jest też nowy leksykon pojęciowy. Aktualnie w przygotowaniu odpowiedzi na zagrożenia szarej strefy planiści posługują się terminologią wojsko-wą, podczas gdy oponenci próbują uniknąć konwencjonalnych działań zbrojnych. Nowa terminologia może też przyczynić się do lepszego wykorzystania nadarzają-cych się szans i  objęcia sfery bezpośredniej komunikacji, współdziałania, procedur planistycznych i działań operacyjnych. P. Kapusta dla efektywniejszego podejmowa-nia decyzji proponuje zaadoptowanie na przykład biznesowego modelu typu SWOT [Analiza…2016]. Nowy sposób komunikowania się i myślenia o bezpieczeństwie na-rodowym w szarej strefie może pomóc lepiej oceniać korzyści inwestycyjne i oczeki-wane rezultaty [Kapusta 2015, s. 24].

Koniecznością staje się wypracowanie strategii odpowiedzi na wojny prowadzo-ne w szarej strefie. Powinna mieć ona wymiar międzynarodowy i obejmować spójprowadzo-ne działania wszystkich, możliwych organizacji. Koncepcja tzw. multilateralnej odpowie-dzi powinna dotyczyć co najmniej wymiaru politycznego, militarnego, ekonomiczne-go [SOF… 2015, s. 12] i psychologiczneekonomiczne-go. Jej pochodne powinny stanowić strategie państw koalicyjnych, obejmując skoordynowane i  zsynchronizowane działania po-dejmowane z uwzględnieniem wszystkich narzędzi siły narodowej. Zatem strategia powinna być kompleksowa, wielowymiarowa i adaptacyjna, powinna także kreować synergię będącą konsekwencją użycia różnorodnych instrumentów oddziaływania. Potrzeba wielowymiarowej aktywności wskazuje na konieczność wypracowania kon-cepcji podejścia całościowego (rządowego) i  posiadania centralnego, ponadresor-towego organu wykonawczego, który synchronizowałby holistyczną odpowiedź na szczeblu państwa. Do efektywnego reagowania potrzebne są nowe zdolności, głów-nie o charakterze głów-niemilitarnym [Kapusta 2015, s. 24], których głów-nie posiadają siły zbroj-ne. Optymalizacji działań należy poszukiwać w instytucjonalnych zdolnościach poza Ministerstwem Obrony Narodowej. Odpowiedź nie może być binarna, dlatego należy z jednej strony dążyć do pozyskiwania innowacyjnych zdolności, a z drugiej strony stosować je w sposób niekonwencjonalny.

Strategia podejmowania wyzwań szarej strefy i  przeciwstawiania się zagroże-niom powinna być ukierunkowana na przyczyny występowania negatywnych zja-wisk, których źródłem w  większości przypadków jest społeczeństwo. Państwo Is-lamskie na przykład jest symptomatycznym przykładem głębszych i rozleglejszych

192

problemów społeczności sunnickiej rozczarowanej sprawowaniem władzy w Afryce i na Bliskim Wschodzie. Ekonomiczne i demograficzne trendy wskazują, że nadcho-dzące lata spowodują pogorszenia się sytuacji [Kapusta 2015, s. 24]. Międzynarodo-we doświadczenia ostatniego roku w walce z PI wskazują na niską skuteczność uży-cia sił zbrojnych i kinetycznej odpowiedzi na zagrożenia. Jednym z alternatywnych sposobów oddziaływania na korzenie Państwa Islamskiego może być próba wpro-wadzaniu zmian kulturowych. Działania tego typu muszą być jednak prowadzone długotrwale, być rozłożone w czasie, co nie przyniesie natychmiastowych korzyści dla ludzi próbujących uniknąć zagłady ze strony apodyktycznego reżimu. A. Braley i S. Popovic proponują rozwiązania polegające na działaniach pokojowych w sferze radykalnej zmiany warunków społecznych, co pozwoli na odcięcie PI od krytycz-nych zasobów jego siły [Braley 2015]. Pokojowe ruchy społeczne obywateli Iraku i Syrii mogą być efektywniejsze niż użycie siły, nawet przeciwko wysoce brutalnemu i autorytarnemu oponentowi, co wskazuje, że stanowią odrębną i skuteczną, nową formę walki z niekonwencjonalnymi zagrożeniami w szarej strefie. Dużą rolę mogą też odegrać media społecznościowe, których skuteczność wielokrotnie potwierdził ruch o nazwie Anonymous. W grudniu ubiegłego roku hakerzy z tej grupy rozpoczę-li akcję tzw. trolrozpoczę-lingu, która polega na ośmieszaniu Państwa Islamskiego w sieciach społecznościowych i  jednocześnie zapowiedzieli przeprowadzenie operacji pole-gającej na zbieraniu danych wywiadowczych, a  następnie publikowaniu ich oraz niszczeniu tak wielu stron internetowych i kont PI, jak to tylko możliwe [Dżihady-ści…2016].

Kampanie w szarej strefie wypaczają sens odstraszania opierającego się o zasadę działania i przeciwdziałania, tak istotnego przecież w zapobieganiu klasycznym kon-fliktom. Powodują to głównie dwuznaczności co do rzeczywistych intencji rywalizu-jących ze sobą stron. W takiej sytuacji strategiczna reakcja staje się bardziej płynna i mniej jednoznaczna. Aktywności o różnej amplitudzie natężenia rozłożone w czasie nie pobudzają też do natychmiastowego przeciwdziałania, dlatego podważają istotę sensu odstraszania. M. Mazzar argumentuje, że w szarej strefie „atakujący przekracza poziomy kolejnych klas agresji”, a pojedyncze kroki nie dostarczają argumentów do zdecydowanej reakcji [Mazzar 2015, s. 117]. Odstraszanie w szarej strefie prowadzi do paradoksu polegającego na tym, że sukces zapobiega wojnie na dużą skalę, a fiasko zachęca przeciwnika do działania [Kapusta 2015, s. 24].

193

Wnioski

Szarej strefy nie należy kojarzyć jedynie z nowymi formami działania czy kreowaniem nieznanych do tej pory zagrożeń. Ostatnio przeprowadzone kampanie świadczą o tym, że jest efektywnym narzędziem strategii osiągania celów politycznych zwią-zanych głównie z weryfikacją aktualnego stanu geopolitycznego. Doświadczenia nie-odległych konfliktów wskazują, że destabilizowanie państwa i ośrodków władzy staje się łatwiejsze i  tańsze dzięki metodom nietradycyjnym i  stosowaniu instrumentów niemilitarnego oddziaływania w  przestrzeni pomiędzy binarnymi granicami wojny i  pokoju. Adwersarze, stosując niekonwencjonalne strategie, maksymalizują swoje wpływy i jednocześnie ograniczają ryzyko narażenia się na karę. Umiejętnie nie prze-kraczają granicy, co w  konsekwencji mogłoby doprowadzić do użycia regularnych sił zbrojnych. Należy oczekiwać, że trend ten będzie się w  przyszłości utrzymywał. Oponenci będą stosowali różnorodne, innowacyjne idee walki i celowo łączyli formy i metody przypisane do wielu rodzajów wojen. Klasyczna, symetrycznie prowadzona wojna dwóch przeciwstawnych państw powoli przechodzi do historii. W nowo wy-kreowanym modelu prowadzenia walki w  szarej strefie należało będzie zweryfiko-wać kryteria osiągania sukcesu. Określenie tych kryteriów na pewno nie będzie łatwe i z pewnością odbiegać będzie od kryteriów efektywności przynależnych do klasycz-nej operacji.

Na pewno nie można ignorować wyzwań wynikających z  prowadzenia wojny w szarej strefie. Aby zapewnić bezpieczeństwo i realizację własnych interesów, celo-we jest poznawanie tych wyzwań i nauczenie się nowych sposobów przygotowania odpowiedzi z  wykorzystaniem wszystkich dostępnych elementów siły narodowej. Z pewnością panaceum na szarą strefę nie jest pozyskanie wszystkich zdolności do przeciwdziałania. Bardziej należałoby się skupić na efektywnej odpowiedzi poprzez potwierdzenie, a  przede wszystkim wzmocnienie międzynarodowych norm, zasad prawnych i instytucji porządku międzynarodowego. Tym niemniej wyzwaniem nad-chodzącej dekady może być znalezienie skutecznego sposobu na powstrzymanie za-pędów burzenia ładu międzynarodowego bądź zmuszenie quasi-rewizjonistycznych państw do podporządkowania się międzynarodowym normom i  jednocześnie utrzy-manie aktualnego status quo w świecie. Wydaje się, że strategia odpowiedzi na szarą strefę powinna poszukiwać multilateralizmu utrzymania międzynarodowego ładu, wspólnego sensu własności. Powinna także oferować pokojowe i konstruktywne roz-wiązywanie sporów.

194

Wiedza o szarej strefie pozwala rozumieć zjawiska w niej zachodzące. Stanowi też podstawę skutecznego identyfikowania i  definiowania działań zabezpieczających własne interesy. Świadomość konsekwencji lekceważenia wyzwań i zagrożeń niewąt-pliwie poprawi sens działań zapobiegawczych i unikania konsekwencji rozłożonych w czasie. Być może rozumienie problemów szarej strefy doprowadzi do wniosku o ce-lowości zastosowania własnych instrumentów siły narodowej również w szarej strefie i osiągania określonych korzyści. Na pewno zapewnienie bezpieczeństwa wymagać będzie ewolucji i doskonalenia intelektualnego, organizacyjnego i instytucjonalnego modelu działania dostosowanego do wyzwań i zagrożeń szarej strefy.

195

Bibliografia

Analiza SWOT, (2016), Internetowa Encyklopedia Zarządzania [online], https://mfiles.pl/pl/index.php/Analiza_SWOT [dostęp: 14.04.2016].

Ban Ki Mun alarmuje. „IS rozprzestrzenia się na całym świecie jak rak” (2016), por-tal interia.pl [online], http://fakty.interia.pl/swiat/news-ban-ki-mun-alarmuje-is- rozprzestrzenia-sie-na-calym-swiecie-,nId,2182384#utm_source=paste&utm_mediu-m=paste&utm_campaign=firefox, [dostęp: 10.04.2016].

Bomba w  samolocie. „Terroryści zadowoleni z  efektu”, Newsweek, 07.11.2015 [on-line], http://swiat.newsweek.pl/katastrofa-samolotu-airbus-a321-na-polwyspie-synaj,artykuly,373237,1.html [dostęp: 08.04.2016].

Braley A, Popovic S. (2015), Nonviolent Struggle Versus the Islamic State: a Strategic Perspective, “Winning Without War”, Vol. 2, No.2 [w:] “The Security Studies Journal of the Fletcher School”, 07 August 2015, [online] http://www.fletchersecurity.org/#!bra-ley--popovic/c1g24 [dostęp: 11.04.2016].

Chanda N. (2014), China’s Long-Range Salami Tactics In East Asia, Theworldpost, Nov 26, 2014, [online] http://www.huffingtonpost.com/nayan-chanda/chinas-tactics-in--east-asia_b_4667993.html [dostęp: 11.04.2016].

Chińskie myśliwce operują w  rejonie Wysp Paracelskich, (2016), Portal Interia.pl, 20.03.2016, [online] http://fakty.interia.pl/news-chinskie-mysliwce-operuja-w- rejonie-wysp-paracelskich,nId,2150298#utm_source=paste&utm_medium=paste-&utm_campaign=firefox [dostęp: 24.03.2016].

Dowódca sił NATO: Rosja i  Syria destabilizują Europę falą uchodźców (2016), Por-tal wp.pl, 01.03.2016, [online] http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Dowodca-s-il-NATO-Rosja-i-Syria-destabilizuja-Europe-fala-uchodzcow,wid,18191495,wiadom osc.html?ticaid=116cd5&_ticrsn=3 [dostęp: 10.04.2016]. Dyner A. (2016), Rosyjskie zaangażowanie wojskowe w Syrii – nowy etap, Biuletyn PISM, nr 23(1373), 18 marca 2016 [online], http://www.pism.pl/files/?id_plik=2156 [dostęp: 10.04.2016].

Dżihadyści na celowniku hakerów z  Anonymous. #TrollingDay w  sieci, (2016), portal tvn24 Bis, [online] http://tvn24bis.pl/ze-swiata,75/hakerzy-z-anonymous-trolluja--isis,602365.html [dostęp: 11.04.2016].

196

Gerasimov V. (2013), Chief of Staff of the Russian Federation, The Value of Science in Prediction, “Military-Industrial Kurier”, Feb 27, cytowany w: The ‘Gerasimov Doctri-ne’ and Russian non-Linear War, [online] http://inmoscowsshadows.wordpress. com/2014/07/06/the-gerasimov-doctrine-and-russian-non-linear-war/ [dostęp: 09.04.2016].

Gertz B. (2014), Warfare Three Ways, China waging ‘Three Warfares’ against United States in Asia, Pentagon says, the Washington Free Beacon, [online] http://freebeacon. com/national-security/warfare-three-ways/ [dostęp: 21.04.2016].

Haddick R. (2014), America Has No Answer to China’s Salami-slicing, War on the Rock, February 6, 2014, [online] http://warontherocks.com/2014/02/america-has-no-an-swer-to-chinas-salami-slicing/ [dostęp: 11.04.2016].

Hoffman F. (2016), The Contemporary Spectrum of Conflict: Protracted, Gray Zone, Am-biguous, and Hybrid Modes of War, The Heritage Foundatio, [online] https://s3.amazo-naws.com/ims-2016/PDF/2016_Index_of_US_Military_Strength_ESSAYS_HOFFMAN. pdf [dostęp: 09.04.2016].

Kapusta P. (2015), The Gray Zone, Special Warfare, October – December, Volume 28, Issue 4, [online] http://www.soc.mil/swcs/SWmag/archive/SW2804/October%20 2015%20Special%20Warfare.pdf [dostęp: 16.02.2016].

Liang Q., Xiangsui W. (1999), Unrestricted Warfare, Beijing 1999, http://www.c4i.org/ unrestricted.pdf [dostęp: 18.03.2016].

Mazarr M. (2015), Mastering the Gray Zone: Understanding a Changing Era of Conflict, ePub., December 02, 2015, [online] http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/ pubs/display.cfm?pubID=1303 [dostęp: 16.04.2016].

Mroziewicz K. (2009), Światowa potęga, czyli BRIC – Brazylia, Rosja, Indie i Chiny, Po-lityka, 23 września 2009, [online] http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat-/302305,1,swiatowa-potega-czyli-bric---brazylia-rosja-indie-i-chiny.read [dostęp: 14.04.2016].

National Intelligence Council, (2013), Global Trends 2030: Alternative Worlds, Wa-shington, [online] https://globaltrends2030.files.wordpress.com/2012/11/global--trends-2030-november2012.pdf [dostęp: 10.04.2016].

Oficjalny raport śledczych z Holandii. Malezyjski samolot nad Ukrainą zestrzeliła rosyj-ska rakieta, PAP, [online]

http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/1529853,Oficjalny-197

raport-sledczych-z-Holandii-Malezyjski-samolot-nad-Ukraina-zestrzelila-rosyjska-rakieta [dostęp: 08.04.2016].

Pomerantsev P. (2015), Brave New War, The Atlantic, Dec 29, [online] http://www. theatlantic.com/international/archive/2015/12/war-2015-china-russia-isis/422085/ [dostęp: 09.04.2016].

Rosja wyśle na Wyspy Kurylskie nowoczesne systemy do zwalczania statków i  drony (2016), portal wp.pl, 28.03.2016, [online] http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Rosja- wysle-na-Wyspy-Kurylskie-nowoczesne-systemy-do-zwalczania-statkow-i-drony,wid,18235870,wiadomosc.html?ticaid=116cee&_ticrsn=3 dostęp: 11.04.2016]. Rosyjskie trolle w  internecie. Zobacz, ile płaci im Moskwa za produkowanie „newsów”, portal niezależna.pl, 05.02.2015, [online] http://niezalezna.pl/63913-rosyjskie-tro-lle-w-internecie-zobacz-ile-placi-im-moskwa-za-produkowanie-newsow [dostęp: 10.04.2016].

SOF Support to Political Warfare (2015), “White Paper”, 10 March, [online] https:// dl.dropboxusercontent.com/u/6891151/Support%20to%20Political%20Warfare%20 White%20Paper%20v2.3-RMT%20%2810MAR2015%29%20%20%20.pdf [dostęp: 21.03.2016].

Thomas T. (2014), China’s Concept of Military Strategy, “Parameters” 44(4), Winter 2014–15, [online] http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pubs/Parameters/Is-sues/Winter_2014-15/7_ThomasTimothy_ChinasConceptofMilitaryStrategy.pdf [do-stęp: 11.04.2016].

Tomaszkiewicz M. (2016), Wszystko, co musisz wiedzieć o wojnie w Syrii [SYNTEZA], newsweek.pl, [online] http://swiat.newsweek.pl/wojna-w-syrii-najwazniejsze-in-formacje-wszystko-co-musisz-wiedziec-o-wojnie-w-syrii,artykuly,380691,1.html [do-stęp: 10.04.2016].

Zamachy w Paryżu. Atak w sześciu miejscach, ośmiu terrorystów zabitych, co najmniej 129 ofiar (2015), portal Wyborcza.pl, 14.11.2015, [online]

http://wyborcza.pl/1,75477,19186157,zamachy-we-francji-co-sie-wydarzylo-w--paryzu-minuta-po-minucie.html#ixzz45RopTMfl [dostęp: 16.04.2016].

Zamachy w  Brukseli (2016), Portal tvn24.pl, [online] http://www.tvn24.pl [dostęp: 08.04.2016].

https://s3.amazonaws.com/ims-2016/PDF/2016_Index_of_US_Military_Strength_ES-SAYS_HOFFMAN.pdf [dostęp: 09.04.2016].

199 Tom XVII | Zeszyt 5 | Część III | ss. 199–215

Krzysztof Skusiewicz*