Globalizacja i gwałtowny rozwój technologii doprowadziły do uzależnień w wymia-rze strategicznym we wszystkich wymiarach funkcjonowania państwa. Usieciowie-nie społeczeństw spowodowało usunięcie dotychczas istUsieciowie-niejących barier, co kreuje nowe wyzwania, szanse i zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Łatwy dostęp do broni precyzyjnego rażenia i operowania w cyberprzestrzeni w połączeniu ze swobodnym przepływem ludzi związanych z międzynarodowymi organizacjami terrorystycznymi, a także radykalne ideologie stwarzają duże problemy dla zapew-nienia bezpieczeństwa. Pomiędzy państwami narasta rywalizacja o zasoby. Niektóre z nich, jak Federacja Rosyjska czy Chiny, dążą do zmian geopolitycznego porządku światowego i uzurpują sobie prawo do kreowania nowych stref wpływów. Często wy-korzystują też aktorów pozapaństwowych dla zapewnienia interesów poza granicami własnego państwa. Tradycyjne podejście do odstraszania stało się niestosowne, gdyż niektóre państwa celowo unikają stosowania siły militarnej lub stosują ją w sposób niekonwencjonalny. Słuszną wydaje się też teza, że w drugiej dekadzie XXI wieku obserwuje się trend obniżania wyzwań związanych z klasycznymi działaniami zbroj-nymi. Obecnie prowadzone operacje wojskowe charakteryzują się ograniczoną skalą i są mniej bezpośrednie, między innymi ze względu na to, że przeciwnik jest wśród społeczeństwa, trudno go wykryć i przeprowadzić bezpośrednią akcję. Nie ozna-cza to, że ograniczyła się liczba konfliktów. Wręcz przeciwnie, są one coraz częstsze i charakteryzują się coraz większą brutalnością. Wyzwania przenoszą się w obszary ideologii i niekonwencjonalnej rywalizacji, często krwawej i niekrwawej walki prowa-dzonej przez podmioty niepaństwowe. Barbarzyńskie zachowania stają się normą. Przeciwnik z powodzeniem stosuje nowe technologie i przenosi walkę w cyberprze-strzeń, używa mediów do fałszowania obrazu rzeczywistości, a swoją agresję kieruje przeciwko zwykłym ludziom, zabijając setki niewinnych. Potwierdzeniem tego jest zestrzelenie rosyjską rakietą samolotu linii malezyjskich nad terytorium Ukrainy [Ofi-cjalny… 2016], umieszczenie bomby na pokładzie i zniszczenie rosyjskiego samolotu nad Egiptem [Bomba… 2015], czy zamachy terrorystyczne dokonane w Paryżu [Za-machy… 2015] i Brukseli [Za[Za-machy… 2016]. Zaangażowanie się Federacji Rosyjskiej na Ukrainie i w Syrii, a także ekspansywne i zarazem agresywne działanie na spornym terytorium Chin, działania terrorystyczne tzw. Państwa Islamskiego i Boko Haram czy rebelia szyitów w Jemenie są potwierdzeniem tezy, która mówi, że konflikty obec-nie są prowadzone w tzw. szarej strefie. Wyzwania wynikające z prowadzenia wojny
186
w szarej strefie w opinii P. Kapusty „są konsekwencją rywalizacji pomiędzy państwo-wymi i niepaństwopaństwo-wymi aktorami i obejmują przestrzeń pomiędzy granicami pokoju a tradycyjnie rozumianym pojęciem wojny konwencjonalnej” [Kapusta 2015, s. 20]. Wojnę w szarej strefie nieco inaczej pojmuje F. Hoffman i ogranicza ją tylko do aktyw-ności państw. Uważa, że termin obejmuje „wielowymiarowe aktywaktyw-ności prowadzone przez aktorów państwowych poniżej granicy agresywnego użycia sił zbrojnych” [Hof-fman 2016, s. 26]. Wojnę w szarej strefie prowadzi się dla osiągania własnych celów przy minimalizowaniu zakresu i skali prowadzonej walki. W opinii J. Votela konflikty w szarej strefie charakteryzują się dużymi dwuznacznościami aspektów politycznych i prawnych oraz trudnościami zidentyfikowania aktorów w nich uczestniczących, co zmienia dotychczasowe wyobrażenia na temat istoty prowadzenia wojny [Votel 2015, s. 7].
W konfliktach w szarej strefie, mimo że są prowadzone w różnych miejscach na świecie, można dostrzec pewne cechy wspólne. Walczący zręcznie kreują je tak, aby przechytrzyć pododdziały konwencjonalnych sił zbrojnych. Najczęściej stosują działa-nia nieregularne i w sposób niekonwencjonalny oraz niebezpośredni próbują osiągać własne cele. Nie dążą też do bezpośredniego starcia zbrojnego, a raczej go unikają. Stosują połączenie starego uzbrojenia z nowymi, innowacyjnymi sposobami jego wy-korzystania [Barno 2014]. Nowy sprzęt stosują w niekonwencjonalny, specyficzny dla siebie sposób. Zazwyczaj walczący są wspierani z zewnątrz, nie tylko finansowo i ma-teriałowo, ale zdarzyć się może również, że i ogniowo, z wysoko zaawansowanych broni rozmieszczonych poza terytorium państwa, na którym rozgrywa się konflikt. W szarej strefie angażowane są media, które poprzez sianie intensywnej propagan-dy wywołują niepokoje, wrogość, antagonizmy i niechęć dookreślonych ugrupo-wań politycznych, grup państw lub organizacji międzynarodowych. Prowadzona dla przykładu na Ukrainie dezinformacja w połączeniu z działaniami nieoznakowanych pododdziałów i presją militarną, ekonomiczną i polityczną zdaje się odsłaniać sła-bość rządu i niezdolność do sprawnego rządzenia krajem. Media społeczne stają się jednym z komponentów niekonwencjonalnej strategii i rekrutowania sprzymierzeń-ców [Votel 2015, s. 8] oraz przenoszenia konfliktu w świat wirtualny. Z drugiej stro-ny sfera ludzkiego umysłu staje się polem bitwy zarówno pojedynczego człowieka, jak i grup społecznych czy elit władzy, dlatego wojna zawsze będzie nierozerwalnie związana z działaniami dezinformacyjnymi i psychologicznymi. Jednym z celów woj-ny w szarej strefie będzie manipulowanie zachowaniami społeczwoj-nymi i wyizolowanie niezadowolonego segmentu społeczeństwa poprzez zastraszanie, podstęp,
szan-187 taż czy przekupywanie. Będą podejmowane próby destabilizowania państwa przy
pomocy tajnych służb, podżegania do bezprawnych działań, wywoływania chaosu, paniki i nieposłuszeństwa wobec władz. Istotą działania w szarej strefie w przypadku Ukrainy nie jest okupowanie terytorium, ale – poprzez destabilizowanie państwa we wszystkich jego wymiarach, w tym psychologicznym – doprowadzenie do przekona-nia zarówno społeczeństwa, jak i organizacji międzynarodowych o upadłości Ukra-iny. W konsekwencji ma to spowodować wstrzymanie pomocy z zewnątrz i obniżenie poziomu determinacji do przeprowadzenia wewnętrznych reform, by tym samym jeszcze bardzie uzależnić Ukrainę od wpływów Moskwy [Pomerantsev 2015, s. 2]. Federacja Rosyjska osiąga swoje cele polityczne poprzez niekonwencjonalne użycie sił zbrojnych i ich prowokacyjne zachowania, na przykład w pobliżu granic z NATO, zastraszanie polityczne i ekonomiczne czy interwencje dyplomatyczne. Kreml spon-soruje separatystów na Ukrainie i zgodnie z obowiązującymi zapisami strategii i dok-tryny militarnej prowadzi działania asymetryczne z wykorzystaniem pododdziałów specjalnych, a wewnętrzną opozycję wykorzystuje do kreowania permanentnego frontu na całym terytorium atakowanego państwa [Gerasimov 2013]. Teoria strategii Federacji Rosyjskiej mówi o odchodzeniu od bezpośrednich starć na rzecz bezkon-taktowych uderzeń i paraliżowania przeciwnika we wszystkich wymiarach na całym terytorium atakowanego państwa. Przewiduje się również przenoszenie głównego ciężaru działań ze sfery fizycznej w sferę psychiki ludzi i w świat wirtualny [Gerasimov 2013], o czym świadczyć mogą już prowadzone kampanie w sieciach internetowych przez tzw. rosyjskie trolle [Rosyjskie… 2015].
Zaangażowanie Federacji Rosyjskiej w Syrii pod płaszczykiem walki z Państwem Islamskim miało tak naprawdę na celu wzmocnienie politycznej siły Rosji i jej pozycji na Bliskim Wschodzie. Wymiar propagandowo-informacyjny miał większe znaczenie niż zaangażowanie fizyczne. Uderzenia z powietrza były w rzeczywistości prowadzo-ne na rebeliantów w celu wzmocnienia reżimu Baszara Al-Sada. Zaangażowanie się w walkę z terroryzmem doprowadziło do konsolidacji rosyjskiego społeczeństwa i odwrócenia jego uwagi zarówno od problemów gospodarczych, jak i od sytuacji na Ukrainie, a także do wzmocnienia wizerunku sił zbrojnych [Dyner 2016]. Było też du-żym zaskoczeniem dla Zachodu i miało służyć zbudowaniu obrazu Rosji jako global-nego aktora, bez którego nie mogą być rozwiązywane problemy międzynarodowe. Uderzenia z powietrza miały też dla Kremla pozytywne efekty w wymiarze global-nym. Spowodowały stałą, masową falę uchodźców, która wykreowała problemy nie do rozwiązania przez Unię Europejską. Kreml z premedytacją wykorzystuje migrację
188
jako instrument do przeciążania europejskich struktur pomocowych i w konsekwen-cji załamania europejskiej determinai w konsekwen-cji do przyjmowania uchodźców [Dowódca… 2016]. W konsekwencji wzmocniło to prawicę niechętną do przyjmowania emigran-tów we Francji i na Węgrzech, a zarazem dało argumenty do złagodzenia sankcji prze-ciwko Rosji. Słuszna zatem wydaje się teza, która mówi, że w dobie informacyjnej mi-litarna dominacja nie jest najistotniejsza, jak w czasach zimnej wojny. Dla zaskoczenia oponenta ważniejsza jest raczej dominacja w sferze narracji [Pomerantsev 2015, s. 5].
Coraz częściej bezpieczeństwo jest brutalnie gwałcone przez aktorów pozapań-stwowych. Dyfuzja światowych potęg ma swoje konsekwencje w rosnących ambi-cjach aktorów niepaństwowych, dążących do wpływów globalnych. Fenomen tzw. Państwa Islamskiego (PI) zaskoczył świat w 2015 roku poziomem zorganizowania, glo-balnym zasięgiem, wyrafinowanymi metodami działania i szybko rosnącym gronem zwolenników w Europie Zachodniej. Front an-Nusra oraz dżihadyści, którzy w 2014 roku ogłosili powstanie kalifatu pod nazwą Państwo Islamskie, za pomocą zdobytych czołgów i artylerii, prowadząc nieregularne działania, pokonali o wiele większą i do-brze wyszkoloną przez Stany Zjednoczone armię iracką i zajęli sporą część Syrii oraz Iraku. Bojownicy, przeprowadzając egzekucje na „niewiernych”, prześladują chrześci-jan i niszczą „bałwochwalcze” zabytki. PI swoją aktywność wykazuje nie tylko w Syrii i Iraku, ale praktycznie na całym świecie. Powiązani z Państwem Islamskim są napast-nicy, którzy dokonali zamachów w Paryżu i w Brukseli. Spekuluje się też, że związki z PI mogli mieć terroryści, którzy zabili kilkanaście osób w San Bernardino w Kalifornii [Tomaszkiewicz 2016]. W opinii P. Breedlova PI rozprzestrzenia się jak rak, zagrażając Europie i Stanom Zjednoczonym [Dowódca… 2016]. Również Ban ki Mun ostrzega przed dżihadystami PI i wzywa społeczność międzynarodową do zwalczania plagi terroryzmu [Ban Ki Mun 2016]. Wykorzystując lokalne niezadowolenie, PI prowadzi często przerażające działania dla osiągania własnych korzyści. Stosuje metody, które łamią wszelkie normy międzynarodowe, co stanowi wyzwanie do przygotowania sto-sownej odpowiedzi zarówno przez poszczególne kraje, jak i społeczność międzynaro-dową. Tego typu grupy budują swój autorytet i poczucie wspólnoty na bazie rozcza-rowanego społeczeństwa, które stanowi budulec i potencjał do stosowania przemocy [Votel 2015, s. 6]. Gwałtowny rozkwit technologii informacyjnych ułatwia dostęp ma-łym grupom do destrukcyjnych technologii, broni precyzyjnego rażenia, broni bioter-rorystycznej czy instrumentów oddziaływania w cyberprzestrzeni [National… 2013, s. IV]. Okazuje się, że członkowie PI mają pełen obraz sytuacji państw europejskich. Dla przykładu, zdają sobie sprawę z ich uzależnienia od infrastruktury informatycznej i jej
189 wrażliwości na atak. Państwo Islamskie do rekrutowania bojowników stosuje
propa-gandę. W mediach społecznościowych wykorzystuje sprytne i makabryczne zarazem wideofilmy do prowokacji oraz zastraszania zachodniej cywilizacji. Materiały powie-lane w sieciach internetowych, najczęściej nieświadomie, w sposób automatyczny pomagają rozpowszechniać narrację Państwa Islamskiego i kreować jego reputację [Pomerantsev 2015, s. 3].
W strategii Chin, podobnie jak Federacji Rosyjskiej, zauważalne są tendencje re-wizjonistyczne polegające na pozyskiwaniu nowego terytorium i przejmowaniu kontroli nad specyficznymi zasobami dla uzyskiwania dominacji w sferze ekonomii oraz tworzenia warunków do osiągania regionalnej hegemonii [Chanda 2014]. W kre-owaniu niestabilności Chiny celowo ograniczają agresję militarną, tworząc warunki do nieograniczonego działania w szarej strefie. Stosują holistyczne, wielowymiarowe podejście w integrowaniu polityki, dyplomacji, informacji, ekonomii i siły militarnej [Thomas 2014, s. 41 i 42]. Uważają, że instrumenty niemilitarnego oddziaływania są równie prominentne i użyteczne w osiąganiu celów politycznych jak siła militarna [Liang 1999]. Na Morzu Południowochińskim prowadzą długofalową, zintegrowaną kampanię w szarej strefie z zastosowaniem różnorodnych narzędzi i technik. Stosując strategia tzw. kapusty, otaczają wyspy, do których roszczą sobie prawa, różnorodnymi okrętami cywilnymi i wojskowymi, tworząc warstwy podobne do liści kapusty. Budują również infrastrukturę przemysłową służącą na przykład do wydobywania ropy nafto-wej [Haddick 2014]. Chiny wykorzystują siły zbrojne w taki sposób, aby nie dochodzi-ło do bezpośredniej konfrontacji. Jednak ich zdolności obecne w regionie powodują na tyle skuteczne oddziaływanie na świadomość strony przeciwnej, że reakcja drugiej strony – w obawie przed eskalacją konfliktu i prowadzeniem na szeroką skalę działań wojennych – jest minimalna. Narzucanie stronie przeciwnej kosztownej strategii idzie w parze z budowaniem na spornych terytoriach instalacji wojskowych, takich jak pasy lotniskowe czy infrastruktury dla środków obrony przeciwlotniczej, co diame-tralnie zmienia krajobraz operacyjny [Chińskie…2016]. Podobne działania praktykują Rosjanie. W rejonie Wysp Kurylskich, o które toczy się spór z Japonią, wysyłają nowo-czesne systemy do zwalczania okrętów Bal i Bastion (oba o zasięgu ok. 300 km) oraz drony Eleron 3. W ostatnim czasie na wyspach przeprowadzono ćwiczenia wojskowe, a także zapowiedziano budowę nowych obiektów dla sił zbrojnych [Rosja… 2016]. Chiny stosują strategię faktów dokonanych. Do uwiarygodnienia i zalegalizowania podjętych już działań oraz scementowania ich z informacjami medialnymi, a także dla kreowania wątpliwości wśród oponentów i neutralizowania argumentów cywilnych
190
i wojskowych autorytetów oraz szerokiej społeczności międzynarodowej, na szeroką skalę stosują wojnę prawną [Gertz 2014]. Nadinterpretują zapisy prawne i publikują fałszywe mapy (obejmujące ponad milion kilometrów kwadratowych terytorium na morzu Południowochińskim i obszary graniczne z Indiami) spornych terenów w celu uzasadnienia swoich roszczeń o zasoby i terytoria [Gertz 2014]. W podsumowaniu można stwierdzić, że Chiny uzyskują holistyczne efekty dzięki skoordynowanym aktywnościom w różnych wymiarach niemilitarnego i głównie niekinetycznego od-działywania. Utrzymują własną agresję na takim poziomie, aby pozostać bezkarnym i uniknąć odpowiedzi strony przeciwnej.